გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”
კლოდ სიმონი დაიბადა 1913 წელს, “ახალი რომანის” წარმომადგენელთაგან ყველაზე მეტად აინტერესებს დროის პრობლემა რომანში. ჯოისისა და ფოლკნერის მსგავსად ცდილობს, რამდენადაც შესაძლებელია, არ დაშორდეს ცნობიერების ნაკადს, რასაც თავად უწოდებს: “მეხსიერების მოუცველ და აბსოლუტურ უწესრიგობას”. თავისი მეთოდის განსახორციელებლად მიმართავს კინემატოგრაფიულ ტექნიკას და იგონებს შესაბამის სტრუქტურულ და სტილისტურ საშუალებებს. ამ მხრივ “ფლანდრიის გზა” მისი ყველაზე სრულყოფილი ნაწარმოებია.
1967 წელს აქვეყნებს “ისტორიას”, რომელმაც მოუტანა ყველაზე დიდი თანამედროვე ფრანგი მწერლის სახელი. 1985 წელს მიენიჭა ნობელის პრემია. კლოდ სიმონის ნაწარმოებთა უამრავი თარგმანი არსებობს. იგი ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული ფრანგი მწერალია საფრანგეთის გარეთაც.
– როგორ წერთ? “ფლანდრიის გზა” ისეთი რთული ნაწარმოებია, რომ ბევრს აინტერესებს, როგორ დაიწერა.
– ვერ გამიგია, აქამდე ეგ რატომ არავის უთქვამს. ხშირად ხდება: დაიწყებ წერას, თხრობას, მოიხედავ და ამბავი დამთავრებულია! დაუბრუნდები, გადახედავ, რაც გააკეთე, მთლიანობაში აღიქვამ, თითქოს ტელესკოპით ათვალიერებდე. შორეული ამბები ისეთივე მკაფიოა და ახლოსაა გულთან, როგორც ის, რაც დღეს ხდება. ზოგიერთი, ბავშვობისდროინდელი ან ათი წლის წინათ მომხდარი ამბავი ხშირად უფრო მძაფრიც კია, ვიდრე გუშინდელი თავგადასავალი.
– სწორი ბრძანდებით.
– ტრადიციულ რომანში კი ცდილობდნენ დრო გადმოეცათ ისევ დროის დინებით. ეს გულუბრყვილობად მიმაჩნია. პირველ გვერდზე გმირი იბადება, მეათეზე – პირველად შეუყვარდება და ა. შ.
მე კი მიმაჩნია, რომ უნდა გადმოსცე დროის არა დინება, არამედ ერთიანობა. მხატვრობაშიც ასეა. სამგანზომილებიანი სამყარო მხატვარმა ორგანზომილებიანად უნდა აქციოს. ლიტერატურაში ჩვენ წინაშე სწორედ ეს პრობლემაა – ერთი განზომილებიდან მეორეში გადატანა. ხსოვნასა და გულში ერთიმეორეს მიყოლებული სურათები უნდა გააერთიანო.
– ასე რომ, თქვენი წიგნი დროის ერთიანობას გამოხატავს?
– სწორედ ეგრეა. მართალია, ყველაფერი ერთად დამატყდა თავს, მაგრამ მთავარი დალაგებაა.
– მერედა, როგორ მოახერხეთ?
– პერპინიანში ვიყავი. “ბალახი” ახალი დამთავრებული მქონდა და ეტრეტაში გავემგზავრე ჩემს გამომცემელ, ჟერომ ლინდონთან ერთად. სასწრაფოდ კორექტურა უნდა წამეკითხა. ეტრეტადან პარიზში წავედით. გზაში ლინდონმა უეცრად მკითხა, ახლა რას აპირებო. დღესაც თვალწინ მიდგას ის ადგილი ეტრეტასა და ბრეოტეს შორის. მთელი წიგნი ნათლად წარმომიდგა, როგორც დოსტოევსკის რომანებში ხდება, ყველაფერი ერთ წუთში ან დროის უფრო მცირე მონაკვეთში რომ ვითარდება. თითქოს ახლაც ვხედავ იმ მოსახვევს, გზას, ხეს… დიახ, გონებაში უცებ აღმიდგა ყველაფერი, მთელი ამბავი, თავიდან ბოლომდე, თითქოს ქარმა დაბერა და მომიტანაო… წინაპრების სახეები, ომი…
– დოღი, კორინა?
– დიახ, თითქოს ყველაფერი სახეში მომაყარა ძლიერმა ქარმა. გონება კი არა, გრძნობა შემიძრა, გრძნობა ხომ გონებაზე გაცილებით უფრო სწრაფად მოქმედებს. ისღა დამრჩენოდა, დამეწერა. აი, მაშინ დაიწყო ნამდვილი ჯოჯოხეთი.
– რატომ?
– თითქმის მთელი წელიწადი ისე ვიმუშავე, რომ ვერა და ვერ მივხვდი, თუ როგორ უნდა ამეგო. ერთხელაც, პარიზისკენ მგზავრობისას, უეცრად გამიელვა: ფერადი ფანქრები!.. ყოველ პერსონაჟს, ყოველ თემას თავისი ფერი მივეცი და ასე, სურათივით დავხატე მთელი ნაწარმოები.
– ეგ თქვენი მიგნებაა?
– მგონი, თუმცა ერთხელ ლინდონმა მითხრა, რომ, თურმე, უგო ბეკეტიც ასე წვალობდა, სანამ ერთ მშვენიერ დღეს ფერადი მელნით წერა არ მოიფიქრა.
– ფერებს როგორ არჩევდით?
– მხოლოდ ალღოთი. ეს ისეა, მხატვარს რომ ჰკითხო, რატომ აირჩია ნარინჯისფერი ან ალუბლისფერი. მხოლოდ ანდრე ლოტი თუ აგიხსნით, რატომ უნდა იყოს გვერდიგვერდ ცივი და თბილი ტონები. გონებით კი არა, თვალით, გულით ვიცოდი, სად უნდა გაწყვეტილიყო ესა თუ ის ხაზი, სად რა უნდა გადაკვეთილიყო… არა, ამის მოყოლა შეუძლებელია, რეცეპტი არ არსებობს.
– წერის პროცესში ხედვა ხომ არ შეგცვლიათ?
– არა, არსებითად არაფერი შეცვლილა, წიგნში, ისევე, როგორც ცხოვრებაში, ბევრი რამ გავიწყდება. მწერალს, საზოგადოდ, ჰგონია, რომ ყველაფერი უნდა თქვას, არაფერი არ უნდა გამოტოვოს; რომ წიგნში ცარიელი ადგილი არ უნდა იყოს. ამიტომ ერთგვარი მონაცრისფრო, ცემენტისმაგვარი მასით ავსებს იმ ადგილებს, სადაც არაფერი უგრძნია და არაფერი უთქვამს. ეს ძალზე ხელოვნურ ხერხად მიმაჩნია.
– აბა, მკითხველს თუ პირისპირ დატოვებთ ამ ცარიელ ადგილებთან, უფრო არ გაუძნელდება კითხვა?
– წარმოიდგინეთ, ვან გოგს ან პიკასოს რომ ეფიქრა, ვინმეს ჩემი ნამუშევრების აღქმა ხომ არ გაუჭირდებაო. არა მგონია, რომ მწერალი ამაზე უნდა წუხდეს. მკითხველზე ფიქრი თუ დაიწყე, დაღუპული ხარ!
– და მაინც, რომანისტებს კარგა ხანს მიაჩნდათ, რომ მარტო რეალობა კი არ უნდა აესახათ, არამედ მთხრობლებიც უნდა ყოფილიყვნენ.
– მგონი, აჯობებს, ამაზე არ ვიფიქრო. მისაწვდომობაზე ზრუნვა სიგიჟეა, გამანადგურებელია.
– თქვენს წიგნებში რამდენიმე ფურცელს ისე წაიკითხავ, სასვენ ნიშნებს ვერსად შეხვდები. რატომ?
– როგორ გითხრათ, ეს ერთგვარი ტემპოა. ასე იმიტომ ვწერ, რომ სხვაგვარად არ შემიძლია. თუ გავჩერდი და წერტილ-მძიმე დავსვი, გავიხლიჩები. წიგნის ყველაზე დიდი ნაწილი პუნქტუაციის მოუმარჯვებლად დავწერე. მხოლოდ მოგვიანებით დავსვით სასვენი ნიშნები მეც და ჩემმა გამომცემელმაც.
– როგორც თქვენ თვითონ ბრძანეთ, გონებაში გქონიათ წიგნის თავდაპირველი სახე, მაგრამ, როცა თქვენ მიერ წარმოდგენილ სურათში გადი-გამოდიხართ და ამას ერთი ფრაზით გადმოსცემთ, მკითხველს გამოყოლა ხომ არ უჭირს?
– ამაზე მიფიქრია. ამიტომაც ვცადე, წიგნის პირველ გვერდზე გადმომეცა მოკლე მიმოხილვა, ერთგვარი რეზიუმე, მთელი წიგნის პირველი ხედვა. ეს თუ არ იგრძნობა, მაშასადამე, არაფერი გამომსვლია.
– თქვენი საყვარელი მწერლები?
– კონრადი, პრუსტი, ჯოისი, ფოლკნერი. ყველა, ვინც მძაფრად დამანახვებს, მაგრძნობინებს, შემძრავს, შემეხება. ყველაზე უფრო – რუსები, მათგან კი დოსტოევსკი და ჩეხოვი. უფრო აქეთ – სელინი. მისი “მოგზაურობა წყვდიადში” ორ-ომს-შუა პერიოდის საუკეთესო წიგნია. მიმაჩნია, რომ მიშელ ლეირისის შემოქმედება სათანადოდ არ არის შესწავლილი. განსაკუთრებით “ხარახურა”. ეს შესანიშნავი ადგილი “დახე! ანგელოზიც…” – ფრანგული ლიტერატურის ერთ-ერთი შედევრია.
აღმაფრთოვანა ალენ რობ-გრიეს “ეჭვმა”. ჩემი აზრით, ეს წიგნი ახალი სიტყვაა ფრანგულ ლიტერატურაში. მას 2000 წელსაც წაი- კითხავენ. ესაა პირველი და დღემდე ერთადერთი ცდა წმინდა მატერიალისტური ლიტერატურისა. ის ამბავი მახსენდება, ექიმი- ლექტორი სტუდენტებს რომ ეკითხება: “ამ დილით გასინჯეთ ავად- მყოფი? აბა, მიამბეთ, როგორ არის”. “ბატონო, ვფიქრობ…” “სულ არ მაინტერესებს, რას ფიქრობთ, – აწყვეტინებს ექიმი, – მთავარია, რა ნახეთ, რა იგრძენით, რა მოისმინეთ. აი, ეს მინდა გავიგო. სულ არ არის საინტერესო, მე და თქვენ რას ვფიქრობთ”.
ასეა ჩემთვის რობგრიეც. ეს არის ცდა გათავისუფლებისა იმ მიაზმებისა და მითებისგან, ძალზე რომ გვამძიმებენ და გვახრჩობენ. არ ვიცი, სწორია თუ არა ეს, მაგრამ საკამათო მაინცაა.
– იდეურობას გაურბიხართ, მაგრამ განა თქვენ თვითონ არ მოაწერეთ ხელი ერთ-ერთ მანიფესტს?
– დიახ, მოვაწერე და გამამტყუნეს კიდეც. მოვაწერე იმ მოსაზრებების გამო, 16-17 წლიდან რომ მაქვს სისხლში გამჯდარი. შეიძლება, სულელურად მოვიქეცი, მაგრამ გულმა ასე მიკარნახა. ვერასოდეს ავიტან უსამართლობას, შეურაცხყოფას, ტანჯვას. მართალია, გამამტყუნეს, მაგრამ ბრძოლას მაინც განვაგრძობ.
ამის შემდეგ ზედმეტი არ იქნებოდა ამეხსნა, რომ ისე წერა, როგორც ვცდილობ, რომ ვწერო და დეკლარაციაზე ხელმოწერა არსებითად ერთი და იგივეა და, ალბათ, შეიძლება დაერქვას: გამუდმებით დაეჭვება, დავა იმაზე, რაც მიღებულად მიგვაჩნია.
121 დეკლარაციაზე ხელმოწერა ზოგიერთი დოკუმენტის სამართლიანობაში გაეჭვებს. წერაც (რასაკვირველია, ხელოვნების ნაწარმოებს ვგულისხმობ) უკვე დამკვიდრებული, აღიარებული, დამკვიდრებული ფორმებისა და ურთიერთობების სათუოდ გახდას ნიშნავს.
სხვათა შორის, “ფლანდრიის გზაში” პერსონაჟები ფაქტებს ეჭვის თვალით უყურებენ, სხვადასხვა ვერსიას გვთავაზობენ, საკუთარ თავს ეკითხებიან, ყველაფერი ისე ხდება თუ არა, როგორც უამბეს, როგორც წარმოუდგენიათ თუ როგორც ჰგონიათ, რომ ხედავენ. ყველაფერი იცვლება, არაფერია მყარი, უძრავი. ბუნებრივია, ენაც იცვლება. დღეს სტენდალის ფრაზით ვეღარ დაწერ. ეს ეტლით სეირნობას დაემსგავსებოდა. ჩვენს გარშემო ყველაფერი იცვლება.
– ხშირად დიალოგში ფრაზას წყვეტთ, აბუნდოვანებთ. მოსაუბრე სათქმელს არ ასრულებს. რატომ?
– მგონი, ადამიანები ასე საუბრობენ: “იცით, ეს…” მოკლედ, ნაწყვეტ-ნაწყვეტ, მაგრამ ადვილად უგებენ ერთმანეთს.
– როგორ მიაღწიეთ ამას?
– შრომით… ეს ჩემი მეშვიდე წიგნია. შრომით… შრომით…
ფრანგულიდან თარგმნა სოფიო ბენდიაშვილმა
