„ახალი დედაენის“ შესახებ

რით დავიწყოთ?!

დავიწყოთ იმით, რითაც „ახალი დედაენა” იწყება და, ჩვენი ფიქრით, პირველი კლასის ქართულის ყველა სახელმძღვანელო უნდა იწყებოდეს.

მოდი, ყველაფერს თანმიმდევრობით მივყვეთ და თქვენც უპასუხეთ ქვემოთ დასმულ იმ შეკითხვებს, რომლებიც ბავშვებისთვის გვაქვს შეთავაზებული მოცემული ილუსტრაციის შესახებ:

• რას ხედავ ილუსტრაციაზე? რომელიმე ლექსი ხომ არ გახსენდება? რომელი?
• რას აკეთებს ბავშვი?
• რა ჩანს ფანჯრიდან?

რასაკვირველია, ადვილად ამოიცნობდით, რომ ეს არის მაყვალა მრევლიშვილის შედევრის – „დილა მშვიდობისა!“ – ჩვენეული ილუსტრაცია (მხატვრობა ეკუთვნის არჩილ კუხიანიძეს.). და სწორედ ამ ლექსის შესწავლით (ილუსტრაციაზე წინასწარ საუბარი, მასწავლებლის მიერ წაკითხულის მოსმენა და გარკვეული აქტივობებით) იწყება „ახალი დედაენა“.

რატომ ვიწყებთ ამ ლექს-შედევრით და არა საყოველთაოდ გავრცელებული სასკოლო-საკლასო გარემოს შესწავლით? ჩვენი აზრით, ისედაც უცხო გარემოში, სკოლაში, მოხვედრილი პირველკლასელისთვის უცხო გარემოს (სკოლის) შესწავლით კი არ უნდა დაიწყოს მისი სასკოლო ცხოვრება, არამედ ყველაზე თბილი და მგრძნობიარე სამყოფელით. სწორედ ასეთია ის გარემო, რომელშიც ბავშვი იღვიძებს ყოველდღიურად. და ამისთვისაა ზედგამოჭრილი დიდი მაყვალა მრევლიშვილის გენიალური ლექსი, რომელიც ბევრმა ბავშვმა იცის კიდეც სკოლაში შესვლამდე. შესაბამისად, ნაცნობი გარემოს (დილა, ოთახი, ლოგინი, ფანჯარა…) შესახებ ნაცნობი ლექსით ვიწყებთ შემეცნების სამყაროში მოგზაურობას…

(აქვე დავამატოთ, რომ ეს ლექსი შესანიშნავად გამოდგება წინასაანბანო პერიოდის მიზნებისთვის: ზეპირმეტყველების განვითარება, ლექსიკური მარაგის გამდიდრება, ფონოლოგიური უნარების ჩამოყალიბება, მთლიანი სიტყვების ამოცნობა, ტექსტის მახასიათებლებზე დაკვირვება).

ზემოთ ვახსენეთ, რომ ეს ლექსი სათანადო აქტივობებითაა დამუშავებული. ერთ-ერთი აქტივობა გულისხმობს მასწავლებლის მიერ ლექსის შეცდომებით (სულ ოთხი შეცდომაა — თითო შეცდომა თითო სტროფში) წაკითხვას და მოსწავლეების მიერ შეცდომების შემჩნევისას ტაშის დაკვრას. შეცდომების ნიმუში:

„— ჩიტო, ჩიტო, ნაცარა,

ვის უგალობ, ვისა?!

— შენ გიგალობ, მასწავლებელო,

დილა მშვიდობისა!“

ამ აქტივობაში შეცდომა ბოლო სტრიქონის ბოლო სიტყვაშია, ხოლო მომდევნო აქტივობაში შუა სტრიქონში. მაგალითად:

„მეც ახლავე ავდგები,

მეც გავაღებ პირსა,

ყველას მოგესალმებით,

დილა მშვიდობისა!“

ოღონდ, ამ დროს ტაშის დაკვრას კი არა, თავის აწევას ვთხოვთ ბავშვებს. პირობა ასე გვაქვს აღწერილი მასწავლებლის წიგნში:

მერხზე დააწყვე ხელები და დადე თავი, ვითომ იძინებ. კიდევ ერთხელ მოუსმინე მასწავლებლის მიერ შეცდომებით წაკითხულ ლექსს და შეცდომის დროს ასწიე თავი.

ამ დავალების შესახებ სამინისტროს გრიფირების კომისიის წევრებმა შემდეგი შენიშვნა გამოთქვეს:

,,1-ელი თემის ერთ-ერთი აქტივობაა „დაიჭირე შეცდომა“ – მე-2 დავალებაა: „მერხზე დააწყვე ხელები და დადე თავი, ვითომ იძინებ. კიდევ ერთხელ მოუსმინე მასწავლებლის მიერ შეცდომებით წაკითხულ ლექსს და შეცდომის დროს ასწიე თავი“, რაც მოსწავლემ 4-ჯერ უნდა გაიმეოროს, რაც მომაბეზრებელია და შესაძლოა, ფიზიკური საფრთხის შემცველიც… „დაიჭირე შეცდომა“ – მოსწავლემ თავის აწევის ნაცვლად სხვა რაიმე ნიშნით (ბარათით, ხელის აწევით…) „დაიჭიროს“ შეცდომა”.

ამ შენიშვნაზე ჩვენს სააპელაციო განაცხადში ჩავწერეთ შემდეგი:

,,აქტივობა ,,დაიჭირე შეცდომა” არათუ მომაბეზრებელი, არამედ ძალიან სახალისოა მოსწავლეებისთვის. ასევე არანაირი საფრთხის შემცველი არაა. ამას ადასტურებს, ერთი მხრივ, ჩვენი, ავტორთა მრავალწლიანი პრაქტიკული გამოცდილება, მეორე მხრივ, სხვადასხვა მეთოდური რეკომენდაცია და ვიდეოფრაგმენტი. აღსანიშნავია, რომ თავების აწევა მოსწავლეებს ზედიზედ ოთხჯერ კი არ უწევთ, არამედ მასწავლებლის მიერ ოთხსტროფიანი ლექსის წაკითხვისას აღმოჩენილი შეცდომების დაფიქსირებისას.

სრულიად შესაძლებელია, მრავალფეროვნების მიზნით მასწავლებელმა მიმართოს შენიშვნებში შემოთავაზებულ ბარათებს ან ხელის აწევას, ან ტაშის დაკვრას, თუმცა ,,მძინარე” ბავშვების გამოფხიზლება უფრო სახალისო და დასამახსოვრებელია ბავშვებისთვის”.

(აკი ზემოთ აღვწერეთ კიდეც, რომ მანამდე სხვა რიგის შეცდომები ტაშის დაკვრით უნდა გამოიცნონ მოსწავლეებმა…).

ჩვენი ეს კონტრარგუმენტი სამინისტროს გრიფირების კომისიის წევრებმა არ გაითვალისწინეს. ბარემ აქვე დავწერ, არცერთი ჩვენი კონტრარგუმენტი არ გაითვალისწინეს და ჩვენი ხელიხელსაგოგმანები „ახალი დედაენა“ ჩააგდეს (მოგეხსენებათ, სამინისტრომ წელს ქართული ენისა და ლიტერატურის მხოლოდ ერთ, დიახ-დიახ, ერთ სახელმძღვანელოს მიანიჭა გრიფი პირველ კლასში).

გრიფირების კომისიის წევრებმა არ გაითვალისწინეს არც ქვემოთ შემოთავაზებული კიდევ ერთი შენიშვნის შესახებ შეგებებული ჩვენი სააპელაციო კონტრარგუმენტი.

ეს შენიშვნა ამავე ქვეთავს ეხება:

,,წარმოდგენილია 3 ნახატი (მზე, ჩიტი, ყვავილი), ქვემოთ თითოეული სიტყვა რამდენმარცვლიანიცაა, იმდენივე შესატყვისი პირობითი ნიშანია, რომლებსაც, სავარაუდოდ, მიმანიშნებელი ფუნქცია აქვთ. სინქრონული დავალებაა მოსწავლის რვეულში (გვ.4, სავ. 2.) გააფერადე რამდენი მარცვალია. მაგრამ პირველივე თემაში ამ დავალების მიცემა ნაკლებად მიზანშეწონილია. რამდენად შეძლებს მოსწავლე მარცვლების რაოდენობის განსაზღვრას და შესაბამისად რკალების გაფერადებას?“.

ჩვენი სააპელაციო პასუხი, რომელიც, როგორც უკვე იცით, არ გაითვალისწინეს, ასეთი იყო:

,,აქ შეთავაზებულია სამი სიტყვა და ეს სიტყვები დამუშავებულია ჯერ ლექსის კონტექსტში, შინაარსობრივადაც სრულიად ნაცნობია მოსწავლეებისთვის და დამარცვლითაც გაავარჯიშებს მასწავლებელი. ანუ უკვე ნასწავლი სიტყვის მიხედვით უნდა შეასრულონ მოსწავლეებმა მიცემული ინსტრუქცია, რაც სრულიად დაძლევადია. ამას ადასტურებს მრავალწლიანი პრაქტიკული გამოცდილება. მეტიც, ასეთი ამოცანის (ნასწავლი ერთ, ორ და სამმარცვლიანი სიტყვების დამარცვლა) გადაჭრა პირველივე თემაში დაძლევადია ქართული ენის იმ შემსწავლელთათვისაც კი, რომელთათვისაც ქართული არაა მშობლიური ენა”.

კიდევ ერთხელ აღვნიშნოთ, რომ სამინისტროს გრიფირების კომისიამ არ გაითვალისწინა ჩვენი არგუმენტი. მართლაც, როგორ უნდა გავარკვიოთ სიმართლე? მზე, ჩიტი, ყვავილი — შეძლებენ თუ არა ამ სიტყვების დამარცვლას პირველივე ქვეთავის დამუშავებისას პირველკლასელები? ამოიცნობენ თუ არა, რომ მზე ერთმარცვლიანია და ერთი რკალი უნდა გააფერადოს, ჩიტი — ორმარცვლიანი, ყვავილი — სამმარცვლიანი? შეიძლება, ვინმე პრაქტიკოსი მასწავლებლისთვის ამ შეკითხვაზე პასუხი ძალიან მარტივია, მაგრამ როგორც ვხედავთ, სამინისტროს გრიფირების კომისიის წევრებისთვის ასეთ პასუხებს ჩალის ფასი აქვს.

თუმცა… საქმე ისაა, ქართულის, როგორც მეორე ენის სახელმძღვანელომ პირველ კლასში სულ ახლახან მიიღო სამინისტროს გრიფი, ოღონდ სხვა სპეციალისტთა კომისიის მიერ. ჰოდა, იმ სახელმძღვანელოს პირველივე ქვეთავში დასამარცვლად შეთავაზებულია გაცილებით რთული და გაცილებით მეტი სიტყვა. მენდეთ, ნუ მომთხოვთ ილუსტრირებას…

ანუ რა გამოდის?! ის, რაც დაძლევადია ქართულის, როგორც არამშობლიური ენის შემსწავლელი პირველკლასელებისთვის, დაუძლეველია ქართულის, როგორც მშობლიური ენის შემსწავლელთათვის?! პარადოქსია…

უფრო მეტიც, ხშირად გამოყენებული სიტყვების დამარცვლა და მათში მარცვალთა რაოდენობის (ერთი, ორი ან სამი) ამოცნობა წინასასკოლო მზაობის ერთ-ერთი ინდიკატორია და ნუღარ მივაქცევთ ყურადღებას ზემოთ ნახსენები კომისიის წევრების ახირებებს (რბილად რომ ვთქვათ).

რადგან ხშირად გამოყენებული სიტყვები ვახსენეთ, კიდევ ერთხელ გავუსვათ ხაზი, რომ წინასაანბანო პერიოდში მოსწავლეებში ფონოლოგიური კომპეტენციის (ზეპირად ნათქვამი სიტყვების მარცვლებად/ბგერებად დანაწევრებულად გამეორება, მარცვალ-მარცვალ/ბგერა-ბგერა ნათქვამი სიტყვების გამთლიანებულად წარმოთქმა, ზეპირ სიტყვებში მარცვალთა/ბგერათა რაოდენობის ამოცნობა, სიტყვაში პირველი-მეორე-ბოლო მარცვლების/ბგერების ამოცნობა, მარცვლებით/ბგერებით მანიპულაცია — მათი მოკლება, მიმატება, განმეორება) ჩამოყალიბებისთვის უნდა ვავარჯიშოთ პირველ ყოვლისა ხშირად გამოყენებული სიტყვებით. შემდეგ სხვა სიტყვების შემოტანაც, მეტიც, ფსევდოსიტყვების (ძვა, ბაგუ, კომადუ,…) გამოყენებაც კი შეგვიძლია.

აქვე ვიკითხოთ: რომელია ყვეეელაზე ხშირად გამოყენებული სიტყვა ჩვენი პირველკლასელებისთვის? რა თქმა უნდა, მათივე საკუთარი სახელები. სწორედ ამ სახელებს უნდა დააფუძნოს მასწავლებელმა ფონოლოგიური სავარჯიშოებიც. ამ პროცესს კარგად ერგება ჩვენი გენიალური ლექსიც ,,დილა მშვიდობისა!”. მის დასამუშავებლად „ახალ დედაენაში“ შეთავაზებული გვაქვს ლექსის როლებში (ჩიტი, მზე, ყვავილი, ბავშვი) ზეპირად წაკითხვა ისე, რომ ლექს-დიალოგში უნდა გამოიყენონ ბავშვების სახელები:

• შენ გიგალობ, ნიკოლოზ…
• გაიღვიძე, ელენე…
• შენთვის მინდა, ნინი…

ამგვარად, აქტიურად მოხდება ყველა მოსწავლის სახელის ჯერ ზეპირად, შემდეგ კი წერილობით გამოყენება — მასწავლებელი მოსწავლეთა თვალწინ დაფაზე (უკეთესია დიდ ქაღალდზე, ე. წ. ფლიპჩარტზე) ჩამოწერს მათს სახელებს. მოსწავლეები აკვირდებიან სახელების დაწერის პროცესს, წერის პროცესის მეთვალყურეები არიან…

როგორც აღვნიშნეთ, მოსწავლეთა სახელები გამოყენებული იქნება ფონოლოგიური სავარჯიშოებისთვისაც. სხვათა შორის, მოსწავლეთა საკუთარი სახელების ზემოთ აღწერილი საჩვენებელი წერაც კარგად დაგვეხმარება ფონოლოგიური უნარების სწავლება-კონტროლში: — შემდეგ ვისი სახელი დავწერო?! ნარინე. ნნნნნ… აააააააა…. ნნნნნნ…. არა, რრრრრრ…

გავეცნოთ „ახალი დედაენის“ კიდევ ერთ მიგნებას, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებს წერაში ვარჯიშსა და ფონოლოგიურ უნარებს. სავარჯიშოების რვეულში მოსწავლეებს ვთხოვთ მარცვლების/ბგერების შესაბამისი რაოდენობის ფიგურების სახელების ამოწერას. ასეთი მიდგომა მოსწავლეებისთვის გარკვეული გამოსახულებების ამოწერას კონკრეტულ ფუნქცია-დანიშნულებას შესძენს.

ბოლოს აღვნიშნოთ, რომ პირველკლასელებისთვის წინასაანბანო პერიოდში შეგვიძლია გამოვიყენოთ ე.წ. ბგერების აღმოჩენის მიდგომა, რომელზე დაწვრილებით საუბარს ამ ვიდეოში – ,,ჯადოსნური ყუთი ბგერების აღმოსაჩენად” – მოისმენთ:

ჯადოსნური ყუთი ბგერების აღმოსაჩენად

.