2022 წელს განათლების კოალიციის, გაეროს ბავშვთა ფონდისა და  საერთაშორისო პლატფორმა CK-12-ის ინიციატივით შეიქმნა “საგანმანათლებლო პლატფორმა ck-12-ის სკოლების ქსელი“ და ჩატარდა კონკურსი, რომლის მიზანიც ამ პლატფორმის გამოყენების საუკეთესო პრაქტიკების გამოვლენა იყო.

ორიგინალურ პლატფორმაზე ძალიან ბევრი მასალა და ყველაფრის გადმოქართულება, რა თქმა უნდა, შეუძლებელია. ჩვენ ვეცადეთ, შეგვერჩია რესურსები ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნების შესაბამისად. შედეგად საბაზო და საშუალო სკოლის თითქმის უკვე ყველა საფეხურისთვის არსებობს წიგნები STEM-ის მიმართულების საგნებში ქართულ ენაზე, ასევე ხელმისაწვდომია 100-მდე სიმულაცია ფიზიკაში, რაც, ვფიქრობთ, გაამდიდრებს ფიზიკის გაკვეთილებს და მასწავლებლებს გაუმარტივებს რიგი საკითხების ახსნას“, – გვეუბნება განათლების კოალიციის გამგეობის თავმჯდომარე ირინა ხანთაძე.

გაეროს ბავშვთა ფონდის განათლების სპეციალისტი მარიანა ხუნძაყიშვილის ამბობს, რომ  „საგანმანათლებლო პროცესში ინოვაციური რესურსების ინტეგრირება მასწავლებლებს შესაძლებლობას აძლევს, კიდევ უფრო მრავალფეროვანი და ინკლუზიური გახადონ სასწავლო პროცესი და უკეთესად უპასუხონ მოსწავლეთა ინდივიდუალურ საჭიროებებსა თუ ინტერესებს. ისევე როგორც ნებისმიერ სიახლეს, მნიშვნელოვანია, ხელი შეეწყოს ამ პლატფორმის სისტემურ დონეზე დანერგვას, რათა ის ხელმისაწვდომი იყოს რაც შეიძლება მეტი მასწავლებლისა და მოსწავლისათვის. ამისათვის, გაეროს ბავშვთა ფონდის ინიციატივითა და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულ ცენტრსა და შვიდ სახელმწიფო უნივერსიტეტთან თანამშრომლობით, პლატფორმა CK-12 ინტეგრირდა ამ უნივერსიტეტების შესაბამის საგნობრივ სილაბუსებშიც. უნივერსიტეტების აკადემიური პერსონალი ჩართულია შესაბამის რეგიონებში პლატფორმა CK-12-ის მიმართულებით მასწავლებელთა პროფესიულ განვითარებაშიც.“

ქსელის მიზანი CK-12-ის  რესურსების პოპულარიზაცია და ინტეგრირებაა სწავლა-სწავლების პროცესში. ამ მიზნის მისაღწევად სკოლებთან და მასწავლებლებთან 2022 წელს 20 კონსულტანტ-მასწავლებელი იყო ჩართული, რომლებიც სასწავლო პროცესში საერთაშორისო საგანმანათლებლო პლატფორმის რესურსების სწორად გამოყენებასა და სასწავლო პროცესში CK-12-ის დანერგვისთვის საჭირო ინსტრუმენტებს უზიარებდნენ კოლეგებს. ჯამში, 2022 წელს CK-12-ის სკოლების ქსელმა 60 სკოლა, 327 მასწავლებელი და 9522 მოსწავლე გააერთიანა.

წლის ბოლოს გამოვლენილი საუკეთესო პრაქტიკის 5 სკოლის სია კი ასეთია:

1. ილია ჭავჭავაძის სახელობის ქალაქ საჩხერის №2 საჯარო სკოლა
2. საჩხერის მუნიციპალიტეტის სოფელ კორბოულის №2 საჯარო სკოლა
3. სიმონ სხირტლაძის სახელობის ქალაქ ონის საჯარო სკოლა
4. ქალაქ თბილისის №26 საჯარო სკოლა
5. ჭიათურის მუნიციპალიტეტის სოფელ ზოდის საჯარო სკოლა

ჟურნალი „მასწავლებელი“ ხუთივე სკოლის დირექტორს ესაუბრა და ამ სტატიის მიზანიც მათი გამოცდილების გაზიარებაა.

“ჩვენი სკოლის მისია არის ზოგადად საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლების გაძლიერება და სულ ვცდილობთ,  ისეთი საგანმანათლებლო პლატფორმები დავნერგოთ სასწავლო პროცესში, რომლებიც სწავლა-სწავლების პროცესს უფრო ინტერაქტიურს გახდის. ამგვარი პლატფორმების საჭიროება ნათლად დავინახეთ, როცა დისტანციურ სწავლებაზე გადავედით. იმ პერიოდში სულ გვიწევდა სასწავლო მასალების ძებნა, ადაპტირება, დისტანციური გაკვეთილებისთვის გამოსადეგი რესურსების ძებნა – როცა CK-12-ის მასალები გამოჩნდა, მივხვდით, რომ მათი გამოყენება არა მარტო დისტანციური, პირისპირ სწავლებისთვისაც სასარგებლო იქნებოდა. თანაც, ქართულ ენაზე ადაპტირებული ასეთი ხარისხის მასალები, განსაკუთრებით საბუნებისმეტყველო საგნებში, ბევრი არ არის. ჩვენ ტექნოლოგიურადაც მზად ვიყავით ამისთვის, გვქონდა გამართული კომპიუტერები, მაღალი სიჩქარის ინტერნეტი, პროექტორი, საბუნებისმეტყველო ვირტუალური ლაბორატორია და ნამდვილად გაამართლა ამ რესურსის გამოყენებამ სასწავლო პროგრამაში” – გვიყვება საჩხერის მეორე საჯარო სკოლის დირექტორი ლენა გომართელი. ის ფიქრობს, რომ მისი სკოლის მოხვედრა საუკეთესო პრაქტიკების მქონეთა რიცხვში ერთდროულად განაპირობა კარგად დაგეგმილმა სასწავლო პროცესმაც, რომლის დროსაც მასწავლებლები მუდმივად უზიარებდნენ ერთმანეთს გამოცდილებას და იყენებდნენ კომპლექსური გაკვეთილების პრაქტიკასაც და იმ გამოცდილებამ, რომელიც უკვე არსებობდა სკოლაში ვირტუალური და ვირტუალურ-რეალური ლაბორატორიების გამოყენების თვალსაზრისით.

“ჩვენ, მე და კათედრა ერთად დავსხედით და შევიმუშავეთ გეგმა, ერთად განვსაზღვრეთ, რომელ კლასში რა საკითხები უნდა შეეტანათ,  გვქონდა სისტემატური შეხვედრები, ერთმანეთს წარვუდგენდით ანგარიშებს და ყველამ ზუსტად იცოდა, რა იყო მისი საქმე. ჩვეულებრივი გაკვეთილების გარდა მათემატიკის და საბუნებისმეტყველო საგნების მასწავლებლები ინტეგრირებულ გაკვეთილებსაც გეგმავდნენ, ეს რესურსები ჩავსვით კომპლექსურ დავალებებში, ვიყენებდით პროფესიული განვითარებისთვის, რეკომენდაციებსაც კი ვაძლევდით თვითონ ამ პლატფორმას, თუ, მაგალითად, თარგმანი იყო მოუქნელი ან მასალის გაუმჯობესების რესურსი არსებობდა. მათემატიკის ერთმა მასწავლებელმა CK-12-ის ონლაინ კლუბი შექმნა და იმ კლუბში მუშაობდა ბავშვებთან ერთად. შეიძლება წარმოუდგენლად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ერთად ვაგროვებდით მასალებს, რომელსაც ვიყენებდით და  მოსწავლეების ნამუშევრებს – პროცესის სწორად დაგეგმვა, ვფიქრობ, მნიშვნელოვანი იყო იმ შედეგისთვის, რაც მივიღეთ” – ამბობს ლენა გომართელი.

“სოფლის სკოლებს ზოგადად ძალიან გვიჭირს კომპიუტერული ტექნიკა და ინოვაციების შემოტანა და ამიტომ, ყოველთვის ვცდილობთ მონაწილეობა მივიღოთ საგრანტო კონკურსებში, რომელიც კარგი შესაძლებლობაა სკოლის განვითარებისთვის. CK-12-ის კონკურსითაც თავიდან იმიტომ  დავინტერესდით, რომ  გამარჯვების შემთხვევაში ტექნიკური გაძლიერების საშუალება გვექნებოდა” – გვეუბნება ნონა ყაველაშვილი, ჭიათურის მუნიციპალიტეტის სოფელ ზოდის საჯარო სკოლის დირექტორი. კონკურსში სწორედ იმ დროს მიიღეს მონაწილეობა, როცა სკოლას და სკოლის 150-ზე მეტ მოსწავლეს სკოლის ახალი შენობის მოლოდინში ძველი შენობის დაცლა და მეზობელი სკოლის შენობაში შესახლება უწევდათ. მიუხედავად ამ გამოწვევისა, ძალები მოსინჯეს და საუკეთესო სკოლებს შორისაც მოხვდნენ, რამაც გარდა სიხარულისა, სკოლას ახალი კომპიუტერები, პროექტორი და ეკრანი მოუტანა, რაც მომდევნო წლებში ელექტრონული რესურსების კლასებში გამოყენებას გაამარტივებს.

“თავიდან თითქოს გაგვიჭირდა, მაგრამ მალევე ისე მოეწონათ მასწავლებლებს ეს რესურსებიც და მენტორებიც, რომ ახლა უკვე CK-12-ის გამოყენება სასწავლო პროცესის  ჩვეულებრივი ნაწილია, ბევრად ცოცხალი გამოდის გაკვეთილებიც და ნამდვილად ძალიან კარგი სასწავლო რესურსია. მასწავლებლებისთვის  დიდი სტიმულია საუკეთესო პრაქტიკის სკოლებს შორის რომ მოვხვდით – უფრო თავდაჯერებულად გააგრძელებენ სიახლეების დანერგვას სასწავლო პროცესში” – გვიზიარებს მისი სკოლის გამოცდილებას ნონა ყაველაშვილი.

“მრავალფეროვანი, ხელმისაწვდომი რესურსები STEM-ის საგნების მიმართულებით ძალიან მნიშვნელოვანია” – ამბობს ჟუჟუნა გაბაიძე, თბილისის 26-ე საჯარო სკოლის დირექტორი. მან CK-12-ის შესახებ პირველად მაშინ გაიგო ფეისბუკიდან, როცა განათლების კოალიციამ კონკურსი გამოაცხადა სკოლებისთვის. რესურსის გაცნობიდან მალევე მიხვდა, რომ მისი გამოყენება საინტერესო იქნებოდა როგორც მასწავლებლებისთვის,ასევე  მოსწავლეებისთვისაც, რომლებიც გაჯეტების და ახალი ტექნოლოგიების გამოყენებით ბევრად მეტი ხალისით სწავლობენ, ვიდრე ტრადიციული სახელმძღვანელოებიდან.

“ძალიან კარგი კონსულტანტები ჰყავს ამ პროგრამას, რომლებიც მუდმივად ედგნენ მხარში ჩვენს მასწავლებლებს და შედეგად მივიღეთ მრავალფეროვანი აქტივობები სასწავლო პროცესში, რამაც გაამართლა. ცხადია, უწყვეტი უნდა იყოს ეს პროცესი, თვითონ პლატფორმასაც ემატება რესურსები და ვფიქრობ, რომ ჩვენ CK-12-ის მუდმივ მომხმარებლებად ვიქცევით” – გვითხრა ჟუჟუნა გაბაიძემ. ის თვლის, რომ ამ პლატფორმაზე არსებული სასწავლო მასალები თავისი ფორმით და შინაარსით, არა მხოლოდ მასწავლებლებისთვის არის ადვილად გამოსაყენებელი, არამედ ბავშვების ინტერესებთანაც ახლოს არის და საბოლოო ჯამში, ამიტომაც არის შედეგიანი მისი გამოყენება სწავლების პროცესში.

 “CK-12-ის შესახებ ვიცოდით, დისტანციური სწავლების დროს ვიყენებდით კიდეც და როცა განათლების კოალიციის გვერდზე ვნახეთ, რომ კონკურსი გამოცხადდა, ვიფიქრეთ ჩავრთულიყავით. საბუნებისმეტყველო საგნები  უჭირთ მოსწავლეებს, რთულ საგნებად ითვლება ქიმია, ფიზიკა, ბიოლოგია, მათემატიკაც და ვიფიქრეთ, რომ დაგვეხმარებოდა ამ მიმართულებით ახალი რესურსების ინტენსიური გამოყენება. მოლოდინს გადააჭარბა, ისეთი რესურსები აქვთ: თამაშით სწავლება, სიმულაციები, გაკვეთილების ბოლოს შემაჯამებელი კითხვები ისეთ საინტერესოს და სახალისოს ხდის გაკვეთილს და აადვილებს ახალი საკითხების ახსნასაც და გავლილის გამტკიცებასაც. ყველაზე მთავარი რაც არის, ამ რესურსის საშუალებით, ხედავენ სასწავლო მასალასა და ცხოვრებას შორის კავშირს. ზოგადად, მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა სახელმძღვანელოს მოიაზრებს მხოლოდ ერთ-ერთ სასწავლო რესურსად და საინტერესო რომ იყოს გაკვეთილი, მასწავლებელს შეუძლია მრავალფეროვანი რესურსების გამოყენება და ყველა ასეთი პლატფორმა ძალიან გვეხმარება” – გვიყვება ონის საჯარო სკოლის დირექტორი დალი რაზმაძე. ის თვლის, რომ ელექტრონული რესურსების წარმატებით გამოყენებაში მის სკოლას სათანადო ტექნიკური აღჭურვილობის ქონაც დაეხმარა და მასწავლებლების ღიაობაც სიახლეების მიმართ. ზოგადად, ონის საჯარო სკოლა გამოირჩევა მაღალმთიანი რეგიონების სკოლებს შორის  მოსწავლეების მაღალი აკადემიური მოსწრებით და ეროვნულ გამოცდებში აბიტურიენტების მიღწევებით.

„ამ პლატფორმაზე ცალკე საგნად არის მეცნიერება, რომელიც პირდაპირ ემსახურება ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზანს,  მოსწავლემ დაინახოს საგანთა შორის კავშირი და ერთიანობაში მოიყვანოს თავისი ცოდნა. საბუნებისმეტყველო საგნები ინტეგრირებულად არის მოცემული ამ საგნის ქვეშ და ძალიან კარგად შეიძლება მისი გამოყენება, მით უმეტეს, რომ მასწავლებლებისთვის დეტალური ინსტრუქციაც მოყვება” – ამბობს დალი რაზმაძე.

“ზოგადად კონკურსები ჩვენთვის უცხო არ არის, სულ ვმონაწილეობთ საინტერესო კონკურსებშიც და პროექტებშიც იმ პრინციპით, რომ გამოცდილების მისაღებად მაინცდამაინც გამარჯვება საჭირო არ არის. თუ ვიმარჯვებთ, ეს კიდევ დამატებითი სიხარულია. განათლების კოალიცია გამორჩეული ორგანიზაციაა, სადაც ნამდვილად ვიცით, რომ ფიქრობენ, აზროვნებენ და სისტემის გაუმჯობესებაზე ზრუნავენ. მათთან წლებია მჭიდრო ურთიერთობა გვაქვს და როცა ეს კონკურსი გამოცხადდა, მაშინვე გადავწყვიტეთ, გვეცადა” – გვიყვება გელა მაჭარაშვილი, საჩხერის მუნიციპალიტეტის სოფელ კარბოულის მეორე საჯარო სკოლის დირექტორი. ის იხსენებს სხვა ელექტრონულ სასწავლო რესურსებსაც, მაგალითად საიტ el.ge-ს, რომელსაც მასწავლებლები მანამდეც იყენებდნენ და ავლებს პარალელს CK-12-თან, სადაც რესურსების უმეტესობა ნათარგმნი და ქართულ რეალობაზე ადაპტირებულია.

“პანდემიამ აჩვენა, რამდენად გვჭირდება ციფრული რესურსები, ელექტრონული მატარებლები და მას შემდეგ ინტერესიც გაზრდილია ყველა ასეთი სიახლის მიმართ. ბავშვებისთვისაც საინტერესოა ახალი მიდგომებით ჩატარებული გაკვეთილები. მასწავლებლებისთვის კი სტიმულია ნამდვილად, როცა ხედავენ შენს მონდომებას” – ამბობს გელა მაჭარაშვილი.

საერთაშორისო საგანმანათლებლო პლატფორმა CK-12 თხუთმეტი წლის წინ იმ

რწმენით შეიქმნა, რომ პლანეტაზე მცხოვრებ ყველა ბავშვს აქვს კარგი განათლების

მიღების უფლება, ყველა ბავშვი განსხვავებულია, განსხვავებული საჭიროებებით,

რეალობითა და შესაძლებლობებით და იმისთვის, რომ მათ კარგი განათლება მიიღონ,

საჭიროა, სწავლის პროცესი პერსონალურ მოგზაურობას ჰგავდეს. პლატფორმა,

რომელსაც დღეს 221 მილიონზე მეტი მომხმარებელი ჰყავს და სწავლების ყველა

საფეხურისა და ყველა საგნისთვის ასობით სასწავლო რესურსს აერთიანებს, ცდილობს, მასწავლებლებს, მშობლებსა და ბავშვებს გაუმარტივოს წვდომა მათთვის მორგებულ და საჭირო მასალებზე, რომელიც, ერთი მხრივ, თანამედროვე ბავშვების ინტერესებზეა მორგებული და ინტერაქტიურია, მეორე მხრივ კი მათ საშუალებას აძლევს, სასკოლო პროცესის მიღმაც შეძლონ ჩავარდნების გამოსწორება, ცუდად ნასწავლ მასალასთან მიბრუნება და პირიქით, იმის შესახებ ცოდნის გაღრმავება, რამაც განსაკუთრებით დააინტერესა ბავშვი გაკვეთილზე. CK-12 უკვე წელიწადზე მეტია ქართულ ენაზეც გამოჩნდა და მეშვიდე-მეთორმეტე კლასებისთვის საბუნებისმეტყველო საგნების გაკვეთილებისთვის სასწავლო რესურსების ადაპტირებულ ვერსიებს სთავაზობს ქართულ სკოლებს.

ინიციატივას ახორციელებს განათლების კოალიცია პროექტის „ხარისხიანი განათლების უზრუნველყოფა ყველა მოსწავლისათვის“ ფარგლებში. პროექტი განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, ნორვეგიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს, ნორვეგიის სპეციალური საჭიროების საგანმანათლებლო სააგენტოს (სტატპედი) და გაეროს ბავშვთა ფონდის ერთობლივი პროექტის ნაწილია და მიზნად ისახავს ეროვნული განათლების სისტემის ხარისხისა და ინკლუზიურობის გაძლიერებას, დაფინანსებულია ნორვეგიის მთავრობის მიერ და განხორციელდება 2021-2023 წლების პერიოდში.

სიურრეალისტების ხელოვნებას ჩემი მოსწავლეები ყოველთვის დიდი ინტერესით ათვალიერებენ და უამრავ შეკითხვას მისვამენ – რატომ დნება საათები სალვადორ დალის ნახატში? მაგრიტის შავქუდიანი მამაკაცები ღრუბლებში რად სეირნობენ? და ა.შ. მათი თვალით ეს ნამუშევრები ერთგვარი გამოცანებია, რომელთა ამოხსნას ჩვენ თამაშებით ვიწყებთ.

სიურრეალისტების მიერ მოგონილი თამაშები, ხატვის სხვადასხვა ტექნიკა, სახალისო და მოულოდნელობებით სავსე აქტივობები, ხელოვნების გაკვეთილებზე ამ მიმდინარეობის განხილვისას, თემის შესავალში, ან ჯგუფური სამუშაოს დაწყების წინ, გნებავთ სასწავლო წლის დასაწყისში, ან უბრალოდ ბავშვების განტვირთვისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ.

სიურრეალისტურ ნახატებში თუ ობიექტებში, საგნები, ადამიანები, ბუნება უჩვეულო კონტექსტში გვევლინებიან, სადაც რეალური და წარმოსახული სამყარო ლოგიკის გარეშეა გაერთიანებული. ასეთი სიმბოლური სურათები შეიძლება სიზმარში ვნახოთ, როცა გონება ცნობიერის კონტროლისგან თავისუფალია. სიურრეალისტები სწორედ ქვეცნობიერს ათავისუფლებენ და „ზერეალობას“ ქმნიან.

სიურრეალისტები თავს სიმბოლიზმის მემკვიდრეებად მიიჩნევდნენ. მათ წრეში გაერთიანებული იყო სხვადასხვა ეროვნების ხელოვანი მრავალფეროვანი მხატვრული მიდგომებით. ლიტერატურასა და მხატვრობაში ამ მიმდინარეობისთვის დამახასიათებელი ავტომატიზმი, ენის ექსპერიმენტული გამოყენება, ნაპოვნი საგნები, გარკვეულწილად მის წინამორბედ დადაიზმშიც იყო წარმოდგენილი. თუმცა, სიურრეალისტებმა ეს სტრატეგიები ზიგმუნდ ფროიდის სიზმრებისა და ქვეცნობიერი გონების თეორიების ჩარჩოში მოაქციეს. მათ სჯეროდათ, რომ შემოქმედება რომელიც ადამიანის ქვეცნობიერიდან მოდის უფრო ძლიერი და ნამდვილია, ვიდრე ცნობიერი ფიქრის ნებისმიერი პროდუქტი. ღრმად აინტერესებდათ სიზმრების ინტერპრეტაციაც, როგორც გამოუთქმელი გრძნობებისა და სურვილების გამოვლენა.

სიურრეალისტებმა სახვითი ტექნიკის, ხერხებისა და ჯგუფური თამაშების სერია სიზმრების სამყაროს გამოსაღვიძებლად გამოიგონეს. ამ „სალონური თამაშების“ მიზანი გაოცების, აბსურდულობის, იუმორისა და მოულოდნელი გადაკვეთების წარმოქმნა იყო. (სურ. 1)

სტატიაში განხილული რამდენიმე თამაში და ტექნიკა – „დახვეწილი გვამი“ (Cadavre Exquis), ავტომატური ხატვა, ფროტაჟი და „კოლაჟი დახეული ქაღალდით”, ვფიქრობ, მოსწავლეებს სიურრეალიზმის უკეთ გაგებაში დაეხმარება და თამაშის გზით საკუთარ თავს, ნაცნობ საგნებსა თუ მოვლენებს ახლებურად დაანახებს.

ყველაზე სახელგანთქმული სიურრეალისტური თამაში Cadavre Exquis (ფრანგულად), (ინგლისურად Exquisite Corpse), ქართულად ასე ჟღერს – „დახვეწილი გვამი“. თამაშის შინაარსი უფრო გასაგები რომ ყოფილიყო, გაკვეთილზე მოსწავლეებს წარვუდგინე, როგორც „უცნაური, გამოგონილი არსება“. ბავშვობაში ასეთი თამაშის ვარიაცია სიტყვებით თუ ნახატებით, ალბათ ბევრ ჩვენგანს უთამაშია. მე პირადად მაშინ წარმოდგენაც არ მქონდა რომ ეს გასართობი სიურრეალისტების მოგონილი იყო, ისევე როგორც ფროტაჟის ტექნიკა – როცა ხურდა ფულს ფურცლის ქვეშ ამოვდებდით და გრაფიტის ფანქრით მის ანაბეჭდს ვაკეთებდით.

„დახვეწილი გვამი“ 1925 წელს პარიზში სიურრეალისტებმა ივ ტანგმა, ჟაკ პრევემ, ანდრე ბრეტონმა და მარსელ დიუშანმა გამოიგონეს და ძალიან ჰგავს ძველ სალონურ თამაშს, რომელშიც მონაწილენი ერთ წინადადებას ისე ადგენენ, რომ არ იციან რა დაწერა წინა მოთამაშემ. სახელი „cadavre exquis“ კი მოდის ფრაზიდან, რომელიც ამ პირველი თამაშის შედეგად დაიბადა – „დახვეწილი გვამი ახალ ღვინოს დალევს“ („le cadavre exquis boira le vin nouveau“).

„დახვეწილ გვამს“ სიურრეალისტები ნახატებითა და კოლაჟებითაც თამაშობდნენ და სიტყვების ნაცვლად უცნაური, გამოგონილი, ჰიბრიდული არსებების სხეულის ნაწილებს ინტუიციურად ხატავდნენ.

ამ თამაშს სასწავლო წლის დასაწყისში მოსწავლეების გასახალისებლად ხშირად ვიყენებ. სიურრეალიზმის ისტორიის გაცნობისას კი ბავშვების ყურადღების კონცენტრირებასა და ახალი თემით უფრო ცოცხლად დაინტერესებაში მეხმარება. ძალიან კარგია, სანამ გონებისა და ხელის სავარჯიშო პორტრეტის ხატვას, ან ილუსტრაციასა და ფანტასტიკური ქმნილებების დიზაინზე მუშაობას შევუდგებოდეთ. მთავარი ხიბლი ალბათ თამაშის იუმორი და მოულოდნელობის ეფექტია, თან თანატოლთა თანამშრომლობას ეყრდნობა და იდუმალების გრძნობას შეიცავს. თამაშის წესები კი თავისუფლად შეიძლება მოვარგოთ ნახატების, კოლაჟების და ლექსების შექმნის პროცესსაც. შეგვიძლია ოჯახთან ან მეგობრებთან ერთადაც ვითამაშოთ.

„გამოგონილი არსებები“ სიურრეალისტურ სტილში ჩვენ ასევ ვითამაშეთ: (სურ. 2)

კლასი 3- ან 4-წევრიან ჯგუფებად იყოფა, თითოეულს ფურცელი და ფანქარი დასჭირდება. ფურცელი ჰორიზონტალურად სამად იკეცება – უცნაური არსების თავის, ტორსის და ფეხების დასახატად. მოთამაშეები დაფარულად ხატავენ ამ სხეულის ნაწილებს და ფურცელს გადაკეცილს გადააწოდებენ ერთმანეთს, მხოლოდ მინიშნებას უტოვებენ, სად მთავრდება კისერი ან ტორსი. დაფარულ ნახატებში არ ვიხედებით, ეს თამაშის მოულოდნელობის ეფექტს არღვევს. როდესაც ბოლო მოთამაშე დაასრულებს ხატვას, ფურცელი მაშინ იხსნება სრული ნახატების გამოსავლენად.

მოსწავლეები ხატავენ სპონტანურად, რაც იმ წამს მოუვათ თავში. ფურცლის პირველ გადაკეცილ არეში შეუძლიათ ყველაზე უცნაური თავი დახატონ, რაც კი წარმოუდგენიათ – ადამიანის ან ფანტასტიკური არსების, პროპორციული ან დისპროპორციული, სიმეტრიული ან ასიმეტრიული, სახის ნაკვთები შეუძლიათ ზედმეტი მიუხატონ, ან სულაც მოაკლონ. თმა, ბეწვი, ქუდი, რქები, სათვალე, სამკაული, ნისკარტი და სხვა დეტალები არ დაავიწყდეთ. მეორე მოთამაშე კისრის ხაზების მიხედვით აგრძელებს და ხატავს ტორსს – ტანსაცმლით, ხელებით, ან თუნდაც ფრთებით და ა.შ. მესამე ხატავს არსების ფეხებს, ან გადაადგილების ნებისმიერ საშუალებას, ფარფლებს, საცეცებს, ბორბლებს და ა.შ. ბოლოს ფურცლებს ერთდროულად ვხსნით და თუ საჭირო გახდა, უცნაური ქმნილების სხეულის ნაწილებს ხაზებით ვაერთებთ. მერწმუნეთ, ასეთ ნახატებს სიცილის გარეშე ვერ დაათვალიერებთ.

ნახატების გახსნის მერე, როცა სიცილით გული ვიჯერეთ, ერთად განვიხილეთ, როგორი იყო ხატვა, როცა წინასწარ არ იცი, რა გამოსახულებას აგრძელებ, როგორი განცდაა, როცა ფიქრის გარეშე წამიერად აზრად მოსულ იდეას ხატავ. სპონტანური ნახატებით თამაში ბავშვებს ძალიან მოეწონათ. მთხოვეს, ხშირად გავიმეოროთ გაკვეთილებზე. ფიგურების გაფერადებაც სახალისოა, ამ დროს უფრო ახლოს და სხვა თვალით აკვირდებიან ამ უცნაურ არსებებს, სახელებიც შეიძლება დაარქვან და საინტერესო გარემოც დაუხატონ ირგვლივ. (სურ. 3)

ევროპასა და ამერიკაში Cadavre Exquis/Exquisite Corps-ს ხელოვნების გაკვეთილებზე კოლეჯში, ზოგადსაგანმანათლებლო დაწყებით კლასებსა თუ საზაფხულო ბანაკებში თამაშობენ. ინტერნეტსივრცეში ამ აქტივობის უთვალავი რესურსი და მაგალითი შეგვიძლია ვიპოვოთ.

სიურრეალისტურ ტექნიკებში ავტომატიზმი მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა – სპონტანური ან ავტომატური წერა, ხატვა; გამოსახულებებისა და სიტყვების თავისუფალი ასოციაციები.

ავტომატური ხატვა განისაზღვრება, როგორც „ქვეცნობიერის გამოხატვა, ან „ქვეცნობიერის სავარჯიშო“. იგი მონაწილეებისგან გონების კონტროლის გარეშე ხატვას მოითხოვს. ერთი შეხედვით შედეგი შეიძლება ნაჯღაბნების სერიას ჰგავდეს, მაგრამ ეს ნახატები ავტორის ქვეცნობიერის ნაკადის დაფიქსირებაა. (სურ. 4)

ავტომატური ხატვა სიურრეალისტური მიმდინარეობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წვლილია თანამედროვე ხელოვნებაში. ხელოვნების შექმნის ამ უნიკალურ მეთოდს 1920-იანი წლების ბევრი ხელოვანი იყენებდა – ანდრე მასონი, ოსტინ ოსმან სპარი, ხუან მირო, სალვადორ დალი, ჟან არპი, ანდრე ბრეტონი. შემოქმედების ბოლო პერიოდში პაბლო პიკასოც სიურრეალისტური ავტომატიზმით იყო გატაცებული. მას შემდეგ, რაც ავტომატური ხატვით პირველი ნამუშევრები შეიქმნა, ეს ახალი ტექნიკა სწრაფად გადავიდა ფერწერასა და სხვა მედიაში.

ავომატური ხატვისთვის სხვადასხვა სახატავი საშუალება – ფანქრები, პასტელები ან მარკერები და თითო მოსწავლისთვის 2-3 ფურცელი დაგვჭირდება. ეს აქტივობა მუსიკის თანხლებითაც შეგვიძლია ჩავატაროთ. კარგი იქნება, თუ წინასწარ სხვადასხვა მელოდიას (წყნარი, აჩქარებული, და დრამატული) შევარჩევთ, 1-2 წუთი მოვუსმენთ და უმალ უწყვეტი კონტურით დავიწყებთ ხატვას. ფურცლებზე ხაზების აჩქარებულ თუ შენელებულ მოძრაობებში მოულოდნელი გამოსახულებები დაიხატება. შემდეგ კი ამ ნახატებმა ახალი ვიზუალური სახეები ან თამაშები შეიძლება შთაგვაგონოს. (სურ. 5, 6)

ფროტაჟი ფურცლის ზედაპირზე ტექსტურის შექმნის ტექნიკაა ისეთი მასალებით, როგორიცაა ნებისმიერი ფაქტურიანი ზედაპირი და ცვილის პასტელი, გრაფიტის ფანქარი ან ნახშირი. ფაქტურის შესაქმნელად შეიძლება კედლის ხაოიანი ზედაპირი, იატაკი, მაგიდა, წიგნის ყდა, ქსოვილი და ნებისმიერი რელიეფური ზედაპირის მქონე საგანი გამოვიყენოთ. ამ ტექნიკის აღმომჩენი მაქს ერნსტისთვის ფროტაჟი მის ქვეცნობიერში შეღწევის საშუალება იყო. ის ნამუშევრებში სიმებს, ბადეს, პურის ქერქსაც კი იყენებდა. (სურ 7)

თხელი ქაღალდი განათავსეთ სხვადასხვა ტექსტურიან საგანზე, წაუსვით ფანქარი, პასტელი ან ნახშირი და ნახავთ, როგორ ამოისახება ზედაპირზე ფურცლის ქვეშ არსებული ფორმები და გამოსახულებები. შემდეგ დავაკვირდეთ ამ ნახატებს, რას გვაგონებს ეს ფაქტურები? ადამიანებთან, სიმბოლოებთან, ობიექტებთან თუ ბუნებრივ მოვლენებთან ხომ არ გვიჩნდება ასოციაციები? წარმოსახვას გზა მივცეთ, ახალი ნიშნები და ფერები შეიძლება დავამატოთ და ფროტაჟში დამალულ მოულოდნელ სახეებს ამოვიკითხავთ. (სურ. 8)

ფროტაჟი მოსწავლეებს შემოქმედებითი ფიქრისკენ უბიძგებს, სადაც „არაფერი“ შეიძლება „რაღაც“ გახდეს. ერთ ნახატში სხვადასხვა ზედაპირისგან მიღებული ფროტაჟების დაკავშირებით კომპლექსური ეფექტების შექმნაა შესაძლებელი. დამატებით შეიძლება გავაფერადოთ, გამოვჭრათ ან სხვა მასალებს დავუკავშიროთ კოლაჟში.

„კოლაჟი დახეული ქაღალდით“ (ფრ. Papier Déchiré) პირველად ჟან არპმა გამოიყენა. (სურ. 9)

ნაკუწებად დახეული ან სხვადასხვა ფორმად დაჭრილი ფერადი ან მეორადი ქაღალდები თეთრ ფურცელზე უნდა მიმოვაბნიოთ. შემთხვევით დაცვენილი ქაღალდები უკვე გარკვეულ კონფიგურაციებს შეიცავს, რომლებიც ასეთივე წყობით ფურცელზე დავაწებოთ. (სურ. 10)

მოსწავლეები ყურადღებით დააკვირდებიან შემთხვევით მიღებულ კოლაჟს, რომელიც აბსტრაქტულ კომპოზიციად შეუძლიათ დატოვონ, ან განავრცონ – ფანქრებით, საღებავებით, პასტელებით, მარკერებით ამ დეტალების შემაერთებელი ან ზედ მიხატული ხაზების, წერტილების თუ სხვა ფორმების დამატებით და დამუშავებით.

მოსწავლეებთან ერთად ხელოვნების გაკვეთილებზე კიდევ არაერთი სიურრეალისტური თამაში და ვიზუალური ტექნიკა – გრატაჟი, ფროსაჟი, დეკალკომანია, ფოტოკოლაჟი, ფოტომონტაჟი – შეგვიძლია გამოვიყენოთ. ბავშვებს ყოველთვის ხიბლავთ მოულოდნელობის ელემენტი და იუმორი საკლასო ოთახში. თამაშით სწავლება კი ყველა ასაკის მოსწავლისთვის საინტერესო და სასარგებლოა, როგორც საგნით დაინტერესების, ისე განტვირთვისთვის და რაც მთავარია, ხელოვნებაში თავისუფლების შეგრძნებისთვის.

წყარო:

A book of surrealist games, Compiled by Alastair Brotchie, Edited by Mel Gooding, 1995

https://www.nationalgalleries.org/art-and-artists/31332/cadavre-exquis-exquisite-corpse

https://www.centrepompidou.fr/es/ressources/oeuvre/ckXapBx

https://www.widewalls.ch/magazine/automatic-drawing

Unreal, Mysterious, Strange, Explore the dreamlike art of the Surrealists with these art activities for kids and families. Elizabeth Margulies, Lisa Mazzola Nov 12, 2020

„მასწავლებელო, იცით, მე პური ავკრძალე და მარტო „ხლებცებს“ ვჭამ, არ მინდა, გავსუქდე, მაგრამ სიმაღლეში მინდა გავიზარდო, ამიტომ ფიტნესზე შევედი“, – ამბობს მერვეკლასელი ნიკა.

„ჩემი შვილი საერთოდ არ ჭამს, მხოლოდ ლობიანი და გაზიანი სასმელია მისი სადილის ულუფა“, – ჩივის შეწუხებული მშობელი, რომელმაც შვილის პედიატრთან მიყვანა გადაწყვიტა.

ენდოკრინოლოგთან ბავშვების გრძელი რიგია. ზოგს ჭარბი წონა აწუხებს, ზოგს – წონის დეფიციტი.

თვრამეტსაათიანი შიმშილი…

მარის რეჟიმი…

დიეტების ჩამონათვალი ძალიან გრძელია. „გამარჯობის“ შემდეგ პირველი გვესმის: „დაიკელი?“ „მოიმატე?“ – და ა.შ.

პირადად მე ყველაზე მეტად ჭარბწონიანი გოგოები და ბიჭები მეცოდებიან გარშემო მყოფების რეპლიკების, რეაქციების გამო. ამას მოჰყვება საკვების აკრძალვა, მთელი დღე საღეჭი რეზინის ღეჭვა და… ბოლოს – გასტრიტი.

ბიოლოგიის, ფიზიკისა და ქიმიის გაკვეთილები საშუალებას მაძლევს, ნებისმიერ თემას დავუკავშირო საკვების სწორად მიღების მნიშვნელობა და რაც შეიძლება მეტი ვესაუბრო მოსწავლეებს, თუმცა დამრიგებლის ჩართულობა მნიშვნელოვანია, პრობლემა საკმაოდ მასშტაბურია. თანაც სადამრიგებლო საათის ფარგლებში საინტერესო იქნება „გაუთავებელ მტანჯველ დიეტებზე“ მსჯელობა.

ჩემი წერილი ეხება მეცნიერებას წონის მატებისა და კლების შესახებ. მარტივი, ადვილად გასაგები ენით აღვწერ, რა ახდენს გავლენას დიეტების პოპულარობაზე და როგორ მოგვიყვანა ისტორიამ დღევანდელ ვითარებამდე.

სიტყვა „დიეტა“ ინგლისურენოვან ლიტერატურაში უბრალოდ სწორ კვებას აღნიშნავს, ჩვენ კი რომელიმე სახის საკვების შეზღუდვის აღსანიშნავად ვიყენებთ. წიგნის მაღაზიებში დიეტებთან დაკავშირებული ლიტერატურისთვის ცალკე განყოფილებაც კი არსებობს.

ამ წიგნების ავტორებს მიაჩნიათ, რომ მარტივი პრობლემიდან მარტივ გამოსავალს გვთავაზობენ. დიეტები პოპულარულია. არსებობს ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების შეზღუდვაზე დაფუძნებული დიეტები. მიიჩნევა, რომ ყველა დიეტა აკეთებს თავის საქმეს და ადამიანი აღწევს მიზანს. საინტერესოა, როგორ ხდება ეს, როგორ შეიძლება, ყველა მიდგომა წარმატებული იყოს?

მთავარი მიზეზი ის არის, რომ ნებისმიერი დიეტა ზღუდავს საკვებს – ცოტას ჭამ, მეორე კი ის, რომ თითოეული მათგანი განსაზღვრული კატეგორიის ხალხზეა გათვლილი. დიდი ხნით საკვების შეზღუდვა ძნელია. შიმშილი ცვლის ადამიანის ემოციურ ფონს, ზრდის აგრესიის ხარისხს.

ადამიანები ერთმანეთისგან განსხვავდებიან გენეტიკით, კულტურით, ქცევით, ფიზიოლოგიითა და სოციალური შესაძლებლობებით. ამას ემატება ასაკი, გენდერი, ნაწლავების მიკროფლორა, საცხოვრებელი გარემო და ნათელი ხდება, რომ წონის კონტროლი ადამიანის პერსონალური საქმეა.

სიმსუქნე არ არის ერთი დაავადება, მას უამრავი ქვეტიპი აქვს. მაგალითად, ზოგიერთს ენერგიის ბალანსი აქვს დარღვეული, ზოგი გემრიელ, მაცდურ საკვებზე ვერ ამბობს უარს. არსებობს ტერმინი „წონის ჰომეოსტაზი“, რომელიც წონის ავტომატურად მაკონტროლებელ სისტემას გულისხმობს. სიტყვა „ჰომეოსტაზი“ ბერძნული წარმოშობისაა და მუდმივობას ნიშნავს. სხეულის ნებისმიერი პარამეტრის ჰომეოსტაზი ნებისმიერი ცოცხალი სისტემისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.

წონის დისბალანსის დროს ჰომეოსტაზის დარღვევის ორ სახეს განასხვავებენ. ადამიანების ერთი ჯგუფი ასაკის მატებასთან ერთად წონის მატებას იწყებს. ცვლილება კარგად ჩანს სარკეშიც, სასწორზეც და ექიმის კაბინეტშიც. მეორე შემთხვევაში წონა პერმანენტულად ერთნაირია, თუმცა ის არასასურველია და არაჯანსაღი გზით არის მიღწეული.

პირველ შემთხვევაში ჰომეოსტაზი არ მუშაობს, მეორეში კონტროლი ირთვება უფრო დიდი წონის მიღწევისას, რომელიც აღარ იცვლება. ჰომეოსტაზის გზით ნარჩუნდება სხეულის ტემპერატურა, სისხლის წნევა, სისხლში შაქრის რაოდენობა და სხვა მაჩვენებლები. გლუკოზის რეგულაციის დარღვევის შედეგად დიაბეტი ყალიბდება. შედეგი ხშირად წონის მატებაა. თავის მხრივ, სიმსუქნე დიაბეტის რისკფაქტორია.

სამწუხაროდ, საქართველოში ჭარბ წონასა და წონის დეფიციტთან დაკავშირებით ჩატარებული კვლევა არ მოიძებნა, ამერიკული კვლევის მიხედვით კი ზრდასრული მოსახლეობის 68% ჭარბწონიანია, მათ შორის 35% – მსუქანი. 1960 წლამდე მოსახლეობის მხოლოდ 13% იყო ჭარბწონიანი, 2010 წლის მონაცემებით კი – 35%.

სიმსუქნის სიხშირის მატება მრავალმა ფაქტორმა გამოიწვია, მათ შორის – ქვეყნის ინდუსტრიალიზაციამ და ისტორიულმა ცვლილებებმა.

ცვლილება N1: ინდუსტრიამდელ ამერიკაში სიმსუქნის მაჩვენებელი მხოლოდ 4% იყო. იმ დროს არ არსებობდა სუპერმარკეტები, კაფეები, რესტორნები, სწრაფი კვების ობიექტები, გაყინული საკვები.

ცვლილება N2: შეიცვალა საკვების შემადგენლობა. მაგალითად, ზეთებში გაიზარდა ცხიმოვანი მჟავა ომეგა-6-ის შემცველობა. ვიღებთ 3-ჯერ მეტი ცხიმის შემცველ პროდუქტს, ვიდრე 1900 წელს. სიტკბოს რაოდენობა 5-ჯერ არის გაზრდილი.

ცვლილება N3: შეიცვალა საკვების წარმოების წესი. წინათ ადამიანი საჭმელს მხოლოდ სახლში ამზადებდა, დღეს მზა საკვები ყოველ ნაბიჯზე იყიდება, თანაც ძალიან მიმზიდველად არის შეფუთული. მომატებულია კალორიების დღიური რაოდენობა. ერთ სულ მოსახლეზე 20%-ით მეტი საკვები იხარჯება, ვიდრე 45 წლის წინ.

საკვების მატებას წონის მატება რომ არ გამოეწვია, უნდა გაზრდილიყო მეტაბოლიზმის სიჩქარე და ფიზიკური აქტივობის ხანგრძლივობა.

ცხიმოვანი უჯრედები ამზადებენ სიგნალს, რომ ორგანიზმმა საკმარისი საკვები მიიღო. კუჭი აღარ გზავნის სიგნალს შიმშილის შესახებ. ტვინმა ამ დროს უნდა დაძლიოს საკვების მიღების ცდუნება და გადარჩეს. როცა საჭიროზე 20%-ით მეტ საკვებს ვიღებთ, ის ცხიმოვან უჯრედებში გადადის. როცა წონას ვიმატებთ, უფრო მეტი საკვები გვჭირდება, რადგან მთელი დღის განმავლობაში უფრო მეტი წონა უნდა ვატაროთ. დღეში 425 კალორია, როგორც ოდესღაც, აღარ არის საკმარისი. გარდა ამისა, უფრო და უფრო იშვიათად დავდივართ ფეხით, რაც სატრანსპორტო საშუალებების გაუმჯობესებამ და პროცესების მექანიზაციამ გამოიწვია. გაზრდილია სამაგიდო სამუშაოების წილი. დღევანდელი სმარტფონები უკვე ითვლიან ნაბიჯებს და ადამიანს შეუძლია, აკონტროლოს დახარჯული კალორიების რაოდენობა. თანამედროვე ადამიანს უფრო ნაკლები სძინავს. ძილი უმნიშვნელოვანესია მეტაბოლიზმის რეგულაციისთვის. უძილობა შიმშილს იწვევს და შედეგად უფრო მეტს ვჭამთ. ცისფერი სინათლე მზის ჩასვლის შემდეგ არღვევს ძილის სინქრონულობას. ტელევიზორიდან, კომპიუტერიდან, ტელეფონიდან მომავალი ბევრი ლურჯი შუქი ძილს ართულებს. თეთრი პიქსელების სინათლის მიღება ლურჯი სინათლის გარეშე შეუძლებელია.

ამასთან, არსებობს საკვები, რომელიც მიჯაჭვულობას იწვევს. მას ადიქციურ საკვებს უწოდებენ. ასეთია სიმინდისა და ჭარხლის შაქარი, ხორბლის ფქვილი. ორგანიზმში მათი ტრანსპორტირება ადვილია და ბევრი ენერგიაც არ იხარჯება.

შიმშილისა და სიმაძღრის შეგრძნებები კონტროლდება ნერვული ქსელით, რომელსაც უკუკავშირის სისტემას უწოდებენ. ქსელის შემადგენლობაში შედის ე.წ. ლიმბური სისტემა, შიმშილისა და სიმაძღრის ცენტრები, რომლებიც ჰიპოთალამუსში მდებარეობს.

ჭარბწონიანობის მიზეზია ისიც, რომ ადამიანი ემოციურად არის დამოკიდებული საკვებზე. ადამიანი ჭამს სიამოვნებისთვის და ბოლოს იტანჯება შიმშლის გრძნობით. შაქრისა და ხორბლის ფქვილის მიღების შემდეგ სიგნალი დანაყრების შესახებ არ მოდის, შესაბამისად, ვერ ვგრძნობთ დანაყრებას, ამიტომ ადამიანი კიდევ უფრო მეტს მიირთმევს. ამ საკვებს არ სჭირდება დაღეჭვა, პირში დნება, აქვს სასიამოვნო არომატი, სურნელი. სხვა ადიქციური ნივთიერებების მსგავსად, ისიც ხელმისაწვდომია.

კიდევ ერთი მიზეზი ის არის, რომ ბევრი შინ არ ამზადებს საკვებს, მომარაგებული აქვს კარადაში, მაცივარში. ნაყინი საყინულეშია და გველოდება. როგორც ალკოჰოლსა და ნიკოტინს ეჩვევა ადამიანი, ისევე ეჩვევა შაქრიან პროდუქტებსა და გაზიან სასმელებსაც. ოფისებში, სადაც ადამიანებს ემსახურებიან, ლოდინის პერიოდში ხშირად სთავაზობენ ტკბილეულს. სავარჯიშო დარბაზებში ენერგიის წყაროს სახით წარმოდგენილია შოკოლადი და ცილოვანი პროდუქტები კანფეტის სახით. მიმზიდველი საკვები ზემოქმედებს მეზოკორტიკოლიმბურ წრეზე. ტვინის მიჯაჭვულობას იწვევს ვარჯიში.

ნიკოტინის ან შოკოლადის ჩიპებით არ დავბადებულვართ, ტვინს ნელ-ნელა ვაპროგრამებთ, რომ ისინი გვჭირდება და არა გვინდა. შესაბამისად, იკარგება კონტროლი.

შეგვიძლია, შევცვალოთ დამოკიდებულება. არც ისე დიდი ხნის წინ მწეველი უფრო პოპულარულ პერსონად ითვლებოდა. დღეს პირიქითაა. თუ გადაწყვეტ, მხოლოდ მაშინ ჭამო, როცა გშია, თუ იფიქრებ, როგორ იგრძნობ თავს გადავსებული კუჭით, რას იგრძნობ სასწორზე წონის მაჩვენებლის დანახვისას, შეძლებ ტვინის გადაპროგრამებას და ის ისევ გააკონტროლებს შიმშილისა და სიმაძღრის პროცესებს. ყველა ჭარბწონიანი არ არის მიჯაჭვული საკვებზე, წონის მატების მიზეზი ზოგჯერ ჰომეოსტაზის დარღვევაა, ზოგჯერ – ცუდი გენეტიკა, მოუწესრიგებელი ძილი, ცუდი კვებითი ჩვევები, ნევროზი, დისბაქტერიოზი, არაჯანსაღი გარემო. გამხდარსაც შეიძლება ჩამოთვლილთაგან რომელიმე პრობლემა ჰქონდეს. ყველა ჩვენგანი სხვადასხვანაირია. შესაბამისად, წონის მატება-კლებისთვისაც ინდივიდუალური პროგრამები გვჭირდება და არა პოპულარული დიეტა.

გამოყენებული ლიტერატურა:

Gut Reactions: The Science of weight gain and loss. Simon Quellen Field, 2019

ჩემს სამი წლის გოგონას ვირუსი შეხვდა. მთელი ღამე გაუჩერებლად ახველებდა. მისი ხველება გულში ხანჯალივით მესობოდა. ბევრი რამ მოვსინჯეთ, ვერაფერმა უშველა. ხველებისგან დაოსებული მეხუტებოდა და საალერსო სიტყვებთან ერთად ჩვენი საყვარელი ლექსების კითხვა დავიწყე. ლილე ძალას იკრებდა მოსასმენად და მხოლოდ ამ რამდენიმე წამის განმავლობაში ახერხებდა ხველის შეკავებას.

იმ ღამეს კიდევ ერთხელ დავინახე, რა დიდი ძალა აქვს პოეზიას. მერე ერთ საინტერესო სტატიას გავეცანი და გადავწყვიტე, ჩემი გამოცდილებით გამემყარებინა მასში გამოთქმული მოსაზრებები.

თერაპია

უპირველეს ყოვლისა, ლექსების თერაპიულ ზემოქმედებაზე გავამახვილებ ყურადღებას. შეგვიძლია, საბავშვო ლექსები ფიზიკური ტკივილის დროს ყურადღების გადასატანად გამოვიყენოთ. ამასთანავე, ჩემი დაკვირვებით, ლექსების კითხვა მენტალურ ჯანმრთელობასაც უწყობს ხელს. ლექსების რიტმი, სიტყვების ჟღერადობა დამამშვიდებლად მოქმედებს ბავშვზე, მაღლდება განწყობა, რაც ბავშვის ქცევის მართვასაც აადვილებს.

რიტუალები

ლექსების კითხვის რიტუალები თავად გამოიგონეთ. მე ბაღისკენ მიმავალ გზაზე და ძილის წინ ვუკითხავ. ის, რაც მუდმივად მეორდება, ბავშვებს სიმშვიდისა და სიმყარის განცდას უღვივებს. თან ეს პატარ-პატარა რიტუალები განსაკუთრებულ ურთიერთობას აყალიბებს.

პირველი ამბები

ლექსებით ბავშვები პატარა ამბებს ეცნობიან. მათი ნებისყოფა ჯერ მზად არ არის ვრცელი ამბის მოსასმენად, ამიტომ პირველი ლექსები დიდი ამბებისკენ გადებული ხიდია.

საუბრის დასაწყისი

ლექსის კითხვისას ხმამაღლა წარმოვთქვამთ სიტყვებსა და ფრაზებს, რომლებიც ბავშვის გონებაში ილექება. ადრეულ ასაკში მოსმენილი ლექსები ბავშვს ამეტყველებაში ეხმარება.

სოციალური უნარების განვითარება

საბავშვო ლექსებზე თაობები იზრდებიან. ყველა ქვეყანას თავისი საბავშვო ლექსები აქვს, რომლებიც დროს უძლებს და სამყაროში მომხდარი ცვლილებების ფონზეც კი ცოცხლობს. როცა ბავშვებს მშობლები ერთსა და იმავე ლექსებს უკითხავენ, სადღაც აუცილებლად იკვეთება ეს ცოდნა და ბავშვს სოციუმში დამკვიდრებაში ეხმარება. ერთი და იმავე ლექსების ცოდნა ერთიანობის განცდას ბადებს.

გზა წიგნის სიყვარულისკენ

ბავშვებმა ამოჩემება იციან – ითხოვენ ერთი და იმავე ზღაპრის მოყოლას ან ერთი და იმავე წიგნის წაკითხვას. ეს ბუნებრივი პროცესია. ამგვარად სამყაროს რიტმულობას ეცნობიან და ყოველდღიურად რწმუნდებიან, რომ მზად ვართ, მათ დრო დავუთმოთ. ჩემი გოგონა ერთი წლის განმავლობაში ყოველღამ მთხოვდა, მისთვის კორნეი ჩუკოვსკის „ბუზანკალი“ წამეკითხა. ეს იყო დაუვიწყარი თავგადასავალი, რადგან ყოველ ჯერზე რაღაც ახალს ვამჩნევდით, ვხარობდით, ერთმანეთს ვუზიარებდით. ერთხელაც აღმოვაჩინეთ, რომ საკმაოდ ვრცელი ლექსი ზეპირად დაუმახსოვრებია. აქვე აუცილებლად უნდა აღვნიშნო: ჩვენი მიზანი ლექსების ზეპირად დასწავლა არ უნდა იყოს. 2-3 წლის ბავშვების მეხსიერება ღრუბელივით ისრუტავს ყველაფერს და მალევე ავიწყდება. ლექსების ხმამაღლა კითხვას თავისთავად მოჰყვება დამახსოვრება. ზოგი ბავშვი სიტყვებს ცვლის, თავისებურად აღიქვამს და წარმოთქვამს და ამაზე დაკვირვებაც ძალიან საინტერესოა. ვფიქრობ, ეს შემოქმედებითი უნარების ადრეული გამოხატვის ფორმაა.

„ბუზანკალის“ შემდეგ ჩემმა პატარა მსმენელმა თავად დაიწყო წასაკითხი წიგნების შერჩევა. უბნის ბიბლიოთეკიდან გამოტანილი „მიყვარხარ, დედიკო“, „პიერი და მთვარე“, „რწყილი და ჭიანჭველა“, თუთა ჯგუშიას ლექსების კრებული „კარგად ყოფნის წესები“ – ეს იმ საბავშვო ლექსების კრებულთა ნუსხაა, რომლებიც ჩვენს პირად ურთიერთობას გასდევს. ასე რომ, საბავშვო ლექსების კითხვამ წიგნის სიყვარულს ნამდვილად გაუღო კარი.

სიტყვათა მარაგი

საბავშვო ლექსების კითხვისას ბავშვის გონებაში ილექება სიტყვები, სიტყვათა მრავალგვარი დაბოლოებები. მდიდრდება ლექსიკური მარაგი, ვითარდება გონებრივი შესაძლებლობები, რაც კითხვის სწავლას და საუბრისას აზრის გამოხატვას აადვილებს.

წერა-კითხვის საფუძველი

ლექსების კითხვა წერა-კითხვის სწავლების საძირკველია. ბგერებს, რომლებიც ლექსების კითხვისას ესმით, ანბანის შესწავლისას ბავშვები ადვილად აიგივებენ ასოებთან. ნაცნობი სიტყვები ამოკითხვასა და გამთლიანებას უწყობს ხელს, სიტყვათა მარაგი აზრების წერილობით ჩამოყალიბებას აადვილებს.

წარმოსახვა

ყველაფერი ხმამაღლა წარმოთქმული სიტყვებით იწყება. ბავშვები იზრდებიან, თანდათან ეცნობიან სამყაროს და პატარაობისას მოსმენილი ლექსები ამაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ილუსტრირებული ლექსების წიგნი ბავშვს წარმოსახვას უვითარებს. კითხვის პროცესში შევჩერდეთ, ყურადღება გავამახვილოთ ილუსტრაციაზე, პერსონაჟის ჩაცმულობაზე, გამომეტყველებაზე. თანდათან ბავშვიც შემოგვიერთდება და ახლა თავად გაგვიწევს მეგზურობას ახალ-ახალი დეტალების აღმოჩენისას.

შემოქმედებითი უნარები

საბავშვო ლექსების კითხვის სიკეთე აისბერგს ჰგავს – ზედაპირზე მისი მხოლოდ ნაწილი ჩანს, ბავშვის ზრდასთან ერთად კი კიდევ ბევრი დადებითი მხარე იჩენს თავს, მაგალითად, შემოქმედებითი უნარები. ჩემს პატარა გოგონას კარგად გამოსდის ხატვა, წარმოსახვითი თამაშები და დარწმუნებული ვარ, ყოველივე ამას საბავშვო ლექსების ყოველდღიურმა კითხვამ, მიზნობრივმა პაუზებმა, დასმულმა კითხვებმა შეუწყო ხელი.

ცოდნა და ღირებულებები

აქლემი, ჟირაფი, რწყილი, ლამბაქი – კიდევ ბევრი სიტყვის ჩამოთვლა შეიძლება, რომლებიც ჩემმა გოგონამ საბავშვო ლექსებიდან ისწავლა და რეალურ ცხოვრებაში გადაიტანა ან სხვა წიგნებს დაუკავშირა. გარდა ამისა, ბავშვი უფროსის ჩარევით თანდათან ლექსის მთავარ გზავნილზეც იწყებს ფიქრს. მაგალითად, იმაზე, რა თავდადებული მეგობარია რწყილი ან იმაზე, რომ გრძელი თმა ბიჭსაც შეიძლება ჰქონდეს (თუთა ჯგუშიას ლექსიდან), როგორ შემოივლის პიერი მთელ ქვეყანას დედისთვის მთვარის საუკეთესო ნაჭრის მისართმევად, როგორ ეხმარებიან ექიმ ვაივიშს არწივები და დელფინები აფრიკაში ჩასვლაში და როგორ არ ზოგავს თავს თავად ექიმი ცხოველების გამოსაჯანმრთელებლად.

იუმორი და ემოციური ინტელექტი

საბავშვო ლექსების კითხვა გართობის საუკეთესო გზაა. ჩემი გოგონა მეოთხე წელშია და სწორედ ხმამაღლა კითხვისას ერთად გატარებული დრო იქცა ჩვენი ურთიერთობის ვარსკვლავურ სამყაროდ. უკვე ბევრი მოგონება დაგვიგროვდა, ხმამაღალი კითხვისას ერთნაირ რაღაცებზე გვეცინება. ვაკვირდებით პერსონაჟების ემოციებს, სახის გამომეტყველებას და ერთმანეთს ვუზიარებთ. ყოველივე ეს ბავშვს ემოციურ ინტელექტს უვითარებს და სხვისი განცდების ამოცნობასაც უადვილებს.

ლექსების კითხვა ჩვილობიდან დაიწყეთ, ისწავლეთ ზეპირად და ყოველდღიური საქმიანობისას გართობის საშუალებად აქციეთ, მაგალითად, სადილის მზადებისას თუ ჭურჭლის რეცხვისას ხმამაღლა იკითხეთ ლექსები, გახალისდით, თავადაც ისიამოვნეთ და თქვენი განწყობა ბავშვსაც გადასდეთ. წადით წიგნის მაღაზიაში და თავად შეარჩიეთ ლექსები ბავშვისთვის, შექმენით თქვენი პირადი ურთიერთობის ამსახველი ბიბლიოთეკა. აქციეთ ლექსების კითხვა ყოველდღიურ რუტინად, სიამოვნებად და ჯილდოდ თქვენი შვილის განვითარებულ გონებას, სიმშვიდეს, ფიზიკურ და მენტალურ სიმტკიცეს მიიღებთ.

გამოყენებული რესურსები:

https://nurseryrhymecentral.com/eleven-brilliant-ways-nursery-rhymes-are-educational-heres-the-research/

ქართულის მასწავლებლებს დიდი შრომა უწევთ მოსწავლეებთან მეტყველებასა და წინადადების აგებაზე, წერით მეტყველებასა და გრძელი სათქმელის მოკლედ ჩამოყალიბებაზე. ქვემოთ მოცემული ერთი ტექნიკა, ვფიქრობ, დაეხმარება მათ, ბავშვებს კი მოტივაციას და ხალისს შემატებს და ერთ ქართულ იდიომასაც გაააზრებინებს.

პირველ რიგში, გთავაზობთ პატარა ტექსტს:

ალბათ გქონია შემთხვევა, როდესაც შენს მოსწრებულ და სხარტ პასუხებს მსმენელი გაუოცებია, გრძელი სიტყვა მოკლედ გითქვამს და შენთვის გამჭრიახიც უწოდებიათ.

როდესაც აზრს მოკლედ გამოთქვამ, სათქმელს მკაფიოდ, სხარტად აყალიბებ, ლაკონიის მცხოვრებლებს ემსგავსები, სწორედ მათ, ვისი გამჭრიახობის ამბავმაც საუკუნეები გადმოლახა, ჩვენამდე მოაღწია და დღეს მოკლე, აზრიან, მოხდენილ, სხარტ ნათქვამს ლაკონიურს უწოდებენ.

უამრავი წლისა და საუკუნის წინ, ჯერ კიდევ ქრისტეს შობამდე, საბერძნეთის ერთ-ერთ მხარეს ლაკონია  რქმევია, მის ცენტრს კი სპარტა.

სპარტა ალბათ გაგიგონია – ის განთქმული იყო „სპარტანული აღზრდის“ განსაკუთრებული მეთოდებით. ამ მეთოდებით 7-8 წლიდან იზრდებოდნენ ვაჟები – მათ ფიზიკურად წვრთნიდნენ, სამხედრო ხელოვნებას, წერა-კითხვას, საგუნდო სიმღერას, მუსიკალურ ინსტრუმენტებზე დაკვრას და, რაც უნდა საოცრად ჟღერდეს, ლაკონიურად საუბარს ასწავლიდნენ.

ერთხელ თურმე სპარტელებს ფილიპე მაკედონელი დამუქრებიათ, თუ მანდ მოვედი, დაგამარცხებთ და გაგანადგურებთო. ლაკონიელებს პასუხად მიუწერიათ: „თუ!“

დღეს სპარტანულ აღზრდას უწოდებენ მკაცრ აღზრდას, რომელიც ფიზიკურ ძალას და ხასიათის სიმტკიცეს აყალიბებს, ხოლო ლაკონიურ მეტყველებას – მოკლე, სხარტ პასუხებს.

ლექსიკონი

სხარტი – სწრაფი, მოკლე, გონივრული.

წვრთნა – ადამიანის ან ცხოველის მეცადინეობა, აქტივობა, რის შემდეგაც მას უყალიბდება ესა თუ ის ჩვევა, განსაზღვრული მოქმედების წარმატებით შესრულების უნარი.

მოდი, მიბაძე ლაკონიელებს და შენი ბიოგრაფია სულ სამი წინადადებით გადმოეცი, დაწერე ის, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია შენს ცხოვრებაში. დაურთე შენი ავტოპორტრეტიც.

შეეცადე, ლაკონიურად, მოკლედ, სხარტად ჩამოაყალიბო საბავშვო მოთხრობებიდან ამოღებული ამონარიდების შინაარსი, წარმოიდგინე, როგორ მოჰყვებოდნენ ამ ყველაფერს ლაკონიელები:

***

„და, რადგანაც გული ადამიანისა ბუდეა სიყვარულისა, ბებია კატოს ფართო გულშიაც უშველებელი, დიდი, უსაზღვრო სიყვარული იყო დაბუდებული, იმას უყვარდა ყველა არსება: კაცი, ქალი, ბებერი, ნორჩი და შუათანა, გლეხი, მდიდარი, უშნო, ლამაზი ბებიას გულში თავ-თავისს შესაფერის ბინას ჰპოვებდნენ, მაგრამ გაცილებით მეტად ბებია კატოს ბავშვები უყვარდა: პაწაწინები, უმანკოები, მომავლის კოკრად გაჩენილები“ /ე. გაბაშვილი. „ბებია კატო“/.

***

„უღრანს ტყეში მოსული ვარ… მანამ ცოცხალი ვარ, ჩემის სილამაზით დავატკბობ ტყეს, ბალახს და იმ გაღმიდამ გამომცქერალს გულხავსიანს კლდესა, სუნელებას მივაფრქვევ არე-მარეს. ყველას ვუყვარვარ: აგერ იმ დამპალს ყუნჭს თვალი სულ ჩემკენ უჭირავს, მიცინის ხოლმე, უნდა, ჩემთან მოვიდეს, მაკოცოს, მაგრამ არ შეუძლიან, მხოლოდ შორიდამ გამიცინებს, გაიღიმება საცოდავი, თუმცა უშნოდ, მაგრამ გულკეთილობა კი დიდი გადაეფინება ხოლმე პირზედ“ /ვაჟა-ფშაველა. „ია“/.

***

„მერცხალს კეთილი ხალხი უყვარს, ისეთი, სულ რომ არ შეეშინდება იმათი, ხელს რომ არ აუქშევენ, თავს რომ თვითონაც ოჯახის წევრად იგრძნობს. ჯერ რამდენიმეჯერ მოფრთხიალდებიან დედალ-მამალი მერცხლები და იქაურობას კარგად დაზვერავენ. თუ მასპინძელს სიკეთე შეამჩნიეს, გაფრინდებიან, მაგრამ ისევ მალე მობრუნდებიან, მერე იქვე ჩამოჯდებიან და ჭიკჭიკს გააბამენ, ჩვენზე „საუბრობენ“, მასპინძლებზე – აბა, რა ხალხი ვართ, შეიძლება თუ არა ჩვენ გვერდით ყოფნა, ან უკვე გეგმას აწყობენ, სად რა იშოვონ, საიდან რა მოიტანონ, რომ ბუდე მკვიდრადაც ააგონ და ლამაზადაც. მერცხლის ბუდე აუცილებლად ლამაზი უნდა იყოს“/თ.ბიბილური. „მერცხლის ბუდე“/.

—

როგორი უნდა ყოფილიყო ნამდვილი სპარტელი ვაჟი, რა თვისებები და უნარები უნდა ჰქონოდა მას?

ჩახატე შუაში, გარშემო კი მისი დამახასიათებელი სიტყვები შემოუწერე.

—

ო, ეს ახალი სიტყვები

სხარტი    – მიუწერე რაც შეიძლება მეტი სინონიმი

წვრთნა – შეადგინე წინადადება, სადაც „წვრთნას“ დააკავშირებ არსებით სახელთან: ძაღლი, ლეკვი.

გამოიყენე ზედსართავი სახელები: ერთგული, უზარმაზარი, მშვენიერი, მხიარული. ზმნა შენ შეურჩიე.

იპოვე სიტყვებში დამალული სიტყვები

სიტყვა „სხარტი“-ში იპოვე სიტყვა, რომელიც აღნიშნავს:

. ხელოვნებას.

. ერთ-ერთ შინაურ ცხოველს.

სიტყვა „წვრთნა“-შიიპოვე სიტყვა, რომელიც აღნიშნავს:

. ერთ-ერთ ციფრს.

. პროცესს, რომელსაც ღუმელში შეშა გადის.