ისტორიული კვლევის მნიშვნელობა ისტორიის გაკვეთილებზე

ისტორიული კვლევა (I ეტაპი)

არავისთვის იქნება სიახლე, რომ მოსწავლეებს
გასაძლიერებელი აქვთ წერითი უნარ-ჩვევები ისტორიაში, რათა უკეთ წერონ ისტორიული ესეები, კითხვებზე
ვრცელი, არგუმენტირებული და ამომწურავი პასუხებიგასცენ, წინასწარ მოემზადონ იმისთვის, რაც
X კლასში მინიპროექტის – ისტორიული გამოკვლევის სახით უნდა წარმოადგინონ.

თავისთავად
ის ფაქტი, რომ მოსწავლე X კლასში წერს ისტორიულ გამოკვლევას, კამათსა და დისკუსიას
მოითხოვს. ვფიქრობ, X კლასში ეს ცოტა ნაადრევია – საერთაშორისო ბაკალავრიატის სადიპლომო
პროგრამაში ისტორიულ გამოკვლევას ეთმობა XI კლასის II სემესტრი და XII კლასის I სემესტრი,
მაგრამ ეს შემდგომი დისკუსიისა და განხილვის თემაა. ამჯერად ყურადღებას იმაზე შევაჩერებ,
რა პრობლემებია ისტორიული კვლევის მხრივ ჩვენს სკოლებში და როგორ უნდა დაიწეროს ისტორიული
გამოკვლევა.

კვლევა
გრძელვადიანი პროცესია და შეუძლებელია, მოსწავლემ მას რამდენიმე თვეში გაართვას თავი.
იგი რამდენიმე ძირეულ ეტაპს მოიცავს და მთელი წლის (წლების) განმავლობაში მასწავლებლის
მიზანი სწორედ ეს უნდა იყოს – აქციოს მოსწავლე მოაზროვნედ, მკვლევარად, რომელიც შექმნის
საკუთარ პროდუქტს და მხოლოდ ზეპირი ინფორმაციის ამოღებასა თუ ზედაპირულ პრეზენტაციებს
არ დასჯერდება. ისტორიული ესეს წერა თავისთავად სიღრმისეული პროცესია, რაც ზედაპირულობას
გამორიცხავს. მასწავლებლის მთავარი მიზანიც სწორედ ეს არის – განუვითაროს მოსწავლეებს
სიღრმისეული კვლევისა და ანალიზის უნარ-ჩვევები.

მასწავლებელთა
უმრავლესობა რატომღაც სათანადოდ არ აფასებს ისტორიული კვლევის მნიშვნელობას. მაშასადამე,
არ აქვს შინაგანი მოტივაცია. ამ შემთხვევაში კარგი იქნება, სკოლამ, განათლების სამინისტრომ,
ეროვნულმა სასწავლო ცენტრმა იზრუნონ გარეგან მოტივაციაზე. მაგალითად, საერთაშორისო
ბაკალავრიატის მიხედვით, მასწავლებლები ჯერ თავად აფასებენ მოსწავლეთა ნაშრომებს, მერე
კი თავიანთი კომენტარებითა და შეფასებებითურთ უგზავნიან მოდერატორებს, რომლებიც დაეთანხმებიან
ან არ დაეთანხმებიან მათ შეფასებას. საბოლოო ნიშანიც ორივე (მასწავლებლისა და გარე
ექსპერტის) ქულიდან გამომდინარეობს, ხოლო თავად ნამუშევარს მოსწავლის საგნის საბოლოო
შეფასებაში 20-25% უჭირავს.

ისტორიულ
კვლევას და მის ეტაპებს ჩვენ სახელმძღვანელოში (დიოგენე, X კლასი, ავტორები: ნატა ახმეტელი,
ნათია ფირცხალავა), როგორც მასწავლებლის, ასევე მოსწავლის წიგნებში, ბევრი დრო და საკმაო
რაოდენობის საათი დავუთმეთ, თუმცაღა მასწავლებლები კვლევის საჭიროებას იშვიათად ხედავენ
და კიდევ უფრო იშვიათად ახორციელებენ მას X კლასში.

თავად
ის ფაქტი, რომ ესეს აფასებს მასწავლებელი და ამოწმებს მოდერატორიც, მეტ ობიექტურობასა
და მნიშვნელობას სძენს ნაშრომს. ჩვენს სკოლებში გამსწორებელი მხოლოდ მასწავლებელია.
არავინ კითხულობს, დაწერეს მოსწავლეებმა ეს გამოკვლევა თუ არა, იმუშავა მასწავლებელმა
მათთან ამ მეთოდით თუ არა. არ ხდება მონიტორინგი. ამიტომ ურიგო არ იქნებოდა, სკოლებს
ნამუშევრები შესაფასებლად ერთმანეთისთვის გაეცვალათ. საქმეს ისიც ართულებს, რომ არ
არსებობს ნამუშევრის შეფასების ერთი კონკრეტული სქემა.

მოსწავლეებს
კვლევის პროცესს გავუადვილებთ, თუ შევთავაზებთ ისტორიული ესეს ეტაპებს. თითოეული აქტოვობა
ხანმოკლეა, არ გეგონოთ, რომ მას მთელი გაკვეთილი უნდა დაუთმოთ. ისიც გასათვალისწინებელია,
რომ ჩვენ მოსწავლეებისგან არ მოვითხოვთ მეცნიერულ სამუშაოს – ისინი მხოლოდ სკოლის მოსწავლეები
არიან და ეს უნდა გვახსოვდეს, მაგრამ, ამავე დროს, რაც უფრო მაღალ სტანდარტს დავუწესებთ
მათ, მით უკეთესი იქნება შედეგი (მასალაში გამოყენებულია მოსწავლეთა ნამუშევრები, რომლებიც
სწავლობენ როგორც ეროვნული სასწავლო გეგმით, ასევე საერთაშორისო ბაკალავრიატში ინგლისურ
ენაზე).

ისტორიული კვლევის ეტაპები

I ეტაპი: თემის არჩევა

ეს
ყველაზე რთული და საპასუხისმგებლო ეტაპია. მოსწავლემ უნდა აირჩიოს საკვლევი თემა. თუ
მას თემა არ მოსწონს, დიდია შანსი, კვლევის წარმოება გაუჭირდეს ან მოტივაცია დაბალი
ჰქონდეს. ამისთვის მასწავლებელმა უნდა დათქვას სათაურის შეთანხმების ბოლო დღე (სავარაუდოდ,
ნოემბრის დასაწყისში), მანამდე კი მოსწავლეებთან შესაბამისი აქტივობები ჩაატაროს.

პირველი აქტივობა

მოსწავლეებს
უნდა გააცნოთ, რას ნიშნავს ისტორიული კვლევა. გაცნობას არ უნდა ჰქონდეს ლექციური სახე.
გაცილებით ეფექტური იქნება, თუ მოსწავლეებს დაუდებთ (ან აჩვენებთ) ერთ (ან რამდენიმე)
წარსულ ნამუშევარს და მის შესახებ დაუსვამთ კითხვებს: რა მოეწონათ? რატომ? რა – ნაკლებად?
რა – მეტად? – ანუ გამართავთ დისკუსიას. მხოლოდ ასეთი დისკუსიის შემდეგ არის სასურველი
გადახვიდეთ მიზანზე – აუხსნათ მოსწავლეებს, რა სახით უნდა წარმოადგინონ ისტორიული კვლევა.

მეორე აქტივობა

ამჯერად
სასურველია, მოსწავლეებს გაესაუბროთ საერთო დისკუსიის საშუალებით და გამოყოთ მათი ინტერესების
სფერო – ვის რა საკითხის გარშემო სურს კვლევის წარმოება, ესეს დაწერა. თუ დაინახეთ,
რომ ზოგიერთ მოსწავლეს უჭირს თემის დამოუკიდებლად შერჩევა, სათითაოდ შეხვდით მათ და
ინტერესების გამოკვეთაში დაეხმარეთ.

თემის ტიპები

აუხსენით
მოსწავლეებს, რომ რაც უფრო ვიწროა საკვლევი თემა, მით უფრო წარმატებული იქნება კვლევა.

ვთქვათ,
მოსწავლემ აირჩია:

მაგალითი: ა

რელიგიური
დევნა საბჭოთა საქართველოში.

თავისთავად
თემა საინტერესოა, მაგრამ შეუძლებელია, მოსწავლემ იგი 2000 სიტყვაში ჩაატიოს, რადგან
ეს უფრო მეცნიერული ნამუშევარია. მაშ, როგორ უნდა მოიქცეს მასწავლებელი? ერთმა მოსწავლემ
იგივე თემა ასე დაავიწროვა: “რელიგიური დევნა საქართველოში. მიზეზები და შედეგები.
1924 წელი”. ეს ნიშნავს, რომ მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს სხვა პერიოდის ამსახველი
წყაროებიც, მაგრამ მხოლოდ შეფასებისთვის, თავად პროცესის აღსაწერად კი მან 1924 წლის
მოვლენები უნდა შეისწავლოს.

მაგალითი: ბ

ერთა
ლიგა და საქართველო.

თემა,
თავისთავად, მოცულობითია, ამიტომ გარანტია იმისა, რომ მოსწავლე წარმატებით გაართმევს
მას თავს, ნაკლებია. მოსწავლემ იგი ასე დაავიწროვა: “რა მიზეზებმა და წინა პირობებმა
განაპირობა ერთა ლიგის მიერ საქართველოს დე-იურე აღიარებაზე უარის თქმა 1921 წელს?”
თემა საკმაოდ კონკრეტულია. მართალია, იგი ანალიზისა და შეფასებითვის მოითხოვს ისტორიული
წინა პირობების გამოკვლევას, მაგრამ მხოლოდ ერთი მიზნით – გაეცეს პასუხი მოცემულ შეკითხვას.

მაგალითი :გ

თემა:
რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობები XX საუკუნეში

კითხვა:რა შემთხვევაში
იყო 1920 წლის 7 მაისის ხელშეკრულება საქართველოსთვის წარმატებული?

საკვლევი თემა თავისთავად
საინტერესოა და დავიწროებული. კითხვის დასმა ასეთი ფორმულირებით კარგია და
ეფექტური, რადგან ეს ნიშნავს, რომ მოსწავლემ უნდა განიხილოს არა მხოლოდ
წარმატებული, არამედ წარუმატებელი ფაქტორებიც და შესაბამისი დასკვნა/დასკვნებიგამოიტანოს.

მაშასადამე, კვლევის I ეტაპია ზოგადი თემის არჩევა.

როგორ ფიქრობთ, საინტერესო
იქნება თუ არა მოსწავლეებისთვის იმის კვლევა, რატომ აფინანსებდა “კოკა-კოლა“ჰიტლერს? ან
რატომ/როგორ ეხმარებოდა ჰუგო ბოსი ნაცისტურ გერმანიას? ან როდის გაჩნდა საქართველოში
პირველი ქარხანა ეროვნული წარმოებით და რა მნიშნელობა ჰქონდა მას?ისტორია მხოლოდ ფეოდალური ხანა
ხომ არ არის; პირიქით, რაც უფრო ნაკლებია ინფორმაცია სახელმძღვანელოებში
(მაგალითად, XIX-XX საუკუნეებისსაქართველოსძალიან მცირე ადგილი ეთმობა ისტორიის გაკვეთილებზე, კურიკულუმსა
და სახელმძღვანელოებში), მით უფრო მნიშვნელოვანიასაკითხზე ყურადღების გამახვილება.
ეს უფრო დიდი გამოწვევაა მოსწავლისთვის, რაც თავისთავად კარგია.

სთხოვეთ მოსწავლეებს, თავი
არიდონ ისეთ ზოგად თემებს, როგორიცაა,
მაგალითად,ალექსანდრე მაკედონელის
როლი ისტორიაში, მაგრამრა მიზეზებმა
განაპირობა მაკედონელისა და არისტოტელეს შორის უთანხმოება და რა შედეგიგამოიღო ამან? – ეს უკვე საინტერესოა.

მაგალითი :დ

მოსწავლემ აირჩია თემა – “ჰემინგუეი და ორუელი ესპანეთის სამოქალაქო
ომის შესახებ“.თემათავისთავად ძალიან
საინტერესოა, მაგრამ მოსწავლე ნაშრომში მხოლოდ ორ ლიტერატურულ წყაროს ეყრდნობა. ამასთან,ესისტორიული მოვლენისშესახებ ლიტერატურული ნაწარმოებებისშედარებაუფროა, ვიდრე ისტორიული კვლევა.

მაგალითი: ე

მოსწავლემაირჩიათემა – “საბჭოთა საქართველოს ერთი მნიშვნელოვანი მოვლენის შესახებ. 9 აპრილი”

საკვლევი კითხვა:უნდოდა თუ არა
გორბაჩოვს საბჭოთა კავშირის დაშლა და რამდენად შეუწო ხელი 9 აპრილის ტრაგედიამ ხელი
ამ მოვლენას?

ზოგადი თემა გასაგებია, მაგრამ საკვლევი კითხვა ძალიან ბუნდოვანია. უნდოდა თუ არა გორბაჩოვს საბჭოთა
კავშირის დაშლა? – თავისთავად ეს თემაც ძალიან
საინტერესოა, მაგრამ მოსწავლეს ვურჩევდი,თუ მხოლოდ ამას
დატოვებს, უმჯობესია, ან საშინაო, ან საგარეო ფაქტორებამდე დაავიწროოს, ანუ გახადოს ძალიან კონკრეტული
და შეცვალოს კითხვის ფორმულირება. მეორე კითხვა: რამდენად შეუწყო ხელი 9 აპრილის ტრაგედიამ
საბჭთა კავშირის დაშლას? – მოსწავლე ცდილობს, კავშირი დაამყაროს ამ მოვლენებს შორის, მაგრამ ეს კავშირი
ბუნდოვანია, შესაბამისად, ბუნდოვანიაკითხვისა და კვლევის არსიც. მოსწავლეს გაუჭირდება, პასუხი გასცეს თავისივე შეკითხვას, ამიტომ მთელი გამოკვლევაცისეთივე ბუნდოვანიიქნება,როგორიც საკვლევი
კითხვაა.

ხაზგასასმელია,
რომ საკვლევი თემა არ უნდა მოიცავდეს ბოლო 10 წლის მოვლენებს – ეს ის პერიოდია, როდესაც
ჯერ კიდევ ჭარბობს ემოციები და ნაკლებია საღი აზრი, ემოციურ ფონზე გაკეთებული შეფასება
კი მიუკერძოებელი და სანდო ვერ იქნება.

დასკვნისათვის

კიდევ
ერთხელ კარგად გავიაზროთ ზემოთქმული სქემის სახით:

უმჯობესია,
ჯერ მოსწავლეებმა აირჩიონ ზოგადი საკვლევი თემა და მესამე ეტაპზე გადავიდნენ-წყაროების
შეგროვება-დამუშავებაზე. მოსწავლეებმა კვლევისთვის
უნდა გამოიყენონ 6-7 წყარო. აქედან, აუცილებელია 3-4 წიგნი,
დანარჩენი კი განსხვავებული ტიპის წყაროები- ვიზუალური, დოკუმენტალური,
აუდიო-ვიდეო თუ სხვა. კვლევის შემდგომ ეტაპების აღწერას შემდეგში შემოგთავაზებთ.