სამყაროს შექმნისა და ლუდის გამოგონების თარიღები ლამის ერთმანეთს ემთხვევა. ჯერ კიდევ ჩვ. წ. აღ-მდე X საუკუნეში მესოპოტამიაში ამ სასმლის 70-მდე რეცეპტი იცოდნენ. ბაბილონში ლუდის ხარისხის დაცვის კანონი მოქმედებდა.
ძველი რომაელები ლუდს უხვმოსავლიანობის ქალღმერთ ცერერასაგან ნაბოძებ ღვთიურ სითხედ მიიჩნევდნენ და ჰიმნებსა და ოდებში ხოტბას ასხამდნენ მას. მომთაბარე სკვითებს ჰიმნებზე არავითარი წარმოდგენა არ ჰქონდათ, სამაგიეროდ, ლუდს განათლებულ ბერძნებსა და რომაელებზე უკეთ ხარშავდნენ, რასაც ბერძენი მოგზაურებიც ადასტურებდნენ თავიანთ ნაშრომებში.
მოკლედ, მსოფლიო ცივილიზაციის ისტორიაში არ ყოფილა არც ერთი ერი, ლუდის დამზადების ხელოვნება რომ არ სცოდნოდა. გამონაკლისს მხოლოდ ავსტრალიელი აბორიგენები წარმოადგენდნენ, რომლებიც მეგობრებთან ერთად ლუდის სმას მათ შეჭმას ამჯობინებდნენ.
ჩვენი წინაპრების ლუდს თანამედროვე სასმელთან იმდენივე აქვს საერთო, რამდენიც მშვილდ-ისარს – კალაშნიკოვის ავტომატთან. მას არც თეთრი ქაფი დაჰყვებოდა და არც ოქროსფერი დაჰკრავდა. ეს იყო მღვრიე წებოვანი სასმელი, რომლის გემოც დამჟავებული ცომისას წააგავდა. მაშინდელ ლუდს ამ სასმლისთვის დამახასიათებელი სიმწარეც კი არ ჰქონდა.
ბავარიული სვია
ცნობილია, რომ ლუდს სიმწარეს სვია სძენს. ევროპაში მის შესახებ IX საუკუნემდე არავის არაფერი გაეგონა. მანამდე ამ სასმელში ათასგვარ „ნაგავს“ ყრიდნენ. მაგალითად, დაფნას. სვიის მოყვანა პირველებმა ბავარიელებმა დაიწყეს. ბავარიული ლუდის დიდებაც სწორედ აქედან იღებს სათავეს.
გერმანული ლეგენდის მიხედვით, სვიიანი სასმელი ზღაპრულმა მეფემ გამბრინუსმა შექმნა. მას რეალური პროტოტიპიც ჰყავდა – ლუდის დიდი მოყვარული ჰერცოგი იან პრიმუსი. 1515-1516 წლებში ბავარიის ჰერცოგმა ვილჰელმმა დაამტკიცა „კანონი სუფთა ლუდის შესახებ“, რომლის თანახმად, ნამდვილი ლუდის შემადგენლობაში ქერი, სვია და წყალი შედიოდა.
საყოველთაოდ მიღებული განმარტებით, ლუდი სუსტი ალკოჰოლიანი, მატონიზებელი და გამაგრილებელი სასმელია. მას მადაზე მოვყავართ და აწესრიგებს კუჭის მოქმედებას. მისი სამკურნალო თვისებების შესახებ ძველადაც იცოდნენ. თბილი ლუდით აყუჩებდნენ კბილის ტკივილს და აცხრობდნენ ყელის გაღიზიანებას. მეომრები მას დაღლილობისას ფეხებზე ისვამდნენ. ლუდს ასმევდნენ ფიზიკურად და სულიერად დასუსტებულებს. ამ სასმლით მკურნალობდნენ ღვიძლსა და თირკმელებს და ქოლერის პროფილაქტიკის საშუალებად მიიჩნევდნენ. XIX საუკუნის შუა წლებამდე ევროპის ყველა საავადმყოფოში პაციენტებს წამალზე ლუდს აყოლებინებდნენ.
დღეს ლუდის მარგებლობაზე ბევრს კამათობენ. ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ ის ხელს უშლის თირკმელებში კენჭების წარმოქმნას, ამაღლებს იმუნიტეტს, აღადგენს კუჭ-ნაწლავის მიკროფლორას, ამცირებს სისხლძარღვების დაავადებათა რისკს.
ზედმეტი წონის დაგროვებაში ლუდის დადანაშაულება არასწორია. მისი კალორიულობა ხილის წვენებისა და ტკბილი გაზიანი სასმელებისას არ აღემატება. სხვა საქმეა, რომ „ფანტასა“ და „კოკა-კოლა“ 2-3 ჭიქაზე მეტს ვერ დალევ, ლუდი კი სამი ლიტრიც შეუმჩნევლად შემოგესმევა, თანაც მას, ტრადიციისამებრ, მსუყე მისაყოლებელთან ერთად სვამენ: ძეხვი, სოსისი, ღორის კანჭი გემრიელია, მაგრამ აღნაგობას დიდ დარტყმას აყენებს.
საფუარის ნალექი სასმლის ბუნებრიობაზე მეტყველებს, თანაც ეს არ ეხება მხოლოდ ხორბლისგან დამზადებულ ლუდს. მაგალითად, კლასიკური ბელგიური ქერის ლუდი „შიმეიც“ ძველებური ტექნოლოგიით მზადდება და არ იფილტრება.
ხორბალთან ერთად ლუდში ბრინჯს, კარტოფილის ფქვილს, შაქარს და ჯეჯილს ამატებენ. ეს დანამატები, სპეციალისტთა აზრით, ცვლის სასმლის არსს და გემოზე უმნიშვნელო გავლენას ახდენს. მუქი ლუდის წარმოებისთვის ქერს დამატებით ხალავენ, რათა მასში შემავალი შაქარი კარამელად იქცეს. სასმლის სიმწარე მასში სვიის ოდენობით განისაზღვრება – რაც უფრო ნაკლებია სვია, ლუდიც უფრო ტკბილი გამოდის.
გარდა ამისა, ლუდის ყველა ქარხანას სასმლის ორიგინალური, საიდუმლო რეცეპტი აქვს. ზოგი ლუდს ice-ripng ტექნოლოგიით ამზადებს – სასმელი სიცივეში „მწიფდება“, რაც მას წარმოუდგენელ არომატს სძენს. უშვებენ აგრეთვე დიეტურ ლუდს – უალკოჰოლოს დაბალკალორიულს, დიაბეტურს. რა თქმა უნდა, ეს კეთილშობილური საქმეა, მაგრამ, სიმართლე რომ ითქვას, გრადუსისა და ბუნებრივი შაქრის გარეშე ლუდი გაზიანი სასმელია, რომელსაც ნამდვილ ლუდთან საერთო არაფერი აქვს. ლუდის ნამდვილი მოყვარულები მას არ აღიარებენ და მიაჩნიათ, რომ ჯობს, ლუდზე საერთოდ უარი თქვა, ვიდრე მისი სუროგატით დაკმაყოფილდე. თუმცა ყოველთვის კარგია, როცა არსებობს არჩევანი, თუნდაც არასრულფასოვანი.
რეკორდები
ლუდის მწარმოებელ კომპანიებში უძველესად მიჩნევა გერმანული „ვეიჰნშტეფანი“. ის მიუნხენის მახლობლად მდებარე ქალაქის ფრეიზინგში 1040 წელს შეიქმნა.
ამერიკული „ადოლფ კურს კომპანი“ ლუდის უდიდესი ქარხანაა მსოფლიოში. ის კოლორადოში მდებარეობს და ყოველწლიურად ორნახევარ მილიარდ ლიტრ სასმელს აწარმოებს. ლუდის ყველაზე პატარა ქარხანად შეიძლება ჩაითვალოს ჩეხეთის ქალაქ პლზენის მუზეუმის ექსპონატი. მოქმედი ლუდის ქარხნის ასლი 1958 წელს ბრიუსელის საერთაშორისო გამოფენისთვის შეიქმნა. მინიქარხანა ერთ ჯერზე 30 ლიტრ ლუდს ხარშავს.
ნორვეგიელ იან სოლბერგს ლუდის ეტიკეტების ყველაზე დიდი კოლექცია აქვს. ის 350 000-ზე მეტ ეგზემპლარს ითვლის.
ავსტრიის დედაქალაქ ვენის მკვიდრი ლეო პისაქერი ლუდის ჭიქების სადგამთა მსოფლიოში ყველაზე მდიდარი კოლექციის მფლობელია. 140 000 სადგამი მან 155 ქვეყანაში შეაგროვა. აღსანიშნავია, რომ თავად ლეო ლუდს არ სვამს.
სვიის ყველაზე დიდი პლანტაცია აშშ-ში ვაშინგტონის შტატის ქალაქ ტოპენიშაში მდებარეობს. მისი ფართობი 753,9 ჰექტარია. ის სვიის მსოფლიოში უდიდეს მწარმოებელს, ფირმა „ჯონ ი. ჰაას“ ეკუთვნის. ფირმის პლანტაციების საერთო ფართობი 2149 ჰექტარს შეადგენს. პლანტაციები ამერიკის შტატებში აიდაჰოში, ორეგონსა და ვაშინგტონში, ბრიტანეთის საგრაფო კენტში და ავსტრალიაშია მდებარეობს.
მალაიზიაში 1985 წელს ლუდის მსოფლიოში ყველაზე დიდი კათხა გააკეთეს. ფირმა „სელანგორ პიუტას“ ამ ქმნილების სიმაღლე 198,7 სმ იყო და ის 2796 ლიტრ ლუდს იტევდა.
ლუდის მსოფლიოში უდიდეს ბარს „მატჰაიზერი“ ჰქვია და მიუნხენში, ბაიერშტრასე 5–ში მდებარეობს. ყოველდღე იქ საშუალოდ 56449 ლიტრი ლუდი იყიდება. ეს ბარი 1829 წელს გაიხსნა, მეორე მსოფლიო ომის დროს დაინგრა, 1955 წელს კი აღადგინეს. დღესდღეობით ბარი 5500 ადამიანს იტევს.
1938 წელს ავსტრალიაში, შტატ ვიქტორიის ქალაქ მილდიურეში, ლუდის მსოფლიოში ყველაზე გრძელი ბარი გაიხსნა. მისი სიგრძე 91 მეტრია და იგი ლუდის 27 ავტომატს იტევს.
მსოფლიოში ყველაზე პატარა პაბი (ინგლისური ლუდის ბარი) „ლეიქსაიდინი“ ბრიტანეთის ქალაქ სუთპორტში მდებარეობს. მისი დარბაზის ფართობი 6,7X4,878 მეტრია.
ლუდის მსოფლიოში ყველაზე პატარა ბოთლი ციურიხის მახლობლად მდებარე სოფელ ვადენსვილში მზადდება. ის 40 მილილიტრ ლუდს იტევს და 9 ფრანკი ღირს.
