ახალგაზრდები ფსიქოლოგიურად და პრაქტიკულად მზად უნდა იყვნენ საზოგადოებაში მიმდინარე ცვლილებებისთვის. ასევე მზად უნდა იყვნენ სოციალური პასუხისმგებლობისა და დამოუკიდებელი ქცევისთვის სამართლებრივი ნორმების საზღვრებში.
აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტა გამოისახება ახალგაზრდების სამართლებრივი კულტურის დონის მიზანმიმართულ ზრდაში, რაც ხელს შეუწყობს სოციალურად აქტიური პიროვნების ჩამოყალიბებას, რომელსაც შეუძლია კომპეტენტურად დაამყაროს ურთიერთობა საზოგადოებასთან, სახელმწიფოსთან და სხვა ადამიანებთან. ამ საკითხის აქტუალობა განისაზღვრება იურიდიული კულტურის განსაკუთრებული დომინანტური როლით ინდივიდის სოციალიზაციის პროცესში. თანამედროვე საზოგადოებაში იურიდიული კულტურა წარმოადგენს ადამიანის ზოგადი კულტურის უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს. განათლების მთავარ შედეგად განიხილება სკოლადამთავრებული ახალგაზრდების მზადყოფნა და უნარი იკისრონ პირადი პასუხისმგებლობა, როგორც საკუთარი კეთილდღეობისთვის, ასევე საზოგადოების კეთილდღეობისთვის. განათლების მნიშვნელოვან ამოცანებად უნდა გახდეს სამართლებრივი კულტურის მაღალი დონის ფორმირება, ფუნდამენტური სამართლებრივი ნორმების ცოდნა და სახელმწიფოს სამართლებრივი სისტემის შესაძლებლობების გამოყენების უნარი, საკუთარი უფლებების დაცვის უნარი.
როგორც პიროვნების სოციალიზაციის ერთ-ერთი მთავარი ინსტიტუტი, საგანმანათლებლო დაწესებულება განსაკუთრებულ როლს ასრულებს სტუდენტის სამართლებრივი კულტურის ფორმირების პროცესში, მიზანმიმართულად აყალიბებს საზოგადოების სრულფასოვან წევრს, რომელსაც შეუძლია იურიდიულ გარემოში ორიენტირება და მოქმედება საკუთარ გადაწყვეტილებებზე და ქმედებებზე პასუხისმგებლობის სრული გაცნობიერებით. სამართლებრივი ცოდნის ათვისება უფრო ეფექტური ხდება, თუ ისინი ცხოვრებისეულ რეალიებთან ერთად შეისწავლება. ახლა მნიშვნელოვანია განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმოს სამართლებრივი ინფორმაციის მოპოვებასა და მის გამოყენების უნარს, რაც გულისხმობს აზროვნებას, გადაწყვეტილების მიღებას, ცხოვრებისეული პრობლემების ეფექტურად და უკონფლიქტო გადაწყვეტას, რაც მოსწავლეს აჩვევს სკოლის შემდეგ დამოუკიდებელ და ავტონომიურ არსებობას.
სკოლის მოსწავლის სამართლებრივი კულტურის ჩამოყალიბება წარმოადგენს მის სოციალურ და სამართლებრივ გარემოში გაცნობის კომპლექსურ პროცესს, რომელზეც მრავალი განსხვავებული ფაქტორი ახდენს გავლენას. სოციალურ-სამართლებრივი ცნობიერება იწყებს ფორმირებას მოზარდობის ასაკში. თავდაპირველი იდეა და გაგება ისეთი ცნებების შესახებ, როგორიცაა კანონი, წესრიგი, თავდაპირველად ოჯახში ვითარდება, ხოლო შემდეგ კი სკოლაში. არასრულწლოვანთა სამართლებრივი განათლება მნიშვნელოვან როლს თამაშობს თანამედროვე საზოგადოებაში. მოზარდებში სამართლებრივი კულტურის სწორი და დროული განათლება და, შესაბამისად, მორალურად ზნეობრივი ორიენტირები ხელს შეუწყობს ბავშვში ინდივიდუალობის გამომუშავებას, მისი ძლიერი სამოქალაქო პოზიციის ჩამოყალიბებას და ადეკვატურ განვითარებას.
სკოლის მოსწავლისა და მასწავლებლის სამართლებრივი კულტურის მოდელი
| სამართლებრივი კულტურის კომპონენტები | კრიტერიუმები | მაჩვენებლები | |
| პედაგოგები | მოსწავლეები | ||
| კოგნიტური | ნორმატიულ-სამართლებრივი დოკუმენტების ცოდნა;
– ცოდნა ადმინისტრაციული, სისხლის სამართლის, სამოქალაქო სამართლის სფეროდან – საკუთარი კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების იურიდიული დაცვის შესაძლებლობების, პროცედურებისა და მოთხოვნების ცოდნა. |
ცოდნის სწორი გამოყენება, მათი ურთიერთკავშირი და გადაყვანა (ცოდნის გამოყენება სხვადასხვა სიტუაციებში). | სამართლებრივი ცოდნისა და წარმოდგენების ათვისების მოცულობა და სიღრმე |
| ემოციურ-ფსიქოლოგიური | სამართლებრივი შეხედულებებისა და მოსაზრებების არსებობა, რაც საშუალებას აძლევს საზოგადოების სამართლებრივი სფეროს, საკუთარ საქმიანობაში სამართლებრივი ასპექტების ამოცანებისა და მნიშვნელობის ადეკვატურ გაგებას, სწორად განმარტოს უფლებები და მოვალეობები, გაიგოს მათი საზღვრები, სამართლებრივი პასუხისმგებლობა და მათი საქმიანობის განხორციელების აუცილებლობა კანონების დარღვევის გარეშე.
კანონის მოთხოვნების აღიარება, მათი პატივისცემა, როგორც უმაღლესი ღირებულებების, რომლებიც ნორმატიულად ადასტურებენ მორალს და იცავენ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს, მდგრადი მოტივაცია განახორციელონ საკუთარი საქმიანობა სამართლებრივი დარღვევების გარეშე, ასევე აქტიური ცხოვრებისეული პოზიცია. |
– დამოკიდებულება სამართლისადმი, სამართალდამცავი ორგანოების საქმიანობისადმი;
– დამოკიდებულება სამართლებრივი ნორმების დარღვევისა და სამართალდამრღვევთა მიმართ ; – მოსწავლის სამართლებრივი იდეალები; |
|
| მოტივაციურ ღირებულებითი | სამართლებრივი სწავლების, სამართლებრივი განათლების და სამართლებრივი თანააღზრდის მიზანმიმართული საქმიანობის მიზნებზე ორიენტირებული საქმიანობის არსებობა სამართლებრივ სწავლებაში, სამართლებრივი განათლებასა და სამართლებრივი თვითგანათლებაში, რომელიც ეფუძნება ჰუმანურ დამოკიდებულებას და პიროვნულ მზადყოფნას ამ სახეობის საქმიანობის მიმართ. | დადებითი ემოციური დამოკიდებულება კანონის მოთხოვნების შესაბამისი საქმიანობის მიმართ, სამართლებრივ საკითხებზე ცოდნის გაღრმავების, პიროვნული თვისებებისა და უნარების გაუმჯობესების სურვილი. | მოსწავლის სამართლებრივი იდეალები;
– რწმენა საკუთარი სამართლებრივი პოზიციის სისწორეში |
| ქცევითი | სამართლებრივი ცნობიერების განვითარების დონე, ჩამოყალიბებული პიროვნული თვისებების არსებობა, რომლებიც უზრუნველყოფენ სამართლებრივ ქცევას; სამართლებრივი კულტურის დამოუკიდებლად ჩამოყალიბების მოტივები, საკუთარ თავზე მუდმივი მუშაობა, ასევე სამართლებრივი კომპეტენციისა და კულტურის უწყვეტი გაუმჯობესების აუცილებლობა. | შეძენილი სამართლებრივი ცოდნისა და უნარების ეფექტური გამოყენება, მიზანშეწონილობა, სიცხადე, სიზუსტე, მოვალეობების დროული შესრულება, სასკოლო განათლების განსახორციელებლად აუცილებელი იურიდიული უნარ-ჩვევების ფლობა, მათი განხორციელების შემოქმედებითი მიდგომა. | – სამართლებრივი ქცევა;
– სამართლებრივი აქტივობა |
ზემოაღნიშნულზე დაფუძნებით, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სკოლის მოსწავლის სამართლებრივი კულტურის კომპონენტებია ერთიანობაში მყოფი კოგნიტური, ემოციურ-ფსიქოლოგიური, მოტივაციურ-ღირებულებითი, ქცევითი კომპონენტები.
ამასთან დაკავშირებით, პრაქტიკა მკაცრად კარნახობს სკოლის მოსწავლეებისთვის სამართლებრივი განათლების სისტემის შექმნის აუცილებლობას, რომელიც მიზნად ისახავს მორალური და სამართლებრივი ღირებულებებისა და პრინციპების ათვისებაზე დაფუძნებული დემოკრატიული სამართლებრივი კულტურის ჩამოყალიბებას.
გასათვალისწინებელია, რომ მოსწავლის სამართლებრივი კულტურა არის თვისება, რომელიც ყალიბდება: არსებული სამართლებრივი ცოდნის, წარმოდგენების, შეხედულებების, ინტერესებისა და იდეალების, მოთხოვნილებების, მოტივების საფუძველზე. მოსწავლის სამართლებრივი კულტურა გამოიხატება – მოსწავლის სამართლებრივ ურთიერთობებში საზოგადოების, კოლექტივის მიმართ.
ამგვარად, სკოლის გამდიდრებული საგანმანათლებლო სივრცე სამართლებრივი კულტურის კომპონენტებით უზრუნველყოფს სკოლის მოსწავლეების მიერ სამართლის საფუძვლების ათვისებას, იურიდიული წიგნიერებით გამდიდრებას, ნასწავლის ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოყენების უნარს, ვინაიდან აღნიშნული ცოდნა თან ახლავს მოსწავლეებს მთელი სასწავლო პროცესის განმავლობაში, ასევე იქნება წიგნიერი და კომპეტენტური პიროვნების განვითარების განუყოფელი პროცესი. სკოლის მოსწავლეების სამართლებრივი კულტურის ფორმირების პროცესი შეიძლება განხორციელდეს სხვადასხვა ფორმით. აქ მოცემულია რამდენიმე მაგალითი:
- სწავლება სკოლაში სამოქალაქო განათლებისა და სამართლის საფუძვლების გაკვეთილებზე. ამ გაკვეთილებზე მოსწავლეები იძენენ ცოდნას კანონებისა და სამართლებრივი სისტემის მუშაობის შესახებ, სწავლობენ თეორიული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებას.
- განათლება კლასგარეშე აქტივობების დროს: კლუბები, წრეები, ექსკურსიები, სასწავლო ტურები, ტრენინგები, კურსები, სემინარები. ასეთ მეცადინეობებზე იმართება დისკუსიები, მრგვალი მაგიდები, სამართლის სხვადასხვა დარგის დეტალური მიმოხილვა და შესწავლა.
- სამართლებრივი თვითგანათლება. მაღალი კლასის მოსწავლეებს შეუძლიათ დამოუკიდებლად მიიღონ ინფორმაცია სასწავლო ლიტერატურის, საცნობარო სისტემებისა და ელექტრონული რესურსების კითხვით. ასევე მათ შეუძლიათ მიღებული ინფორმაციის დამოუკიდებლად გააზრება და სამართლებრივი ფენომენების არსში ჩაღრმავება.
გამოყენებული წყაროები:
- სამართლებრივი კულტურა, PH International, https://iuristebi.files.wordpress.com/2012/12/e183a1e18390e1839be18390e183a0e18397e1839ae18394e18391e183a0e18398e18395e18398-e18399e183a3e1839ae183a2e183a3e183a0e18390-e1839b.pdf
- სამართლებრივი კულტურა, დამხმარე სახელმძღვანელო საჯარო და კერძო სკოლების უფროსკლასელთათვის, ლია გიგაური, მაკა ფერაძე, გიორგი გახელაძე, გიორგი მშვენიერაძე, თბილისი 2015, https://elfiles.emis.ge/uploads/39343/conversions/IX-კლასი-მოსწავლის-სახელმძღვანელო-სამართლებრივი-კულტურა-compressed.pdf
- დემოკრატიული კულტურის კომპეტენციები – თანაცხოვრება კულტურულად მრავალფეროვან დემოკრატიულ საზოგადოებაში © მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი https://rm.coe.int/georgie-competences-for-democratic-culture-geo/16808b391a
