ღუაწლი კეთილი მომიღუაწებიეს, სრბაჲ აღმისრულებიეს, სარწმუნოებაჲ დამიმარხავს.

პავლე

1.

ზურაბ ცხონდია მეუბნებოდა აგვისტოს ომის ცხელ დღეებში, – სიკეთის ფლუიდების დეფიციტია სამყაროში, როგორც ჩვენი კახა დარასელია ამბობს, ბოროტება-სიკეთე – ტრი-ადინ მიყავს შოთი ბოროტებასო. ამიტომ ყველაზე მეტად ასეთ დღეებში გამოჩნდება, აბელური საწყისის მატარებლები ვართ თუ დემონურისო.

მა იშენ ბჯერს, – დასძენდა ბოლოს, – ჯეგეშ კათა უმოსო ვორეთ ჩქი, – გაიღიმებდა მისებურად, – ასე მჯერა, კაენურ საწყისს წმინდა გიორგის მადლი სჯაბნის ჩვენშიო.

2.

„პაპა“ – თენგიზ სავიცკი – ჩვენს სტამბაში, ქაღალდის საჭრელ მანქანაზე მუშაობდა. ორმოცი წელი პოლიგრაფიაში ყოფნას იმდენი გამოცდილება და სათქმელი დაეგროვებინა ბერიკაცისთვის, ერთ შეხვედრაზე, თუკი კეთილგანწყობილად დაგიგულებდა, ცდილობდა არ გაეშვი და ბევრი რამ მოეყოლა შენთვის. ღამეც სტამბაში რჩებოდა და მისთვის გამოყოფილ ოთახში იძინებდა. იმ დილასაც, ახალ ამბავს რომ აფორიაქებულები მივყევით, მშვიდად ესვენა საწოლზე, ღამის ძილში გაპარულიყო და მის მომკითხველთათვის ბოლო ამოსუნთქვასავით ღიმილი დაეტოვებინა… იმან გამახსენა, ჩიტივით რომ კვდებიან ჩვენ გარშემო მოხუცები.

3.

წერედიანის ლორკამ ისეთივე აღიარება მოიპოვა, როგორც წერედიანის ვიიონმა. ერთი განსხვავებით – მთარგმნელი „ბოშური რომანსეროს“ აღიარებას ვერ მოესწრო. სიტყვა და ნაწერი უკვდავყოფს მის შემოქმედს, ამიტომ ნამდვილი პოეტის სიცოცხლე სხვაგვარად აღორძინდება ხოლმე, როცა ის არ არის ამქვეყნად და მისი პოეტური სამყარო კი თითოეული ჩვენგანის თანამდევად ქცეულა.

ლორკას „ბოშური რომანსეროს“ კორექტურა რომ მივიტანე წერედიანების ოჯახში, ბატონ დავითს, ტრადიციული პურობის შემდეგ, გამოსვლამდე ისიც ვუთხარი, – სულ რამდენიმე კორექტურული და ტექნიკური წვრილმანია, სხვა ყველაფერი დიდებულადაა, მხოლოდ ერთი სიტყვა… ცოტა ისე მეჩვენება… იქნებ მაინც შეხედოთ.

„თვალიანად“ მიბრუნება თავის ნაწერ-ნათარგმნთან დავით წერედიანს რომ შეეძლო ისეთი სხვასთან ალბათ არც მინახავს: ზოგჯერ მთლიანად ცვლიდა და თუმცა უკეთეს ვერსიებს ქმნიდა, მაგრამ ისიც, ძველიც, ფასეული იყო და გენანებოდა.

„ის ერთი სიტყვა“ „სან მიგელში“ გავხაზე:

„გზებზე მზესუმზირის კვნეტით

ტურფები იწყებენ გოგმანს,

დიდ-დიდი ტრაკები ბნელში

სპილენძის პლანეტებს მოჰგავს.“

რამდენიმე დღის შემდეგ მანანა ღარიბაშვილმა დამირეკა, სადილზე მიმიწვია და სანამ სუფრას შემოვუსხდებოდით, ბატონმა დათომ „ბოშური რომანსეროს“ კორექტურიანი ანაბეჭდი გამომიწოდა. „ის ერთი სტროფი“ ხმამაღლა წავიკითხე და სანამ გულიანად გავიცინებდი, წამით თვალი გავუსწორე დავით წერედიანის კვიმატ მზერას, სადაც სამეგრელოში დაბადებული და მეგრულის ბრწყინვალედ მცოდნე დიდი პოეტის ნოსტალგია და ის იუმორი/სილაღე ჩანდა, რაც დავით წერედიანის თარგმნილ პოეზიაში მარგალიტივით ბრწყინავს:

„გზებზე მზესუმზირის კვნეტით

ტურფები იწყებენ გოგმანს,

დიდ-დიდი მუნდები ბნელში

სპილენძის პლანეტებს მოჰგავს.“

4.

მეგონა, რომ ნინელი ჭითანავა სულ იქნებოდა. ყველგან იყო – დღესასწაული და ხალისი შეჰქონდა ყველგან, სევდას და უიმედობას არ დაგანებებდა, თვითონ ხომ საერთოდ არ შეიტყობდა.

ჰერული ანდაზაა: „თეთრ კარში ქენ, შავ – შიგნიან“. ნინელი მარტო ცხოვრობდა, მაგრამ ხალხმრავლობაში გასაბრწყინებლად იყო დაბადებული. სევდა შინ მიჰქონდა, მხოლოდ საკუთარი თავისთვის, სიკეთეს და სიხარულს კი ყველას უნაწილებდა. მეცხრე კლასში ვიყავი, ერთ-ერთი ღონისძიების ბოლოს მოვიდა და რა კარგი სიმღერაა, ვიცეკვოთო. დავიბენი, ზუგდიდის მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლის ლეგენდარულ დირექტორთან ცეკვისოდენა სითამამე სად მქონდა! ხელი ჩამჭიდა და ძალით გამიყვანა.

ბოლოს ჭკადუაშში, ბერტა ფონ ზუტნერის პრემიის დაჯილდოებაზე შევხვდი აგვისტოში. ფოტოები გადავიღეთ, ნაცნობ ხუმრობებს ვახსენებდი, გულიანად, მისეულად გაიცინებდა ხოლმე, – ეს რეები გხსომებიაო. გთხოვ, თავიდან მოყევი-თქო. და ისიც, დაუზარებლად, – საქვეყნოდ ცნობილი ჩვენებური კაცი გარდაცვლილა, ძალიან პატივსაცემი და მის გასვენებაში შეიყარა თურმე მთელი ქვეყანა. ქელეხიდან მოსული ერთი ქალი გაკვირვებას ვერ მალავდა თურმე, – ოოო, ღორონთუმე, დავბერდი და ასეთი რამე არ მინახავს, ირდიხიდან (მეგრ. ყველა მხრიდან, ყოველი კუთხიდან) იყო ხალხი ჩამოსული, ტევა არ იყოო.

…ბევრი ჩვენგანის – წარსულში ბავშვის – ამაგი და ცრემლები გაუნათებს იმქვეყნად…

5.

თამაზ ჭილაძემ მითხრა ერთხელ, – ილია იმ მხრივაც იყო დიდი მასშტაბის კაცი, რომ ჩვეულებრივი, არც ისე სახელოვანი და დღეისთვის თითქმის უცნობი პროფესიონალების (ილია ოქრომჭედლიშვილი, ივანე პოლტორაცკი და ა. შ.) ღვაწლს და საქმეს ხედავდა, მათზე წერილებს წერდა, სიტყვას არ იშურებდა და ასე აკოწიწებდა ქართულ საზოგადოებასო.

აკოწიწებდაო, – მახსოვს, ეს სიტყვა რამდენჯერმე ახსენა, – აკოწიწებდა, იმიტომ რომ მერე იმ საზოგადოებას უნდა წამოეკიდებინა ზურგზე მწერლობაც, თეატრიც, პრესაც, ბანკიც, განათლებისა და სამეურნეო საქმეც. ყველაფერი.

6.

ზურაბ გუჩუას სულ რამდენჯერმე შევხვდი. მის გვერდით, სუფრასთან ყოფნა ყოველ ჯერზე მარწმუნებდა, რომ ღირსებით, ნამდვილი თავმდაბლობითა და პატიოსნებით შემკული ადამიანები მხოლოდ წიგნებს კი არ იყვნენ შერჩენილი, ჩვენს დროშიც ცხოვრობდნენ. სიმშვიდე და ფილოსოფოსის მჭვრეტელობა ჩანდა მის ყოველ სიტყვაში, დაკვირვებაში. პირველი ქრისტიანებივით იყო – დევნილი და თავისი მრწამსის განუხრელად დამცველი, მძიმე ფიზიკური და სულიერი ტკივილების დამთმენი. არ უყვარდა და სხვასაც უშლიდა მასზე, მით უფრო მის დამსახურებაზე ლაპარაკს, არადა მჯერა, ზვიად გამსახურდიას თანამებრძოლებში ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მოღვაწე იყო – ერთგულებით, განათლებით, კაცთმოყვარეობით.

თავისებური იუმორი და მახვილი სიტყვა სამეგობრო წრეში მასთან დროსტარებას განუმეორებელს ხდიდა. სიტყვაძვირი კაცისგან წარმოთქმული ყოველი ასეთი ფრაზა მარგალიტივით ბრწყინავდა, გამახსოვრდებოდა. კატეგორიული არ იყო და ამდენი ხნის შემდეგაც კი, თითქმის ოცდაათი წლის წინანდელ ამბებზე საუბრისას, ადამიანური ბუნების იდუმალ, მოულოდნელ და საჩოთირო მომენტებზე ამახვილებდა ყურადღებას მუდმივად თანმდევი სევდით; იმ გარემოებებზე, რამაც ჩვენი საზოგადოების ერთ ნაწილს გადააწყვეტინა სახელმწიფო გადატრიალებას მიმხრობოდა და კანონიერად არჩეული პრეზიდენტი სიკვდილისთვის გაეწირა.

ეროვნული ხელისუფლების დამხობის აქტორები დაუნდობლად გაუსწორდნენ ზურაბ გუჩუას და მის ოჯახსაც, სამეგობროს. ათწლეულობით ემიგრაციაში ყოფნისას, დროდადრო, სამშობლოში დაბრუნებული სულს ითქვამდა და თვითონაც სულის მოთქმასავით იყო იქამდე ძვირფასი თუ შემდგომ შეძენილი მეგობრებისთვის.

ველაზე ტრაგიკული და საბედისწერო ჟამის წალენჯიხის პრეფექტი დარჩება სიმბოლოდ იმათთვის, ვინც ბრძოლითა და მოთმინებით ადგას გზას უკეთესი საქართველოსთვის; ვინც, არც დევნილი და მოძალადეებისგან შეურაცხყოფილი იბრუნებს პირს ადამიანებისგან, არამედ ყველგან, სადაც მივა, სამართლიანობაზე, ჭრილობების მოშუშებაზე და კვლავაც ფეხზე წამოდგომაზე იქადაგებს, ისე, როგორც ეს ზურაბ გუჩუას სჩვეოდა.

7.

ზაზა ხალვაშს გადამდები ემოციითა და დღეს სულ უფრო გაიშვიათებული გულღიაობით შეეძლო ესაუბრა თავის გეგმებსა და ჩანაფიქრებზე – რას აპირებდა კინოში, თავის სოფელში, თბილისში… სულ ასეთი დამამახსოვრდება: კეთილშობილი და მუდმივად მაძიებელი პროფესიონალი. ბრწყინვალე რეჟისორმა მართლაც გამორჩეული ფილმები და ნაწერები დატოვა. საკუთარი თავის ღრმა კუნჭულში შეყუჟულმა რწმენამ თუ დააწერინა ეს სიტყვები:

„პიერ-პაოლო პაზოლინი – რომაელია. ამ კაცის შემოქმედებას, მართალია, ცუდად ვიცნობ – ფრაგმენტულად, შეიძლება ითქვას – მაგრამ, როცა გავიგე, რომ მას პოეზიაშიც უცდია ბედი, რომანებიც დაუწერია, მოთხრობებსა და კინოსცენარებზე ხომ აღარაფერს ვამბობ და ფილოლოგიურ-ლიტერატურათმცოდნეობითი ესეებიც შეუქმნია, პატივისცემის გრძნობით განვიმსჭვალე მის მიმართ, ორიენტირად გადაიქცა ჩემთვის და მასთან გაჯიბრების (ჩემებურად!) სურვილით შემბოჭა.

ის თუ რომაელია – ფართო გაგებით, მე ქართველი ვარ, კავკასიელი, იაფეტის შთამომავალი – პირდაპირი მნიშვნელობით.“

8.

– ნოღელის პრემიის ლაურეატები მაინც ხომ ვართ, ბიჭო! – მითხრა თენგო კუდავამ მარტვილში, ჩემი წიგნის წარდგენის შემდგომ სუფრაზე, 2009 წელს, – ოოო, ნუ გეცინება, რა გგონია, იმ ნობელებზე ნაკლებია ეს, ჩვენი პატარა ნოღელა?

– არ მაღიარებთ შენ და შენი სიმამრი, – ეს უკვე რამდენიმე წლის შემდეგ მისაყვედურა ღიმილით, მისი მოთხრობების კრებულს რომ ვადგენდით, – შინაურ მღვდელს შენდობა არ აქვს. – თან ეტყობოდა, ნასიამოვნები რომ იყოს წიგნის გამოცემის სამზადისით.

– მიტოვებული სახლების სევდაზე, სიმარტოვეზე და ადამიანისგან უარყოფილ უღალატო შინაურ ცხოველებზე უნდა წერო ისე, რომ ყველამ გაიგოს და წაიკითხოს, – მითხრა ერთხელ გამომცემლობის აივანზე, – ესაა ნამდვილი მწერლობა…

9.

ჩემს დიდ ბებიას – ზეინე ბოხუას ჩვევად ჰქონდა: სუფრებსა და დღეობებში ოჯახის ახლობელ-ნათესავს თუ დაიგულებდა, მიუჯდებოდა გვერდით და ჰკითხავდა: „რომელი საათია?“ „ორის ნახევარი“. „შკვითის ბღურუქ“ – შვიდზე მოვკვდებიო, ისე თავდაჯერებულად ეტყოდა სტუმარს, გეგონება წერამწერალს მისთვისაც ყურში ეჩურჩულებინოს აღსრულების დრო და საათი.

ვინც იცოდა ზეინეს ეს ახირება, უიოლებდნენ, სიცილში გაუტარებდნენ ხოლმე; ვინც იჯერებდა და ცნობისწადილით ელოდა 90-ს მიტანებული ქალის წინასწარმეტყველების ახდენას, დღის ბოლოს რწმუნდებოდა, რომ…

ისე, პავლე მოციქულის „მარადღე მოვკვდებიც“ ხომ აღსრულების ყოველდღე მოლოდინს და სიკვდილის გაიოლებას გულისხმობს?!.

10.

იშვიათად, ესმა ონიანივით ვინმეს ესმოდეს და სწამდეს ადამიანისა. ეს სიტყვები ფოლკნერის სანობელო ლექციის რანგისაა:

„ვისაც აქვს მარადიულის, მთავრის, უმაღლესის, უკეთესის ხსოვნა-სარჩული, ამით შინაგანი სისავსე-სიმაძღრე, – ის აქაურობაში არ კარგავს ღირსებას, გონებას; არ ხარბდება, არ წვრილმანდება, არ გამოედევნება და არ გააფთრდება აქაურ ფასეულობებზე; არ მოეშლება გაჭირვებით სახე; – დაახლოებით ასე რომ წარმოვიდგინოთ: – აი, ოჯახი, ან ადამიანი, რომელსაც რაღაც მიზეზთა გამო მოუხდა სადღაც გაჩერება (მგზავრობისას) ხრიოკ, უბადრუკ, მწირ ადგილას, მატარებელში, სადაც ცუდი პირობებია; ხოლო მას იქ, საიდანაც არის, საიდანაც მოდის და მიდის, აქვს უმშვენიერესი სასახლე, მზიანი ნათელი სარკმლებით, სურნელოვანი ოთახებითა და დახვეწილი საგნებით; სპეტაკი, ფუშფუშა ლოგინი, ყვავილები, ვარდები, შრიალა ხეები, ნათელი ხეივნები, მხიარული მწერ-ბზუილა ბაღები; – ის გაცოფებული არ მივარდება რაღაც პლასტმასის კოვზსა თუ რაღაც სხვას, რომელსაც უკვე რამდენიმე ჩაფრენია და თავისკენ ქაჩავს, – ან გაყვითლებულ, აშმორებულ, საეჭვოდ გარეცხილ თეთრეულისთვის თუ კუპეში უკეთესი ადგილისთვის არ გაავდება და არ დაიწყებს ბრძოლას და კბენას; არ დახარბდება უბადრუკი ხედის დასანახად მაინცადამაინც ფანჯარასთან დაიკავოს ადგილი, – მას ნამდვილი სიმშვენიერის ხსოვნა ავსებს“.

წიგნების მაღაზიაში ლიტერატურული ჟურნალის საყიდლად შესულმა ხელს გამოვაყოლე. უფრო იმიტომ, რომ მოსწავლეობის წლები და უტოპიური იდეებით, შეუძლებელი სამყაროების მშენებლობით, მშენებლების წარმატებისა თუ წარუმატებლობის ისტორიებით გატაცება გამეხსენებინა. ბევრი რამ მაშინვე სახალისოდ მეჩვენებოდა – რასაც საბჭოთა ეპოქის მწერლები წერდნენ კაცობრიობის მომავალზე, ადამიანის გიგანტურ ნახტომებზე. ნამდვილი თუ გამოგონილი სევდა, მეტისმეტი სერიოზულობა, იდეოლოგიის ხილულ ზღუდეებთან ერთად, მათ ყოველთვის ხელს უშლიდა, გზაკვალს ურევდა, შეცდომების დაშვებისკენ უბიძგებდა. სხვა საუკუნეზე წერისას უმთავრესად საკუთარს აღწერდნენ – საპყრობილეში გამოკეტილის მარტივად გასაშიფრი იდეოგრამებით, სასოწარკვეთით.

„დროთა კავშირი – მე-20 საუკუნის ქართული ფანტასტიკური მოთხრობები“ ახლად დაარსებული გამომცემლობის, „მედუზას“ პირველი წიგნი აღმოჩნდა. ნუგზარ აფხაზავას, შოთა გაგოშიძის, ელგუჯა მერაბიშვილის, ბორის მიშველაძის, ზაალ ტაბაღუას, ედიშერ ყიფიანის მოთხრობებს, ცხადია, უკვე სხვა თვალით ვკითხულობდი – ავტორებს აღარაფერს ვსაყვედურობდი, აუღელვებლად დავყვებოდი ყველგან და მათ ენას, თხრობის თავისებურებებს ვაკვირდებოდი.

ზაალ ტაბაღუას მოთხრობაში „მუტანტები“ აღწერილი მომავლის სურათი: „უზარმაზარ მოედანს თითქმის ორასი მეტრის სიგანის, ლარივით გაჭიმული, ცათამბჯენებით შემოსალტული ათი ქუჩა უერთდებოდა, მოედანზე და ქუჩებზე, ყველგან, თვალსაწიერამდე პლაზმობუსები, სხვადასხვა ფერისა და ფორმის პლაზმომობილები იდგა. უფრო სწორად, ჭერეხის ქვებივით ეყარა…“. რა აღარ წარმოვიდგინე, უცხო სატრანსპორტო საშუალებების რა სახე და მოყვანილობა, სანამ ბოლო სიტყვებმა მშობლიურ შიდა ქართლში არ დამაბრუნა, სოფლის მდინარესთან, გაზაფხულის მზით შემთბარ სანაპიროსთან. მომავალი წამში გადაიქცა მონატრებულ წარსულად.

რამდენიმე გვერდის შემდეგ კი რაღაც ისეთს გადავაწყდი, რის გამოც კიდევ უფრო სწრაფად აღმოვჩნდი ერთი დროიდან მეორეში. „ხელის ფათურით ამოვიღე კომბინეზონის ჯიბიდან ჰერმეტული მათარა, – ჰყვება მთავარი გმირი გუა, – ღილაკს თითი დავაჭირე და მოვიყუდე. მომწარო სითხემ მთელ სხეულში დამიარა და სასიამოვნო სითბო ვიგრძენი. სული მოვითქვი და ისევ მოვსვი ჩვენებური „გრემი“. ვის არ გაამხიარულებდა ეს მოულოდნელობა, ვის არ გაუჩენდა იმ განცდას, რომ კოსმოსური ხომალდიდან გადმოგდებული, იმწამსვე საბჭოთა მოქალაქეების ქორწილში გაჩნდა. ვაზაში ჩაწყობილი წითელი მიხაკები. რომბისებურად დაჭრილი ნამცხვარი „იდეალი“.

სხვა მოთხრობა. ედიშერ ყიფიანის „დროთა კავშირი“.

„- ჩამომიტანეთ წითელი ღრუბელი? – გაიცინა მან და მორცხვობამ კიდევ ერთხელ შეუწითლა ლოყები.

– გახსოვს?!

– არა, დედა მეუბნებოდა…

– ვერ ჩამოგიტანე, სულ გაყიდული იყო! – გავეხუმრე მე.

– არც ცისფერი? – ამყვა ნაი.

– ცისფერი შენ არ დაგიბარებია, თორემ იყო. რომ მცოდნოდა…

ნაიმ ეშმაკურად გააქან-გამოაქანა თავი, ვითომ ნანობდა, ნეტა ცისფერი დამებარებინაო“.

2217 წელია. დედამიწასა და მთვარეს შორის ხელოვნური პლანეტაა, რომელზეც კოსმოსური ხომალდები სხდებიან. ადამიანები ჰაერომობილებით დადიან. მთავარ გმირსა და მის ქალიშვილს შორის კი ისეთი საუბარი იბმება, მხოლოდ საბჭოთა კავშირის მკვიდრ მამა-შვილს შორის რომ გაიმართებოდა დეფიციტური საქონლის ეპოქაში. დაბარება. ჩამოტანა. „სულ გაყიდული იყო“.

„ჩიბუხი გაეჩაღებინა და ზედიზედ ქაჩავდა“, – ესეც ამავე მოთხრობიდანაა. ესეც 2217 წლის ამბავია.

რაღაც ხომ უნდა იყოს უცვლელი სამყაროში, რასაც არასდროს დაემუქრება მცირე საფრთხეც კი? ერთი ავტორისთვის ეს კონიაკი „გრემია“, მეორისთვის – ჩიბუხი. სხვას სხვა რამ აქვს შემონახული ჩემნაირი მკითხველისთვის, რომელიც სიტყვებს დასდევს, რომლის სიხარული და თავბრუსხვევაც ამ დევნაშია.

მე-20 საუკუნის ქართული ფანტასტიკური მოთხრობების კითხვა უცნაურ თავშექცევად გადამექცა. მოგზაურობად დროში, ენაში.

„- ეჰე, გუა ჯაფარიძევ, ასე თუ გააგრძელე, კარგი დახლი დაგიდგება! – ხმამაღლა შევეხმიანე საკუთარ თავს“ (ზაალ ტაბაღუა, „მუტანტები“).

შეძახილი – დასასრულისთვის.

საზოგადოების განვითარებასთან ერთად ეკოლოგიამ სულ უფრო მეტად შეიძინა სოციალური მნიშვნელობა, გახდა საზოგადოების დაინტერესების სფერო და ჩვენს საუკუნეში გასცდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებს. XX  საუკუნის შუა ხანებში ეკოლოგია გახდა მეცნიერება, რომელიც ზრუნავს ადამიანების გადარჩენაზე. სამწუხაროდ, საზოგადოებამ ეს საკმაოდ გვიან გააცნობიერა, როდესაც ადამიანების ბუნებისადმი მომხმარებლური დამოკიდებულების უარყოფითი შედეგები თვალსაჩინო გახდა, როდესაც პლანეტაზე პრაქტიკულად არ დარჩა  ბუნების ხელუხლებელი ადგილები.

„მდგრადი განვითარების“ პრობლემა მჭიდროდ არის დაკავშირებული მოსახლეობის ეკოლოგიურ განათლებასთან, რომლის მთავარი იდეა და მიზანია მომავალში კაცობრიობისა და გარემოს შენარჩუნება.

კულტურის ისტორიაში ბუნება ხშირად იყო აღტაცების, ასახვის, აღწერის, შთაგონების ძლიერი წყარო.  ადამიანი ცდილობს ხელოვნებაში გამოხატოს  ბუნებისადმი განწყობა და დამოკიდებულება.   მასწავლებლის ამოცანაა დაეხმაროს მოსწავლეს ბუნების სილამაზის და მისი მნიშვნელობის დანახვაში, რათა გააცნობიერონ ,როგორი აუცილებელია გაფრთხილება და ზრუნვა ეკოლოგიაზე, გარემოზე.

გარემოსდაცვითი განათლება უზრუნველყოფს პიროვნების სულიერი და მორალური ფასეულობების ჩამოყალიბებას.   ცნობილია, რომ მუსიკა გავლენას ახდენს საზოგადოების  სულიერი კულტურის განვითარებაზე, ადამიანის ცნობიერებაზე. ეს არის მისი დროის სულიერი და სოციალურ-ფსიქოლოგიური ტენდენციების სიმბოლური გამოხატულება. გარემოსდაცვითი კულტურის წარმატებული ფორმირებისთვის აუცილებელია მუსიკის მდიდარი მორალურ – ესთეტიკური საგანმანათლებლო პოტენციალის ამ მიმართულებით გამოყენება.

მუსიკალური ხელოვნება როგორც ძლიერი ზემოქმედების საშუალება დიდ ადგილს იკავებს ადამიანის  ზოგად კულტურულ განვითარებაში. ბევრმა მწერალმა, კომპოზიტორმა, მუსიკათმცოდნემ არაერთხელ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მუსიკალურ – ესთეტიკურ განათლებაზე მუშაობა სისტემატურად უნდა ხორციელდებოდეს,  ეს უნდა იყოს იმ საქმიანობის განუყოფელი ნაწილი, რომელსაც მასწავლებლები ატარებენ ჰარმონიულად განვითარებული ადამიანის აღზრდის მიზნით.

დაწყებით საფეხურზე მუსიკის საგნის სწავლების ამოცანებია:

• მუსიკისადმი ინტერესისა და სიყვარულის გაღვივება, მისი სილამაზის დაფასების, მუსიკალური ნაწარმოებების აღქმის, ემოციური უნარის განვითარება;
• მუსიკალურ-წარმოსახვითი აზროვნების განვითარება, ხელოვნების კანონების გააზრება, მუსიკის აღქმა, ნასწავლის დაკავშირება ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან და  ხელოვნების სხვა დარგებთან;
• შემოქმედებით-მუსიკალური შესაძლებლობების გამოვლენა-განვითარება, პრაქტიკული უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბება მუსიკის მოსმენის და შედგენის პროცესში (იმპროვიზაცია);
• მუსიკალურ-ესთეტიკური გემოვნების განვითარება და მუსიკალურ  შედევრებთან ურთიერთობის აუცილებლობა ;

სასკოლო ასაკი მნიშვნელოვანი ეტაპია ადამიანის ეკოლოგიური კულტურის განვითარებისთვის. ამ პერიოდში ყალიბდება პიროვნება, მისი  პოზიტიური დამოკიდებულება ბუნების, სამყაროს მიმართ. ამ დროს ბავშვს უყალიბდება ემოციური და ჰოლისტიკური დამოკიდებულება გარემოს მიმართ. მუსიკა ახლოს არის ბავშვის ემოციურ ბუნებასთან. მუსიკის გავლენით ვითარდება მისი მხატვრული აღქმა, მდიდრდება გამოცდილება. ყველა მასწავლებელი ცდილობს, საფუძველი ჩაუყაროს გარემოსდაცვით წიგნიერებას. ამ პრობლემების გადასაჭრელად გამოიყენება მუსიკალური და გარემოსდაცვითი განათლების სხვადასხვა ფორმა. სწორედ მუსიკის გაკვეთილზე უყალიბდებათ ბავშვებს წარმოდგენები ეკოლოგიურ კულტურაზე, მორალურ პრინციპებზე, სილამაზის ესთეტიკურ აღქმაზე (ხელოვნების ქმნილებებით  – ფერწერა, მუსიკა, პოეზია).  მუსიკა ყოველთვის იყო სიკეთის, სილამაზის, ადამიანობის  ყველაზე მხატვრული და დახვეწილი საშუალება.

მუსიკის გაკვეთილი ხელს უწყობს შემდეგი გარემოსდაცვითი პრობლემების გადაჭრას:

• ჰარმონიულად განვითარებული პიროვნების ჩამოყალიბებას;
• ბუნებრივ რესურსებთან შეგნებულად ყურადღებიანი დამოკიდებულების განვითარებას;
• გარემოს სილამაზის აღქმის განვითარებას და ემოციური რეაგირებას;
• მოსწავლეების წარმოდგენების გამდიდრებას ბუნების მრავალფეროვნებაზე.

კლოდ დებიუსი წერდა, რომ ,, მუსიკა არის ზუსტად ის ხელოვნება, რომელიც ბუნებასთან ყველაზე ახლოსაა… მხოლოდ მუსიკოსებს აქვთ უპირატესობა აღბეჭდონ ღამის და დღის, დედამიწისა და ცის მთელი პოეზია, ხელახლა შექმნან მათი ატმოსფერო და რიტმულად გადმოსცენ მათი უზარმაზარი პულსაცია“. იმპრესიონისტი მხატვრები (კ. მონე , კ. პისარო, ე. მანე) ცდილობდნენ თავიანთ ნახატებში გადმოეცათ შთაბეჭდილებები ბუნებაზე, აკვირდებოდნენ დღის მანძილზე დროის სხვადასხვა მონაკვეთში განათების, ჩრდილის, სინათლის   ცვალებადობას და ცდილობდნენ, ეპოვათ ფერწერის ექსპრესიულობის ახალი საშუალებები.

ბუნების თემამ გამოხატვა პოვა  სხვადასხვა კომპოზიტორების შემოქმედებაში: ვივალდის   (პროგრამული  კონცერტები ,,ღამე“, ,,ქარიშხალი ზღვაზე“, ,,წელიწადის დრონი“),  ჰაიდნის (სიმფონია  ,, დილა“, ,,შუადღე“, ,,საღამო“, კვარტეტი ,, ტოროლა“, ,,მზის ამოსვლა“), რიმსკი-კორსაკოვის ( ზღვის სურათები ,,სადკოსა“ და ,,შეჰერეზადში“, გაზაფხულის სურათი ,,თოვლის ქალში“)ბეთჰოვენის,   რაველის,  გრიგის,  ვაგნერის მუსიკალურ ნაწარმოებებში. ამ ტიპის ნაწარმოებებში მნიშვნელოვანია ბგერით-გამომსახველი ელემენტები. ამის მაგალითია:  რიმსკი-კორსაკოვის ,,თოვლის ქალი“ და ,,სადკო“. მკვლევრები ,,თოვლის ქალს“  ,,ფრინველის ოპერას“ უწოდებენ, რადგან ფრინველების გალობა მთელ ოპერას გასდევს  ერთგვარ ლაიტმოტივად. ,,სადკოს“ უწოდებენ ,,ზღვის ოპერას“, რადგან ოპერის ძირითადი სურათები გარკვეულწილად უკავშირდება ზღვას .  ბეთჰოვენის მუსიკაში ბუნება ვლინდება ძლიერი სულიერი ქარტეხილებით, სიცოცხლესა და სიკვდილზე ფიქრებით.

ქარიშხალი ან ჭექა-ქუხილი შეიძლება დავაპირისპიროთ წყნარ და მშვიდ დილას ან გარიჟრაჟს, რომელიც, პირველ რიგში,  ბუნების ემოციურ აღქმას უკავშირდება. (მაგალითად, ჭექა-ქუხილი  ვივალდის კონცერტიდან ,,წელიწადის დრონი“ და გრიგის ,,დილა“). ვივალდიმ ,,წელიწადის დროში“ მოახერხა, ზუსტად გადმოეცა ის ემოცია და განწყობა, რაც ადამიანს ეუფლება ბუნებრივ მოვლენებზე „მიყურადებისას“( ზაფხულის ჭექა-ქუხილი, წვიმა, ქარი, თოვლი, ნიავი). ჩაიკოვსკის ბუნების აღქმა ღრმად ინდივიდუალურია. მის მუსიკაში მთავარი ადგილი უკავია ემოციებს, აზრებს, მოგონებებს, რომლებიც ბუნებამ გააღვიძა მასში. დებიუსი წერდა: „მზის ჩასვლაზე უფრო მუსიკალური არაფერია! მათთვის, ვისაც შეუძლია  მზერა  მღელვარებით – ეს არის მასალის განვითარების  ყველაზე ლამაზი გაკვეთილი, მუსიკოსების მიერ კარგად შესწავლილ წიგნში დაწერილი გაკვეთილი – მე   ბუნების წიგნს ვგულისხმობ“.

კ. დებიუსის  ეკუთვნის  ინსტრუმენტული ნაწარმოებები, რომლის სათაურებიც ბუნების კონკრეტულ მოვლენას ეხმიანება: ,,ბაღები წვიმაში“ , ,,მთვარის შუქი“, სიუიტა ,,ზღვა “ და მრავალი სხვა. საინტერესოა მ. გლინკას რომანსი  ,, ბულბული“, რომლის მოსმენისას, თითქოს ჩიტის გულისცემა გესმის.  პ. ჩაიკოვსკის  „საბავშვო ალბომშიც“ არის „ტოროლას სიმღერა“. მუსიკას შეუძლია განასახიეროს მუსიკალური ნაწარმოების ემოციური შინაარსი, ადამიანის შინაგანი სამყარო. მუსიკა ასწავლის, აღვიძებს ადამიანში ეკოლოგიურ ცნობიერებას, აზროვნებას, კულტურას, ეკოლოგიურად გამართლებულ ურთიერთობას ბუნებასთან. (პ. ჩაიკოვსკი ,,რა მწვანეა ჩემი ბაღი“, ,,გუგული“, ,,ენძელა“  ციკლიდან “წელიწადის დრონი“, ,,შემოდგომა“ იმავე ციკლიდან).

ბუნება მოქმედებს  კომპოზიტორის გრძნობებზე, ემოციებისა და განწყობაზე . ამ განწყობებით ქმნიან მუსიკას და ცდილობენ გადმოიტანონ ბუნების ხმები თავიანთ ნაწარმოებებში (ჩიტების ჭიკჭიკი, ზღვის ხმა, ტყე, ჭექა-ქუხილი).  აინტერესებთ ემოციური ასოციაციები, რომლებიც დაკავშირებულია რაიმე ბუნებრივ მოვლენასთან. მაგალითად, ზღვაზე ქარიშხლის გამოსახულებამ შეიძლება გამოიწვიოს რაიმე სახის პირქუში ემოციები, რომელიც ასოცირდება მრისხანებასთან, ხოლო მდინარე, პირიქით, უფრო მეტად ასოცირდება სიმშვიდესთან.

„მუსიკალურ პეიზაჟს“ განვითარების დიდი ისტორია აქვს. მისი ფესვები რენესანსს უკავშირდება, კერძოდ მე-16 საუკუნეს – ფრანგული პოლიფონიური სიმღერის აყვავების ხანას და კლემან ჟანეკინის შემოქმედებითი მოღვაწეობის პერიოდს. სწორედ მის შემოქმედებაში გამოჩნდა პირველად საერო პოლიფონიური სიმღერების ნიმუშები, რომლებიც წარმოადგენდნენ საგუნდო „პროგრამულ“ სურათებს.  ჟანეკენის ერთ-ერთი სიმღერაა „ჩიტების სიმღერა“. სიმღერაში ჩიტების გალობის დამახასიათებელი ბგერების გაჟღერებით ჟანეკენი ფრინველებს ანიჭებს ადამიანურ თვისებებს .

ბუნებისადმი მიძღვნილი მუსიკალური ნაწარმოებების დიდი რაოდენობა ადასტურებს, რომ ბუნება და მუსიკა მჭიდრო კავშირშია.

მუსიკის გაკვეთილებზე მასწავლებელს, სხვადასხვა მეთოდებისა და საშუალებების გამოყენებით, შეუძლია მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს ახალგაზრდა თაობის, მთელი მოსახლეობის გარემოსდაცვით აღზრდასა და განათლებაში.

მუსიკის გაკვეთილზე განხორციელებული  აქტივობები:

• I კლასში თემაზე ,, შემოდგომის მუსიკა“ გაკვეთილზე ბავშვები  ისმენენ ჩაიკოვსკის პიესას ,,ოქტომბერი“-ციკლიდან ,,წელიწადის დრონი“, მიღებულ შთაბეჭდილებას გადმოსცემენ ნახატში.
• მოსწავლეებს ვასმენინებ ხალხურ სიმღერას ,,მზე შინას“, შემდეგ  შეისწავლიან სიმღერას და ასრულებენ დიდი სიყვარულით. მოსწავლეები გამოთქვამენ მოსაზრებებს : ბედნიერებაა, როცა მზე ანათებს და დედა უმღერის თავის პატარას ასეთ ლამაზ იავნანას .
• II კლასში თანდათან  სწავლობენ როგორც  დაკვირვებას, ასევე ბუნების სილამაზის აღქმას, მოსმენას და  შეგრძნებას.

მოსწავლეები  ისმენენ :

• კლემან ჟანეკენის საგუნდო ნაწარმოებებს: „ჩიტების გალობა“, „ნადირობა“, „ბულბული“.
• კამილ სენ-სანსის საორკესტრო სიუიტას ,,ცხოველთა კარნავალს“.
• ოლივიე მესიანის ,,ეგზოტიკური ფრინველებს“.
• კლოდ დაკენის „გუგულს“ .
• III კლასში მოსწავლეები უსმენენ ფრანც იოზეფ ჰაიდნის ,,საბავშვო სიმფონიას“ , სადაც აკვირდებიან ტყეში ბგერების ჟღერადობას.
• IV კლასში მოსწავლეები უსმენენ პეტრე ჩაიკოვსკის „აპრილს“ საფორტეპიანო ციკლიდან „წელიწადის დრონი“. კითხვაზე, თუ როგორ ჟღერდა ეს ნაწარმოები, რა გრძნობების გადმოცემა სურდა კომპოზიტორს თავისი მუსიკით? მოსწავლეები მსჯელობენ: მუსიკა ძალიან ნაზად, მსუბუქად ჟღერდა. თითქოს ყვავილი მართლაც მზისკენ მიიწევს და თანდათან იშლება მისი ფურცლები. შუა ნაწილი ამაღელვებლად ჟღერს, ისმის  ნაკადულის   ხმა.

სიმღერა ბუნების თემაზე სასარგებლო გავლენას ახდენს ცოცხალი სამყაროს მიმართ მოსწავლეთა  დამოკიდებულებაზე, მნიშვნელოვანია საუბრები ეკოლოგიაზე, ცოცხალი სამყაროს დაცვაზე, ფლორისა და ფაუნაზე, ბუნებაზე ზრუნვის და გაფრთხილების აუცილებლობაზე.

• სსიპ ქალაქ თბილისის N126 საჯარო სკოლის დაწყებითი კლასის მოსწავლეებმა მიიღეს მონაწილეობა საერთაშორისო პროექტში,, World Peace Song”.

ტექსტის ავტორი და გუნდის ხელმძღვანელი: დალი დოლიძე  ვიდეოს ბმული ,  სიმღერა განთავსებულია  მსოფლიოს ელექტრონულ რუკაზე.

• სსიპ ქალაქ თბილისის N126 საჯარო სკოლის პროექტი : ,,დავიცვათ დედამიწა ჩვენი ხელებით”, III- IV კლასის მოსწავლეებმა შეასრულეს ჰიმნი.

ტექსტის ავტორები არიან  მე-12 /1 კლასის მოსწავლეები: მარიამ კოკოზაშვილი და ელენე   ტყეშელიაძე;  კომპოზიტორი: მაია ჩხეიძე ;  ქორმაისტერი: დალი დოლიძე ;

კულტურული და გარემოსდაცვითი აღზრდა-განათლება, ცხოვრებისადმი პოზიტიური დამოკიდებულება, ფოკუსირება ნამდვილ ფასეულობებზე  უნდა დაიწყოს ცხოვრების პირველივე წლებიდან და გაიაროს სკოლამდელი, სასკოლო და სკოლის შემდგომი განათლების ყველა საფეხური.

ამრიგად,  სკოლის სასწავლო პროცესში დაწყებითი საფეხურის მოსწავლეებში  ეკოლოგიური კულტურის ფორმირების ეფექტური საშუალებაა მუსიკის გაკვეთილი, რომელიც სავსეა  მუსიკალური ხმოვანებით, მომხიბვლელი, გამომსახველი  ლექსებით, ფერწერული ტილოებით, მდიდარი ესთეტიკური საგანმანათლებლო პოტენციალით, რაც ხელს უწყობს რაციონალური აზროვნების განვითარებას.

გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები:

1. დვალიშვილი ლ.,  გარემოს  დაცვის  ეკოლოგიური  პრობლემები. ინსტიტუტის  75  და  ჟურნალ  „ეკონომისტის“  10  წლისთავისადმი  მიძღვნილი  საერთაშორისო  სამეცნიერო  კონფერენციის  მასალების  კრებული,  „მწვანე  ეკონომიკის“ფორმირების  თანამედროვე პრობლემები, თბილისი, 2019.
2. დვალიშვილი ლ.,  ატმოსფეროს  დაცვა  –  მდგრადი  განვითარების  ერთ-ერთი აუცილებელი პირობა.  აკადემიკოს  ავთანდილ  გუნიას  დაბადებიდან  105-ე  წლისთავისადმი  მიძღვნილი  საერთაშორისო  სამეცნიერო  ინტერნეტ-კონფერენციის  მასალების  კრებული,  მდგრადი  განვითარების  თანამედროვე  ეკონომიკური  ტენდენციები, თბილისი, 2017.
3. სეფერთელაძე ზ.,  დავითაია  ე.,მარგველანი  გ.,  ბუნებათსარგებლობის  გეოგრაფია, თსუ გამომცემლობა, 2011.
4. ციცქიშვილი მ.ს., ჩხარტიშვილი ა., ქარჩავა გ., ციცქიშვილი მ.მ. ეკოლოგიის უახლესი პრობლემები. // დამხმარე სახელმძღვანელო. ISBN 978-9941-9532-2-4, Tbilisi, 2018
5. ციცქიშვილი მ.ს., ციცქიშვილი მ.მ., ქარჩავა გ., ჩხარტიშვილი ა., ესებუა ე., პეტრიაშვილი ე. ზოგადი ეკოლოგიის საფუძვლები.
6. დეივიდ ატენბორო: ცხოვრება ჩვენს პლანეტაზე;
7. Tyler Miller, Jr. and Scott E. Spoolman, 2009, 2007. Living in the environment: principles, connections and solutions, 16e, Brooks/Cole, Cengage Learning.
8. https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/living_forests_chapter_3_2.pdf
9. https://weg.ge/sites/default/files/climate_change_and_sustainable_development.pdf

მსოფლიო ლიტერატურაში წარუშლელი კვალი დატოვა რომანტიზმმა – მრავალწახნაგოვანი ნოვატორობით, გულწრფელი ემოციებით, უკურნებელი სევდითა და ადამიანური ტკივილით გაჯერებული ტექსტებით. მან გააერთიანა ლამის მთელი პლანეტის ხელოვანები. ქართული ლიტერატურის ისტორიის სწავლებისას ჩვენი რომანტიკული ლიტერატურული სკოლა მოსწავლეთა დიდ მოწონებას იმსახურებს. ახალ თაობებს იზიდავს გამოსახვის ის ხერხები და თემები, რომლებიც მახლობელი, აქტუალური და ნათლად აღსაქმელია თანამედროვე ადამიანისთვისაც. მეთერთმეტე კლასი სწავლების ის საფეხურია, როცა მოსწავლე მზადაა ღრმად გაიაზროს მწერლობის იდეური აქცენტები, რომანტიკოსი პოეტების ფაქიზი სულიერი სამყარო, ჩასწვდეს მათ ესთეტიზმსა და ფილოსოფიურ მსოფლაღქმას. ბავშვები სვამენ კითხვებს, იკვლევენ ალეგორიებსა და მეტაფორებს და ხშირია აღმოჩენის სიხარული, ნაწარმოებების ნაირგვარი ინტერპრეტაციები. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლირიკა განსაკუთრებულ გავლენას ახდენს მეოცნებე ნატურებზე.

ტექსტების სინთეზირება და ლიტერატურული პარალელები, მოგეხსენებათ, ცოდნის მაღალი საფეხურია, ხოლო რომანტიზმის იდეურ-მხატვრული მახასიათებლებისა და თემატური მოტივების გააზრების პროცესში უამრავი პარალელის თანხვედრა ხდება, რადგან რომანტიკოსი მწერლების შემოქმედება პოპულარულია და მათ არასდროს აკლია მკითხველის ყურადღება. ყოველ წელს, როცა მეთერთმეტე კლასში ქართული რომანტიზმის სწავლებას ვიწყებ, სანამ მე ვიტყოდე ჩვენი რომანტიკოსების რჩეულ ჟანრებზე რამეს, მოსწავლეები დამასწრებენ ხოლმე და მეკითხებიან: მასწავლებელო, ევროპელი და ამერიკელი რომანტიკოსები ხომ პროზის ჟანრებსაც მიმართავდნენ, ბევრი რომანიც შექმნეს, რატომ არ დაიწერა ქართული რომანტიკული მოთხრობა ან რომანი? ამ ლეგიტიმურ კითხვაზე ცალსახად ამომწურავი პასუხის გაცემა, რასაკვირველია, შეუძლებელია, მაგრამ ჩემი პასუხი ის არის, რომ ლირიკის ენა უფრო მშობლიური, უფრო მისადაგებული აღმოჩნდა ჩვენი პოეტების ტრაგიკულ განცდებთან, ხოლო რომანს რაც შეეხება, მეცხრამეტე საუკუნის ქართულმა მწერლობამ ის საერთოდაც ვერ შვა, რადგან, როგორც კრიტიკოსები ამბობენ, დაპყრობილ, პროვინციად, კოლონიად ქცეულ პატარა ქვეყანაში არ იყო ფართოპლანიანი ნაწარმოების სიუჟეტისთვის საჭირო ასპარეზი, დრამატული ამბები და თავგადასავლები ვერ იქნებოდა იმ მასშტაბის, რომ რომანის ფერადი სამყარო დაბადებულიყო…

მეთერთმეტე კლასში ჩვენი გაკვეთილის თემაა ნიკოლოზ ბარათაშვილის „ხმა იდუმალი“, რომლის სიღრმეებში წვდომას ბავშვები იოლად ახერხებენ. 1836 წელს 19 წლის ნიკოლოზ ბარათაშვილი ცხოვრების გზის ძიებაში საკვირველ სულიერ ტკივილზე საუბრობს. ლექსი ლირიკული აღსარებაა და გვიზიარებს პოეტის ძიებებს, ტკივილიან განცდებს. იდუმალი ხმა ასდევნებია ჭაბუკ ლირიკულ გმირს და დაუკარგავს მისთვის მოსვენება, ახალგაზრდა, ვნებებით სავსე გული ნაღვლით დაუსნეულებია. პოეტი ამბობს, რომ მას შემდეგ, რაც წუთისოფელი შეიცნო, ეს ხმა მოუცილებლად თან სდევს და „სულ ერთ რამეს უწვრთნის მას გულისა ჭირად“… „ეძიე, ყრმაო, შენ მხვედრი შენი, ვინძლო იპოვო შენი საშვენი“… ლირიკული გმირი გულწრფელად აღიარებს, რომ საკუთარ ხვედრს ეძიებს, მაგრამ ვერ პოვებს და ამის გამო კაეშანს ვერ იშორებს…

ლექსის ბოლო სტროფები სულიერად განადგურებული და აღშფოთებული ლირიკული გმირის ფილოსოფიურ კითხვებს ახმოვანებს:

„ნუთუ ხმა ესე არს ხმა დევნისა შეუწყალისა სინიდისისა?
მაგრამ მე ჩემში ვერ ვჰპოვებ ავსა, მისს საშფოთველოს და საქენჯნავსა.
ანგელოზი ხარ, მფარველი ჩემი, ან თუ ეშმაკი, მაცთური ჩემი?
ვინცა ხარ, მარქვი, რას მომისწავებ, სიცოცხლეს ჩემსა რას განუმზადებ?“.

ბარათაშვილის ეს ლექსი მრავლისდამტევია ზოგადად ეპოქის სულის ამოსაცნობად… როცა ბავშვები სვამენ კითხვებს, თუ რატომ იკითხება ქართველი პოეტების ტექსტებში ესოდენ ღრმა სულიერი ტკივილი, ჩვენი პასუხი არის ის, რომ „მსოფლიო სევდის“ გამოხატვა მხოლოდ ლოკალური ლიტერატურული მოვლენა როდია. ზოგადად მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისის ადამიანის გონება და სული იყო ასე „მოწყობილი“, უსამანო ტკივილის განმცდელი, სენტიმენტალური, მეოცნებე, ფაქიზი, მოწყვლადი… საგაკვეთილო პროცესი მეტყველ, ადეკვატურ, გამომსახველ ლიტერატურულ პარალელს ითხოვს და აი, ისიც: ედგარ ალან პოს მოთხრობა „უილიამ უილსონი“.   ბიოგრაფიებშიც სიახლოვე იკვეთება: პო 1809 წელს დაიბადა, 8 წლის შემდეგ – ნიკოლოზ ბარათაშვილი… ორივე რომანტიკული სკოლის ვარსკვლავია თავის სამშობლოში… ტატო 1845 წელს გაშორდება თავის დამტანჯველ წუთისოფელს, ხოლო ედგარი 4 წლის შემდეგ წავა ისევე მისტიკურად, როგორიც მისი სული და შემოქმედება იყო. ამ ნაწარმოებთა შექმნის თარიღებიც ახლო-ახლოსაა. ბარათაშვილის ლექსი 1836 წელს დაიწერა, ხოლო პოს მოთხრობა – 1839-ში. ბარათაშვილის „ხმა იდუმალისა“ და პოს „უილიამ უილსონის“ შესადარებლად ყველაზე მორგებული ცნობილი კოგნიტური სქემა – ვენური დიაგრამა აღმოჩნდა. მართალია, მეთერთმეტე კლასში ეს სქემა თითქოს უკვე ფუნქციადაკარგული და მოძველებულია, მაგრამ აქ ნამდვილად მაღალ დონეზე ასრულებს თავის ფუნქციას.

რა აქვთ განმასხვავებელი მოცემულ ტექსტებს?

„ხმა იდუმალი“:

1. ბარათაშვილის ლირიკული გმირი ეძიებს საკუთარ ბედისწერას და აცხადებს, რომ სინდისი სუფთა აქვს: „ნუთუ ხმა ესე არს ხმა დევნისა შეუწყალისა სინიდისისა? მაგრამ მე ჩემში ვერ ვჰპოვებ ავსა, მისს საშფოთველოს და საქენჯნავსა”…
2. ლირიკული გმირი გაორებულია, თუმცა საკუთარი ძალების რწმენა მასში ერთგვარად მაინც იგრძნობა და იდუმალი ხმა, სავარაუდოდ, არის არა მისი ალტერ ეგო, არამედ დაუნდობელი წუთისოფელი, ბედისწერა;
3. ლექსის ბოლო ტაეპებით ირკვევა, რომ მთავარი ლირიკული გმირი მაინც ჯერ კიდევ გაურკვევლობაშია… ანუ სადღაც იმედი მაინც იკითხება… ჯერ ყველაფერი არ დამთავრებული…

„უილიამ უილსონი“:

1. პოს გმირი თავის ყველა მონოლოგში აღიარებს, რომ მისი სინდისი დამძიმებულია ცოდვით, უსიყვარულობით, ადამიანთა დაუნდობლობით, თაღლითობის, პარვის, სიცრუის, მრუშობის, ანგარების, ბილწი ადამიანური ვნებების ტვირთით…
2. უილიამ უილსონი გაორებულია, მისი ბიოგრაფია და დაბადების თარიღიც კი ემთხვევა ავტორისას და ის აღმოაჩენს, რომ მისი მსგავსი არსება, რომელიც მას დევნის და მოუწოდებს ცოდვათა დაძლევისკენ, მისი მეორე „მეა“…
3. უილიამი მოთხრობის ფინალში კლავს თავის მეორე „მეს“, ანუ თვითმკვლელად იქცევა… მისი აღმოჩენა სარკესთან შემზარავია: „მეტოქე – უილსონი იდგა ჩემ წინ, სულთმობრძავი, სახემორღვეული… მისი განუმეორებელი სახის ყოველი ნაკვთი სრულიად დამთხვეოდა ჩემსას! გათავდა, მორჩა, შენ გაიმარჯვე, მაგრამ აწ მკვდარი ხარ, მკვდარი ამ სოფლისთვის, სასოებისთვის, მაღლა ცისთვის! ჩემში იყო შენი არსებობა და ჩემშია შენი სიკვდილიც, საკუთარი სახე გამცნობს, ვით მოიკვეთე სამარადისოდ!“.

„ხმა იდუმალი“ – „უილიამ უილსონი“ – რა აქვს საერთო ამ ორ ნაწარმოებს?

1. ახალგაზრდა რომანტიკოსი მწერლების სულიერი ძიებანი, გარდასახული მათ მიერ გაცოცხლებული მხატვრული სახეების (ლექსის ლირიკული გმირი/მოთხრობის პერსონაჟი) განსაცდელში…
2. „მსოფლიო სევდის“ უკიდეგანო ოკეანე, რომელიც გმირის დემორალიზაციას იწვევს…
3. სულიერი გაორება, საკუთარი თავის მისტიკურ, ილუზორულ, ირეალურ სამყაროში წარმოჩენა…

ტექსტების განხილვის პროცესი უაღრესად საინტერესო, ცოცხალი და შთამაგონებელია და გაკვეთილზევე იბადება ლიტერატურული ესეის შექმნის იდეა. ესეის ვასათაურებთ ასე: „ნიკოლოზ ბარათაშვილის „ხმა იდუმალი“ და ედგარ ალან პოს „უილიამ უილსონი“ – მგლოვიარე სულების გადაძახილი ოკეანის გაღმა-გამოღმა…“. ბავშვები ამბობენ, რომ ესეის შექმნის პროცესი არ იქნება დამღლელი და უსიამოვნო, ეს ტექსტები მათ დაეხმარა ერთმანეთის სათქმელის ამოცნობაში, სინთეზის პროცესი იყო დამაინტრიგებელი, შემეცნებითი, დამაფიქრებელი. გაკვეთილზევე ვქმნით ესეის შეფასების კრიტერიუმებს, სადაც ადეკვატური გაგება, ნაშრომის აგება, ორიგინალური და არაშაბლონური აზროვნება, ზოგადი განათლება/წიგნიერება და ანალიტიკური უნარები  ხდება გადამწყვეტი. მეც იმედი მაქვს და ჩემს მოსწავლეებსაც, რომ გაკვეთილი ნაყოფიერი იქნება, მიზნამდე მიგვიყვანს და მსოფლიო მწერლობის უდიდესი ლიტერატურული მიმართულების ქვეტექსტების ამოცნობას ასწავლის ბავშვებს.

განათლების რეფორმა მიზნად ისახავს სწავლა-სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას და ორიენტირებულია მოსწავლეებში საბაზისო უნარ-ჩვევების განვითარება-ჩამოყალიბებაზე. კომპლექსური დავალება კი ამ მიზნის მისაღწევი ერთ-ერთი გზაა.

აღსანიშნავია, რომ დაწყებითი კლასების მოსწავლეებს დამოუკიდებლად მუშაობის უნარი ნაკლებად აქვთ გამომუშავებული. ამიტომ ხშირად კომპლექსური დავალების შესრულება მათ უწევთ სახლში. ვიფიქრე, რა გზა უნდა გამომენახა იმისთვის, რომ პირველკლასელ მოსწავლეს კომპლექსური დავალება არა შინ, არამედ საკლასო ოთახში, დამოუკიდებლად შეესრულებინა.

აღმოჩნდა, რომ თურმე ეს არც ისე რთული ყოფილა. სტატიაში გაგიზიარებთ გამოცდილებას, როგორ და რა გზით მოახერხეს პირველკლასელმა მოსწავლეებმა მათემატიკის კომპლექსური დავალების საკლასო ოთახში დამოუკიდებლად შესრულება, რა სირთულემ იჩინა თავი და როგორ დავძლიეთ ის.

მიმართულება: რიცხვები

სასწავლო თემა: რიცხვები 16-დან 20-ის ჩათვლით

სამიზნე ცნება: რიცხვები და თანრიგები

საკითხები: რიცხვები 16-დან 20-ის ჩათვლით

• თექვსმეტი
• ჩვიდმეტი
• თვრამეტი
• ცხრამეტი
• ოცი
• რიცხვის დაშლა ორ შესაკრებად

საკვანძო კითხვები:

• როგორ შევუსაბამო საგანთა კონკრეტულ რაოდენობას კონკრეტული რიცხვი?
• როგორ დავადგინო ორი რიცხვიდან რომელია მეტი (20-ის ფარგალში)?

კლასი: I

გაანაწილე წიგნები

ბიბლიოთეკა ის ადგილია, სადაც წიგნები, ჟურნალ-გაზეთებია განთავსებული. ადრე მას წიგნსაცავს უწოდებდნენ. დარწმუნებული ვარ, რომ შენც გაქვს პატარა საოჯახო ბიბლიოთეკა, სადაც შენი საყვარელი წიგნებია შენახული – ზღაპრების წიგნები, ანბანის წიგნი, სათავგადასავლო და საბავშვო ენციკლოპედიები, გასაფერადებელი და გამოცანების წიგნებიც ლამაზად გექნება დალაგებული თაროებზე.

ახლა კი უნდა დაეხმარო შენს მეგობარს წიგნების განთავსებაში. მისი წიგნების კარადას 5 თარო აქვს. თითოეულ თაროზე ეტევა 20 წიგნი, მაგრამ დევს 10 წიგნი. დანარჩენი წიგნები კი ყუთშია ჩალაგებული. წიგნები ისე უნდა გაანაწილო ამ თაროებზე, რომ ერთ თაროზე აღმოჩნდეს 16 წიგნი, მეორეზე, 17, მესამეზე 18 , მეოთხეზე 19, მეხუთეზე 20. მიმდევრობას არ აქვს მნიშვნელობა.

დავალება შეგიძლია ნახატით წარმოადგინო ან გამოიყენო აპლიკაცია.

პრეზენტაციაში ხაზგასმით წარმოაჩინე:

• რა რიცხვები/სიმბოლოები გამოიყენეთ კონკრეტული რაოდენობების აღნიშვნისთვის და რა კავშირი არსებობს რაოდენობის აღმნიშვნელ რიცხვებს შორის? (მ.წ.1.2)
• რა სიმბოლო შეუსაბამეთ/აღწერეთ რაოდენობას? (მ.წ.2)
• როგორ ხდება რეალურ ცხოვრებაში მიმდინარე პროცესის აღწერა მათემატიკური სიმბოლოების მეშვეობით? (მ.წ.3)

I ეტაპი:

კომპლექსური დავალების პირობის წარდგენა

უპასუხე შეკითხვებს:

• როგორ გაანაწილე წიგნები თაროებზე, რატომ?
• რა არის უცვლელი და რის შეცვლა შეიძლება?
• რამდენი წიგნია საჭირო თითოეული თაროს შესავსებად?
• რამდენით მეტი/ნაკლები წიგნია მეორეზე მეოთხესთან შედარებით? როგორ ახსნი?
• შეგისრულებია წინათ მსგავსი დავალება?
• რამდენი წიგნია თითოეულ თაროზე;
• რამდენი ცარიელი ადგილია თითოეულ თაროზე;

II ეტაპი: მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გააქტიურება კომპლექსური დავალების შესასრულებლად, საჭირო საკითხების გახსენება

ხაზგასმით განვიხილოთ ერთ-ერთი საკლასო აქტივობა:

მოვამზადე სავარჯიშო მოცემული ვებგვერდ https://www.liveworksheets.com–ის

გამოყენებით, რომელსაც ვუწოდებთ „ცოცხალ ფურცლებს“.

მოცემული სავარჯიშო მოსწავლეებმა შეასრულეს კომპიუტერში.

• აღნიშნული ბმული მივაწოდე მოსწავლეს;
• ის მას ასრულებს და უგზავნის მასწავლებელს;
• მასწავლებელი ამ გვერდზე ხედავს, ვინ როგორ შეასრულა მოცემული დავალება.

III ეტაპი: ნასწავლის განმტკიცება, დავალებაზე მუშაობა

IV ეტაპი: დავალების წარდგენა, შეფასება

• მოსწავლემ უნდა შეძლოს:
  საგანთა კონკრეტულ რაოდენობას შეუსაბამოს კონკრეტული რიცხვი;
  რიცხვების გამოსახვა სხვადასხვა სახით, მათ შორის ციფრებით, ასო-ნიშნებით;
  დააკავშიროს რიცხვები შესაბამის სახელებთან და აღნიშვნებთან.

რას უნდა მიაქციოთ ყურადღება:

• რა საკითხები შეისწავლე და როგორ გამოიყენე ახალი ცოდნა დავალების შესასრულებლად?
• სად შეიძლება გამოგადგეს მიღებული ცოდნა?

საინტერესო იყო კომპლექსური დავალების შესრულების პროცესი.

• დავალება შესრულდა საკლასო ოთახში;
• მოსწავლეები დასხდნენ ჯგუფურად, თუმცა კლასის მოწყობის ჯგუფური ფორმა მხოლოდ იმისთვის იყო გამიზნული, რომ საჭირო ინვენტარი (მაკრატელი, წებო და ა.შ) ერთმანეთისთვის უფრო ხელმისაწვდომი ყოფილიყო;
• დავალების შესრულების პროცედურის გასაიოლებლად მათ დავურიგე სამუშაო ფურცლები და დასაჭრელად მომზადებული აპლიკაცია – „ფერადი წიგნები“;
• მოსწავლეებმა დაჭრეს და დააწებეს გამზადებულ სამუშაო ფურცლებზე;
• გამოყენებული რესურსი

კომპლექსური დავალების შესრულების პროცესი:

მოსწავლის ნაშრომი უკუკავშირით:

უკუკავშირი:

შენ სწორად დააკავშირე წიგნების კონკრეტული რაოდენობა შესაბამის რიცხვთან და სწორად გაანაწილე თაროებზე წიგნების რაოდენობა.

ნაშრომში ჩანს, რომ შენ გააზრებული გაქვს, რა მნიშვნელობა აქვს რიცხვის რაოდენობის ცოდნას. გარდა ამისა, სუფთად გაქვს ნამუშევარი შესრულებული, წიგნები თანაბრად და ლამაზად გაქვს თაროებზე განლაგებული.

აღმოჩნდა, რომ ყველა მოსწავლემ სამუშაო სწორად შეასრულა. მუშაობის პროცესი აღმოჩნდა სახალისო და საინტერესო. გარდა ამისა, მასწავლებელს საშუალება აქვს, თვალი ადევნოს მუშაობის პროცესს, შეაფასოს და დააფასოს მოსწავლის მიერ შესრულებული ნაშრომი.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.საგნობრივი გზამკვლევი „მათემატიკა დაწყებით საფეხურზე“

2.ეროვნული სასწავლო გეგმა