ზრდასრულობა, როგორც ვალდებულებებით დამძიმებული ადამიანის ხატთან გაიგივებული ცხოვრების საფეხური, ბევრ ადამიანში საფრთხის განცდას აღვივებს. თუმცა, სწორედ პასუხისმგებლობის უნარისგან გამომდინარე, ზრდასრულობა, სინამდვილეში, დამოუკიდებლობასა და თავისუფლებას პირდაპირ უკავშირდება.
ერთ – ერთი მთავარი კითხვა, რომელზე პასუხის გაცემაც მნიშვნელოვანია, სავარაუდოდ, ასე ჟღერს: „რა არის ზრდასრულობა და რისთვის გვჭირდება ზრდასრული ადამიანები?“
რა არის ზრდასრულობა?
ზრდასრულობა, უპირველეს ყოვლისა, წარმოადგენს ადამიანის სხეულისა და ფსიქიკის მზაობას და, ამავდროულად, შესაძლებლობების ერთობლიობას, გააცნობიეროს და მართოს საკუთარი შინაგანი მდგომარეობები და ქცევები, გაიაზროს, როგორ მოქმედებს მისი ქცევები როგორც საკუთარ თავზე, ასევე – სხვა ცოცხალ არსებებზე, ივარაუდოს და წარმოიდგინოს, რას შეიძლება განიცდიდნენ ირგვლივმყოფები და შესატყვისად შეაფასოს საკუთარი თუ სხვისი შესაძლებლობების საზღვრები და მკაფიოდ შეეძლოს საკუთარი მოთხოვნილებებისა და სურვილების გახმოვანება, დიდწილად, უსაფრთხო გარემოში.
საკუთარი შინაგანი მდგომარეობების გაცნობიერების უნარი, ისევე, როგორც სხეულის მდგომარეობისადმი ყურადღების გამოვლენის უნარი, წარმოადგენს ადამიანის საყრდენს, რომელსაც შეუძლია, საკუთარი ქცევის მამოძრავებლების შესახებ აზრის ჩამოყალიბება. ამ უნარის მქონე ადამიანები განირჩევიან საკუთარი შინაგანი სამყაროსა და მდგომარეობების წვდომის განვითარებული უნარით, რაც, მათ საშუალებას აძლევს, ივარაუდონ, რას შეიძლება განიცდიდეს სხვა და რა შეიძლება ამოძრავებდეს სხვების ქცევებს, რაც საკუთარ ქცევებზე პასუხისმგებლობის აღების უნარის ჩამოყალიბების წინაპირობაა: საკუთარი შინაგანი მდგომარეობების გაცნობიერების გარეშე, რთულია, პასუხი აგო შენს ქცევებზე ან მის შედეგებზე.
საკუთარი ქცევების შედეგების გაცნობიერების უნარი მოიაზრებს იმის აღიარების უნარს, რომ ცოცხალი არსებები ურთიერთდამოკიდებულები ვართ და ვზემოქმედებთ ერთმანეთზე: ჩემს ქცევებს შედეგები მოჰყვება – ზოგჯერ ეს შედეგები დადებითია, ზოგჯერ – უარყოფითი ან დამაზიანებელიც კი.
ურთიერთდამოკიდებულების აღიარების ორი, – ერთი შეხედვით, მცირე, თუმცა, სინამდვილეში უდიდესი – ქმედებაა სიტყვიერად და ქმედებით გამოხატული წრფელი მადლიერებისა და სინანულის განცდა.
ზრდასრულობის ერთ – ერთი აღმნიშვნელი საკუთარი ქცევების შესაძლო შედეგების შესახებ ვარაუდების წარმოება და ქცევის ნამდვილი შედეგების ასე თუ ისე განჭვრეტის უნარია რაც იმას ნიშნავს, რომ ცოცხალი არსებებისთვის დამახასიათებელი ძირეული თავისებურებები არა მხოლოდ ვიცი, არამედ განვიცდი – პირველ რიგში, თუ საკუთარ თავს განვიცდი, შესაბამისად, სხვა ცოცხალ არსებებსაც განვიცდი, როგორც ცოცხალს.
საკუთარი თავისადმი განცდილი თანაგრძნობა – თანაგანცდის უნარი საშუალებას მაძლევს, გულმოწყალება სხვა ცოცხალ არსებებზეც განვაზოგადო და, რაც მთავარია, წარმოვისახო, დაახლოებით მაინც როგორ შეიძლება აისახოს ჩემი ქცევები მათზე.
ფართო გაგებით, ზრდასრულობა საკუთარი და სხვების ნაკლოვანების აღიარების და საკუთარ თავსა და სხვებთან კავშირისთვის მიყენებული ბზარების ნატიფად აღდგენის ხელოვნებაა.
ზრდასრულ ადამიანს შეუძლია აღიაროს და მოიაზროს თავისი წვლილი როგორც საკუთარი, ასევე – სხვების მდგომარეობაში და, ასე თუ ისე მკაფიოდ გამიჯნოს ერთმანეთისაგან თავისი და სხვების პასუხისმგებლობა.
ზრდასრულობა არ ნიშნავს საკუთარ თავზე წარმოდგენებიდან უგუნური, წინდაუხედავი და დამაზიანებელი ქცევების განხორციელების ალბათობის ამოკვეთა – ამოძირკვას. პირიქითაც კი: ზრდასრულობა ზუსტად იმისი აღიარების უნარია, რომ მე, როგორც ცოცხალ არსებას, შემიძლია, ისეთი ქცევები გამოვავლინო, რომლებიც – კეთილი ზრახვების მიუხედავად – დამაზიანებელი და, მეტიც, დამანგრეველი აღმოჩნდეს. თუმცა, მზად ვარ, მომავლისთვის მაინც, გავითვალისწინო, რა შემიძლია, გამოვასწორო იმისათვის, რომ შენზე (გარემოზე, სხვა ადამიანზე, სხვა ცოცხალ არსებებზე) და ჩემზე განმავითარებლად აისახოს ჩვენი კავშირი.
ზრდასრულობა, ასევე, საკუთარი სურვილებისა და მოთხოვნილებების გაცნობიერების, მათი წვდომის და, დიდწილად, უსაფრთხო გარემოში, მათი მისაღები სახით გახმოვანების მეტ – ნაკლებად განვითარებული უნარია. ასევე, მნიშვნელოვანია შემდეგ კითხვაზე პასუხის გაცემის უნარიც: „ის, რაც მინდა, რამდენად უსაფრთხოა და ის, რაც მინდა, რამდენად მჭირდება?“
ზრდასრული ადამიანი, ასე თუ ისე, წინასწარმეტყველებადია, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას, დიდწილად, შეუძლია, საკუთარი ყოველდღიური შინაგანი მდგომარეობები გააცნობიეროს და იმგვარად მართოს, რომ ნაკლები ზიანი მიაყენოს ირგვლივმყოფების კეთილდღეობას. ეს კი უსაფრთხოების განცდისა და ნდობის საფუძველია.
რისთვის გვჭირდება ზრდასრული ადამიანები?
ზრდასრულობა, ფართო გაგებით, სწავლისადმი მზაობაა. ცდომილებისა და საკუთარ თავში როგორც დადებითი და განმავითარებელი, ასევე – უარყოფითი და დამაზიანებელი თუ ზოგჯერ დამანგრეველი ლტოლვების აღიარება იმ ღირებულებების მიხედვით ნამდვილი ცხოვრების საფუძველია, რომელიც უსაფრთხო გარემოს, ნდობასა და კეთილდღეობის განცდას უზრუნველყოფს.
ზრდასრული ადამიანი როგორც საკუთარ თავში, ასევე – სხვაში აღიარებს როგორც სხეულებრივი, ასევე ფსიქიკური, ძირეული მოთხოვნილებების მნიშვნელობასა და მნიშვნელოვნებას და, ამის საფუძველზე, ქმნის წინასწარმეტყველებად გარემოს, რაც უსაფრთხოების განცდის საფუძველია.
ზრდასრული ადამიანისათვის სირთულეებისგან გამოსავალს წარმოადგენს არა ცრუ უსაფრთხოებისა და ხელშეუხებლობის განცდა ან სირთულეების მოჩვენებითი დაძლევა, არამედ საკუთარი შესაძლებლობების საზღვრების სწორი ხედვის ჩამოყალიბების მზაობა – „სად არის ჩემი შესაძლებლობების საზღვრები, ჩემი მიკერძოებები, ჩემი ცდომილებები და შემიძლია თუ არა რაიმე გავაკეთო იმისათვის, რომ ჩემი შესაძლებლობების საზღვრები გაფართოვდეს, ზუსტად იმის გათვალისწინებით, რომ ნაკლოვანი ვარ?“
