ეროვნული სასწავლო გეგმის გამჭოლ კომპეტენციებში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია წიგნიერების განვითარება, რომელიც არა მარტო ტრადიციული კითხვის, წერისა და ზეპირმეტყველების უნარების დაუფლებას, არამედ ცოდნის სხვადასხვა შინაარსობრივ კონტექსტში გადატანას და გამოყენებას, ზეპირი კომუნიკაციის, წაკითხულის განხილვის, დისკუსიის, ანალიზისა და სინთეზის, კრიტიკული აზროვნებისა და წარმოსახვის უნარების განვითარებასაც გულისხმობს.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, მასწავლებელმა სწორად და მიზანმიმართულად უნდა შეარჩიოს მოსწავლესა და შედეგზე ორიენტირებული ინოვაციური, ინტერაქტიული სწავლების მეთოდები და სტრატეგიები. მსურს, შემოგთავაზოთ რამდენიმე კომპლექსური აქტივობა.
ხუთსტრიქონიანი ლექსი შეესაბამება წიგნიერების სტანდარტის სამ მიმართულებას: ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას, წაკითხულის გაგება-გააზრებას და წერას.
დაფაზე დავხაზოთ გრაფიკული სქემა:
——————————–
არსებითი სახელი
—————————————- —————————————
ზედსართავი სახელი ზედსართავი
სახელი
———————– ————————- ———————–
ზმნა ზმნა ზმნა
————————————————————————————————–
ოთხსიტყვიანი
ფრაზა
———————————-
არსებითი სახელი
ვიდრე მოსწავლეებს სქემის დამოუკიდებლად შევსებას ვთხოვთ, ჩვენ უნდა ვაჩვენოთ ამის მაგალითი და გზადაგზა განვუმარტოთ, სად, რას და რატომ ვწერთ. პირველ ხაზზე ვწერთ თემის ან საკითხის შესაბამის საკვანძო არსებით სახელს, მეორე ხაზზე – ზედსართავ სახელებს, რომლებიც აღწერენ საკვანძო სახელს, ხოლო მესამეზე – ამ სახელის მოქმედების გამომხატველ ზმნებს. მეოთხე ხაზზე დაწერილი ოთხსიტყვიანი ფრაზა უნდა გამოხატავდეს განხილული საკითხის დედააზრს ან ჩვენს ასოციაციას ამ თემასთან დაკავშირებით. მეხუთე ხაზზე ვწერთ საკვანძო არსებითი სახელის სინონიმს. წერის დაწყების წინ ვთავაზობთ სხვა თემაზე შექმნილ ნიმუშს:
დედა
თბილი ტკბილი
გვეფერება გვივლის ზრუნა
მან ჩვენ სიცოცხლე გვაჩუქა
მშობელი
გთავაზობთ IV კლასის პროგრამული მასალიდან შელ სილვერსტაინის თანამედროვე ზღაპრის „ვაშლის ხე და ბიჭი” მიხედვით მოსწავლის მიერ შექმნილ ხუთსტრიქონიან ლექსს:
ვაშლის ხე
კეთილი ბედნიერი
გაართო გაათბო დააპურა
ბიჭს ყველა სურვილი შეუსრულა
მოკეთე
საგულისხმოა, რომ ამ ნამუშევარში მოსწავლემ საკუთარი განწყობა საინტერესო ფორმით გამოხატა, როცა „ვაშლის ხის” სინონიმად „მოკეთე” დაწერა.
ტექსტის შერჩევის დროს მასწავლებელი არ უნდა შეიზღუდოს. შეიძლება შევარჩიოთ ინფორმაციული ხასიათის ტექსტი, სტატია, ასევე ლექსი, როგორც პროგრამული, ასევე დამატებითი მასალების დახმარებით.
აღსანიშნავია, რომ ეს კომპლექსური სტრატეგია ხელს უწყობს არა მარტო ტექსტის გაგება-გააზრებას, არამედ გრამატიკული ფორმების სწორად გამოყენებასაც.
პერსონაჟებისთვის ბარათების მიწერა
III კლასის მოსწავლეებს კითხვის გაკვეთილებზე წავუკითხე ვაჟა-ფშაველას მოთხრობები: „ხმელი წიფელი”, „მთის წყარო” და „ფესვები”. ემოციური ფონი იმდენად ძლიერი იყო, შევთავაზე, პერსონაჟებისთვის მიეწერათ ბარათები და ამგვარად გამოეხატათ თანაგრძნობა. შედეგმა ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. შესწორების გარეშე გთავაზობთ რამდენიმე მათგანის ნამუშევარს:
„ფესვებო, მე როცა წავიკითხე თქვენი ამბავი, ძალიან მეწყინა. ამბავში აღწერილი იყო თქვენი მწუხარება. მე მესმის, რაც გაწუხებთ. ვიცი, რომ გველები არა ხართ და არავის უკბენთ. თქვენ ნორჩი ფესვები ხართ. მე თქვენ გველებად არასდროს მიგიჩნევთ. მე ვეტყვი ჩემს მეგობრებს და ნათესავებს, რომ ხეები არ მოჭრან.
სიყვარულით ნინი ჩაფიძე”
„მთის წყაროვ როგორ ხარ? მენატრები. ვიცი, შენ რაზე ნაღვლიანობ და შევეცდები დაგეხმარო. იმედი მაქვს ამის შემდეგ ჩვენს საქციელს გვაპატიებ. ნახვამდის.
დიდი სიყვარულით ანა”
„ხმელო წიფელო, მე ძალიან მეწყინა შენი ამბავი რომ გავიგე. გარშემო ხეები მხიარულობდნენ, ხოლო შენ დაჩაგრული იყავი. არაუშავს! შენც გეყოლება მეგობარი, რომელიც პატივს გცემს და ეყვარები. კარგი დრო იყო, შენც ამაყად რომ იყავი. არწივი შენს წვერზე ისვენებდა. ძალიან ცუდია, რომ მხოლოდ სამი ტოტი შეგრჩა. ალბათ ამიტომ არ უნდათ შენთან მეგობრობა. თვითონ ხომ რას ამბობ მაგრები არიან! ზამთარში მათაც ხომ გასცვივდებათ ფოთლები. რას იზამენ? მოკლედ რომ ვთქვა, როგორც არ უნდა იყო, მე მაინც შენი მეგობარი ვიქნები.
დიდი სიყვარულით ელენე ამაშუკელი”
რა თქმა უნდა, ნამუშევრებში სხვადასხვა ტიპის შეცდომებია დაშვებული, მაგრამ შედეგი ნათლად ჩანს: ბავშვებმა წაკითხული მასალა გაიგეს, გაიაზრეს და სწორად გააანალიზეს.
როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეებს ლექსიკის დაუფლებაში?
ლექსიკური მარაგის გამდიდრებისა და ახალი სიტყვების სწავლისადმი ინტერესის გაღვივების მიზნით სასწავლო სახელმძღვანელოებში მოცემული „სიტყვის სკივრის” სიტყვებს ვწერ ფერად ბარათებზე და ვათავსებ მუსიკალურ ზარდახშაში. ბავშვები ზარდახშიდან იღებენ ბარათებს. მუსიკის ფონზე ხდება სიტყვების განმარტება, ხოლო შემდგომ – წინადადებების შედგენა.
ბავშვებს განსაკუთრებით მოსწონთ თამაში „იდუმალი ყუთი”. ლამაზად შეფუთულ ყუთში მოსწავლეებისგან ფარულად ვაწყობთ ნივთებს, რომელთა ცნობა და დახასიათება მათ არ გაუჭირდებათ. ასეთებია: ასანთი, ფარანი, კალამი, მობილური ტელეფონი, ფოტოაპარატი, ვაშლი, საღეჭი რეზინი, შოკოლადი, ნათურა, სათვალე და სხვა. მოსწავლეები რიგრიგობით იღებენ ნივთებს და ახასიათებენ. თავდაპირველად ისინი მარტივი ფრაზებით შემოიფარგლებიან, მაგრამ თანდათანობით მდიდრდება მათი ლექსიკური მარაგი, ვითარდება ზეპირმეტყველება, არგუმენტირებული მსჯელობა, ლოგიკური აზროვნება და გარკვეული ხნის შემდეგ მოსწავლეები ახერხებენ ამა თუ იმ ნივთის სრულყოფილად დახასიათებას.
როგორ შევაყვაროთ მოზარდებს კითხვა?
„ჩემი წიგნის 5 წუთი” ერთ-ერთი აქტივობაა, რომელიც ამ სირთულის დაძლევაში მეხმარება. საკუთარი გემოვნებით შერჩეულ წიგნებს (საჭიროების შემთხვევაში შერჩევაში მასწავლებელი ეხმარება) მოსწავლეები და მასწავლებელი ყოველ გაკვეთილზე კითხულობენ 5 წუთის განმავლობაში. წიგნების მთლიანად წაკითხვის შემდეგ სასურველია მოეწყოს განხილვა, ჩანაწერების გაკეთება წიგნის ავტორის, პერსონაჟების და სხვა შენიშვნების გათვალისწინებით. ამ აქტივობის განხორციელების შედეგად წლის ბოლოს კლასის 60%-ზე მეტს 3-4 წიგნი აქვს წაკითხული.
ბავშვებს ძალიან მოსწონთ „ლიტერატურულ კაფედ” გარდასახული სასკოლო ბიბლიოთეკა, სადაც ისინი მუსიკის ჰანგების ფონზე მსმენელს სთავაზობენ საყვარელი წიგნების ანოტაციას და შთაგონებით კითხულობენ ეპიზოდებს. სასურველია, სიურპრიზად შევთავაზოთ გემოვნებით გაწყობილი, ჩვენი ხელით დამზადებული, ფერადი ხელსახოცებით გაფორმებული ტკბილეული და ტრადიციული ჩაი. ამ კომპლექსური აქტივობის შედეგია წიგნისადმი ინტერესის გაღვივება და მოსწავლეებში ეთიკის ნორმების ფორმირება.
ეფექტური და შთამბეჭდავია საბავშვო ფილმებზე დასწრება, რომელსაც შესავალი საუბარი უძღვის, ფილმის ნახვის შემდეგ კი განხილვა მოჰყვება. ამ აქტივობას წიგნიერების მიმართულების ხელმძღვანელის ბ-ნ პაატა პაპავას დახმარებით კინოთეატრ „ამირანის” მცირე დარბაზში ვახორციელებთ პერიოდულად.
წიგნიერების განვითარებაში ინოვაციური მეთოდებისა და აქტივობების გამოყენება მრავალმხრივი პროცესია და მასწავლებლის მაღალ კომპეტენციებს მოითხოვს. ნებისმიერმა არასწორად შერჩეულმა აქტივობამ თუ არაპროფესიონალურად გამოყენებულმა მეთოდმა შეიძლება გამოუსწორებელი დაღი დაასვას მოსწავლეთა სრულფასოვან განვითარებას, ამიტომ უნდა გამოვიყენოთ კომპლექსური მეთოდები და საგანთაშორისი კავშირები, განვუვითაროთ მოსწავლეებს ახალი ცოდნისა და ჩვევების დამოუკიდებლად შეძენის უნარი. ეს უნდა იყოს უწყვეტი პროცესი, რათა მათ შეძლონ თვითრეალიზაცია, შესაძლებლობებისა და მოთხოვნილებების განსაზღვრა და საზოგადოებაში ადგილის დამკვიდრება.
დასასრულ, მსურს, მადლობა გადავუხადო წიგნიერების მიმართულების ხელმძღვანელს ბ-ნ პაატა პაპავას და მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულ ცენტრს, რომელიც ახალი მეთოდების დაუფლების მიზნით სისტემატურად გამოსცემს მასწავლებელთათვის ხელმისაწვდომ დამხმარე მეთოდურ ლიტერატურას. ერთ-ერთი ასეთი წიგნი გახლავთ „კითხვის ეფექტური მეთოდები”. მისი დახმარებით ნებისმიერ მასწავლებელს შეუძლია, სწორად და მიზანმიმართულად დანერგოს ინოვაციური აქტივობები.
ლელა მანგოშვილი, საერო სკოლა „ბინულის” ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი (I-VI)
გამოყენებული ლიტერატურა:
. კითხვის ეფექტური მეთოდები -ნათია ნაცვლიშვილი; ზაქარია ქიტიაშვილი [თბ. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი] 2013 წელი
. წიგნიერება – მასწავლებლის სახელმძღვანელო – პაატა პაპავა; თამარ ჭანტურია [თბ. შპს „მწიგნობარი”], 2012 წელი
. პედაგოგიკის საკითხები – მანანა ბოჭორიშვილი; თამარ მოსიაშვილი; [თბ. „უსტარი”] 2013 წელი
. ბავშვზე ორიენტირებული სკოლის გზამკვლევი – [თბ.სამოქალაქო განვითარების ინსტიტუტი] 2012 წელი
