ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

მწერალი, მკითხველი, ჩრდილი  

ზაზა თვარაძის „სიტყვები“ მარტის დასაწყისში წავიკითხე. წლების წინ „ყველა დროის საუკეთესო ქართული მცირე რომანის“ სერიით გამოცემულმა ამ წიგნმა თვითონ მომძებნა და თავი წამაკითხა – ისეთივე ცოცხალი აღმოჩნდა, როგორც მისი მანათობელი, სურნელოვანი, სასწაულთმოქმედი სიტყვები. წავიკითხე და დავფიქრდი იმ ენის სიცოცხლეზე, რომლითაც რაღაცის გამოხატვას ყოველ წუთს ვცდილობთ, რომლის წიაღშიც არაერთხელ დავკარგულვართ და, საბოლოოდ გზააბნეულებს, ყველაფერი მისთვის დაგვიბრალებია – მისი სიხისტისთვის, მოუქნელობისთვის. ვინ იცის, რამდენჯერ ვმდგარვართ აწურული მხრებით უცხო ენის რთული სინტაქსური კონსტრუქციების წინაშე და მშობლიური ენობრივი ერთეულების მოძებნა, ქართული ენისკენ  ნაბიჯის გადადგმა წარმოუდგენლად გაგვძნელებია.

თანამედროვე ამერიკელი მწერლის, ჯონათან ფრენზენის წიგნში „შესწორებები“ მთავარი გმირი წინადადების ტყეში იკარგება. გრძელზე გრძელი, ამაღელვებელი წინადადება დიდ აბზაცად იქცევა და მკითხველის თვალწინ მთელი სრულყოფილებით გადაიშლება ენისა და ტყის მშვენიერებები, უსასრულობისკენ მიმავალი ბილიკები, ბინდით მოცული ფიგურები, იდუმალი ნათებები… მკითხველი ფეხდაფეხ დაჰყვება მთავარ გმირს, მისი ჩრდილი ხდება, ბოლოს კი მასთან ერთად მიადგება ტყის ნაპირს, სადაც პასუხის მოლოდინში გარინდული ქალი დგას, რომელსაც წარმოდგენა არა აქვს უსიერ ტყეზე, იქაურ ცხოველებსა და ფრინველებზე, საფრთხეებზე, ხმაურსა და სიჩუმეზე.

ჯონათან ფრენზენის წიგნში წინადადება მთელი სამყაროა, თავისი ფორმებით, ხმებით, შუქ-ჩრდილებით. ზაზა თვარაძის წიგნში კი ყოველი სიტყვა ცოცხალი არსებაა – მოძრაობს, სუნთქავს, ხელიდან გისხლტება, სხვა სიტყვებისკენ მიიწევს, ციმციმებს, მომდევნო სიტყვებს ირჩევს, შინაური ცხოველივით გეალერსება… ამ წიგნის მთავარი გმირი იმ დიდ შესაძლებლობებს აცნობიერებს, რომლებსაც ქართული ენა გვთავაზობს; იმ სიმდიდრის შემჩნევას იწყებს, რომელიც ამ ენას მწერლისთვის საოცნებო, ფასდაუდებელ ინსტრუმენტად აქცევს.

ჩვენი ენა ცოცხალია. მას სასწაულების მოხდენა შეუძლია, როგორც ამ წიგნში.

ზაზა თვარაძე აღარ არის ცოცხალი.

გასული საუკუნის ბოლოს ჟურნალ „არილის“ რედაქციაში გავიცანი. შუა ოთახში დიდ მაგიდასთან ვისხედით და იმ მინიატურებს ვარჩევდით, რომლების გამოქვეყნებაც გადაწყვეტილი მქონდა. მის ხელში მოხვედრილი ტექსტები უცნაურად იკუმშებოდნენ, საზარელ ნაოჭებს ისხამდნენ, შემზარავად მახინჯდებოდნენ, მერე კი, ჩვენ თვალწინ, მაგიდის ზედაპირზე სულს გააფრთხობდნენ ხოლმე. ზაზა მიხსნიდა, რომ ამის მიზეზი სიტყვებისადმი ჩემი უპასუხისმგებლო დამოკიდებულება, მათი გაუაზრებლად შერჩევა იყო.

  • რატომ ეს სიტყვა და არა ეს?
  • რატომ წერტილ-მძიმე და არა, უბრალოდ, მძიმე?
  • რატომ არის პერსონაჟი მაინდამაინც ამ გვარისა?
  • რამე დააკლდება ტექსტს, ეს წინადადება რომ არ იყოს?
  • რამე შეიცვლება, პერსონაჟს რომ ასეთი ფერის თვალები არ ჰქონდეს?

მარწმუნებდა, რომ სიზუსტე გადამწყვეტი იყო – აუცილებლად უნდა მცოდნოდა არა მხოლოდ ის, თუ რატომ ვწერდი რომელიმე  სიტყვას ან ფრაზას, არამედ ისიც, თუ რატომ ვიყენებდი სასვენ ნიშანს, რატომ ვიწყებდი აბზაცს, რატომ ვამთავრებდი ტექსტს იქ, სადაც ვამთავრებდი. შემთხვევითობა დასაწყისშივე უნდა გამომერიცხა. უნდა გამეზარებინა, რომ წერა პასუხისმგებლობაა და მე პასუხისმგებელი ვიყავი როგორც თითოეული სიტყვის გამოყენების, მისთვის ადგილის შერჩევის, კონტექსტის განსაზღვრის გამო, ასევე მკითხველის თითოეული ჩასუნთქვა-ამოსუნთქვის გამოც.

მე ლიტერატურული ღირსებებით გამორჩეულ ტექსტებს ვუსახელებდი, სადაც ბუნდოვანება თუ ორაზროვნება კიდევ ერთ ღირსებად ჩაითვლებოდა. ვუსახელებდი მოდური მწერლების, ლიტერატურის თეორეტიკოსების, სტრუქტურალისტებისა და პოსტსტრუქტურალისტების გვარებს – ძირითადად, თავის მოსაწონებლად. ზაზა სიცხადის მხარეს იყო – მიხსნიდა, რომ კარგმა მწერლებმა ყოველთვის იციან სიტყვის ფასი, დრო, ადგილი. ის, რაც მკითხველისთვის ბუნდოვანია, მწერლისთვის ცხადზე ცხადი უნდა იყოსო.

ვკამათობდით. თითოეულ წერტილსა და მძიმეს განვიხილავდით.

მასწავლებლად ვერ აღვიქვამდი, რადგან მასწავლებელს არ ჰგავდა. არც მისი რჩევა-დარიგებები მეჩვენებოდა შეუვალი ჭეშმარიტების ნიშნით აღბეჭდილად. დროდადრო თავს ვუქნევდი ხოლმე – როცა მის არგუმენტებს ვეღარაფერს ვუპირისპირებდი. ვწრიალებდი. თან მეჩვენებოდა, რომ თითოეულ ჯერზე უფრო და უფრო მეტს ითხოვდა ჩემგან. ალბათ ისეთი მოსწავლე ვიყავი, გაკვეთილის დასრულების მანიშნებელი ზარის ხმა ნაადრევად რომ ესმის – გონებაგაფანტული, გასაქცევად მზადმყოფი.

დადგა დღე, როცა ზაზა თვარაძის „სიტყვები“ წავიკითხე – „ყველაზე მდიდარი, ყველაზე მოუთოკავი ფანტაზიის ნაყოფი…  წიგნი, რომელიც ირონიანარევი სევდითა და ოცნებებითაა ნაშენები“ (მალხაზ ხარბედია) – და ამ პატარა წიგნმა მწერლის ჩრდილი კი არ გამოიხმო დავიწყების ტყიდან, ის ჩემ თვალწინ გააცოცხლა. მისი ფურცლებიდან ისეთად წარმომიდგა, როგორიც იყო: ენისა და სიტყვების ერთგული მცველი, მათი მშვენიერების დამნახავი და დამფასებელი, კეთილი კაცი, მასწავლებელი.

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი