“თაგვებს ჭირნახული ჩაელაგებინა და მოცლილთ ლელობურთი გაეჩაღებინათ.
უშველებელ კაკალს ხან აქეთ ისროდნენ და ხან იქით, გადაჰქონდათ ორღობიდან ორღობეში, ბანიდან ბანზე, კორდიდან კორდზე. დიდი გნიასი და ჟრიამული იდგა. მაყურებელი შეძახილებით ამხნევებდა თავის გუნდს”, – ეს სიტყვები ალბათ ყველას გვახსოვს, რადგან ნებისმიერი ჩვენგანის ბავშვობის საყვარელი “წუნა და წრუწუნადანაა”. მაშინ ალბათ ბევრმა არც ვიცოდით, რომ ჩვენში დღეს ლელობურთს ისევ თამაშობენ და თან ისე რომ…
მე-19 საუკუნეში ლელობურთი დასავლეთ საქართველოში განსაკუთრებული პრივილეგიით სარგებლობდა. ქუთაისში ლელობურთის თამაშის ადგილი საფიჩხიაზე ე.წ. ხარაზოვის ბაღის მიდამოებში იყო. თუმცა ის, რაც გურიაში ხდებოდა და დღესაც ხდება, სულ სხვა ამბავი იყო, არის, და ალბათ იქნება კიდეც…
გურიაში, სოფელ შუხუთში აღდგომის დილა თენდება. ღამენათევი სამწყსო ტაძრიდან გამოდის. სოფელი ივსება ემოციით და ძალით. ლელო უნდა გავარდეს. მოხუცებისთვის ეს ტკბილი მოგონებაა, ბავშვებისთვის – დიდობის ოცნება. შუათანა თაობას კი სისხლი ნელ–ნელა უჩქროლდება. მაგას რა მნიშვნელობა აქვს, ვინ თამაშობს და ვინ არა. მთავარია ლელო გავარდეს.
სულის შეხუთვა, ძვლების ჭახაჭუხი, ოფლი და მტვერი, ყველაფერი ერთად აზელილი. მხოლოდ ერთი აზრი გამოძრავებს, წინ უნდა მიაწვე. არა, ისე ხუმრობა იქით იყოს და ლელოში ხანდახან კბენაც მოდის.
ჰასანბეგ თავდგირიძეს, აზნაურმა ერასტი ჭყონიამ ხმლის ერთი დაკვრით რომ მოჰკვეთა თავი შუხუთთან ბრძოლაში, მაგას ეძღვნება ჰასანბეგურაც და ლელოს თამაშიც შუხუთში. ისტორიას ასე შემოუნახავდ ეს ბრძოლა. ,,გურულებმა ხელჩართულ ბრძოლაში სულ ხელისკვრით და მიწოლით გადაყარეს თათრები ჩოლოქს გადაღმაო”.
ჰასანბეგის ცხრაათასიან არმიასთან ბრძოლის რიტუალი, იგივე ლელოა შუხუთში. ვისაც რამდენი კაციც შეგიძლიათ ომში გამოიყვანეთო, შემოუთვლია ჰასანბეგს. ლელოშიც ასეა. ვისაც რამდენი შეუძლია, იმდენი მოთამაშე გამოჰყავს.
ლელო ომია, იმავე თამაშად ქცეული, როგორც ხორუმია, როკვად დარჩენილი ომისწინა საბრძოლო რიტუალი.
ლელობურთი შუხუთში ყოველ აღდგომა დღეს, საღამოს 5 საათზე იწყება და როდის დამთავრდება, ამის თქმა წარმოუდგენლად ძნელია. ერთმანეთს ზემო და ქვემო შუხუთი (ანუ, ზემოურები და ქვემოურები) არც მეტი, არც ნაკლები, ზუსტად 16 კილოგრამიანი, საქონლის ტყავისგან შეკერილი ბურთით ეპაექრება და გამარჯვებული სოფლის ის ნაწილია, რომელიც ბურთს თავისი უბნისაკენ წაიღებს და ღელეზე გადებულ ბოგირებთან ახლოს დადებს.
თამაშს ტრადიციისამებრ შუხუთის ტაძრის მღვდელი (ამჟამად მამა საბა) იწყებს, რომელიც ბურთს აგდებს და თუ დროულად არ მოასწრო მოთამაშეების გარიდება, ადვილი შესაძლებელია, რომ ხალხის მასამ დიდ ჯგლეთაში ჩაიყოლოს.
შუხუთურ ლელობურთს არ გააჩნია რაიმე განსაკუთრებული (მეტადრე გაწერილი) წესები. თამაშში ქალებიც მონაწილეობენ, ახალგაზრდებიც, ბავშვებიცა და მოხუცებიც. არც ის იფიქროთ, რომ რაიმე განსაკუთრებული საპრიზო ფონდი იყოს დაწესებული (ხშირ შემთხვევაში, ლეგენდარული “ცხვარი და ოციანიც” კი არა). მოთამაშეების უმთავრესი მოტივაცია ის გახლავთ, რომ გამარჯვებულ გუნდს ბურთი სასაფლაოზე ააქვს და ახლადგარდაცვლილი რომელიმე თანასოფლელის საფლავზე მიუჩენს სამუდამო ადგილს.
შუხუთის სასაფლაო ხომ ერთგვარი “სპორტული დიდების მუზეუმია”, სადაც ლამის უხსოვარი დროიდან მოყოლებული, უამრავი ლელოს ბურთი აწყვია ძველსა თუ ახალ საფლავებზე და ლანჩხუთელები სწორედ ამგვარად გამოხატავენ წარსულის პატივისცემას. მხოლოდ საფლავებზე დადებული ბურთების დათვლით შეგვიძლია გავიგოთ, ზემოურები უფრო კარგად ჩაუქობენ თუ ქვემოურები.
სხვათა შორის, ლელოს ბურთი გურიიდან ერთადერთხელ გავიდა. ეს 1989 წლის 9 აპრილის შემდეგ მოხდა. მაშინ გამარჯვებულმა გუნდმა ბურთი მშობლიური სოფლის ნაცვლად თბილისში, რუსთაველის გამზირზე წაიღო და პატივი მიაგეს რუსული საოკუპაციო ჯარის მიერ დახოცილ ქართველებს.
ესპანეთში, ინგლისში, იტალიასა თუ ძველ ტრადიციებს გადაყოლილ სხვა ქვეყნებში, ზოგან გავეშებული ხარების ჯოგებს დასდევენ და ზოგან პომიდორსა თუ ვაშლატამას უშენენ ერთმანეთს და ამ სანახაობებზე დასასწრებად უამრავ ტურისტსაც მასპინძლობენ.
ძალიან მეეჭვება, რომ პომიდვრების სროლა შუხუთურ ლელობურთზე საინტერესო სანახაობა იყოს. უბრალოდ გურიიდან ანდალუზიამდე ძალიან შორია…
