ინგლისური ენის პირველ უცხო ენად დამკვიდრებამ და მისმა ბოლოდრონდელმა პოპულარიზაციამ თავისთავად მოახდინა გავლენა გერმანული ენის აქტუალურობაზე. წინამდებარე სტატია ეხება გერმანულის, როგორც მეორე უცხო ენის, სწავლების წინარე ცოდნასა და გამოცდილებაზე დაფუძნებულ სტარატეგიას და მისი გაჩენის წინაპირობებს. აქვე უნდა გავითვალისწინოთ, რომ გერმანული ენა განხილულია მეორე უცხო ენად, თუმცა აღნიშნულ კონტექსტში შესაძლებელია ნებისმიერი უცხო ენა ვიგულისხმოთ, რომლის სწავლასაც მოსწავლეები პირველი უცხო ენის (ინგლისურის) გარკვეულ დონეზე დაუფლების შემდეგ იწყებენ. აქედან გამომდინარე, ამ გამოცდილების გაზიარება შეუძლიათ როგორც გერმანულის, ასევე სხვა უცხო ენის მასწავლებლებსაც.
უკანასკნელი 50 წლის განმავლობაში, მას შემდეგ, რაც Gგერმანია დასავლური ოჯახის წევრი გახდა, გერმანულ ენაზე ინგლისური ენის გავლენა მკვეთრად შეიმჩნევა. ბოლო წლებში ინგლისურმა სიტყვებმა მსოფლიოს თითქმის ყველა ენაში შეაღწიეს. ისინი საერთაშორისო ტერმინოლოგიის სტატუსით დამკვიდრდნენ. უფრო მეტიც, განათლების მიღება ნებისმიერი მიმართულებით წარმოუდგენელი გახდა ინგლისური ენის ცოდნის გარეშე. ეს განსაკუთრებით თვალსაჩინოა ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა: სპორტი, პოპკულტურა, ვაჭრობა, მეცნიერება, ტექნოლოგიები. მსოფლიოს კომპიუტერიზაცია-ინტერნეტიზაციამ კიდევ უფრო საყოველთაო გახადა ინგლისური ენა. სწორედ ასეთმა შეუქცევადმა ფაქტორებმა განაპირობა მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში ინგლისურის, როგორც პირველი უცხო ენის სწავლების აუცილებლობა.
გლობალური ტენდენციებიდან გამომდინარე, თითქმის ყველგან გერმანული ენის სწავლა მოსწავლეებს მეორე ან მესამე უცხო ენის სტატუსის ფარგლებში უწევთ. ეს კი სწავლებისას გარკვეულ თავისებურებებს წარმოქმნის. მეორე უცხო ენა თავისთავად ნიშნავს იმას, რომ მოსწავლე პირველ უცხო ენას გარკვეულ დონეზე უკვე ფლობს და ჩამოყალიბებული აქვს მისთვის მოსახერხებელი სწავლის სტრატეგიები. გერმანული ენის მეორე ან მესამე უცხო ენად სწავლებაც სწორედ იმას ნიშნავს, რომ ის პირველი უცხო ენის (ჩვენს შემთხვევაში, ინგლისური ენის) სწავლისა და სწავლებისას მიღებულ გამოცდილებას ეფუძნება.
ზოგჯერ მოსწავლეები, პოპულარულ ენებთან ერთად, ერთ ან რამდენიმე მშობლიურ დიალექტსაც ფლობენ. მათ ეს ცოდნა სპეციფიკურ ენობრივ გარემოში ცხოვრებით შეიძინეს, რაც სწავლის შეუქცევად პროცესს ეფუძნებოდა. ასეთი შემთხვევა ხშირად გვხდება ემიგრანტ ბავშვებთან, რომლებიც სკოლაში მისვლისას უკვე ორ ენას ფლობენ. უნდა აღინიშნოს, რომ ენის ასეთ ცოდნას მოცემულ კონტექსტში ვერ განვიხილავთ, რადგან ჩვენ ვსაუბრობთ უცხო ენის სწავლების ისეთ პროცესზე, რომელიც სტრუქტურირებულ სასკოლო-საგაკვეთილო გარემოში მიმდინარეობს. ამ დროს მოსწავლისთვის უცხო ენის სწავლების პროცესი უკვე ნაცნობია და მას კარგად ესმის ის სირთულეები, რაც უცხო ენაზე აზრის გამოხატვისა და საწყის ეტაპზე ლექსიკურ შეზღუდვებს უკავშირდება. მხოლოდ ასეთ შემთხვევაშია შესაძლებელი, მოსწავლემ თავად მიაგნოს სიტყვების დასწავლის, გრამატიკული და საკომუნიკაციო უნარ-ჩვევების გამომუშავების მისთვის ეფექტურ ხერხებს.
მეორე უცხო ენის სწავლების პროცესში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მოსწავლის ასაკი. შედარებით მაღალი კლასების მოსწავლეებს ამ მხრივ მეტი გამოცდილება აქვთ. ისინი უკეთ ფლობენ სწავლისა და საკომუნიკაციო უნარების განვითარებისთვის საჭირო სტრატეგიებს, რომლებიც მათ პირველი უცხო ენის სწავლისას შეიძინეს. ყოველი ახალი ენის შესწავლისას უკვე მიღებული გამოცდილება მეორდება. აქედან გამომდინარე, პირველი უცხო ენის შესწავლა მკვეთრად განსხვავდება მეორე უცხო ენის შესწავლისაგან. მეორე ან მესამე უცხო ენების სწავლა-სწავლების პროცესი და მასთან დაკავშირებული თავისებურებები კი თითქმის იდენტურია.
60-იანი წლების მიწურულს გერმანულენოვან მეთოდიკურ ლიტერატურაში იწერებოდა იმის შესახებ, რომ რამდენიმე უცხო ენის სწავლებისას (ძირითადად, ეს ეხებოდა ინგლისურ და ფრანგულ ენებს) ხშირად ხდებოდა სხვადასხვა ენის ელემენტების არევა (ამ პერიოდში ხშირად ისწავლებოდა ფრანგული ენა ინგლისურის, როგორც პირველი უცხო ენის, შემდეგ). იმდროინდელმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ფრანგული ენის სწავლების პროცესს, სწორედ ამ მიზეზით, ხელს უშლიდა არა მხოლოდ გერმანული, არამედ ინგლისური ენაც. წარმოქმნილმა პრობლემებმა ნათლად გამოკვეთა უცხო ენების სწავლების არსებული ჩარჩოს ნეგატიური ასპექტები _ კერძოდ ის, რომ უცხო ენების სწავლებისადმი ინტერაქციული მიდგომები უარყოფით შედეგებს იძლეოდა. ამის შედეგად, თავისთავად გაჩნდა სხვადასხვა ენის გამიჯვნის აუცილებლობა (როგორც საათობრივ ბადეში, ასევე მოსწავლეთა გონებაში).
უნდა გავითვალისწინოთ, რომ მოსწავლეთა აზროვნებაში უცხო ენები ერთმანეთისაგან გამიჯნულ “უჯრებში” არ “ინახება”. ისინი ერთმანეთს მჭიდროდ უკავშირდება. არსებობს ენის დეკლარაციული ცოდნა (მშობლიური, პირველი და მეორე უცხო ენების ენობრივი ელემენტების, ერთეულებისა და სტრუქტურების ფორმით ცოდნა) და პროცედურული ცოდნა (ცოდნა, რომელიც ენის შესწავლის კონკრეტულ გამოცდილებასა და სწავლის მიმდინარე პროცესს ეფუძნება). როდესაც მოსწავლეები ახალი ენის შესწავლას იწყებენ, ისინი იმთავითვე იმ უცხო ენის სწავლებისას მიღებულ გამოცდილებასა და ენობრივ ელემენტებს რთავენ ამ პროცესში, რომელსაც უკვე გარკვეულ დონეზე ფლობენ.
უკანასკნელი 20 წლის განმავლობაში მთელი რიგი დაკვირვებებისა და კვლევების შედეგად აღმოჩნდა, რომ რამდენიმე უცხო ენის სწავლება ნეგატიურ შედეგებს არ იძლეოდა. პირიქით, მეორე უცხო ენის გაკვეთილი, პირველი უცხო ენის გაკვეთილებზე მიღებული გამოცდილების ფონზე, მოსწავლეს აძლევს გარკვეული პარალელების, კონტრასტების, განსხვავებების აღმოჩენის საშუალებას. აქედან გამომდინარე, მოსწავლე მეორე უცხო ენის სწავლის საწყის ეტაპზე მზადაა, პირველი უცხო ენის სწავლისას მიღებული გამოცდილებით, რეცეფციისა და პროდუქციის პროცესს თავად გაართვას თავი.
როგორც მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში, საქართველოს სკოლებშიც სავალდებულო გახდა ინგლისურის, როგორც პირველი უცხო ენის სწავლება. ამან თავისთავად მოახდინა გავლენა გერმანული ენის აქტუალურობაზე და მას მეორე, ზოგ შემთხვევაში კი მესამე უცხო ენის სტატუსი შესძინა. აღნიშნული ტენდენცია გლობალურია და გადაჯაჭვულია მსოფლიოში მიმდინარე ეკონომიკურ თუ საზოგადოებრივ პროცესებთან. აქედან გამომდინარე, გერმანულის, როგორც მეორე უცხო ენის სწავლებისას პირველი უცხო ენის (ინგლისურის) სწავლის პროცესში მიღებული გამოცდილების გამოყენება და სწორად შერჩეული ინტეგრირებული სწავლების სტრატეგია შესაძლებელია, გამოსავალიც იყოს. საფიქრებელია, რომ ამ შემთხვევაში ინგლისური ენა გერმანული ენის შესწავლის გასაღები აღმოჩნდება.
აღნიშნული რისკების გაჩენის შემდეგ წარმოიშვა გერმანული ენის კონსტელაციური ხერხით სწავლების იდეა _ “გერმანული ინგლისურის შემდეგ” (“Deutsch nach Englisch”). ეს მეთოდი იმ რისკების თავიდან აცილების მცდელობაა, რომლებიც გამოცდილებამ და ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენეს. მოცემული მეთოდი, განსაკუთრებით პირველ გაკვეთილებზე, იმ წინარე ცოდნასა და გამოცდილებას ეფუძნება, რომელიც მოსწავლეებმა ინგლისური ენის გაკვეთილებზე უკვე მიიღეს. მნიშვნელოვანია, რომ ორი ენის ინტეგრირებული სწავლება ხელს უწყობს ცოდნის, გამოცდილების, დასწავლის სტრატეგიების პირველი უცხო ენიდან მეორე უცხო ენაზე გადატანას. ეს თანდათანობით გამორიცხავს ინგლისური და გერმანული ენობრივი ერთეულების ერთმანეთში არევას.
გერმანული ენის ინგლისურ ენასთან ინტეგრირებულად სწავლების ეფექტურობა რამდენიმე ფაქტორმა შეიძლება განაპირობოს:
·გერმანული და ინგლისური ენები დასავლეთ ევროპის ერთიანი ენობრივი ძირიდან იღებენ სათავეს. შესაბამისად, მათ შორის დიდია მსგავსება. შესაძლებელია მსგავსი მნიშვნელობის ან დაწერილობის მქონე სიტყვები თემატურად დალაგდეს (კლიმატი/ამინდი/ბუნება; ცხოველები/მცენარეები; ბინა/ქალაქი; ნათესაობის გამომხატველი სიტყვები; გართობა/სპორტი; მოდა/ტანსაცმელი; სხეულის ნაწილები/ჯანმრთელობა/დაავადებები).
·ორივე ენის ლექსიკა მდიდარია ბერძნული და ლათინური წარმოშობის, ე.წ. საერთაშორისო სიტყვებით (თვეების სახელები, სასკოლო საგნები, ისეთი სიტყვები, როგორებიცაა: Meter, Taxi, Struktur, Modell, Musik, Polizei და ა.შ.), რომელთა დაწერილობა და წარმოთქმა ორივე ენაზე იდენტურია.
·თანამედროვე გერმანული ენა მდიდარია თავად ინგლისური წარმოშობის სიტყვებითაც (Jeans, PC, Internet, Basketball, PParty, Interview და ა.შ.).
მეორე უცხო ენის სწავლის საწყის ეტაპზე მოსწავლეები, ხშირ შემთხვევაში, ვერ აცნობიერებენ ენებს შორის ასეთ მსგავსებას. ისინი მიჩვეულები არ არიან იმას, რომ ორ ენას შორის კავშირები აღმოაჩინონ. გერმანულის გაკვეთილებზე ამ მსგავსებების დემონსტრირება მოსწავლეთა აზროვნებაში სწორედ ორი ენის მსგავსი ცნებების გამიჯვნას უწყობს ხელს.
ენებს შორის მსგავსებებისა და განსხვავებების გაცნობიერება ხელს უწყობს მოსწავლის გააქტიურებას სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას. იგი ფიქრობს, აანალიზებს, ათანხმებს შედეგებს ჯგუფში ან მასწავლებელთან. ასეთი მოსწავლე თავად არის აღმომჩენიამ მეთოდის დახმარებით, განსაკუთრებით პირველ გაკვეთილებზე, შესაძლებელია გრამატიკის კომპონენტში ელემენტარული ცოდნის სწრაფად, მიზანმიმართულად და ეფექტურად გააქტიურება. გერმანული და ინგლისური ენების საერთო, მსგავსი სიტყვების დახმარებით შეგვიძლია ხელი შევუწყოთ მოსწავლეების ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას.
გერმანული ენის გაკვეთილზე ინგლისური ენის წინარე ცოდნის ჩართვა და გამოყენება ნიშნავს ანალოგიის ხერხით ახალი ენობრივი ელემენტებისა თუ წინადადებების სტრუქტურის გაგებასაც.
აღნიშნული მეთოდით გერმანული ენის სწავლების პერსპექტივებს რამდენიმე ფაქტორი შეიძლება განაპირობებდეს:
·საქართველოს ეროვნული სასწავლო გეგმის შესაბამისად, მეორე უცხო ენა მე-7 კლასიდან შემოდის, ხოლო მესამე უცხო ენა, როგორც არჩევითი საგანი _ მე-10 კლასიდან. ასე რომ, იმ მოსწავლეებს, რომლებიც გერმანულის (როგორც მეორე უცხო ენის) სწავლას იწყებენ, უკვე მკვეთრად აქვთ ჩამოყალიბებული დასწავლის კოგნიტური ხერხები.
·ენებს შორის მსგავსებებისა და განსხვავებების გაცნობიერება ხელს უწყობს მოსწავლის გააქტიურებას სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას. იგი ფიქრობს, აანალიზებს, ათანხმებს შედეგებს ჯგუფში ან მასწავლებელთან. ასეთი მოსწავლე თავად არის აღმომჩენი.
·მოსწავლეები გერმანული ენის, როგორც მეორე უცხო ენის, სწავლისას იყენებენ პირველი უცხო ენის სწავლისას მიღებულ გამოცდილებას.
დასასრულს უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მეთოდით სწავლების ფართოდ გავრცელებას შესაძლოა, გარკვეული დრო დასჭირდეს. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, გერმანული, ხშირ შემთხვევაში, ინგლისური ენის შემდეგ ისწავლება. ამ ორი ენის სწავლება კი სკოლებში ერთმანეთისგან განყენებულად მიმდინარეობს. არ არსებობს სახელმძღვანელოები, სადაც სასწავლო კურსი და საგაკვეთილო პროგრამა აღნიშნული მეთოდით იქნება შედგენილი. გამოდის, რომ ამ მეთოდის გამოყენება ჯერჯერობით მთლიანად მასწავლებლის ინიციატივაზეა დამოკიდებული.
