აღზრდის 10 წესი ფსიქოლოგ ნაიჯელ ლატასგან
ნაიჯელ ლატა არის ახალზელანდიელი ფსიქოლოგი და ავტორი პოპულარული წიგნისა – „სანამ შენი შვილი გაგიჟებს“, რომელიც ფსიქოლოგიას შეეხება. ლატა არ ჰყვება იმაზე, როგორ უნდა გახდე იდეალური მშობელი (ყველამ ისედაც ვიცით, რომ ასეთები არ არსებობენ). ის საუბრობს იმაზე, როგორ უნდა ვიყოთ არცთუ ისე ცუდი მშობლები და შევინარჩუნოთ საღი აზრი ბავშვის აღზრდისას.
წესი პირველი – ნუ ეცდებით ქაოსზე გამარჯვებას!
ბევრი ამბობს, რომ ბავშვებთან ჩვეული საქმეების კეთება ძალიან მარტივია – თქვენ უბრალოდ უნდა შეადგინოთ გრაფიკი და მკაცრად დაიცვათ ის. მაგრამ ასე არ გამოვა. ბავშვები არ ცხოვრობენ გრაფიკით. არასოდეს. თუკი ქაოსთან ბრძოლას განაგრძობთ – მოემზადეთ მუდმივი დანაშაულის გრძნობისთვის. ამიტომ, უბრალოდ მიიღეთ აზრი, რომ ახლა თქვენს ცხოვრებაში ყოველთვის იარსებებს არეულობა და ეცადეთ, მაგრად დაუდგეთ!
„ბავშვების დაბადებასთან ერთად ქაოსის იჭრება თქვენს ცხოვრებაში. ამავდროულად, თქვენს საქმეებში რაიმე სახის გრაფიკზე დაყრდნობა წააგავს ქარიშხალში გზის გაკვალვას. როცა ძლიერი ქარი დაუბერავს, ყველას მიავიწყდება მარშრუტები. ეს უნდა გავიგოთ და მივიღოთ ის, რაც გარდაუვალია. თუ თქვენ ამას არ მიიღებთ, მაშინ დაიწყებთ ქაოსთან ბრძოლას. თქვენ ყველაფერს დააბრალებთ წარუმატებლობას, საკუთარ თავსა და სხვებს. გარდაუვალის გამოსწორების დროს თქვენ დარჩებით იმედგაცრუებული. ამიტომ მოექეცით მას ჭეშმარიტი ძენ ბუდისტის სიმშვიდით“.
წესი მეორე – ნუ გაამახვილებთ ყურადღებას ცუდ ქცევაზე!
მუდმივი შენიშვნები კარგს არაფერს მოიტანს, სამაგიეროდ – ბავშვს ქებით არაფერს აწყენთ. ამიტომ ყურადღება უნდა გაამახვილოთ კარგ ქცევასა და წარმატებებზე. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ბავშვს არ შეიძლება რაიმე შენიშვნა მივცეთ. რა თქმა უნდა, შეგვიძლია. თუმცა ნაკლები. თუ ბავშვმა წარმატებას მიაღწია, არ გადადოთ, დაუყოვნებლივ შეაქეთ, და კარგად აუხსენით, რისთვის აქებთ.
„თუ მცენარეს მორწყავ, ის გაიზრდება. თუ არ მორწყავ, თანდათან ჩაქრება. ეს მარტივი პრინციპია, მაგრამ უმეტესობას, ვისაც შვილებთან კომუნიკაცია უჭირს, უგულებელყოფს ამას ან არასდროს უფიქრია იმაზე, რა სახის ქცევას მიესალმება სინამდვილეში“.
წესი მესამე – არასოდეს უთხრათ ბავშვს უარი ყურადღებაზე!
ბავშვისთვის ყურადღება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, ის მას ნებისმიერ ფასად სჭირდება. ხშირად ბავშვები არც კი უფიქრდებიან თავიანთი ქმედებების შედეგებს. მათთვის მნიშვნელოვანია, რომ უფროსებმა აქტიური ყურადღება მიაქციონ იმას, თუ რას აკეთებენ ისინი და არა უბრალოდ უყურონ მათ. იმისათვის, რომ ყველა ერთმანეთთან მშვიდობიანად თანაარსებობდეს, ბავშვებს საკმარისი დრო უნდა დავუთმოთ.
„ნამდვილი პირანიების მსგავსად, რომლებსაც ძროხის შეჭმა წუთებში შეუძლიათ, ბავშვებიც მზად არიან ნებისმიერი რამით მიიპყრონ ყურადღება, რომელიც მათთვის ბევრი არასოდეს არის. ისინი მზად არიან გააკეთონ ყველაფერი იმისთვის, რომ ისინი შეამჩნიონ, თუნდაც ეს ზიანს აყენებდეს მათ ან სხვებს. პირანიებისთვის ცხოვრების მთავარი მიზანი ყველაფრის შეჭმაა, რაც გზად შეხვდებათ. ბავშვების ცხოვრების მთავარი მიზანია, მუდმივად მიიპყრონ სხვების ყურადღება, რადაც არ უნდა დაუჯდეთ ეს“.
წესი მეოთხე – შეუქმენით ბავშვს საზღვრები!
ლატა გამოყოფს ადამიანთა ოთხ კატეგორიას, რომლებიც არ ადგენენ საზღვრებს და შემდეგ აღმოჩნდებიან ხოლმე ფსიქოლოგის კაბინეტში შეკითხვით – „რატომ იქცევა ჩემი შვილი ასე ამაზრზენად?“. ესენი არიან ჰიპები, მოუსვენარი დედები, დოყლაპიები და ზარმაცები. პირველები თვლიან, რომ ბავშვებმა თავისუფლად უნდა იმოძრაონ მთელ მსოფლიოში. მეორე კატეგორიას ბავშვის თვითშეფასება აწუხებს. მესამეს მიაჩნია, რომ ბავშვის თვითონ მეგობარი უნდა იყო და არა მშობელი. მეოთხე კი ფიქრობს, რომ უფრო ადვილია არაფრის კეთება და ყველაფერი თავისთავად დალაგდება.
თუმცა ბავშვებს სჭირდებათ საზღვრები. სწორედ მათში გრძნობენ თავს მშვიდად და დაცულად.
„ბავშვის ბუნებაა წინსვლა, სანამ რაიმე სახის დაბრკოლებას არ გადაეყრება. ზოგიერთმა ბავშვმა უბრალოდ უნდა იცოდეს, რომ არსებობს დაბრკოლება, ზოგმა რამდენჯერმე მთელი ძალით უნდა დაიმტვრიოს თავი, მაგრამ საზღვრები ყველას სჭირდება. საზღვრების გარეშე პატარა ადამიანისთვის სამყარო ძალიან სახიფათო და შემაშინებელია“.
წესი მეხუთე – იყავით თანმიმდევრული!
არ ინერვიულოთ, თუ ეს ყოველთვის არ გამოგივათ. ეს ნორმალურია. დიახ, თქვენ მშობლები გახდით და ახლა გადაწყვეტილებების უმეტესობას იღებთ მშვიდად. თქვენ ყოველთვის არ მოქმედებთ ლოგიკურად. ესეც არაუშავს.
„ჩემთვის თანმიმდევრულობა იმაში გამოიხატება, რომ მე მუდმივად თავს ვარიდებ სურვილს მოვისროლო ჩემი შვილები ფანჯრიდან, თანაც მაშინ, როდესაც შედარებით კარგ ხასიათზე ვარ. სხვა დანარჩენი შედარებითია. თუნდაც თანმიმდევრულობა – განსაკუთრებით თანმიმდევრულობა“.
წესი მეექვსე – სერიოზულად მოეკიდეთ კაპრიზებს!
ცუდი საქციელიც კი აზრის გამოთქმის საშუალებაა. ბავშვებს ჯერ არ აქვთ საკმარისი ლექსიკა, რომ ახსნან ყველაფერი, რასაც გრძნობენ. ამიტომ მათთვის მოქმედებებიც სიტყვებია. ძალიან ხშირად ცუდი ქცევა არის ყურადღების მოთხოვნა, დახმარების თხოვნა, დაღლილობის გამოხატულება. მშობლების მოვალეობაა, გაარკვიონ რის თქმა სურდა ბავშვს თავისი საქციელით.
„ქცევა მხოლოდ ურთიერთობის ფორმაა. ღამით ფანჯრიდან გადაძრომა და სახლიდან გაქცევა ერთგვარი სათქმელია. ბავშვები ქცევით უფრო კარგად გამოხატავენ თავიანთ აზრებსა და გრძნობებს. მთავარი მიზეზი ისაა, რომ ჯერ სიტყვების მარაგიც არ აქვთ. მათ ბევრი გრძნობა აქვთ, მაგრამ არ იციან, როგორ აირჩიონ სწორი სიტყვები და გამოთქმები ამ გრძნობების გამოსახატად“.
წესი მეშვიდე – ნება მიეცით თქვენს შვილს გეკამათოს!
ბავშვს უნდა შეეძლოს კამათი. და ოჯახური კამათი ნორმალურია. ფაქტობრივად, კამათის უნარი გამოადგება ბავშვს, როცა საბოლოოდ გაიზრდება და დამოუკიდებელ ცხოვრებას დაიწყებს. მაგრამ კამათში უნდა არსებობდეს ზღვარი საკუთარი აზრის დაცვასა და უხეშობას შორის. პირველი შესაძლებელია, მეორე კატეგორიულად დაუშვებელი.
„ამავდროულად, არ არის საჭირო, იყოთ დიქტატორი, რომელიც თრგუნავს უთანხმოების მცირედ ნიშანს. უთანხმოება და კამათი ბუნებრივია, უპატივცემულობა კი სხვა საქმეა. კამათი ადასტურებს, რომ თქვენ, როგორც მშობელი, აკეთებთ თქვენს საქმეს. კამათი მოწმობს, რომ ბავშვები იზრდებიან და ყველაფერზე საკუთარი აზრი უჩნდებათ“.
წესი მერვე – იმოქმედეთ გააზრებულად!
ამისათვის დაგჭირდებათ აღზრდის გარკვეული გეგმა. ეს არ ნიშნავს, რომ ეს გეგმა მკაფიოდ ჩაიწერება რომელიმე სქელ რვეულში, სადაც ჩამოაწიკწიკებთ ანგარიშებს მიღწევებისა და წარუმატებლობის შესახებ. არა, უბრალოდ უნდა გესმოდეთ, როგორ მოიქცევით გარკვეულ სიტუაციებში და უნდა იაზრებდეთ, რატომ არის სწორი ქცევა სწორედ ეს.
„ერთადერთი, რაც მოულოდნელად ხდება, მოულოდნელობებია. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ შვილების აღზრდაში შემთხვევითობის იმედი გქონდეთ. მინახავს, როგორ ეყრდნობოდნენ მშობლები შემთხვევითობას – სჯობს, ეს არ გაიმეოროთ. გაცილებით უკეთესია აღზრდას მიზანმიმართულად მივუდგეთ, ვიქონიოთ გარკვეული სამოქმედო გეგმა“.
წესი მეცხრე – ისწავლეთ ბავშვის მოსმენა (ეს აუცილებელია)!
„ჯერ პატარა ხარ, არაფერი გესმის“. ეს ფრაზა ერთხელ მაინც ნებისმიერს სმენია და ეს ცუდია. ბავშვი არ არის უაზრო არსება. მას, როგორც ნებისმიერ ზრდასრულს, სჭირდება სრულყოფილი კომუნიკაცია და პატივისცემა. მას სჭირდება მოსმენა. ამიტომ ბავშვთან ურთიერთობა ნდობაზე უნდა იყოს დამყარებული, თქვენ კი ყოველთვის მზად უნდა იყოთ ბავშვის მოსასმენად, რის თქმაც არ სურდეს მას თქვენთვის.
„ურთიერთობა ან მისი ნაკლებობა ოჯახურ კონფლიქტთა უმეტესობის საფუძველია. ჩემს კაბინეტში მინახავს ბევრი ადამიანი, რომელიც საათობით უყვირის ერთმანეთს, თუმცა არცერთ მათგანი არ ცდილობს რაიმეს მოსმენას, საკუთარი ხმის გარდა. თუ თქვენ ვერ ახერხებთ შვილებთან სათანადო კომუნიკაციას, მაშინ იცოდეთ, რომ ოჯახში უბედურებაც არ დააყოვნებს“.
მეათე წესი – შექმენით ოჯახში თამაშის ატმოსფერო!
ბავშვმა უნდა იგრძნოს მშობლების გულწრფელობა. ლატა საუბრობს არა მშობლის სიყვარულზე, არამედ ერთმანეთის მიმართ სიმპათიასა და ინტერესზე, ოჯახის თითოეული წევრის ცხოვრებაში. ასეთი სიმპათია მაშინ ჩნდება, როცა თანამოსაუბრეს გულწრფელად აინტერესებს თქვენი მოსმენა და მის გვერდით ყოფნა გსიამოვნებთ. ოჯახში ატმოსფერო უნდა იყოს მშვიდი, რადგან ბავშვები კარგად გრძნობენ დაძაბულობასა და ფარულ აგრესიას. და ეს მათთვის ყოველთვის სტრესის ფაქტორი ხდება.
„სიმპათიაზე, ისევე როგორც ოჯახის წევრებს შორის ურთიერთობის ზოგად ტონზე, შეიძლება ვიმსჯელოთ სახლში არსებული „თამაშის“ სულისკვეთებითა და ხალისით. სიმარტივე და ერთმანეთთან „შეხუმრება“, „შეთამაშება“ არის ოჯახური ცხოვრების ერთგვარი ზეთი, რომლის გარეშეც მისი ბორბლები და გადაცემათა კოლოფი ვერ იმუშავებს. როცა ვხედავ, რომ ოჯახის წევრებს შორის მკაცრი, დაძაბული ურთიერთობაა, მაშინვე ვიწყებ ნერვიულობას“.
