ნაჯიბ მაჰფუზი

გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”

კაიროს ყავახანების
დიკენსი

ამჯერად ნობელის  პრემიის ლაურეატი ლიტერატურაში გახდა ძალიან თავმდაბალი
ადამიანი. ასე წერენ ეგვიპტის გაზეთები ნაჯიბ მაჰფუზზე. მათ შორის, ვინც არაბულ ენაზე
წერს,  – ის პირველი ლიტერატორია,  ვისაც  ერგო  ასეთი  პატივი.  მას  პრემიას  ანიჭებს 50-წლიანი შემოქმედებითი გზა მწერლისა,
რომლის ნაწარმოებები ფართოდ არის ცნობილი მსოფლიოს ათეულობით ქვეყანაში.

ჟურნალისტთა ყურადღებისადმი
ყოველთვის თავისამრიდებელი,  ახლა ის ყოველდღიურად
ესაუბრება  რამდენიმე ათეულ ადამიანს, კორესპონდენტს,
იძლევა ტელეინტერვიუებს, პასუხს სცემს რადიოკომენტატორთა შეკითხვებს.

მწერლის რომანების,  მოთხრობების გმირები აღებული  არიან კაიროს სინამდვილიდან: მოკლე დროში ნაჯიბ
მაჰფუზი დამკვიდრდა როგორც მოთხრობისა და “პატარა” რომანის ოსტატი, ზოგიერთმა
კრიტიკოსმა  კი დაიწყო მისი  მოხსენიება “კაიროს ყავახანების დიკენსად”.

– როგორ მოხვედით  ლიტერატურაში?

– წიგნებით კითხვა
მე დავიწყე ძალიან ადრე და ვკითხულობდი ბევრს, თანდათანობით გაჩნდა სურვილი თავადაც
დამეწერა რაღაც. მოგვიანებით ეს გადაიზარდა დაუცხრომელ წყურვილში.

– თქვენი ნაწარმოებებიდან ყველაზე წარმატებულად
რომელს მიიჩნევთ?

– ტრილოგიას “ბეინ  ალ-კასრეინს” და რომანს “ბავშვები ჩვენი
კვარტლიდან”. სწორედ ამისათვის  მომენიჭა
პრემია.

– სხვა მწერალთა ნაწარმოებებიდან თქვენთვის  რომელია ახლობელი?

– გატაცებული ვიყავი
ეგვიპტური ლიტერატურის კლასიკოსებით. ბრწყინვალენი არიან რუსი კლასიკოსებიც: ტოლსტოი,
დოსტოევსკი, ჩეხოვი,  ტურგენევი… რამდენადმე
მათაც იქონიეს გავლენა ჩემს შემოქმედებაზე.

-თქვენისიყმაწვილისდროინდელი  ეგვიპტე რით  განსხვავდება თანამედროვისაგან?

– ამ დროის განმავლობაში
მოხდა უმნიშვნელოვანესი მოვლენები.

1919 წლის სახალხო
გამოსვლები, 1952 წლის რევოლუცია და ის აღმავლობა, რომელიც მან მოუტანა საზოგადოებას.
ომები, – დაუვიწყარი დამარცხებები და გამარჯვებები, რომლებიც ჩემს მეხსიერებაში გადაიტანა
ეგვიპტემ. მართლაც, ეს ომები იქცა კრიზისული პერიოდის უმთავრეს მიზეზად, რომელსაც იტანს
ქვეყანა, მაგრამ მთლიანობაში ეგვიპტე მიდის დემოკრატიული გზით და მშვიდობისმოყვარეობით
აშენებს თავის შინაპოლიტიკურ ურთიერთობებს.

– თქვენი აზრით, რაა  თანამედროვე მწერლის  მისია?

– ეს ჰუმანურობის
მისიაა. სუსტებისათვის დახმარება და დ ჩაგრულებისადმი თანადგომა. ბრძოლა მშვიდობისათვის
ამ პლანეტაზე. ამის გაუცნობიერებლად არც ღირს კალმის ხელში აღება.

– თქვენ, როგორც ნობელის პრემიის ლაურეატს,
უეჭველად გექნებათ მოწვევები საზღვარგარეთიდან. გაქვთ თუ  არა  განზრახული
მოგზაურობა?

– მოწვევები უკვე
მოდის,  მაგრამ მთელი ცხოვრება ეგვიპტეში გავატარე.
უცხოეთში ვიყავი სულ რაღაც ორჯერ. არ მიყვარს კაიროდან გამგზავრება და პრემიაც ვერაფერს შეცვლის.

– მითხარით, როცა შეიტყვეთ პრემიის მონიჭების
შესახებ, არ მოგინდათ გეთქვათ ცნობილი “შეჩერდი, წამო!..”

– ნობელის პრემიისადმი
აბსოლუტური პატივისცემის მიუხედავად  – არ მომსურვებია.  ცხოვრებაში მქონია უფრო ბედნიერი წუთებიც.

– მაგალითად?

– მაგალითად, როცა
შევიტყვე, რომ სტატიები, რომელთა დაბეჭდვის უფლება დიდხანს არ მქონდა, დაბეჭდეს…

– ახლა რაზე მუშაობთ?

– ვფიქრობ, დავასრულო
და გამოვცე ორი ციკლი მოთხრობებისა.

– გეგმავთ თუ  არა  დაწეროთ
რაიმე თანამედროვეობაზე?

– ჯერ არა. მაგრამ
საიდან უნდა ვიცოდე? აი, ჩვენ ვსაუბრობთ, მე კი შესაძლოა უკვე დამებადოს კიდეც ასეთი  ნაწარმოების დაწერის იდეა…

– აზრები ყოველთვის მოულოდნელად იბადებიან?

– ყოველთვის. არასოდეს
არაფერს არ ვგეგმავ. მებადება იდეა – ვჯდები და ვწერ.

ყოველ ნიჭს თავისი ასაკი აქვს

როდესაც ნაჯიბ მაჰფუზთან
ამ შეხვედრის ნებართვა  ვითხოვე, უარს ველოდი  მისი  ჯანმრთელობის
ამჟამინდელი მდგომარეობიდან გამომდინარე, მაგრამ ის, ჩვეულებისამებრ, დამთანხმდა, უწინდელი
კეთილგანწყობით მიმიღო და ხანგრძლივი დროც დამითმო, მიუხედავად  მტანჯველი ტკივილებისა; სხვათა შორის, მას  არც ჩვეული ხალისი  დაუკარგავს. ჯანმრთელობის თაობაზე რომ  ვკითხე, მიპასუხა: “მტკივან ხელს  ახლაც  ვმკურნალობო”,
შემდეგ კი სიცილით დააყოლა: “მაგრამ  სმენა
და მხედველობა ისე დამიქვეითდა, მკურნალობა ვეღარას უშველისო”. მან მწერლობასა და ლიტერატურაში განვლილ გზაზე, იმ
უმნიშვნელოვანეს ქმნილებებზე ისაუბრა, რომლებშიც საკუთარ თავს ხედავს, ცენზურაზე და
იმაზეც, თრგუნავს თუ  არა  იგი მხატვრულ შემოქმედებას.

– როგორია თქვენი დღის განრიგი, უწინდებურად
დათქმული შეხვედრებით არის შეზღუდული?

– ჩემი დღე იწყება
ჩემს მეგობარ მუჰამედ საბრისთან ერთად. ის გაზეთ “ალ-აჰრამის” თანამშრომელია
და პრესას მიკითხავს ხოლმე. ამის შემდეგ ველოდები მკურნალ ექიმს, შუადღისას ვსადილობ
და ცოტა ხნით ვიძინებ. ძალიან ხშირად მოდიან ჩემთან მეგობრები, რომელთა მეშვეობითაც
ვეცნობი პოლიტიკისა და ლიტერატურის სიახლეებს, რადგან მე ვერ ვკითხულობ, ვურ ვუყურებ
ტელევიზორს და ვერ  ვუსმენ რადიოს.

– თქვენზე მოწყობილი თავდასხმისა და ამ ამბის  შედეგებზე მინდა გკითხოთ…

– (ირონიულად იღიმება)
ამ  უბედურების შედეგად, უკვე ორი წელია, ვეღარ
ვწერ. ჯერაც ვმკურნალობ და კალამს ხელში მხოლოდ სავარჯიშოდ ვიღებ. ვიმედოვნებ, წერას
ისევ  შევძლებ.

– არ გიფიქრიათ,  უკარნახოთ ვინმეს და ჩააწერინოთ,  რათა თქვენს ნაწერებთან შეხვედრის სიხარული არ მოაკლდეს
თქვენს კალამს მონატრებულ  მკითხველს?

–  მართალი გითხრათ, არ შემიძლია. მთელი  ცხოვრება აზროვნებას და საკუთარი ხელით წერას ვარ  შეჩვეული, ახლა ვეღარ გამოვიცვლები. აი, ჩემს მემუარებს
კი უკვე სამი წელია ვკარნახობ ჟურნალისტს. ეს მემუარები სადაცაა დასრულდება და მალე
ცალკე წიგნადაც  გამოვა.

– თქვენი ბოლო ნაწერები  ავტობიოგრაფიული ხასიათისაა.
როგორ იქმნებოდა ისინი და თქვით თუ  არა  მათში სათქმელი?

– პირველ რიგში, უნდა  ითქვას, რომ  ეს ჩემი ბოლო ნაწერები როდია. დავწერე  ძალიან მოკლე ნოველები, რომლებიც  იბეჭდება ჟურნალში “ნახევარი დუნია”.
ამ ნოველებმა მაგრძნობინა, რომ მე კვლავ ვმუშაობ. ავტობიოგრაფია უცნაურ ვითარებაში
დაიწერა; კუჭს ვუჩიოდი და ლონდონში აღმოჩნდა, რომ ოპერაცია მჭირდებოდა. ლონდონში წასვლამდე, მერე კი იქიდან დაბრუნებისა და გამოჯანმრთელების
შემდეგაც ვეძებდი  რაიმე  თავშესაქცევს. ამიტომაც ვიწერდი ყველაფერს, რაც
თავში მომდიოდა. გამოქვეყნებაზე კი არ ვფიქრობდი. წერა რომ  დავამთავრე, გადავიკითხე და აღმოვაჩინე, რომ ნაწერი
რედაქტირებას საჭიროებდა. ჩავასწორე. გამოქვეყნებაზე ისევ არ მიფიქრია, რადგან ჟანრი
ვერ  მოვუძებნე. ის არც ნოველა იყო, არც რომანი
და რასაკვირველია, არც პოეზია… მაშ, რა სახით შემეთავაზებინა იგი მკითხველისთვის?
ჩემი მეგობრების ნაწილი მირჩევდა მის გამოქვეყნებას, ნაწილი წინააღმდეგი იყო. ცოტა
არ იყოს, მომწყინდა ეს დაუმთავრებელი ურთიერთდაპირისპირება და მისთვის რომ ბოლო მომეღო,
ავდექი  და “ალ-აჰრამს” გავუგზავნე.
დაიბეჭდა და ჩემთვის სრულიად მოულოდნელად აღმოჩნდა, რომ იგი ბევრს მოეწონა.

– მოგენატრებათ ხოლმე  თქვენი რომელიმე ნაწარმოების წაკითხვა?

– მართალი გითხრათ,
არასოდეს მიყვარდა  ჩემი ნაწარმოებების კითხვა
მათი დაწერის შემდეგ, მაგრამ ვუყურებდი კი მათ ტელევიზიით ან კინოში; თუმცა, ამჟამად,
ორივე ერთნაირად მიჭირს. აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ  ფილმებად  ან სერიალებად ეკრანიზებული ჩემი ნაწარმოებების
უმრავლესობა სავსებით  მისაღები მგონია, მცირე
გამონაკლისთა გარდა.

– ხომ არ ფიქრობთ, რომ თქვენს რომანებს ეკრანიზებამ
პოპულარობა შეჰმატა?

– შედარებაც არ არის
ნაბეჭდ ჩარჩოში მომწყვდეულ  ნაშრომსა და მის
ეკრანიზებულ ვარიანტს შორის, იქნება ეს სატელევიზიო თუ კინემატოგრაფიული ვარიანტი.
ჩემი ტექსტები ზეპირად იცის მილიონმა მაყურებელმა მაშინ, როცა მათი მკითხველი რამდენიმე
ათასს არ აღემატება. ეკრანიზება ლიტერატურისთვის სასარგებლოა, რადგან იგი ავრცელებს
მას იმ ხალხშიც, რომელიც არ კითხულობს.

– თქვენი რომანების ეკრანიზებული ვარიანტები
ნაჯიბ მაჰფუზის პიროვნების ამსახველია თუ  რეჟისორის?

– კინემატოგრაფიულ
ფილმებში რეჟისორი ნომერ პირველი ფიგურაა, რადგან ის ასრულებს  მთავარ სამუშაოს. იგი მწერლის ნაწარმოებს მისეული
თვალთახედვით გვთავაზობს. ასევე ხდება ტელევიზიაშიც. ნაწერი,  რომელიც ხილულ მხატვრულ ნაწარმოებად იქცევა,  უკვე რეჟისორს ემორჩილება. არასოდეს მიცდია საკუთარი
აზრი  მომეხვია თავზე  რომელიმე რეჟისორისთვის. მათ თავიანთი შეხედულებისამებრ  მოქმედების სრულ თავისუფლებას ვუტოვებდი.

– თქვენი რომანებიდან  რომელია ყველაზე ახლოს
თქვენს გონებასა და გულთან?

– არ არსებობს ასეთი
განსაზღვრული რომანი. როგორც შვილებს არ არჩევენ, ისე  მათ ვერ განვასხვავებ. თუმცა ზოგ რომანზე მეტი ჯაფა მაქვს  გაწეული სხვებთან შედარებით, მაგალითად, ტრილოგიაში,
ეპოპეაში “ალ-ხარაფიში”, “ათას ერთ ღამეში” და  ზოგ ნოველაში.

– ნაჯიფ მაჰფუზი თუა  მისი რომანების გმირთა  შორის?

– ზუსტად მისი  მსგავსი არა, მაგრამ ბევრჯერ მითქვამს, რომ ქემალი, ტრილოგიაში, წარმოადგენს იმ ინტელექტუალურ
და სულიერ განათლებას, რომელზეც გაიზარდა მთელი ჩემი თაობა.

– დიდტანიანი რომანი კონტრასტს ხომ არ ქმნის
ჩვენი ეპოქის სწრაფ რიტმთან?

– ლოგიკა ამას ადასტურებს.
სწრაფ ეპოქას უფრო მსუბუქი ნაშრომები ესადაგება, თუმცა რომანს თავისი მკითხველი ჰყავს
მთელ მსოფლიოში. ისე  კი, ღმერთმანი, არ ვიცი,
ამ ინტერნეტის ეპოქაში ეყოლებაღა მკითხველი 1000-გვერდიან  რომანს?

– ნასესხობა თუ  მიგაჩნიათ დასაშვებად ლიტერატურაში?

– ნაწერი, პირველ
რიგში, ავტორის სულის გამოძახილი უნდა იყოს, სხვა მწერლების რა გავლენის ქვეშაც არ
უნდა იმყოფებოდეს იგი. ნასესხობა ალბათ უფრო კინოში შეიძლება მოხდეს…

– აქვს თუ არა  ტალანტს განსაზღვრული  ასაკი?

– ვიღაცა დიდხანს
წერდა ბევრს,  ვიღაცა უფრო ნაკლებს, ვიღაც კი
მთელი სიცოცხლე ერთ რომანს წერს… ყოველ ნიჭს თავისი ასაკი აქვს. მე ვიცნობ ხალხს,
რომელთაც ერთი ან ორი ნაწარმოები შექმნეს და ამის შემდეგ აღარაფერი.

– შეიძლება მწერალმა დროებითი უნაყოფობის შემდეგ
ისევ განაგრძოს წერა?

– ეს მე შემემთხვა.   5 წელი (1952-57 წ.წ.)  წერა  შეწყვეტილი
მქონდა, მხოლოდ კინოსცენარებს ვწერდი, შემდეგ კვლავ დავუბრუნდი ლიტერატურას.

– თქვენ სახელმწიფო მოხელე იყავით და თან მწერალი,
მოქმედებს თუ  არა  თანამდებობა მწერალზე?

– მოქმედებს და ეს
გავლენა  პოზიტიურიცაა და ნეგატიურიც. ყველაზე
უარყოფითი თვისება,  რაც ამას თან ახლავს, ეს
მწერლის აქტივობის სამსახურისთვის ხარჯვაა, პოზიტიური მხარე კი ცხოვრებისეული გამოცდილება და იმ პიროვნებებთან  ნაცნობობაა, რომლებთანაც მას სამსახური აკავშირებს.

– სიყვარული? უნდა გამოსცადოს იგი მწერლმა,
რომ წეროს მასზე?

– მე ასე მგონია,
თუ  კაცი შეყვარებულია, ის უკეთ  წერს. როცა უყვარს, მისი  სული უფრო სავსე და  მდიდარია, რაც განაწყობს როგორც სიყვარულზე, ისე  სხვა თემებზე საწერად.

– შეიძლება წერა შემოსავლის მიღებისა და კომერციული
მიზნით?

– ეს პიროვნებასა
და მის ზნეობაზეა დამოკიდებული. ზოგი კარგად გამოიძიებს ხოლმე, ხალხს რა სჭირდება.
წერს და აქვეყნებს მას და შემოსავალსაც  იღებს,
მაგრამ ეს არ არის ნამდვილი მწერლობა, ეს წერის გარკვეული სახეა, იგი მწერლის შინაგანი
“მე”-დან მოდის, რომელიც ამ თავისი ექსპერიმენტით საკუთარ კმაყოფილებას უფრო
წინ აყენებს, ვიდრე ნაწერის  მკითხველი საზოგადოებისთვის
მისაღებლობა-მიუღებლობას.

– ნაჯიბ  მაჰფუზის შემოქმედებას  რა გამოარჩევს სხვათაგან?

– ერთი ნიშნით მისი
დახასიათება არ შემიძლია, რადგან ის ერთმანეთს უთავსებს ისტორიულ მწერლობას, რომანტიზმს,
რეალიზმს, სიმბოლიზმსა და ექსპრესიონიზმს.

– თქვენ ხანმოკლე პერიოდი (სულ 10 თვე) ხელოვნების
ნაწარმოებთა ცენზურას ხელმძღვანელობდით. ცენზურა ეხმარება ხელოვნებას?

– მიმაჩნია, რომ გონივრული
ცენზურა თავად შემოქმედთა სასიკეთოდ მუშაობს. იგი კანონის  და ზნეობრივი ეთიკის საფუძველზე განსაზღვრავს  დასაშვებსა და აკრძალულს. ცენზურაში მუშაობის მანძილზე ვიყავი ხელოვნების ქომაგი და ამასვე
ვითხოვდი ჩემი კოლეგებისგან… ისე,  მწერალს
ბევრად მეტი თავისუფლების მიცემის  საშუალება  აქვს საკუთარი თავისთვის, ვიდრე კინემატოგრაფისტს.

– როგორ გგონიათ, თქვენ მიერ  ნობელის  პრემიის მიღებით   არაბული რომანი  მსოფლიო ლიტერატურის ორბიტაზე გავიდა?

– დარწმუნებული ვარ,  რომ ბევრ არაბ ლიტერატორს შეიძლება ეწოდოს  მსოფლიო
დონის, რაც იმას ნიშნავს, რომ  მათი წაკითხვა
შესაძლებელია მშობლიური გარემოს ფარგლებს გარეთაც.

– ისრაელთან ურთიერთობის ნორმალიზაციაზე რა
აზრისა ხართ?

– ნორმალიზაცია ზავსა
და მშვიდობას გულისხმობს, მათ პარალელურად მიმდინარეობს. მშვიდობას კი ამჟამად წინ
დაბრკოლებები ეღობება.

– მიმდინარე ვითარებაში, როცა სამშვიდობო პროცესი
კრიზისს  განიცდის, დასაშვებად მიგაჩნიათ ისრაელელ
მწერლებთან შეხვედრა?

– ამასთან  მაგას რა კავშირი  აქვს! თვით ომის პირობებშიც კი შეუძლიათ  ჩემთან კონტაქტი.  ხელის  შემშლელი რა უნდა  იყოს? რატომ ვეტყვი უარს ვინმეს,
თუკი იგი ჩემთან შეხვედრას ითხოვს?! რისი უნდა მეშინოდეს?!

ჩემს მწერლობასა და  ხედვაში ყველა უდიდესი ძვრა მოულოდნელად, უცაბედად
ხდებოდა!

ნაჯიბ მაჰფუზისთვის
1988 წლის ოქტომბერში ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემიის მინიჭებიდან მრავალი წელი
გავიდა.  იმ დღიდან რამდენი  რამ ითქვა, პოზიტიურიცა და ნეგატიურიც, პრემიასა და მის ლაურეატზე და არაბული სალიტერატურო
მწერლობის მდგომარეობაზე, მაგრამ ნაჯიბ მაჰფუზი აქ პირველად საუბრობს თავისი ბელეტრისტიკის
უდიდესი ძვრების შესახებ – როგორ ხდებოდა ისინი და ასევე ლიტერატურისა და სალიტერატურო
მწერლობისგან შორს მდგარ  იმ ღირსშესანიშნავ
შემთხვევაზე, რომელმაც მას  ამ გარდაქმნებისკენ
უბიძგა.

მართლაც, ნაჯიბ მაჰფუზი
ისტორიაში შევა იმ მხრივაც, რომ ის მეტად თავმდაბალი ადამიანთაგანია. იგი ერიდება ბრტყელ-ბრტყელ,
ხმაურიან სიტყვებს და არ საუბრობს იმ მიზეზზე, რამაც განაპირობა ფარაონული ეგვიპტის
შესახებ ისტორიული რომანებიდან წერის რეალისტურ ეტაპზე მისი  გადასვლა, რომლის მწვერვალიც გახლდათ მისი გახმაურებული
ტრილოგია, ამის შემდეგ კი მწერალი ე. წ.

“უდიდესი ადამიანური
კითხვების” რომანებზე გადადის, რომლითაც ლიტერატურული ხელჩაქნეულობისა და  სასოწარკვეთის წლების შემდეგ ნაჯიბ მაჰფუზი მწერლობას
დაუბრუნდა. როდესაც მწერალი ამ  გადაქმნებზე
საუბრობს, მისთვის ჩვეული  თავმდაბლობით ამბობს,  რომ  ისინი
ყველანი მოულოდნელად, უცაბედად მოხდა და საამისოდ რაიმე წინასწარი გეგმა მას არ ჰქონია,
თუმცა რომელიმე სხვა მწერალს, შესაძლოა, ვრცლად ესაუბრა იმ ფილოსოფიაზე, ამა თუ  იმ ცვლილებას რომ განაპირობებდა, მაგრამ ნაჯიბ მაჰფუზი
მორიდებული ადამიანია და,  რაც მთავარია,  გულწრფელი. გულწრფელობაა ის საიდუმლო, რასაც მწერალი
მიჰყავს ხალხამდე  ან აშორებს  მათ ერთმანეთს და, რადგან ძნელია, უსვამდე ნაჯიბ
მაჰფუზს კითხვებს, იღებდე მისგან პასუხებს და არ დაინტერესდე მისი ამჟამინდელი მდგომარეობით,
საჭიროდ მივიჩნიეთ,  შევხებოდით დიდი ლიტერატორის
პიროვნულ და სალიტერატურო ვითარებას ამჟამად, კერძოდ, როცა ის ვერ  კითხულობს, ვერ  წერს და დიდის გაჭირვებით ესმის.

ეს ინტერვიუ თანამედროვე
დიდ არაბ ლიტერატორს ჩამოართვა ცნობილმა ჟურნალისტმა, ნოველისტმა და რომანისტმა იუსუფ
ალაკიდმა კაიროში.

– უდიდესი ცვლილებები თქვენს რომანისტულ მწერლობაში
ერთი მიმდინარეობიდან მეორისკენ გეგმაზომიერად ხდებოდა თუ როგორ? როგორ გადახვედით,
მაგალითად, ფარაონული ეგვიპტის ისტორიული რომანებიდან  პირველ რეალისტურ რომანებზე და რეალისტურიდან კი
მომდევნო რომანებზე?

– ღმერთმანი, ეს გადასვლები
ერთი ციკლიდან მეორეზე,  ერთი ინტერესიდან მეორეზე  წმინდა წყლის შემთხვევითობაა.

– თქვენი მხრიდან  ყოველგვარი წინასწარი  დაგეგმვის გარეშე?

– აქ არავითარი დაგეგმვა
არ ყოფილა, არც წინასწარგანზრახული და არც სხვაგვარი.

– მოდით, დავიწყოთ  პირველი ცვლილებებიდან. სამი
ფარაონული რომანის  – “თებეს ბრძოლა”,
“როდოპისი” და “აჰმასი – დამოუკიდებლობის გმირი” – დაწერიდან.
რა იყო ამ რომანების წერის მიზანი?

– ეს იყო  ეგვიპტის ისტორიის  აღწერის  ჩემეული მცდელობა თუ  მცდელობის სურვილი, ფარაონების
ეპოქიდან  მოყოლებული თანამედროვე  ეპოქამდე რომანების  ციკლით. მაშინ მეჩვენებოდა, რომ  ეს სამუშაო მთელი სიცოცხლის მანძილზე ჩემი ერთადერთი
საქმიანობა იქნებოდა, მთელი ცხოვრების კურსი.

– მაგრამ ეს ფარაონული ისტორია მხოლოდ სამი რომანი გაგიგრძელდათ და ამაზე შეჩერდით. ზუსტად
რა მოხდა?

– უცაბედად მესამე
რომანის შემდეგ აღმოვაჩინე, რომ სურვილი ჩამიკვდა. დამიჯერეთ, აქამდე არ ვიცი ეგვიპტის
ისტორიის რომანებით დაწერის სურვილის ამ მოულოდნელი ჩაკვდომის საიდუმ- ლო. ეს შეჩერება
დაუგეგმავად მოხდა, ჩემი პიროვნული სურვილით.

ძველი თებედან თანამედროვე  თებესა და ახალ კაიროზე გადავედი.  ამ გადასვლისას აღმოვაჩინე, რომ საკუთარი თავი მთხოვდა
ჩემთვის და მკითხველისთვის ჩემთან შედარებით კიდევ უფრო უცნობი, დაფარული სამყაროს
წარმოდგენა-წარმოჩენას. სწორედ ამიტომ აუცილებელი გახდა რეალისტური მწერლობა, რომელიც
მეტად შესაფერი იყო ამ ახალი ეტაპისთვის.

– მაგრამ თქვენი რეალისტურ მწერლობაზე გადასვლის
დროს ყველა, თქვენი ჩათვლით, მსოფლიოში რეალიზმის სიკვდილს წინასწარმეტყველებდა. როგორ
გაბედეთ ეს გადასვლა, რომელიც მწერლობის დინების საწინააღმდეგო სვლა იყო?

– მთლად სწორს არ
ბრძანებთ.  ცნობილი ფაქტია, რომ  ყველა რეალიზმის სიკვდილს იუწყებოდა, როცა მე მას
დავადექი, მაგრამ იგი ვპოვე, როგორც შესაფერისი მხატვრული  ფორმა და მეთოდი –  წამომეჭრა ჩემი სათქმელი და  მიმეტანა იგი ხალხამდე.  ასე შევბედე წერის ამ  ფორმას. ეს ცვლილება სპონტანურად მოხდა, ყოველგვარი
წინასწარდასახული მიზნის თვინიერ.  ფარაონულ
ეპოქაზე წერა იმიტომ არ შემიწყვეტია,  რომ  ჩემი მიზნები მასში ამოვწურე ან მასზე წერის უსარგებლობა აღმოვაჩინე, ანდა ამის შემდეგ მოვისურვილე
რეალისტური მწერლობა, მივატოვე იგი და სხვაზე გადავედი. კიდევ ერთხელ გარწმუნებ, ეს
ასე არ მომხდარა. ჩემი შინაგანი  მე  იყო ყოველთვის ერთი ეტაპიდან მეორეზე  ჩემი გადასვლების წარმმართველი.

– ერთი და იმავე ეტაპის რომანები, როგორებიცაა
“ალ-მიდაკის შესახვევი”, “ხან ალ-ხალილი”, “ახალი კაირო”,
“დასაწყისი და დასასრული”… ცალ-ცალკე, იზოლირებულად იწერებოდა თუ რამე
კავშირშია ერთმანეთთან? ხომ არ არის მისაღები თქვენთვის, რომ ამ რომანებს აერთიანებს
ერთი ადგილი – ისლამური კაირო და ერთი და იგივე დრო – 40-იანი წლები?

– არა,  ეს ის არ არის, რაც ამ  რომანებს აერთიანებს. მხოლოდ ერთიანი სტილია ის,
რაც ამ ტექსტებს ერთმანეთთან აკავშირებს, წერის მანერა და ხედვაც.  კავშირი აქ გამომდინარეობს  ერთი  და
იმავე სამწერლობო ეტაპიდან.

– ამას მოჰყვა  ადამიანური ბედ-იღბლისა და უდიდესი იდეების ამსახველ
რომანებზე გადასვლა. როგორ მოხდა ეს?

– მოხდა ისე, რომ
უდიდესი ლიტერატურული ხელჩაქნეულობის პერიოდში – 1952 წლის 23 ივლისის რევოლუციის შემდეგ,
წერას შევეშვი იმ ზომამდე, რომ  სცენარისტადღა
ვმუშაობდი.  დავწერე  რამდენიმე კინემატოგრაფიული ფილმის სცენარი. ვწერდი
სცენარებსა  და დიალოგებს და იმ პერიოდში ასე
წარმომედგინა, რომ ლიტერატურის წერა ჩემს ცხოვრებაში საბოლოოდ დამთავრდა და წარსულის
მიღწევებადღა მრჩებოდა. ამიერიდან მე მას აღარ დავუბრუნდებოდი, რადგან ჩემი სიტყვა
ლიტერატურაში უკვე ვთქვი და დავამთავრე, მაგრამ აღმოვაჩინე,  რომ  საქმე
ხელახლა დაიძრა, თუმცა სხვაგვარად.

– რა არის ის ახალი ელემენტი, რამაც ეს ახალი
გზა განაპირობა?

– იყო იდეა,  რომელიც საფუძვლად დაედო იმ მოტივებს, წერის განახლებისკენ
რომ  შემომაბრუნეს.

– თქვენ მიერ  ფილოსოფიაში მიღებულმა  განათლებამ ხომ არ შეასრულა თავისი როლი თქვენი ამ მიმართულებით შემობრუნებაში?

– მიუხედავად წერის
მანერისა, ფილოსოფია თან სდევდა ყველა ჩემს განვლილ ეტაპს, დაწყებული ისტორიული ციკლიდან,
მოყოლებული იმ ეტაპამდე, რომელზედაც ახლა ვსაუბრობთ და ეს იმიტომ, რომ  ფილოსოფია არის უპირველესი ყოვლისა.

– თქვენი ნოველათა კრებული “ალაჰის წუთისოფელი” ითვლება უდიდესი  კითხვების თხზულებათა წყაროდ,  მიუხედავად იმისა, რომ ის რომანი  კი არა, ნოველათა კრებულია.

– ეს თანამედროვე  ეტაპს  განეკუთვნება,
“უდიდესი კითხვების” ეტაპს,  როგორც
შენ მას უწოდებ ან მეტაფიზიკურ ეტაპს,  როგორც
მას ზოგი კრიტიკოსი ეძახის და სწორედ ამით განსხვავდება ჩემი პირველი ნოველათა კრებულისგან
“სიგიჟის ჩურჩული”.

– მივედით უდიდესი კითხვების  რომანებამდე: “გზა”,  “ალ- ხარაფიში”, “ათასი ღამის ღამეები”…
ეს ამ  ეტაპის ყველა რომანია?

– სწორია… შეიძლებოდა,
ამ რომანებისთვის რომანი “ლაყბობა ნილოსზე”  დაგვემატებინა.

– მიუხედავად იმისა, რომ  იგი 60-იანი წლების შუა ხანების ეგვიპტის აქტუალურ მოვლენებს  ეხება?

– ორი კურდღელი მოვკალი
– შევეხე საჭირბოროტო და  საჩოთირო საკითხებს,
რომელთაც ამავდროულად შესწევდათ ძალა უდიდესი კითხვების წამოჭრისა. ამიტომაც  ითარგმნა და მსოფლიო მასშტაბით  იკითხებოდა  მაშინ, როცა რომელიმე  მის მკითხველს შეიძლება,
წარმოდგენაც არ ჰქონოდა  იმ ადგილობრივ ვითარებასა
და იმ მოვლენათა ფონზე, რომელთაც ის შეეხებოდა.

– ზოგი კრიტიკოსი მიიჩნევს, რომ თქვენი შემოქმედების
მთავარი  ადამიანური კითხვები მხოლოდ იმ რომანებით
არ შემოიფარგლება, რაც ჩვენ ჩამოვთვალეთ…

– ნამდვილად…  როგორც უკვე გითხარი,  ფილოსოფია  ყველა ჩემს ბელეტრისტულ ლიტერატურულ ნაშრომში დევს,
თვით რომან “როდოპისშიც”, რომელიც პირველ, ისტორიულ ეტაპს განეკუთვნება.
იქაც კი უდიდესი კითხვებია.

– ეს იმას ხომ არ ნიშნავს, რომ რომანისტისთვის
უმჯობესია, ფილოსოფია შეისწავლოს?

– არა,  სრულებითაც არა.

– მაგრამ თქვენ ხომ სწავლობდით ფილოსოფიას?

– ეს მხოლოდ და მხოლოდ
შემთხვევითობის წყალობით მოხდა.

– მაგრამ თქვენ რომ ფილოსოფია არ გესწავლათ,
შეიძლება, საქმე სხვაგვარად  წასულიყო?

– შეიძლება… მაგრამ  ჩვენ ფილოსოფიის თავისუფალი მკითხველები ვიყავით,
რაც სისტემატური, რეგულარული შესწავლისგან შორს დგას. ჩვენ ვემოწაფებოდით ტაჰა  ჰუსეინს, აბას ალ-აკკადს, სალამა მუსას, იბრაჰიმ
აბდ ალ-კადირ ალ-მაზინის. ფილოსოფიას ამ  მოწაფეობის
შემდეგ მივუტრიალდი, შესაძლოა მისი  გავლენით
ჩემზე.  თუმცა  ამ  სახელებს  ჩემზე  შემოქმედებითი  გავლენა რომ ჰქონოდა,  შესაძლოა, ფილოსოფიის
შესწავლას არც შევდგომოდი. მაგალითად,  ალ-ყაკკადი  რომ  ისეთი  რომანისტი ყოფილიყო, როგორიც პოეტი იყო და ტაჰა ჰუსეინი რომ რომანისტი ყოფილიყო, ნამდვილად
ინგლისური ან არაბული ენის  განყოფილებაზე შევიდოდი,
ნაცვლად ფილოსოფიის შესწავლისა.

– თუმცა, როცა ისტორიული რომანები  წავიკითხე, ვთქვი ჩემთვის, მართლაც ნაჯიბ მაჰფუზი ფილოსოფიის შესწავლის ნაცვლად ისტორიის
კვლევის გზას უნდა დასდგომოდა-მეთქი…

–  ეს ძალიან გონივრულია.  მწერალი, რომელიც ესწრაფვის ეგვიპტის ისტორიაზე
წერას, ბუნებრივია, რომ ისტორიის კვლევაში დასპეციალდეს. სინამდვილეში, მე ეგვიპტის
ისტორიას მისი სიყვარ- ულისა და მისით აღტაცების გამო მოვკიდე ხელი, განსაკუთრებით
კი ძველის, ვგულისხმობ ფარაონულს.

– არ გქონიათ  სურვილი, დაგესრულებინათ წერის ეს ხაზი?

– დამიდგა ასეთი სურვილი
და დავწერე რომანი “რეალობის მკვიდრი”. იგი ეხნატონს ეხება და  ასრულებს პირველ სამ  რომანს.

– ახლა არანაირი სურვილი არა  გაქვთ ისტორიული რომანის წერისა?

– არავითარი სურვილი
არა  მაქვს.

– ახლა რა აზრები გიტრიალებთ თავში უბედური
შემთხვევის შემდეგ თქვენი მარჯვენისა და მხედველობის მდგომარეობის მიზეზით წერის შეწყვეტის  ამჟამინდელ ეტაპზე?

– ძნელია ამას  იდეები ვუწოდო, ის პირადი საქმეები უფროა. მე  დიდ დროს ვატარებ  განმარტოებაში და  მთელი ჩემი ნუგეში წარსულის გახსენებაა პიროვნებათა მეშვეობით. ადრე, როცა ვწერდი, რომანს
შევყავდი სამყაროს წვრილმან დეტალებში, კითხვას მივყავდი აწმყოსა და ხვალინდელი დღისკენ.
ეს კარი ახლა სრულიად დაიხურა ჩემთვის. ფიქრებისა და განსჯის უმრავლესობა შორეული წარსულისკენ
მეწევა, მთლად დასაწყისისკენ, როცა ალ-გამალიას უბანში, ყადის სახლში, ვცხოვრობდი,
სადაც  დავიბადე. ისლამურ კაიროში.

– ადგილებს უბრუნდებით, პიროვნებებს თუ  მოვლენებს?

– ეს ყველაფერი ერთდროულად
ხდება. ძნელია ვთქვა, რომ  ამათგან ერთ რომელიმე
კომპონენტს  გამოვყოფ.

– ვინ არიან ის პიროვნებები, ვისაც უბრუნდებით
ახლა?

– მათი დიდი უმრავლესობა
უკვე გარდაცვლილია. ძალიან მცირე ნაწილი ცოცხლებისა ხანდახან შეუმჩნევლად შემოიპარებიან
ხოლმე ჩემს ფიქრებში. გარდაცვლილთა უმრავლესობა ჩემი ოჯახიდანაა – მამაჩემი, დედაჩემი,
ძმები, ზოგიერთი მეგობარი.

– წარსულის ეს ჭვრეტა  რამე კონკრეტულზე მიგანიშნებთ?

– არა, მე თითქოს
ციხეში გამომწყვდეული კაცი ვარ,  რომელიც წარსულის
დროებში ამგვარ გადასვლებში თავისუფლად ამოვისუნთქავ ხოლმე.

– ამასთან ერთად, თქვენ გიკითხავენ ყველა გამომავალ
გაზეთს და ყოველდღიურად ხვდებით ხალხის გარკვეულ კატეგორიას. ისინი ცდილობენ მოგაწვდინონ
თქვენ მომხდარი.

– ეს ზედაპირული საქმეებია.  საქმე, რომელსაც მე თვითონ არ ვასრულებ. კითხვა
ან თვალყურის დევნება იმისა, რაც ამქვეყნად ხდება, ზედაპირზე რჩება, სიღრმეებს საერთოდ
არ აღწევს, მიუხედავად იმისა, რომ მე ნახევარ დღეზე მეტს სწორედ ამ საქმეებს ვანდომებ.
მერე კიდევ ეს საქმეები მნიშვნელობითაც ზედაპირულია. ჟურნალ-გაზეთები გამოკვლევა  როდია, თანაც ისინი წარმავალი, დროებითი, წვრილმანი რაღაცებია, უდიდესი ჭვრეტისგან შორს მდგარი.
ყოველდღიურ საქმეებში ჩაძირვა  არ ეხმარება
ადამიანს ცხოვრებისეული პოზიციის შემუშავებაში.

– არის ისეთი კონკრეტული, გარკვეული რამ, რისი
კითხვაც გენატრებათ თქვენ თვითონ?

– ბევრი რამის…
მაგალითად, ზოგი რამ, რაც ადრე წამიკითხავს და მსურს ხელახლა წამეკითხა, თავიდან, უმრავლესობა
იმ ახალი წიგნებისა,  რომლებზეც  მსმენია და  არ შემიძლია  მათი  წაკითხვა
ჩემი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო.

– მაინც კონკრეტულად რა წიგნებია ეს?

– უპირველეს ყოვლისა,
იმ წიგნების  თავში, რომლებზეც ბევრი მსმენია
და ვისურვებდი წამეკითხა, ამერიკაში მცხოვრები იაპონელი მოაზროვნის ფუკოიამას წიგნია
“ისტორიის დასასრული”.

– მაგრამ ნაიმ საბრიმ  ხომ წაგიკითხათ ამ  წიგნის თითქმის მესამედი?

– დიახ, ასე იყო,
მაგრამ გარემოებებმა  შეგვაწყვეტინა. ვადასტურებ,
რომ  ის ძლიერ მშვენიერი  წიგნთაგანია.

– სხვა წიგნები?

–  ახალი წიგნებიდან,  რომლებზეც მსმენია  და  ვისურვებდი
არაბულად მათ წაკითხვას,  მუჰამედ ჰასანეინის  წიგნია “საიქიოს სტრუქტურა”. მან დიდი და ხანგრძლივი, მნიშვნელოვანი ცხოვრებით
იცხოვრა, მნიშვნელოვანი მწერალია. ვისურვებდი, გავცნობოდი მის აზრსა და ანალიზს, მაგრამ
დიდად სამწუხაროდ, მხედველობა დავკარგე, რამაც მომწყვიტა მისი  ნაწერების კითხვას.

– რატომ ვინმეს არ სთხოვთ, წაგიკითხოთ მისი  ცალკეული მონაკვეთები?

– ეს ფანტაზიაა. ვინ
წაგიკითხავს მთელ წიგნს? სხვებისგან არაფერს ვითხოვ,  გარდა  იმისა, რაც მათ  საკუთარი  ნებით  შეუძლიათ
შემომთავაზონ, სრული არჩევანი მათზეა. ჩვენი ეს საუბარი ჩათვალე, როგორც საშუალება,
გიამბო ეგვიპტის, არაბული სამყაროსა და მსოფლიოს სიახლეებზე, მე კი სარგებლობას ვიღებ  შენი ნაამბობიდან.  შემდეგ ჯამალი  წამიკითხავს  კასიდას ან ნოველას, მაგრამ  საქმე ამას არ გასცდება.
საერთოდ კი კითხვა მაინც ისეთ საქმიანობად რჩება, რაც ადამიანმა თვითონ უნდა აკეთოს.

– უახლოეს მომავალში, თქვენი მარჯვენის განკურნების
შემდეგ, როდესაც წერას დაუბრუნდებით, რა იქნება პირველი სტრიქონი, რომელსაც დაწერთ?

– რამე ახალგაზრდობის
დღეებიდან და წლებიდან… მოგონებები.

– ეს ავტობიოგრაფიულ გამოძახილთან იქნება ახლოს?

– არა… ძალიან მოკლე
ისტორიები (ჰიქაიათები).

– ადრე მითხარით, რომ ერთსტრიქონიანი ჰიქაიათების
დაწერა  გსურდათ…

– ეს ხუმრობით…
სერიოზულად ეს არ მითქვამს. გითხარი, როგორც სასაცილო ანეკდოტი, რომელზეც  გავიცინებდით, მაგრამ ზოგმა დაიჯერა ეს ანეკდოტი
და განაცხადა, რომ მე მასთან დავბე- ჭდავდი ერთსტრიქონიან ნოველებს.

წერის ჩემეული პრობლემა
მხოლოდ  ხელი როდია. საქმე ისაა, რომ  ვერ  ვხედავ,
რასაც ვწერ. ჩემს ნაწერს მხოლოდ შავ ხაზებად ვლანდავ, ამიტომ, რასაც დავწერ, კონცენტრირებული
და მარტივი უნდა  იყოს, წინააღმდეგ შემთხვევაში,
აზრი მეკარგება,  ჩემი დაწერილის გადათვალიერება
რომ  მოვინდომო.

– მაშ, მწერლობაში დაბრუნება  ხელის კი არა, მხედველობის პრობლემა ყოფილა?!

– მზერა, მხვედველობა
ხელზე ათასგზის უფრო მნიშვნელოვანია.

– სანამ საქმე ამგვარადაა… არ გიფიქრიათ,
ხმით მაინც ჩაგეწერათ თქვენი მონათხრობი?

– არ ვიცი… კარნახით
ჩემი ისტორიის ჩაწერა შეუძლებელია. არ ვიცი, როგორ შევიცვალო წერის მეთოდი, რომელსაც
ამდენი წელია მივდევ, 80 წელია. როგორ ვიფიქრო მის შეცვლაზე, როგორ?.. არ ვიტყოდი,
რომ ეს ძნელია. ვიტყოდი, რომ ეს შეუძლებელია, შეუძლებელზე უფრო შეუძლებელი.

– მაგრამ თქვენ ხომ კარნახობთ გაზეთ “ალ-აჰრამის”
წარმო- მადგენელს  თქვენს შეხედულებებს ყოველკვირეულად?

– ეს მხოლოდ  სიტყვებია, როგორც საუბარი,  რომელიც  ახლა მიგვყავს, მაგრამ  ამას მწერლობად არ ვთვლი. ის სავსებით  განსხვავდება მწერლობის, წერის იდეისგან. მაგალითად,
ტაჰა  ჰუსეინი როცა კარნახობდა, ის ამას წერად
მიიჩნევდა, ეს მისი მეთოდი იყო. იგი მთელი სიცოცხლის მანძილზე კარნახობდა, არასოდეს
დაუწერია, კალამი ხელში არ აუღია,  ასო არ გამოუყვანია
ფურცელზე. ის კარნახს  პროფესიონალურად მისდევდა.

ეს ინტერვიუ ორი შეხვედრის მანძილზე იწერებოდა
ნაჯიბ მაჰ- ფუზთან. პირველზე ფოტოგრაფი მოვიდა და ბევრი სურათი გადაგვიღო. მოვიდნენ ჩვენი შეხვედრის დამსწრენი. შეკითხვები
მეორე შეხვედრისთვის გადავდე. სანამ საუბარს დავიწყებდი, მკითხა:

– ეს ინტერვიუ რომელი
ჟურნალისთვის მზადდება?

ვუთხარი:

– “ალ-არაბიასთვის”. მან დაასრულა:

– კუვეიტური “ალ-არაბიასთვის?”

და, სანამ ვუპასუხებდი, თქვა:

– იცი, რომ მისი მუდმივი
მკითხველი ვიყავი? ერთი იმათთაგანი, ვინც ყოველთვის მოუთმენლად ელოდა მის წაკითხვას
ყოველი თვის დასაწყისში.  მართლაც დიდებული
ჟურნალია.

– როდის შეწყვიტეთ მისი კითხვა?

– შვიდი  წლის წინ, როცა საერთოდ შევწყვიტე  კითხვა და მათ შორის “ალ-არაბიასაც”.

– რა დაგრჩათ  გონებაში “ალ-არაბიადან”?

– ის არის საყოველთაო
კულტურულ-საზოგადოებრივი ჟურნალი. მისი  მკითხველისთვის
ბევრი სხვა ჟურნალი უკვე  უსარგებლო ხდება.
იგი საუკეთესო არაბულ მონაპოვრად  ითვლება არაბულ
კულტურული ხასიათის პრესაში. ის საუკეთესო ჟურნალია ამ ტიპის ყველა არაბულ ჟურნალს
შორის. ის ყოვლისმომცველი, ენციკლოპედიური ხასიათის ჟურნალია და ჩვენ გვესაჭიროება
ამგვარი ჟურნალები, სანამ ენციკლოპედიური ცნობარები ასე მცირერიცხოვანი და იშვიათია.

თარგმნეს

შორენა წიქარიშვილმადა დარეჯან გარდავაძემ