ახალი წელი ახლოვდება, დრო იცვლება, ჩვენი გარემო ნაკლებად…ღამე ყინვაა, ქუჩაში უპატრონო ადამიანები, ცხოველები. უამრავი სასოწარკვეთილია, ცხოვრებაზე ხელჩაქნეული, უილაჯო…წუთისოფლის ამ ,,უცხოთა” წინაშე ყველანი უდანაშაულო დამნაშავეები ვართ…გროშები, რომლებსაც ვუწილადებთ, დიდი ვერაფერი დახმარებაა. უფრო ქმედითია, ალბათ, გვქონდეს საკუთარი ცოდვების შეგრძნება ხანდახან მაინც, ფიქრი, რომ არაფრით განვსხვავდებით და ვჯობივართ მათ, რადგან ყველანი ვიმსახურებთ სითბოს, ბედნიერებას, მომავალს…ასე ნაკლები იქნება აგრესია, მეტი ცრემლი გაქვავებული, გაამპარტავნებული, დახშული გულების გასალღობად, ჩვენიც და სხვისიც, ასე რომ სწყურიათ დაკარგული ღმერთის პოვნა და თავშესაფარი…

*       *       *

რა უნდა ინატრო? როცა ცხოვრება ჩავლილია და დაღლილობის სიმძიმე უკვე აღარ გაძლევს თავისუფალი ფიქრის საშუალებას, როცა ყველაზე ნეტარი სიმშვიდეა და უკვე ჩვეულია გარდასახვის უცნაური სურვილი, როცა წუთისოფლის განუმეორებელ სიტკბოს წუთებად, საგზლად მიითვლი, სამყაროს საიდუმლოს ტკბილ-მწარედ ნაზიარები, როგორც მარადი მოგზაური არსებობის ლაბირინთებში…

*       *       *

-რად მოგიწყენია, თოჯინავ, შენ ხომ ადამიანი უნდა გაართო და გაამხიარულო?

– ახლა ვისვენებ აქ, ოთახის ბნელ კუნჭულში და ,,ვფიქრობ”…

– რაზე? –

-კაცად ყოფნაზე.

– რატომ? ადამიანები ხომ ყველაზე დარდიანები არიან ამქვეყნად, შენ ბევრად უზრუნველი ხარ, იდუმალი. თან ისედაც ჰგავხართ ერთმანეთს, ისიც ,,თოჯინაა”…

-კი, მაგრამ მომბეზრდა ვიყო ხის იმიტაცია. მინდა ნამდვილი სევდა, ოცნება, მინდა, ჩემს თვალებში არა ანარეკლი, ცის სიღრმე და სიფაქიზე…ტკივილი, სიკვდილიც მინდა!…

*       *       *

არა მხოლოდ გარდაცვლილი სულიერი, უბედურებაც ტოვებს შინაგან, მჭრელ სიცარიელეს. აქ მოხვედრილს საოცრად ნატურალურად, საშიშად შემოგცქერიან ქვადქცეული განცდები, რომლებიც აღარასდროს გაცოცხლდებიან. გაირბენ ამ სიცარიელეს და ბრუნდები სიცოცხლეში სიკვდილგამოვლილი. რამდენჯერ უნდა განვიცადოთ კვდომა, რომ უკვე ნამდვილმა არ დაგვაჩაჩანაკოს და შეგვაშინოს? ასეთ დროს რაც არ არის, იმას ვიგონებთ ადამიანები, ზოგჯერ ყოვლისშემძლეები. მაგრამ სიყვარულის აბების გამოგონება შეუძლებელია. ის მხოლოდ მაშინ არსებობს, როცა ნამდვილია. რა ეშველებათ განცდათა გვალვით გადამწვარ, ცრემლით მორწყულ, გრძნობაცარიელ ველებს ადამიანის სულში?! როგორ არ მოვწყდეთ იმ უცხო წიაღს, სულთა გამაერთიანებელს, რომლიდანაც იები უნდა ამოიზარდოს? ალბათ იმ რწმენით, რომ მკვდარი ველების სიღრმიდანაც შეიძლება სიცოცხლის დაბადება, როგორც დედამიწიდან, რომელიც სამარეცაა და მშობელიც.

*       *       *

ადამიანი – იდეის ანარეკლი, ჩვენი წარმოდგენები თუ ილუზიები – ჩვენი ანარეკლები. რეალობის ზუსტი შეგრძნება სჯობს თუ ილუზორულობა? ვისთვის როგორ…წარმოდგენა საპნის ბუშტს ჰგავს, ხელის შეხებით ქრება. ილუზიაც ასეა – რეალობა კლავს. თუმცა ისინი ხშირად გადარჩენაა. ამიტომ სანამ გაქრება (იქნებოდა, სულ იარსებოს?!), თავი შეაფარე ანარეკლის ანარეკლს, როგორც ლამაზ სათამაშო სფეროს, რომელშიც ყვავილის ფანტელები ცვივა და ყურში ჩაგესმის წყნარ მელოდიად: ,,სინამდვილეს არ ვემდური, არ ყოფილა თითქმის…ითქმის…ის…..”

*       *       *

სამყარო, ხილული თუ უხილავი, ერთი მფეთქავი ორგანიზმია. ამქვეყნად ჩვენი სხეულები მძაფრი განცდების სისხლძარღვებითაა მასზე მიერთებული. ამ მტკივნეულ კავშირს სიკვდილი წყვეტს. რა ხდება შემდეგ, როცა დიადის ნაწილი ხდები? როცა სიმშვიდეა და არა ტკივილი, სრულყოფილება და არა ნაკლულოვნება? რისკენ ისწრაფვი, მიზანია თუ უმიზნობა? შ ე ნ ხარ თუ, უბრალოდ, ერთიანობა? რა ქმნის მთელს, როცა აღარაა ურთიერთგანმსაზღვრავი ორსახოვნება? როგორ გიყვარს და გიხარია? ხარ კი თავისუფალი უკვე პირობითობაში? რა ქმნის ფორმასა და შინაარს? რაშია სიღრმე და აზრი არსობისა? რამდენად დასაზღვრულია ჩვენი სული და მრავალფეროვანი სანახები? ჰარმონია სევდისმომგვრელი ხომ არაა თუ სევდაც არასრულყოფილია? ან კითხვები ჩნდება ,,იქ” საერთოდ?……..

*       *       *

წუთისოფლის ლაბირინთში ,,მოხეტიალეებზე” – არსებობს სიცოცხლის ვნება, რაც მეტ-ნაკლებად ყოველ ჩვენგანშია. თუმცა არიან მისით შეპყრობილებიც. (წიგნში – ვაჟას ალუდა, მიტია კარამაზოვი, ნატაშა როსტოვა,,ომი და მშვიდობაში” ან ბაიარდ სარტორისი ,,დროშები მტვერში”, ცხოვრებაში – ვან გოგი, ბარათაშვილი, ორივე გურამი: რჩეულიშვილი და თიკანაძე…) ასეთები ვერაფრით ეგუებიან ცხოვრების მიერ შემოთავაზებულ მოჩვენებით მოწესრიგებულობას და საშიში ჟინით ებმებიან მასთან ბრძოლაში (თუ ნამდვილ ომს გადაურჩნენ). ეს ბრძოლა უთანასწოროა და, ძირითადად, ფატალურად მთავრდება, რადგან სამყარო, როგორც წესი, არავის აპატიებს მასთან ამხედრებას. თუმცა ამ ადამიანებისნაირად ვერავინ გრძნობს არსებობის სიტკბოსა და სიმძაფრეს. მათი ცხოვრებაც ნაღველშეპარული, მაგრამ ძალიან ომახიანი სიმღერაა სიცოცხლისა და ვინც ამ ჰანგებს ვერ ცნობს, მას არც უცხოვრია…

*       *       *

იყო კიდეც და არც იყო. ეზოში, ქვიშაში ძველი, გატეხილი თოჯინა ეგდო. აწვიმდა მის უხელო ტანს, უთვალებო, ერთ დროს ულამაზეს თავს. იწვა მორჩილად, ბედს მინებებული. წვიმის წვეთები უფერულ ლოყებზე ეღვრებოდა და თითქოს ტიროდა თავის წარსულს: უღრუბლოს, ბავშვებით მხიარულს…

ეს არ იყო ტკივილი, მხოლოდ პირზე შერჩენილი მქრქალი, ნიღბად ქცეული ღიმილი და თოჯინას სევდა, რომელიც აუცილებლად ტრანსფორმირდებოდა ნაკადულების, ახალგამოღვიძებული ჩიტუნიების ხმად, დილის სიოს მილამუნებად, ციცინათელების მოულოდნელად გამომკრთალ, იდუმალ, ბურუსიან ნათებად და ასე განიბნეოდა სამყაროში……….

*       *       *

ნათელი და ბნელი, ორი ურთიერთგანმსაზღვრავი მოცემულობა, რომელიც წუთისოფელში ,,სუფთა“ სახით არ არსებობს, სულ ნარევია. ეს ნარევი განსაზღვრავს სამყაროს, ადამიანთა ბედს…

თუ ბედისწერა წინასწარგანზრახულობაა, მაშინ ბედისწერა იყო იუდას ღალატიც, პეტრეს მამლის ყივილამდე სამგზის ღვთის უარყოფაც და თვით იესოს მოვლინებაც. ამაზე მეტყველებს ბიბლიურ თუ ამსოფლიურ წინასწარმეტყველთა არსებობა, რომლებიც დროს უსწრებდნენ და კაცობრიობას ამცნობდნენ სხვადასხვა კატაკლიზმებს.

მაგრამ ამ წინასწარგანზრახულობებში არის საბედისწერო შემთხვევითობებიც, რომლებიც ადამიანს შეუძლია შეცვალოს. სწორედ ესაა ადამიანის ნება.

ხოლო ღვთის ნებაა, რომ დროში მოჩვენებითად მზარდი და ,,გამარჯვებული”ბოროტების წყვდიადი საბოლოოდ მაინც მარცხდება ნათლის, კეთილის მიერ.

დიდი იშვიათობა, მარად მოუწესრიგებელი ცხოვრების ჰარმონიაა სინერგია – ღვთისა და კაცის ნების შერწყმა.

*       *       *

ჩემო დონ კიხოტ ლამანჩელო! გვასწავლე, როგორ გვიყვარდეს, დავძლიოთ სილაჩრე და არ შეგვეშინდეს სასაცილოობის! როგორ გავიმარჯვოთ სულისშემხუთველ პრაგმატიზმზე და ვებრძოლოთ ქარის წისქვილებს სულის თუ გარესამყაროში…მიგვაწვდინე და ხელშეუხებიც დატოვე შენი – ოცნების – რეალობა, გაგვახსენე, როგორ ვიცოდით იდეისთვის სიკვდილი და გვიხსენი სულის ჩამოხურდავებისგან…ყოფის მარწუხებისგან თავისუფლებისკენ მიმავალი გზით გაგვიძეხი, ისევ რომანტიკოსებად გვაქციე, რომ მიწის წებოვანი ტალახიდან წამოვდგეთ და ცრემლის გორგლებმა ცა არ დაგვიბინდოს, დონ კიხოტ, დაღლილო, ზნეფაქიზო რაინდო!…

*       *       *

იყო ერთი ჩიტუნია. ტყეში ცხოვრობდა, დიდრონ ხეზე. წვიმასთან მეგობრობდა და მზესთან, კიდევ ტყის სულებთან. ხანდახან ქალაქშიც გაფრინდებოდა და ერთი მარტოსული ადამიანის ფანჯარას სტუმრობდა. მისი გალობა იმ ადამიანს სიხარულსა და იმედს ანიჭებდა, ეგონა, ეს კარგი ამბის მაუწყებელი იყო.

ერთხელ ჩიტუნიას უცნაურად შესცივდა, უცნაურად მოიბუზა, ერთი ამოიოხრა, თავი ვეღარ შეიმაგრა და ჩამოვარდა ხიდან…

მისი არყოფნა არც მზეს შესტყობია, თითქოს, არც წვიმას, არც ტყეს, რადგან ყველაფერი ძველებურად გრძელდებოდა. მხოლოდ ის მარტოსული ადამიანი ელოდა მას ამაოდ, როგორც მოსალოდნელი სიახლის სიხარულს. მხოლოდ მის ფიქრში განაგრძობდა სიცოცხლეს პატარა ჩიტი, რომლის უსუსური სხეული შეუმჩნევლად შერეოდა ხეებქვეშ იდუმალად მოფენილ ფოთლებს, რომ მერე ნეშომპალად ქცეულიყო და დედა-მიწის, ცხოვრების ვალი ასე გადაეხადა….

______________

ასე რომ, ვინც ან რაც აღარაა, ჩვენში განაგრძობს სიცოცხლეს და ფიქრის, განცდის რეალობა ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი, ღირებული, მარადიული, ფერადია ამ რუხ წუთისოფელში.

იყო და არა იყო რა…….

*       *      *

მოდით, რა, გავხდები ლოკოკინა! სადაც წავალ, სახლს ვატარებ ზურგით და არც აქაური თუ იქაური ქუდის დაფარება დამჭირდება. თუ ვინმე დაჩაგვრას შეეცდება ან უცხო გარემო არ მომიხდება, სახლს შევეფარები, ჩემს ნავსაყუდელს. ბევრს ვიმოგზაურებ, ყველგან შინ ვიქნები და სულიერ წონასწორობას არ დავკარგავ. მბზინავ, იდუმალ ვერცხლისფერ კვალს დავტოვებ და ჩემი მოგნება არ გაუჭირდებათ კეთილისმსურველებს, დროზეც გავიმარჯვებ. დღესაც ორი დღის უძლური და ნაწოლი, წვიმაში წავედი პარკში ლოკოკინასავით, თანამოძმე ლოკოკინებთან…

მაგრამ, ვაიმე, ეს რა არის?! რაღაც მძიმე და ბნელი მოემართება ჩემკენ. მეშინია! მე…

ტკაც…და აღარაა პატარა ლოკოკინა.

გამოვერკვიე: მეგონა, მარტო ადამიანების სულიერ კომფორტსა და ბედნიერებას ემტერებოდნენ.

მოვიკიდო ახლა უკვე ჩემი მძიმე ჯვარი და შევუდგე ისევ წუთისოფლის ბურუსიან ბილიკებს, ჩემს ,,გოლგოთას“. შეჩვეული ჭირი სჯობსო, როგორც იტყვიან _ ისევ ადამიანი ვიქნები, რომელიც ლოკოკინად თუ წვიმად ყოფნაზე ოცნებობს. ასეთ ოცნებას ვერც წამართმევენ………..

*       *       *

ი ს ი ნ ი ბუნებასთან უფრო ჰარმონიულნი არიან და პირველსაწყისთანაც, რადგან მათ არ „იციან“, რა არის ამპარტავნება, ანგარება, მზაკვრობა, პირმოთნეობა, ღალატი, სიძულვილი…ეს ყოველივე ადამიანისთვისაა დამახასიათებელი, რომლის ბოროტებაც გაცნობიერებულია, შესაბამისად, ცოდვისთვის სასჯელის მატარებელიც საკუთარ მოცემულობაში.

ცხოველებისგან უნდა ვისწავლოთ, როგორ უნდა სიყვარული, ერთგულება, თავგანწირვაც კარგად იციან. მათი სამშვინველი სუფთაა და უზაკველი, თვალები _ სულის სარკეები…ხოდა, ჩავხედოთ მათ ამ თვალებში, სიკეთის წმინდა ტბებში და ვისწავლოთ, როგორ არ გვეზიზღებოდეს ერთმანეთი!

მათი ნ დ ო ბ ა საჩუქარია. ეს თავად ბუნებისგან გამოწვდილი ხელია.

უდიდესი ჭეშმარიტებაა ბუნებასთან თანაზიარობის ფლობა _ ეს მარტო ცხოველთა სიყვარულს როდი ნიშნავს, ადამიანისა და სამყაროსიც…

*       *       *

ჩვენი სხეულის ჭურჭელში ჩაკირული ჩვენი სულები. ბევრი სიხარულისა თუ ტანჯვის, ბევრი მადლისა თუ ცოდვის, სიმდაბლისა თუ აღმაფრენის ერთად გადამტანები, მატარებელნი წლების მანძილზე.

დაბადების, ნაკლულოვან წუთისოფელში დროის ათვლის დაწყების, თვალსა და ხელს შუა გამქრალი ახალგაზრდობის, მერე სიბერის მოლოდინის ჩვეული განცდებით. ეს ყველაფერი, ცხოვრება ჯერ სხვისი გამოცდილებით გვეძლევა, თუნდაც წიგნებით თუ მოგონებებით, მერე თავადაც შევიგრძნობთ. სიკვდილიც ასე არაა? აკვირდები, ისმენ, კითხულობ მის შესახებ, სანამ კარს არ მოგიკაკუნებს.

მერე?!…

მერე ჩვენი ადამიანური არსის გამოცალკევება _ „ჭურჭელი“, რომელსაც ჩვენი სახელი ერქვა, თავის მშობლიურ, მიწის წიაღს უბრუნდება. ჩვენ კი, სულიერი ავტონომიები, უკვე უწონადობაში მივილტვით მარადისობის ძველი და ნაცნობი ნისლეულებისკენ…

ისევ ერთადაც და ცალ-ცალკეც…

ისევ ყოფიერებაში სახეტიალოდ…

ისევ ერთმანეთისთვის სიკეთისა და სიყვარულის სათხოვნელად…

ისევ ოდესღაც დაკარგული ღმერთის საპოვნელად…

ახლოვდება ახალი 2024 წელი. ახალ წელთან ასოცირდება საჩუქრები, თოვლის ბაბუა, ფიფქები, ნაძვის ხე, იმედები, სურვილები, გართობა და მხიარულება…  გიზიარებთ მე-5 კლასში ჩატარებულ მათემატიკის შემაჯამებელი გაკვეთილის გეგმას, რომელიც საახალწლო მოტივებზეა, სახალისო კონტექსტური ამოცანებით, სავარჯიშოებითა და მრავალფეროვანი რესურსებით. რამაც გაკვეთილზე პოზიტიური განწყობა შექმნა , აამაღლა მოსწავლეთა მოტივაცია, ჩართულობა, გაგება- გააზრების ხარისხი.

საგანი: მათემატიკა

კლასი: მე-5

თემატური ბლოკი: რიცხვები

თემა:  ნატურალური რიცხვები მილიონის ფარგლებში. მათემატიკური მოქმედებები მილიონამდე მრავალნიშნა რიცხვებზე.

საკითხები:

ნატურალური რიცხვები.

ნატურალური რიცხვების ჩაწერა და წაკითხვა.

პოზიციური და არაპოზიციური სისტემები

ნატურალური რიცხვების შედარება

ნატურალური რიცხვების დამრგვალება

ნატურალური რიცხვების შეკრება-გამოკლება. შეკრების თვისებები

ნატურალური რიცხვების გამრავლება. გამრავლების კანონები

რიცხვების გამრავლება და გაყოფა თანრიგის ერთეულზე

მოქმედებათა შესრულების რიგი.

სამიზნე ცნება: მათემატიკური მოდელი; კანონზომიერება; ლოგიკა

თემის ფარგლებში შედეგების მიღწევის ინდიკატორები სამიზნე ცნებების მიხედვით:

მათემატიკური მოდელი, კანონზომიერება, ლოგიკა – მოსწავლემ უნდა შეძლოს:

რეალურ ცხოვრებაში საგნების, ობიექტების რაოდენობის წარმოდგენა შესაბამისი რიცხვით (მილიონის ფარგლებში), სიმბოლოს და  მოდელების გამოყენებით;  რიცხვებს, რიცხვით სახელებსა და რაოდენობებს შორის შესაბამისობის გარკვევა;  (მათ. მოდ., კანონზ., ლოგ.);

პოზიციური სისტემის გამოყენებით მრავალნიშნა რიცხვების დამრგვალება, დალაგება (ზრდადობა/კლებადობის) მიხედვით და მათი შედარება;  ( კანონზ., ლოგ.)

მილიონის ფარგლებში რიცხვებზე მოქმედებები სხვადასხვა ხერხის გამოყენებით (ზეპირი ანგარიშით, ვიზუალური მოდელით,  წერითი ალგორითმით, შეფასებით); გამოყენებული ხერხის ახსნა; (მათ. მოდ., კანონზ., ლოგ.);

რეალური სიტუაციის მოდელირება რიცხვითი გამოსახულების მეშვეობით, რომელიც  ოთხივე მოქმედებასთან არის დაკავშირებული და შესაბამისი ამოცანის ამოხსნა; (მათ. მოდ., კანონზ., ლოგ.);

მკვიდრი წარმოდგენები:

რიცხვების გამოსახვის სხვადასხვა გზა არსებობს (მაგალითად ასო-ნიშნებით) – მათ შორის ციფრებით;

ათობით პოზიციურ სისტემაში სულ ათი ციფრია საკმარისი ნებისმიერი რიცხვის გამოსახატავად: რიცხვის ჩაწერის პოზიციურ სისტემაში ციფრის მნიშვნელობა მისი ადგილის მიხედვით იცვლება.

ორი სხვადასხვა რიცხვიდან ერთ-ერთი აუცილებლად მეტია მეორეზე.

არითმეტიკული მოქმედებები (მიმატება, გამოკლება, გამრავლება ,გაყოფა) მჭიდრო ურთიერთკავშირშია ერთმანეთთან; არითმეტიკული მოქმედებების თვისებების ცოდნა ხელს უწყობს გამოთვლების შესრულებას. გამოთვლების შესრულებისას აუცილებელი  მოქმედებათა თანმიმდევრობის დაცვა.

რიცხვების შეკრება/გამოკლებისა (და გამრავლება-გაყოფის) რამდენიმე სტრატეგია არსებობს; შედეგი არ არის დამოკიდებული სტრატეგიის არჩევაზე.

ზოგიერთ სიტუაციაში ზუსტი გამოთვლებია საჭირო, ზოგიერთში კი, მიახლოებითი გამოთვლაც საკმარისია;

შემაჯამებელი გაკვეთილის მსვლელობა:

აქტივობა 1. გილოცავთ 2024 წელს

წინასწარ გამზადებულ ფლიფჩარტზე გამოსახულია საახალწლო მრგვალი ფორმის სათამაშოები და მათემატიკური კითხვები მაგალითებითა და მოკლე ამოცანებით, თითოეულ მათგანს შეესაბამება რაიმე ასო. მოსწავლეები პასუხობენ შეკითხვებს, აფიქსირებენ პასუხს. პასუხის შესაბამის ასოს კი ჩაწერენ მრგვალ ფორმაში. საბოლოოდ ფლიფჩარტზე, მოსწავლეთა პასუხების ამოწურვის შემდეგ იწერება „გილოცავთ 2024 წეაქტივობა

2. „ფიფქები ცვივა და ფიფქები მღერიან…“

ჭეშმარიტია თუ მცდარი?

მოსწავლეებს აქვთ მწვანე და წითელი ფერის ბარათები ( ამ კონკრეტული გაკვეთილისათვის ფერადი ქაღალდისგან გამოჭრილი ნაძვის ხის ფორმები ). როცა სავარჯიშოს პასუხი მცდარია მოსწავლეები ასწევენ წითელი ფერის ბარათს, ხოლო როცა ჭეშმარიტია ასწევენ მწვანე ფერის ბარათს, ფლიფჩაარტზე კი გამოსახავენ ფიფქებს. ერთი თვალის გადავლებით ჩანს ვინ როგორ გაიაზრა საკითხი. მოსწავლის მიერ განსხვავებული (ანუ შეცდომით  გაცემული) პასუხს/ების შემთხვევაში აუცილებლად ვაძლევ საშუალებას, ახსნას პასუხი და დამხმარე კითხვებით მიმყავს სწორ პასუხამდე. თუ ყველამ მწვანე ფერის ბარათი ასწია, ამ შემთხვევაში   რომელიმე ( ან რამდენიმე) მოსწავლეს უწევს ახსნას პროცედურა, იმსჯელოს თუ როგორ მივიდა სწორ პასუხამდე. ეს აქტივობა ცოცხალი და დინამიკურია. მოსწავლეებს ძალიან  მოსწონთ, ყველა ჩართულია მასში

აქტივობა 3. საახალწლო მოტივები

შემოქმედებითი უნარების განვითარებისთვის მოსწავლეებს ვთავაზობ „ვერბალურ ვიზუალურ სქემას“

ვიზუალური სქემების გამოყენება მოსწავლეებს ეხმარება სხვადასხვა  უნარის გააქტიურებასა და მათ ინტეგრირებულად გამოყენებაში, ეს უნარებია: აღქმა და ანალიზი, წერა, წარმოსახვა და ვიზუალიზება, იდეების ორგანიზება და სქემატურად დაკავშირება, დასურათება. საბოლოოდ შევსებული სქემა წარმოადგენს შემოქმედებით პროდუქტს, რომლის  შევსების პროცედურა თანდათანობით მოსწავლის გონებაში გადაინაცვლებს, რაც აადვილებს საკითხის გაგება-გააზრებას

მოსწავლეებს განვუმარტე სქემის შევსების პროცედურა და შევთავაზე მცირე ჯგუფებში სამუშაოდ. მუშაობის დროს თვალყურს ვადევნებდი და საჭიროების შემთხვევაში ვაძლევდი განმავითარებელ შეფასებას.

სქემა შეიცავს ოთხ ველს. ამოცანის პირობა, ილუსტრაცია/სურათი, ამოხსნა და პასუხი. ერთ-ერთი ველი შევსებულია დანარჩენი კი მოსწავლეებმა უნდა შეავსონ გარკვეული პირობების დაცვით გაკვეთილის მიზნებიდან გამომდინარე. კერძოდ, ილუსტრაციის (A3 ზომის ფურცელზე დაბეჭდილი სურათი) მიხედვით შექმნან ამოცანის პირობა, ისე რომ მისი ამოხსნა მოიცავდეს მრავალნიშნა რიცხვებზე მოქმედებებს (შეკრება, გამოკლება, გამრავლება, გაყოფა) რიცხვების შედარებას და დამრგვალებას რომელიმე თანრიგამდე. ზემოთმოცემული ჩამონათვალიდან სამი მაინც უნდა დაკმაყოფილდეს.

აქტივობა 4. პრეზენტაცია

თითოეული ჯგუფის ნამუშევარი ორიგინალური და შემოქმედებითი იყო. პრეზენტაციისას მოვისმინე მოსწავლეთა მიერ დასმული საინტერესო კითხვები საინტერესო პასუხებით. გიზიარებთ ზოგიერთ ფოტოს საგაკვეთილო პროცესიდან

აქტივობა 5. გაკვეთილის შეჯამება; შეფასება.

მოსწავლეებს ვთხოვე შეეფასებინათ გაკვეთილი შემდეგი ფორმით: გაკვეთილზე მათი ემოცია შეედარებინათ „ სანტას დამხმარეების“ ემოციებისათვის და მათ შესაბამის განწყობაზე გაეკეთებინათ აღნიშვნა (მიეკრათ სტიკერი)

გაკვეთილი მოსწავლეების მხრიდან დადებითი ემოციებით შეფასდა – ჩვენი მიზანიც ხომ ეს იყო. გილოცავთ 2024 წელს!

გამოყენებული ლიტერატურა:

ეროვნული სასწავლო გეგმა https://mes.gov.ge/content.php?id=3929&lang=geo

მათემატიკის გზამკვლევი მე-5კლასი. შედგენილი ქეთი ცერცვაძის მიერ, ზოგადი განათლების რეფორმის ფარგლებში. https://math.ge/mekhute-klasi/

Click to access resursi_kitxva_danarti.pdf

გვიან ღამით 1875 წლის 15 ნოემბერს შვედეთში,  ლაგენლუნდრთან ახლოს, ორი მატარებელი ერთმანეთს შეეჯახა.  ორი სამგზავრო ექსპრესი იყო, ერთი სტოკჰოლმიდან   მალმაში, მეორე კი, პირიქით, მალმიდან სტოკჰოლმში მიდიოდა. შეჯახება გასავლელი გზის შუაში მოხდა.  იმ დროისთვის მატარებელი და მისით მგზავრობა ფუფუნებად ითვლებოდა.  მატარებლები იმ დროს არ იყო სახალხო ტრანსპორტი, როგორც ახლა არის.

ექსპრეს მატარებელში მესამე კლასის ვაგონები უბრალოდ არ იყო.  ექვსი ვაგონისგან შედგებოდა, ყველა მათგანი ხავერდით იყო გამოკრული და ანტიკვარული ავეჯით მორთული. იმ ღამით მატარებლით ცნობილი და მდიდარი ხალხი მგზავრობდა-მინისტრები, ადვოკატები, ბიზნესმენები. თანაც ეს ხალხი მთელი ევროპიდან შეკრებილიყო. ამიტომ, ავარიის შესახებ ცნობა მეორე დღეს მთელი ევროპის გაზეთებში აღმოჩნდა.

ცხრილის მიხედვით ორ ექსპრესს  გვერდი ერთმანეთისთვის ლინკეპინგის სადგურზე უნდა აექცია. თუმცა, იმ  ღამეს შვედეთის სამხრეთით ქარი ამოვარდა, ამიტომ მალმიდან მომავალმა მატარებელმა გამოსვლა დააგვიანა, მეორე კი დროულად გამოვიდა. ამავე დროს, სამხრეთიდან მომავალი მატარებლის დაგვიანება ტელეგრაფიდან იყო გადაცემული. მოგვიანებით, დაიკითხება სამი სადგურის პერსონალი და მოხდება გარკვევა, მატარებლების გვერდის აქცევა რატომ არ დაიგეგმა სხვა სადგურებში, როგორც ეს ადრე არა ერთხელ მომხდარა.

გაირკვა, რომ როდესაც ამბავმა მატარებლის დაგვიანების შესახებ  ლინკეპინგში ჩააღწია, ჩრდილოეთ ექსპრესი იქ უკვე ჩავლილი იყო. მემანქანეც აცნობიერებდა, რომ საპირისპირო მატარებელთან ჯერ გვერდი აქცეული არ ჰქონდა და სიჩქარეს უმატებდა, რომ სხვა სადგურში (სადაც ასევე შეიძლებოდა გვერდის აქცევა), ამ მეორეზე ადრე ჩასულიყო. ვერავინ ვერ გასცა პასუხი კითხვას, რატომ ჩაიქროლა მთელი სისწრაფით სამხრეთის მატარებელმა ამ მეორე, სხვა სადგურში და არ დაელოდა ჩრდილოეთ მატარებელს, რომ მშვიდობიანად აევლოთ გვერდი ერთმანეთისთვის. არადა, ლიანდაგის მეთვალყურენი მემანქანეს მთელი ძალით უქნევდნენ  ფერად სანათებს და დროშებს. ამ ამბიდან ოთხი წუთის შემდეგ, ორი მატარებელი ერთმანეთს შეეჯახება. 9 ადამიანი დაიღუპება, ბევრიც დაშავდება.

სასამართლო დეკემბრიდან მაისამდე გაიჭიმა. ყველას აინტერესებდა, მემანქანემ (რომელიც დაიღუპა და პასუხს ვერ გასცემდა), რატომ არ მიაქცია ყურადღება ნაჩვენებ ფერად მანიშნებლებს. საბოლოოდ, ციხეში ექვსი თვით იმ სადგურის უფროსი გაისტუმრეს, რომელი სადგურიც სამხრეთის მატარებელმა შეუჩერებლივ გაიარა და ფერად ნიშნებს ყურადღება არ მიაქცია. თუმცა, კითხვა უპასუხოდ დარჩა.

აი, ამ დროს ასპარეზზე პრაქტიკოსი ექიმი, უფსალას უნივერსიტეტის პროფესორი ფრიდრიხ ჰოგმრენი გამოჩნდა. მისი კვლევის საგანი მხედველობა და ფერების აღქმა იყო. მეცხრამეტე საუკუნის შუა პერიოდში უკვე იცოდნენ, რომ ადამიანების ნაწილი ფერებს სხვა ადამიანებივით ვერ აღიქვამდა.  ჯერ კიდევ 1794 წელს, მომავალმა ცნობილმა  ქიმიკოსმა დალტონმა, რომელმაც ატომისტიკური მოძღვრება ჩამოაყალიბა, გამოაქვეყნა სტატია „ფერების აღქმის თავისებურების შესახებ“. ამ დროისთვის დალტონი ჯერ ცნობილი არ გახლდათ და ყველაფრით დაინტერესებას ცდილობდა. სტატიაში დალტონმა საკუთარი გამოცდილება აღწერა. იმ დროისთვის ბოტანიკით იყო გატაცებული და აღმოაჩინა, რომ ყვავილების ფერები, რომელიც ატლასში აღწერილი იყო, მისი აზრით ერთმანეთისგან არ განსხვავდებოდა, ყველა ყვავილი ერთნაირი იყო. ჯერ იფიქრა, წიგნშია შეცდომაო. თუმცა, სხვა წიგნებშიც, რომ იგივე ინფორმაცია აღმოაჩინა, მიხვდა, საქმე მისსავე თვალებში იყო. დაიწყო ნაცნობ-მეგობრების გამოკითხვა, თუმცა ვერავინ მიუხვდა, რას გულისხმობდა. ვერავინ, მისი საკუთარი ძმის გარდა. მაშინ, დალტონისთვის ნათელი გახდა, რომ საქმე მემკვიდრეობით გადაცემად დარღვევას ეხებოდა. თავის სტატიაში წერდა: „ფერს, რომელსაც სხვები წითელს ეძახიან, ჩემთვის მუქი ლაქაა. ყვითელი, მწვანე, ნარინჯისფერი ჩემთვის ერთი ფერია“. დალტონმა ივარაუდა, რომ მისი თვალის მინისებრ სხეულში  რუხი ფერის ნივთიერება ჭარბობდა, ამიტომ, ფაქტობრივად ის რუხი ლინზებიდან უყურებდა სამყაროს. ეს ვარაუდი მცდარი აღმოჩნდა, თუმცა, ექიმების ფართო სპექტრის ყურადღება მიიპყრო. მანამდე, ამ პრობლემას ისინიც კი არ აქცევდნენ ყურადღებას, ვისაც აწუხებდა.

მოგვიანებით, დალტონი თვალებს მეცნიერებას უანდერძებს. მისი გარდაცვალების შემდეგ მის თვალებს შეისწავლიან და აღმოჩნდება, რომ მას ტიპური ბიქრომატული დალტონიზმი აწუხებდა.   თვალის ჩხირებში და კოლბებში სინათლე  ელექტრულ იმპულსებად გარდაიქმნება, რომელიც  ტვინში იგზავნება. ტვინი კი თავის მხრივ სამყაროს სურათებს ხატავს. ფერებზე სწორედ კოლბებია პასუხისმგებელი. S კოლბები მოკლე short  ტალღოვან სინათლეზე რეაგირებენ, ტვინი ამ სიგრძის ტალღას აღიქვამს, როგორც ლურჯს და იისფერს. M კოლბები საშუალო სიგრძის ტალღებზე რეაგირებენ და ეს მწვანე ფერის სპექტრია. L  კოლბები აღიქვამენ გრძელ ტალღებს-წითელ და ნარინჯისფერ სპექტრს. ეს ტალღები ერთმანეთს გადაფარავენ, ამიტომ ადამიანთა უმრავლესობა  ბევრ გარდამავალ ფერს ხედავს. ეს უნარი მაგალითად, კარგად აქვთ განვითარებული მხატვრებს.  ადამიანთა ნაწილი გენეტიკური დეფექტით იბადება, რომელიც მათ ჯანმრთელობაზე ზოგადად გავლენას არ ახდენს. ეს ადამიანები ვერ აღიქვამენ გარკვეული ტალღის სინათლეს და ვერ არჩევენ ფერებს. ამიტომ, თუ ასეთი დეფექტი ექნება მატარებლის მემანქანეს, შეიძლება ვერ გაარჩიოს რა ფერის დროშებს ან ნიშნებს აჩვენებენ…

1876 წ. 14 ივლისს პროფ. ფრიდრიხ ჰოგმრენი გამოვიდა სამედიცინო კონგრესზე და მხედველობის შესამოწმებელი ახალი ტესტი წარადგინა, რომლის ავტორიც თავად გახლდათ. ეს იყო ფერადი ბეწვი და პოტენციურ პაციენტებს, ჯერ სთავაზობდნენ მწვანე სპექტრის  ათი ნიმუშის არჩევას,  შემდეგ კი  ათი წითელი ნიმუშის. ბევრი ადამიანი ტესტს ვერ აბარებდა. ჰომგრენმა მოახერხა და  მიიღო უფლება ტესტი ჩაეტარებინა მემანქანეებისთვის… შედეგი გასაოცარი დადგა, 13 ადამიანი წითელს და მწვანეს ერთმანეთისგან ვერ არჩევდა. მათ შორის იყვნენ კონდუქტორები, სადგურის უფროსი და ა.შ.

ტესტი ერთ პატარა კერძო სადგურში ჩატარდა. უკვე შემდეგ, პროფესორმა გაგზავნა წერილი ტრანსპორტის მინისტრთან და ტესტის  ქვეყნის მასშტაბით ჩატარება ითხოვა. მინისტრი დემონსტრირებისთვის უპსალაში  მიიწვიეს.  სცენაზე ერთმანეთის საპირისპიროდ, სანათებით ხელში, ორი უკვე ტესტირებული და დალტონიზმში „მხილებული“ სადგურის თანამშრომელი დააყენეს. ამ სანიშნე სანათებს მინები ეცვლებოდა, ანუ, ხრახნის დატრიალებით ფერებს შეცვლიდი და შესაბამისი სინათლე გამოვიდოდა. მინისტრს სთხოვეს სანიშნე ფერი თავად დაესახელებინა. მან თეთრი შეარჩია. დემონსტრირება ასეთი იყო, რკინიგზის თანამშრომელი მეორეს ანიშნებდა ფერს და ისიც იმავე ფერით უპასუხებდა. პირველმა თანამშრომელმა წითელი ფერი აჩვენა (გახსოვთ ხომ, მინისტრის არჩევანი თეთრი იყო), ანუ ვერ გაარჩია თეთრი და წითელი, რაზეც მეორემ მწვანე ფერით უპასუხა. ექიმი მინისტრისკენ შეტრიალდა და კითხა, მიხვდით ალბათ, ვინ არის ავარიაში დამნაშავე, არა?

საოცარია, მანამდე როგორ ახერხებდნენ ეს თანამშრომლები მუშაობას? რა ვიცი, ალბათ სანათს თუ  იყო ხელი მიჩვეული? ფაქტია, თავს ართმევდნენ, თუმცა, ერთი უყურადღებობა და…

ამ დემონსტრირების  შემდეგ ევროპის ქვეყნებში მასობრივად ჩატარდა  ტესტი და იქ სადაც ფერის აღქმა მნიშვნელოვანია, დალტონიზმით დაავადებულებს მუშაობა ეკრძალათ. ეს მოსახლეობის 8%-ია.

ჩვენ ჩვენი ტესტი ჩავატაროთ.

ავიღოთ  შვიდი ქიმიური ჭიქა. პირველში კალიუმის თიოციანატის ხსნარი ჩავასხათ. წითელი ფერის მისაღებად ჩავამატოთ რკინის (III) ქლორიდის ხსნარის რამდენიმე წვეთი. წარმოიქმნება რკინის თიოციანატი, რომელსაც წითელი შეფერილობა აქვს:

3KSCN+FeCl3=Fe(SCN)3+3KCl

მეორე ჭიქაში ჩავასხათ კალიუმის ბიქრომატის ხსნარი, რომელიც ისედაც ნარინჯისფერია და ამიტომ ასეც დავტოვებთ.

მესამე ჭიქაშიც კალიუმის ბიქრომატის ხსნარი ჩავასხათ – თუ მას ნატრიუმის ტუტის ხსნარს დაუმატებთ, კაშკაშა ყვითელ შეფერილობას მივიღებთ. ტუტე არეში კალიუმის ბიქრომატი ქრომატში გადადის და ყვითლდება:

K2Cr2O7+NaOH=2KNaCrO4+H2O

მომდევნო სამ ჭიქაში ვასხამთ სპილენძის სულფატის სხვადასხვა კონცენტრაციის ხსნარებს.

მეოთხე ჭიქაში სპილენძის სულფატის ხსნარს ვამატებთ კალიუმის თიოციანატს და მწვანე ფერს ვიღებთ:

CuSO4+4KSCN=K2[Cu(SCN)4]+K2SO4

მეხუთე ჭიქაშიც სპილენძის სულფატის ხსნარი ასხია, რომელიც ისედაც ცისფერია და ამიტომ ასეც დავტოვებთ.

მეექვსე ჭიქაში სპილენძის სულფატის ოდნავ ნაკლები კონცენტრაციის ხსნარია, რომელსაც ლურჯი ფერის მისაღებად ამონიუმის ჰიდროქსიდს დავუმატებთ:

CuSO4+NH4OH=[Cu(NH3)4]SO4+4H2O

მეშვიდე ჭიქაში ჩავასხათ კალიუმის მანგანატის ხსნარი. გოგირდმჟავას დამატებისას მწვანე იისფრად გარდაიქმნება.

ახლა, საქმე ის არის, ჩვენი თვალების კოლბები ამ ფერებს სწორად აღიქვამენ, თუ არა.

როგორია თქვენი ფერის სამყარო?

2019 წელს TIMSS-მა მათემატიკისა და საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლისა და სწავლების კვლევა ჩაატარა. ამ კვლევის შედეგების მიხედვით, როგორც მეოთხე, ისე მერვე კლასების მოსწავლეთა საშუალო მაჩვენებელი საშუალო 500 ქულაზე დაბალია. შეგვიძლია, ამის გამომწვევი მრავალი ფაქტორი ჩამოვთვალოთ: რესურსების სიმცირე, მოსწავლეების დაბალი მოტივაცია, საგნების მიმართ სტერეოტიპული დამოკიდებულება, მასწავლებლების მომზადების დაბალი დონე, ცოდნის ტრანსფერის უნარების ნაკლებობა და სხვა. პრობლემა იმდენად კომპლექსურია, ვერცერთი მასწავლებელი ვერ შეძლებს საერთო სურათის შეცვლას. ჩვენ შეგვიძლია, ვცადოთ მოტივაციის ამაღლება, რაც ინტეგრირებული სწავლებით მიიღწევა (ეს, რა თქმა უნდა, ერთ-ერთი გზაა და არა ერთადერთი).

უამრავი გადაკვეთის წერტილის პოვნაა შესაძლებელი ქიმიას, ფიზიკასა და ბიოლოგიას შორის. მინდა, ამ წერილით ერთმანეთს დავუკავშირო ქიმიიდან – რეაქციის პრაქტიკული და თეორიული გამოსავალი, ფიზიკიდან – მარგი ქმედების კოეფიციენტი და ენერგოეფექტურობა, ბიოლოგიიდან – ადამიანის სხეულის ეფექტურობა და ენერგიის პირამიდა. სამივე საგანი მათემატიკასთან კავშირს მოითხოვს. ქვემოთ ჩამოთვლილია ის აქტივობები, რომლებიც ორი გაკვეთილის ფარგლებში დავაკავშირე ერთმანეთთან (ეს არის სამივე საგნის შემაჯამებელი გაკვეთილი, შესაძლებელია, სამივე საგნის მასწავლებელმა ერთად ჩაატაროს).

აქტივობა 1: მოსწავლეები ნახავენ ფოტოს, შეეცდებიან, უპასუხონ კითხვებს:

1. რა აკავშირებს ერთმანეთთან მასზე მოცემულ ობიექტებს?
2. რა მნიშვნელობა აქვს მზის ენერგიას ყველა ცოცხალი ორგანიზმისთვის?
3. რატომ იწყება ყველა კვებითი ჯაჭვი პროდუცენტით?

(მოსწავლეები მივლენ იმ პასუხამდე, რომ ისინი საკვებით არიან დაკავშირებულები. მზის ენერგიაა ყველაფრის საწყისი, ენერგია ერთი კვებითი დონიდან მეორეზე გადადის).

აქტივობა 2: მასწავლებლის მინილექცია: მცენარისგან მიღებულ ენერგიას ბალახისმჭამელი იყენებს მოძრაობისთვის და სხვადასხვა სახის ქსოვილებისა და უჯრედების წარმოსაქმნელად, გასაახლებლად. ამავე დროს, მცენარის ენერგიის მხოლოდ 10% გადადის ბალახისმჭამელის ორგანიზმში. დანარჩენი სითბოს სახით იფანტება. მომდევნო ტროფიკულ დონეზე მყოფი კონსუმენტი ბალახისმჭამელისგან მიღებული ენერგიის ასევე 10%-ს ინახავს, დანარჩენი კი მისი ორგანიზმიდანაც სითბოს სახით გამოიყოფა. ეს იმას ნიშნავს, რომ ხორცისმჭამელი ორგანიზმი ინახავს იმ ენერგიის მხოლდ 10%-ს რაც საწყის ორგანიზმში, ანუ მცენარეში იყო. ყოველ მომდევნო საფეხურზე ენერგიის მხოლოდ 10% გადადის.

ენერგია უწყვეტად გადადის ერთი ორგანიზმიდან მეორეზე. ერთი ორგანიზმი კარგავს მას, მეორე კი იღებს. ენერგიის დანაკარგს კარგად გამოსახავს ენერგიის პირამიდა. სწორედ დიდი რაოდენობით ენერგიის დანაკარგია იმის მიზეზი, რომ ბევრ პროდუცენტს კვებით ჯაჭვში მცირე რაოდენობით მტაცებელი შეესაბამება.

აქტივობა 3: მარტივი ექსპერიმენტით ენერგიის განაწილება დონეების შესაბამისად

საჭირო მასალა: პლასტმასისა და ქაღალდის ერთჯერადი ჭიქები, 500 გრამი ქვიშა, პლასტმასის კოვზი, სასწორი. ჭიქებზე ასეთი წარწერები უნდა იყოს:

ერთ ჭიქას უნდა ჰქონდეს წარწერა: „მზისგან მიღებული ენერგია“. 500 გრამი ქვიშა მზისგან მიღებულ ენერგიას გამოხატავს. ის იმ ჭიქაში უნდა ჩაიყაროს, რომელსაც „მზისგან მიღებული ენერგია“ აწერია. ამ ენერგიის 10% გადაიტანეთ მეორე ტროფიკულ დონეზე, 90% კი ხუთივე ჭიქაში გაანაწილეთ. მეორე დონის ჭიქიდან 10% გადაიტანეთ მესამე ტროფიკული დონის შესაბამის ჭიქაში, ხოლო ის, რაც დარჩება, ხუთივეში გაანაწილეთ. მოსწავლეები შეძლებენ, უპასუხონ კითხვას, რატომ შედგება კვებითი ჯაჭვი 3-4 რგოლისგან.

აქტივობა 4: ვიდეო N1 – მიქსერის ენერგოეფექტურობა; ვიდეო N2 – ავტომობილების მიერ ენერგიის მოხმარება.

მოსწავლეები ნახავენ ორივე ვიდეოს და სამუშაო ფურცელში ჩაწერენ 3-3 წინადადებას, რომლებიც თითოეული ვიდეოდან დაამახსოვრდათ, თითო შეკითხვას, რაც გაუჩნდათ და ერთ წინადადებას, რაც ამ ვიდეოებს ერთმანეთთან აკავშირებს.

აქტივობა 5: ამოცანის ამოხსნა ძრავის მარგი ქმედების კოეფიციენტის გამოთვლაზე. მოსწავლეები მცირე ჯგუფებში (4-5 მოსწავლე) იმუშავებენ ამოცანაზე. დასასრულ, შემთხვევითობის პრინციპით არჩეული ერთი ჯგუფი ჩაატარებს პრეზენტაციას.

გამოთვალე ბენცის ავტომობილის ბენზინზე მომუშავე შიგაწვის ძრავის მქკ, თუ ცნობილია, რომ 1 ლ ბენზინის დაწვისას ამ ავტომობილმა 8000 კჯ მუშაობა შეასრულა. შეადარე ბენზინის ძრავის მიერ შესრულებული მუშაობა იმ მუშაობას, რომელსაც დიზელის ძრავა შეასრულებდა იმ შემთხვევაში, თუ დიზელის საწვავის დაწვისას იმავე სიდიდის ენერგია გამოიყოფოდა. ცნობილია, რომ დიზელის ძრავის მქკ 44%-ს შეადგენს.

ამოხსნის ეტაპები:

1. ჩაწერე მოცემულობა.
2. როგორ გამოითვლება მქკ?
3. გამოთვალე ბენზინის მასა.
4. გამოთვალე სითბოს ის რაოდენობა, რომელსაც მოცემული მასის ბენზინი წვისას გამოყოფს.
5. გამოთვალე ძრავის მქკ.
6. გამოთვალე დიზელის ძრავის მიერ შესრულებული მუშაობა.

აქტივობა 6: ამოცანის ამოხსნა ადამიანის ენერგოეფექტურობაზე

ამოცანაზე მუშაობის დაწყებამდე მოსწავლეებმა უნდა გაიაზრონ, რატომ არ აქვს ადამიანს ამოუწურავი ენერგია.

ამოცანის ამოხსნა ეფექტურია წყვილებში ან სამეულებში.

E _{სხეულის} = სხეულის მიერ შესრულებული მუშაობა/მიღებული საკვების პოტენციური ენერგიის ცვლილება

ამოცანა: 76 კგ მასის ადამიანმა 1 წუთში 116 საფეხური აიარა. ერთ წუთში ადამიანი მოიხმარს 685 ჯ ენერგიას.

ამოხსნა:

1. რას უდრის სიმძიმის ძალის პოტენციური ენერგია? (ერთი საფეხურის სიმაღლეა 0.19 მ)

E = mgh = 76 X 9.8 X (116 X 0.19) = 16 386 ჯ.

2. რას უდრის ადამიანის მიერ 1 წუთში დახარჯული ენერგია?

დახარჯული ენერგია = 60 X 685 = 41 000 ჯ.

3.რას უდრის ადამიანის სხეულის ეფექტურობა?

E _{სხეულის} = 16 386 / 41 000 X 100% = 39%.

ბოლოს მნიშვნელოვანია ამოცანის განხილვა. ამასთანავე, მიუთითეთ მოსწავლეებს, რომ საკვების ქიმიური პოტენციურიი ენერგიის ცვლილება საკვების მიღების დროს დადებითია, რაიმე სამუშაოს შესრულებისას კი უარყოფითი.

აქტივობა 7: სიმულაციაში მუშაობა – მოსწავლეები იმუშავებენ სიმულაციაში, რომლის მიზანია ჭარბი რეაგენტის დადგენა. პირველ ნაწილში ისინი მოამზადებენ სენდვიჩებს (მსგავსი დავალება მეცხრე კლასის ქიმიის წიგნშიც არის მოცემული), იმსჯელებენ, რა მასალა და რა რაოდენობით უნდა აიღონ, რომ ზედმეტი არ დარჩეს. მეორე ნაწილი ქიმიური რეაქციის ტოლობის გამოყენებით მოლური თანაფარდობის დადგენას ემსახურება. მესამე ნაწილში კი მოცემულია სამდონიანი თამაში. მოსწავლე ადგენს ჭარბ რეაგენტს ან ჭარბი რეაგენტის მიხედვით მორეაგირე ნივთიერებათა მოლეკულების რიცხვს.

აქტივობა 8: ამოცანის ამოხსნა რეაქციის პრაქტიკული და თეორიული გამოსავლის პოვნაზე

ამოცანის ამოხსნის გზა მოცემულია ბმულზე.

აქტივობა 9: შეჯამება. ბოლო ეტაპზე მოსწავლეები შეავსებენ გასასვლელ ბილეთებს, სადაც დააკავშირებენ ქიმიის, ფიზიკისა და ბიოლოგიის ფარგლებში მიღებულ ცოდნასა და გამოცდილებას. მათ ასევე უნდა გამოხატონ დამოკიდებულება ინტეგრირებული გაკვეთილების მიმართ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ადამიანის ენერგოეფექტურობა –https://openoregon.pressbooks.pub/bodyphysics2ed/chapter/locomotive-efficiency/
2. გამოცდების ეროვნული ცენტრის კვლევის პრეზენტაცია;
3. რეაქციის გამოსავალი – https://www.youtube.com/watch?v=yyRJ1YM2bo0
4. თინათინ ზარდიაშვილი. ქიმიის გაკვეთილი და მდგრადი განვითარება

https://mastsavlebeli.ge/?p=34286

5. ტატიშვილი, ფიზიკა, 8 კლ. დიოგენე, 2022

ცოტაოდ ხნის წინ საქართველოს ყრუ-უსინათლო პირთა კავშირის ეგიდით და ქალაქის საგანმანათლებლო რესურსცენტრის მხარდაჭერით ქუთაისის საჯარო სკოლების საზოგადოებისთვის მხედველობის უფასო კვლევა წარიმართა. საბოლოო სურათმა აჩვენა, რომ მდგომარეობა არც ისე სახარბიელოა. მოზარდებს და არა მხოლოდ მათ გამოუვლინდათ მხედველობის დარღვევების მაღალი მაჩვენებელი. ბევრი მათგანს დაენიშნა სათვალე მინუსით და ეს – გენეტიკური ფაქტორების არარსებობის პირობებში. მხედველობის შესახებ არსებულმა მდგომარეობამ შთაგვაგონა ამ შეგრძნებისადმი წერილის მომზადება[1].

სენსორულ სისტემებს შორის დომინანტური ადგილი მხედველობის სისტემას უკავია. ინფორმაციის დაახლოებით 80% სწორედ მხედველობის საშუალებით შემოდის ჩვენს ტვინში. მხედველობის სისტემის მნიშვნელობა იმითაც გამოიხატება, რომ თავის ტვინის ქერქის ზედაპირის დაახლოებით 30% მხედველობითი ინფორმაციის მიღება-დამუშავებას ემსახურება. მხედველობის სისტემა წარმოადგენს თვითორგანიზებად, თვითდასწავლად სისტემას, რომელიც მუდმივად აწარმოებს პერცეპტუალური გამოცდილების დაგროვებას. მხედველობითი ინფორმაცია გროვდება მხედველობით გრძელვადიან მეხსიერებაში, იქმნება რეალური ობიექტებისადმი მეტ-ნაკლებად მიმსგავსებული სუბიექტური წარმოდგენები, რომლებიც გამოიყენება შემდგომი მოქმედებისა და აზროვნების საფუძვლად. გარემოდან მიღებული მხედველობითი ინფორმაციით იქმნება ადამიანების ცოდნისა და გამოცდილების დიდი ნაწილი. სწორედ ამიტომაა, რომ დღემდე ერთ-ერთ აქტუალურ ამოცანად ითვლება იმ მექანიზმების შესწავლა, რომლებიც საფუძვლად უდევს მხედველობითი აღქმის პროცესებს.

მხედველობის ძირითადი დანიშნულებაა ორგანიზმის უზრუნველყოფა იმ ინფორმაციით, რომელზე დაყრდნობითაც წარმოიქმნება პერცეპტუალური წარმოდგენა გარე სამყაროში არსებული ობიექტებისა და მოვლენების შესახებ. მხედველობა რთულად ორგანიზებული მრავალსაფხურიანი პროცესია, რომელიც იწყება მხედველობითი სისტემის პერიფერიულ ნაწილში – თვალში სინათლის მოხვედრისთანავე და მთავრდება რთული პერცეპტუალური ხატების წარმოქმნით ქერქის უმაღლეს დონეებზე. ერთი შეხედვით, მხედველობა თითქოს მარტივი პროცესია, ის არ მოითხოვს რაიმე მნიშვნელოვან ძალისხმევას. საკუთარი გამოცდილებიდანაც ვიცით, რომ ადამიანი თვალის უბრალო გადავლებით მყისიერად და ყოველგვარი ძალდატანების გარეშე აღიქვამს გარე სამყაროს მთელი თავისი სილამაზითა და სიმდიდრით. როგორც წესი, ჩვენ ძალზე მარტივად და სწრაფად ამოვიცნობთ ხოლმე გარშემო მყოფ საგნებსა და მოვლენებს. გარემოდან შემოსული ინფორმაციიდან ტვინი საკმაოდ სწრაფად ახდენს აღქმული აზრის მქონე ხატის შექმნას, რაც საშუალებას გვაძლევს ადეკვატურად ვიმოქმედოთ გარემოში მიმდინარე მოვლენების საპასუხოდ. მხედველობის ველში არსებული ობიექტების გამოსახულება ბადურაზე გადაადგილდება თვალების, თავის ან მთლიანად სხეულის მოძრაობის გამო. შედეგად, წარმოქმნილი ბადურული გამოსახულება „იდღაბნება” და ბუნდოვანი ხდება. ამგვარი ბადურული გამოსახულებები საშინელ დისკომფორტს გამოიწვევდა, მაგრამ, როგორც წესი, სისტემა რაღაცნაირად ასწორებს ამ „შეცდომას“ და მხედველობითი აქტი ხარვეზების გარეშე მიმდინარეობს. ბადურული გამოსახულება განუწყვეტლივ იცვლება, თუმცა ჩვენ მაინც ვახერხებთ ამ ცვალებადი, ზოგჯერ კი არასრული ბადურული გამოსახულებიდან შევქმნათ სტაბილური პერცეპტუალური ხატი. ამიტომ, შეიძლება შეიქმნას შთაბეჭდილება, რომ „ხედვასთან” დაკავშირებული ოპერაციები საკმაოდ მარტივია, მაგრამ სინამდვილეში მხედველობა მეტად რთული პროცესია. იგი მოითხოვს მრავალრიცხოვანი ნეირონული ქსელებისა და სპეციალიზებული ბადურული რეცეპტორების შეთანხმებულ მუშაობას.

მხედველობითი ინფორმაციის გადამუშავების პირველ საფეხურზე ბადურის რეცეპტორები (ფოტორეცეპტორები) გააქტიურდება სინათლის ენერგიით. შედეგად წარმოიქმნება ნერვული იმპულსები, რომლებიც მხედველობის ნერვის საშუალებით გადაეცემა თავის ტვინის მხედველობით ცენტრებს. აქ კი ნერვული იმპულსები გარდაიქმნება მხედველობით ინფორმაციად და იქმნება მხედველობითი ხატი. ცნობილია, რომ ობიექტის ფერის, ფორმის, ორიენტაციის, სივრცითი მდებარეობის, მოძრაობის მიმართულების თუ სხვა მრავალი მახასიათებლის აღქმაზე პასუხისმგებელი ტვინის სხვადასხვა მხედველობითი უბანია.

ცივილიზაციის განვითარების პარალელურად მიმდინარეობდა და დღესაც მიმდინარეობს ადამიანის მიერ მხედველობითი შესავლიდან მიღებული ინფორმაციის ხვედრითი წილის მუდმივი ზრდა. თანამედროვე ადამიანის როგორც პროფესიული, ისე ყოველდღიური ყოფითი საქმიანობა მუდმივი ინფორმაციული გადატვირთვის პირობებში მიმდინარეობს. მხედველობითი ინფორმაციის დიდი მასივების შეზღუდულ დროში გადამუშავების აუცილებლობამ შეიძლება გამოიწვიოს როგორც მხედველობის აპარატის გადაღლა, ასევე ნერვული სისტემის გადატვირთვა, რასაც ფსიქიკური ჯანმრთელობისათვის არასასურველი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს. დღეს დედამიწის მოსახლეობის დაახლოებით 10%-ს აღენიშნება მხედველობის სხვადასხვა ტიპის დარღვევები, რომლებიც გამოწვეულია ან ბადურის დეფექტებით, ან თავის ტვინის მხედველობით ცენტრებში მიმდინარე პროცესების ანომალიურობით. რადგანაც ჩვენი ცოდნა იმის შესახებ, თუ რა უდევს საფუძვლად ამა თუ იმ დარღვევას, შეზღუდულია, ამჟამად მხოლოდ რამდენიმე ტიპის დარღვევის ეფექტური მკურნალობაა შესაძლებელი. ამგვარად, მხედველობითი პროცესების განმსაზღვრელი მექანიზმების გარკვევა დაგვეხმარება სხვადასხვა დარღვევის მკურნალობისა და მათი თავიდან აცილებისთვის, აგრეთვე ჩვენი მხედველობითი აღქმის შესაძლებლობების გასაუმჯობესებლად..

მხედველობით მოდალობაში აღქმითი დასწავლა ვლინდება მხედველობითი ამოცანის შესრულებაზე ვარჯიშის შედეგად ამ ამოცანის შესრულების გაუმჯობესებით ან ნეირონული აქტივობის ცვლილებით. ამგვარი გაუმჯობესების მიღება შესაძლებელია სხვადასხვა პერცეპტუალური ამოცანის შესრულებისას, მაგ., ორიენტაციის, მოძრაობის მიმართულების, სივრცის სტერეოსკოპული აღქმის, კონტრასტის, სტიმულის და ვერნიერის სტიმულის გაჩევის უნარით. საინტერესოა, რომ მიღებული გაუმჯობესება შენარჩუნებულია კვირებისა და თვეების განმავლობაში.

თუმცა დღესდღეობით ძალიან გავრცელებულია ე. წ. ,,მშრალი თვალების” სინდრომი. კომპიუტერი, ტელევიზორი და კონდიციონერი კომფორტულია, მაგრამ ზოგჯერ ამ კომფორტისთვის პასუხს ვაგებთ ჩვენი ჯანმრთელობით. „მშრალი თვალის” სინდრომი ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული თვალის დაავადებაა. ოფთალმოლოგები გვირჩევენ: ამ დაავადებისგან თავი რომ დაიზღვიოთ, თვალები ხშირად დავახამხამოთ. ამ დროს რქოვანას თხელი ზედაპირი იცავს საცრემლეს გამოშრობისაგან, ინფექციებისა და მტვრისგან, ეხმარება რქოვანამდე მიკროელემენტებისა და ჟანგბადის მიტანაში. ცრემლი გროვდება თვალების ირგვლივ არსებულ ჯირკვლებში, რომელსაც დახამხამების დროს ქუთუთოები ანაწილებს მთელ ზედაპირზე და რეცხავს მათ. როდესაც ხამხამი იშვიათდება და თვალებს აკლდება სისველე (ცრემლი), თუ ეს დიდხანს გაგრძელდა, თავს იჩენს „მშრალი თვალის” სინდრომის სხვადასხვა სიმპტომი: წვა, სინათლის შიში, ქუთუთოების ქავილი, თვალების გაწითლება, სწრაფად დაღლა და „სილის” შეგრძნება… ამ დაავადების მთავარი პროვოკატორია ეკრანი. შეადარეთ: თუ ჩვეულებრივ თვალებს წუთში 20-ჯერ ვახამხამებთ, – ამ დროს რქოვანა საკმარისად სველდება, კომპიუტერთან მუშაობის დროს საათობით უმოძრაოდ მივჩერებივართ ეკრანს, ე. ი. 3-ჯერ ნაკლებად ვახამხამებთ თვალებს. მეორე მიზეზია მშრალი კლიმატი, ცენტრალური გათბობა, კონდიციონერი, სიგარეტის კვამლი, ლინზების მუდმივად ხმარება, წამლების (ანტიდეპრესანტები, ჩასახვის საწინააღმდეგო აბები) მიღება, ზოგიერთი დაავადება, ასაკი და კიდევ – სქესი! ხშირად ეს სინდრომი აწუხებთ ქალებს, რაც პირდაპირ კავშირშია ჰორმონალურ გარდაქმნასთან, რომელიც მუდმივად, სიცოცხლის განმავლობაში მიმდინარეობს ქალების ორგანიზმში.

„მშრალი თვალების” სინდრომი არა მარტო დისკომფორტულია, არამედ აუარესებს მხედველობასაც.

როგორ ავირიდოთ ის?

• დამახასიათებელი სიმპტომების აღმოჩენისთანავე უნდა მივმართოთ ოფთალმოლოგს.
• „გარდა ამისა, უნდა დავიწყოთ თვალების ბუნებრივად „დატენიანება“.
• კომპიუტერთან მუშაობისას საათში ერთხელ შეისვენეთ, ადექით, გაიარეთ, გაიხედეთ ფანჯარაში, შეასრულეთ თვალების მარტივი ვარჯიშები.
• თვალები ხშირად დაახამხამეთ,
• განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც კომპიუტერთან მუშაობთ, კითხულობთ ან ტელევიზორს უყურებთ. არასდროს დაისრისოთ თვალები, ეს აძლიერებს გაღიზიანებას.
• თვალებმა რომ მეტი სისველე მიიღოს, სვით დღეში არანაკლებ 1,5-2 ლ-მდე სითხე.
• ხშირად გაანიავეთ ბინა ან საკლასო ოთახი, სუფთა ჰაერი ბუნებრივად ატენიანებს თვალებს.
• კვირაში 2-ჯერ მენიუში გაითვალისწინეთ ცხიმიანი ზღვის თევზი. მეცნიერთა ბოლოდროინდელი მონაცემებით ომეგა-3, რომელსაც თევზი შეიცავს 20-ჯერ ამცირებს „მშრალი თვალების” სინდრომის განვითარებას.

ოფთალმოლოგები ასევე შემდეგ რჩევებს გვაძლევენ:

• მნიშვნელობა აქვს, როგორ დადგამთ კომპიუტერს. კარგია, თუ ის ფანჯარასთან დაიდგმება. ფანჯარაში გახედვა ბუნებრივად გადაიტანს მხედველობას ახლოდან შორ მანძილზე და ეს თვალის დაძაბულობას შეამცირებს.
• ნახევარ საათზე მეტი არ შეიძლება ბავშვის ჯდომა არც კომპიუტერთან, არც ტელევიზორთან.
• კატეგორიულად მავნეა სიბნელეში ტელევიზორის ყურება, ან კომპიუტერთან ჯდომა,
• არ შეიძლება ბნელ ოთახში მობილურ ტელეფონზე თამაში ან მესიჯების წერა. მოზარდებში ამის გამო გლაუკომის შემთხვევები გაიზრდება.
• თუ ბავშვს აქვს დიაბეტი, აუცილებლად წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა გასინჯოს ოფთალმოლოგმა. ბავშვები, რომლებსაც აქვთ რევმატიზმი, ან მომატებული რევმატული სინჯები, ასევე საჭიროებენ ყურადღებას. სისტემური დაავადების შემთხვევაში, ან მაშინ, როცა ოჯახის რომელიმე წევრს, ან ახლო ნათესავებს, აქვთ მხედველობის პრობლემა, აუცილებელია განსაკუთრებული სიფრთხილე. ოფთალმოლოგთან მისვლა საჭიროა ინფექციების გადატანის შემდეგაც“.

არსებობს აზრი, რომ ჯანმრთელი თვალი კომპიუტერთან დიდხანს და არასწორი ჯდომით ზიანდება. ჩვენი თვალი ბუნებრივად განსაზღვრულია შორს ყურებაზე. როდესაც ახლოს ვუყურებთ რამეს, მაგალითად, ვკითხულობთ მონიტორზე, ან ვთამაშობთ კომპიუტერში, თვალის კუნთებს ვძაბავთ. წარმოიდგინეთ, რომ ბურთს ხელს უჭერთ დიდი ხნის განმავლობაში, ბურთი იცვლის ფორმას და „გრძელდება”… თვალზე მუდმივად შემოჭერილი კუნთის სარტყელი ცვლის თვალის ფორმას, „აგრძელებს” მას, რაც, შესაბამისად, მინუსი ნომრის გაჩენის საფუძველია.

თვალის პრობლემა რომ არ გაჩნდეს, გაკვეთილის განმავლობაში მხოლოდ 10-15 წუთი შეიძლება დაეთმოს ნეტბუქში ყურებას. თვალს ასვენებს და ნორმალურ მდგომარეობას უბრუნებს შორს გახედვა. ამიტომ ახლო ყურების მერე აუცილებელია, ბავშვებმა შორს გაიხედონ“.

ეს არის მცირე ინფორმაცია, რაც უნდა ვიცოდეთ, რათა გავუფრთხილდეთ ჩვენს მხედველობას და ცოტათი მაინც შევამციროთ მავნე ზეგავლენა ჩვენი თუ ჩვენი მოზარდების თვალზე.

[1] წერილში წარმოდგენილი მასალა არის კომპილაცია და ეყრდნობა ამ და სხვა ელწყაროებს: https://eprints.iliauni.edu.ge/2915/1/1430%20%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%90%20%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%94.pdf

„მე, ქვემორე ხელის მომწერი, ვარ საღ აზრზე და ხანგრძლივი ფიქრის შემდეგ ვადგენ ანდერძს, რომლის თანახმადაც, ჩემი სიკვდილის შემდეგ, მთელი ჩემი უძრავი და მოძრავი ქონება უნდა გაიყიდოს და ფული ჩაიდოს ფასიან ქაღალდებში. ეს ობლიგაციები გადაცემული იქნეს საიმედო ბანკში და მიღებული პროცენტებით გაიხსნას სამეცნიერო ფონდი. მიღებული პროცენტებით ყოველწლიურად  გაიცეს ჩემი სახელობის პრემია. გაიყოს ხუთ თანაბარ ნაწილად და ერთი ნაწილი გადაეცეს ქიმიაში გაკეთებული აღმოჩენებისთვის, მეორე ფიზიკის აღმოჩენებისთვის, მესამე-მედიცინის ან ფიზიოლოგიის მიღწევებისთვის, მეოთხე ლიტერატურული ნაწარმოებისთვის და ბოლო, მეხუთე-მსოფლიოში მშვიდობისა და სიმშვიდის დამყარებისთვის  “.

ანდერძს 1895 წ 27 ნოემბერს პარიზში ხელი მოეწერა ალფრედ ბერჰარტ ნობელის მიერ.

ნობელი შვედეთის და ნორვეგიის გაერთიანებულ სამეფოში დაიბადა. ეს  ქვეყანა  ახლა აღარ არსებობს. 1814 დან 1905 წლამდე  ორი ქვეყანა ერთ სამეფოს შეადგენდა.დედაქალაქი სტოკჰოლმი იყო და ნობელიც იქ დაიბადა.  ემანუელ ნობელის ოთხი ვაჟიდან მესამე გახლდათ. ბიჭებს მამის მსგავსად  საინჟინრო საქმე და გამომგონებლობა ეხერხებოდათ.  თუმცა, ოჯახის საქმე ცუდად წავიდა, მამა ნობელს რაღაც საქმეებში არ გაუმართლა და ოჯახმა ყველაფერი დაკარგა.  თავშესაფარი რუსეთში მონახეს, მეფის, ნიკოლოზ პირველის  კარზე, სადაც ემანუელ ნობელმა ასევე საინჟინრო გამომგონებლობა განაგრძო. ალფრედ ნობელიც იქ გაიზარდა. როგორც, მისი ცხოვრების ქრონიკებში წერია, მისი ქიმიის მასწავლებელი თვით ზინინი ყოფილა. მოგვიანებით, 17 წლის ნობელი ჯერ  ამერიკაში, შემდეგ პარიზში  გაემგზავრა. იქ შეხვდა ასკანიო სობრეროს, იტალიელ ქიმიკოსს. ასკანიომ ამ შეხვედრამდე ორი წლით ადრე ნიტროგლიცერინი გამოიგონა.  ნიტროგლიცერინმა იმხანად დენთი შეცვალა, რათა ასაფეთქებელი სამუშაოები ჩაეტარებინათ.

ნიტროგლიცერინი საკმაოდ საშიში ნივთიერება გახლდათ. მუდმივად ფეთქდებოდა, გაცხელებით, შენჯღრევით, გაციებით. თან ეს აფეთქება დენთზე გაცილებით ძლიერი იყო. ამიტომ იყო, რომ მისი გამომგონებელი ხიფათზე ყველას აფრთხილებდა და მოუწოდებდა, არ გამოეყენებინათ.

მაგრამ… რკინიგზის გასაყვანად, ოქროს მოსაპოვებლად და ათასი სხვა რამის გასაკეთებლად მთების აფეთქება იყო საჭირო. ჰოდა, მთელი მსოფლიოდან თავზე ხელაღებული ადამიანები გლიცერინს აზოტმჟავასა და გოგირდმჟავას ურევდნენ და თავადაც ფეთქდებოდნენ.  ნიტროგლიცერინი ფეთქდებოდა დამზადებისა და ტრანსპორტირებისას, რაც მას მართლაც საშიშს ხდიდა. დაისვა საკითხი, მოეძებნათ ნიტროგლიცერინის უსაფრთხო  ალტერნატივა.

ნობელი ჯერ კიდევ ზინინის გაკვეთილების დროიდან იყო ასაფეთქებელი ნივთიერებებით დაინტერესებული. ჰოდა, ნიტროგლიცერინის   ალტერნატივის შექმნა პირად გამოწვევად მიიღო.

ნობელების ოჯახს რუსეთში სამხედრო ქარხანა უკვე ჰქონდათ გახსნილი და საკმაოდ წარმატებითაც ამუშავებდნენ. თუმცა, ყირიმის ომის შემდეგ ქარხნის პროფილის შეცვლა იოლი არ აღმოჩნდა. ამიტომ, ოჯახი კვლავ  გაკოტრდა და ნობელის მამამ უკვე მეორედ გამოაცხადა თავი ბანკროტად. ასეა, როდესაც შენს კეთილდღეობას ომზე და სხვის ცრემლებზე აგებ.

მამა ნობელმა რუსეთის ქარხანა უფროს ბიჭებს დაუტოვა, თავად სამშობლოში დაბრუნდა, სადაც ალფრედთან ერთად ასაფეთქებელი ნივთიერებების შესწავლა დაიწო. კერძოდ, კი ნიტროგლიცერინის.  მამაც და შვილიც თვლიდნენ, რომ ნიტროგლიცერინს სამშენებლო და სამთო საქმეში უზარმაზარი პოტენციალი ჰქონდა. მთავარი იყო, მასთან მოპყრობა ესწავლათ. თავის ნებაზე ფეთქდებოდა და როდესაც მართლა აფეთქება იყო საჭირო, ჯიუტობდა და აფეთქებას აგვიანებდა.  ასაფეთქებლად, კარგად უნდა შეგენჯღრია, მაგრამ ვინ შეანჯღრევდა? მაგ. ჟიულ ვერნის „საიდუმლოებათა კუნძულზე“ ყოვლის მცოდნე ინჟინერი საირუს სმიტდი ნიტროგლიცერინთან ერთად ორმოში მძიმე ქვას აგდებს.  მეთოდი ეფექტურია, მაგრამ სახიფათო.  წიგნის დაბეჭდვის შემდეგ ვიღაცებმა სცადეს კიდეც ეს მეთოდი და უმეტესობამ თავიც აიფეთქა.

ალფრედ ნობელმა კი დეტონატორი გამოიგონა. ეს პაწაწუნა ბომბი იყო, რომელიც დიდი ბომბის შიგნით ფეთქდებოდა და  დიდ აფეთქებას აძლევდა ბიძგს. პირველი დეტონატორი იყო პატარა ცილინდრი, რომელიც დენთით იყო სავსე და ჰქონდა გრძელი ფიტილი. ფიტილს უკიდებდნენ ცეცხლს და საპირისპირო მიმართულებით გარბოდნენ. დენთი ფეთქდებოდა და ნიტროგლიცერინს საკმარისად შეანჯღრევდა, რომ ისიც აფეთქებულიყო. ეს მართლაც კარგი გამოგონება იყო, თუმცა, ნიტროგლიცერინი  მისაღებად, ტრანსპორტირებისთვის და ზოგადად შესანახად კვლავ სახიფათოდ რჩებოდა.

1864 წლის 3 სექტემბერს ნობელის შვედეთის ქარხანაში ნიტროგლიცერინი აფეთქდა. დაიღუპა ხუთი ადამიანი, მათ შორის მისი უმცროსი ძმა ემილი. ამ ინციდენტის შემდეგ, ალფრედ ნობელმა მუშაობა გააორმაგა და ასეთი იდეა მოუვიდა. თუ ნიტროგლიცერინს რომელიმე ქიმიურად პასიურ,  ნეიტრალურ  აბსორბენტს შევურევთ, მაშინ შესაძლოა ნიტროგლიცერინიც „დაჭკვიანდეს“. დაიწყო აბსორბენტების შესწავლა, ქაღალდი, ბამბა, ნახშირი, ნახერხი, თაბაშირი, აგურის ფხვნილი. წლის ბოლოს დაასკვნა, რომ ყველაზე კარგი შედეგი კიზელგურის გამოყენებისას ჰქონდა. ეს სპეციფიკური წარმოშობის თიხის მსგავსი ნივთიერება გახლდათ, რომელშიც წყალმცენარეების ნაშთებიც შედიოდა. აღმოჩნდა, რომ ამ ნივთიერებასთან შერევისას ნიტროგლიცერინი თითქოს „იძინებდა“ და მისი შენახვა/ ტრანსპორტირება აღარ ხდებოდა საშიში. თუმცა, როდესაც საჭირო იყო მისი აფეთქება, კვლავ მშვენივრად ფეთქდებოდა. ანუ, გახდა მართული. სწორედ ნიტროგლიცერინის და კიზელგურის შერევით მიღებული პასტებით ავსებდნენ სპეციალურ ცილინდრებს, რომლებსაც შემდეგ ათავსებდნენ ასაფეთქებელი სამთო ქანების ჭრილში, ფიტილს უკიდებდნენ და აფეთქებდნენ. ამ პასტას ნობელმა დინამიტი უწოდა, ბერძნული ენიდან „დინამის“, ანუ ძალა.  დინამიტმა მართლაც საგრძნობლად გააიოლა სამშენებლო და სამთო საქმე. ნობელი ბედნიერი იყო, რადგან მისი დინამიტი აფეთქებით ახალ მშენებლობას ემსახურებოდა და არა ომს. თავად ნობელი კი „დინამიტის მეფედ“ გახდა წოდებული.

ალფრედ ნობელი ძალიან გამდიდრდა. მისი ქარხნები კი მთელს მსოფლიოში იყო განლაგებული. დიახ, დინამიტი ყველას უნდოდა, რადგან საოცრად სწრაფად აგვარებდა ახალი გზების, გვირაბების და სხვა მშენებლობებისთვის გზის განთავისუფლების საქმეს. გარდა ამისა, ნობელი კარგი ბიზნესმენიც აღმოჩნდა და ფულის ჭკვიანურად დაბანდებით ძველ ფულს ახალი ემატებოდა. სხვათა შორის, მისმა რუსეთში დარჩენილმა ძმებმა ბაქოში განაგრძეს ნავთობის საქმე და არა ნაკლები სიმდიდრე დააგროვეს

„დინამიტის მეფე“ თავად ძალიან მოკრძალებულად ცხოვრობდა და საკუთარ თავზე მინიმალურს ხარჯავდა. ცოლი ასეც არ შეირთო, თუმცა სიყვარულით ორჯერ უყვარდაო, წერენ.

ერთ დღეს კი ნობელის უფროსი ძმა, ასევე მდიდარი და ნავთობის მაგნატი გარდაიცვალა. პრესას შეეშალა და  თავად ნობელის გარდაცვალება დაასკვნა. ასე, რომ ალფრედმა თავისი ნეკროლოგი წაიკითხა გაზეთებში და შეძრწუნდა.

-Le Marchant de la mort est mort-სიკვდილით მოვაჭრე გარდაიცვალა-იყო სათაურად გამოტანილი. შემდეგ წერდნენ,  გუშინ გარდაიცვალა ალფრედ ნობელი, რომელიც გამდიდრდა სხვების აფეთქების მეთოდების მოფიქრებით.

ასეთმა ნეკროლოგმა ალფრედი გააოგნა. მთელი ცხოვრება ფიქრობდა, რომ პაციფისტი იყო და ნიტროგლიცერინიც იმიტომ მოარჯულა, რათა მშენებლობის საქმე ეკეთებინა…ხალხმა კი სხვანაირად გაიგო.

ამიტომ, ადგა და ანდერძი ისე გადააკეთა, როგორც ეს სტატიის დასაწყისშია მოყვანილი. დააარსა პრემია, რომელიც  მისი ძირითადი მემკვიდრეობა გახდა.

1896 წლის 10 დეკემბერს ინსულტით გარდაიცვალა. თუმცა, პრემიის გაცემა მხოლოდ ხუთი წლის შემდეგ დაიწყეს. დიახ, სწორედ ხუთი წელი დასჭირდა ყველანაირი ბიუროკრატული პრობლემის მოგვარებას. პირველი პრემიის გადაცემა სწორედ 1901 წლის  10 დეკემბერს დაამთხვიეს, მისი გარდაცვალების დღეს.

ფიზიკაში პირველი ლაურეატი გახდა ვილჰელმ რენტგენი რენტგენის სხივების აღმოჩენისთვის. ქიმიაში-იაკობ ვანტ-ჰოფი, ქიმიური კინეტიკის სფეროში აღმოჩენებისთვის,  მედიცინაში ემილ-ფონ ბერინგი, ანტი დიფტერიული შრატის გამოგონებისთვის. მშვიდობის პრემიის ლაურეატები გახდნენ ჟან ანრი დიუნანი, საერთაშორისო წითელი ჯვრის შექმნის იდეის ავტორი და ფრედერიკ პასი  მშვიდობის საერთაშორისო ლიგის დამაარსებელი.  ლიტერატურაში პირველი პრემია მიენიჭა რენე ფრანსუა არმან პრიუდომუსს. ამ უკანასკნელს უკავშირდება პირველი სკანდალიც. ბევრი ფიქრობდა, რომ ეს პრემია ტოლსტოის  ან ჰენრიხ იბსენს ეკუთვნოდა და არა ამ  „ვიღაცას“. თუმცა, ნობელმა ანდერძში გასაგებად დაწერა: „იდეალისტური ნაწარმოების დაწერისთვისო“. ამიტომ, რეალისტი მწერლები პრემიას კარგა ხანს ახლოსაც ვერ ეკარებოდნენ. მოგვიანებით ეს წესი შეიცვალა.

წელს 10 დეკემბერს კვლავ გაიცა  ნობელის პრემია შემდეგ აღმოჩენებში:

ფიზიკა-Exploring the world of electrons;  https://www.youtube.com/watch?v=hhsYO8we_8U

ქიმია-Quantum dots  https://www.youtube.com/watch?v=aQQJQLeMxHg&t=19s

ფიზიოლოგია და მედიცინა- Making mRNA vaccines possible

ლიტერატურა-The works of Jon Fosse  https://www.youtube.com/watch?v=D8O9m6tz3xg

მშვიდობის პრემია-Narges Mohammadi, ირანში იცავს ადამიანის უფლებებს.