სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

მასწავლებელი ჩინეთისა და იაპონიის კულტურულ ტრადიციაში

„ერთი დღე, გატარებული დიდ მასწავლებელთან, მეტია, ვიდრე ათასდღიანი ბეჯითი სწავლა“.

იაპონური ანდაზა

 „იასპი უნდა გააპრიალო, რომ ძვირფას ქვად გადაიქცეს“.

ჩინური ანდაზა

მასწავლებლის გავლენა მოსწავლეზე და მისი პედაგოგიური მოღვაწეობის წარმატება დიდწილად არის დამოკიდებული მასწავლებლის ავტორიტეტზე, რომელიც მან მოსწავლეების წინაშე დაიმსახურა. საკუთრივ მასწავლებლის ავტორიტეტი წარმოადგენს მისი პიროვნების ინტეგრაციულ თავისებურებას, რომელიც გამომუშავდება მასწავლებლის მოღვაწეობისა და მოსწავლეებთან ურთიერთობის დროს. ამ პროცესისთვის აუცილებელია, მასწავლებელს ჰქონდეს რიგი თვისებები, დამსახურება, ცოდნა და გამოცდილება, რომლებიც ჯამში წარმოშობს მასწავლებლისადმი ნდობას, მისი შესაძლებლობების აღიარებას და, საბოლოოდ, მასწავლებლის ავტორიტეტს.

სწავლების პერიოდში მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის ყალიბდება ურთიერთობის განსაკუთრებული ფორმა, რომელიც გულისხმობს უფროსისა და ახალგაზრდის ურთიერთობასა და ურთიერთქმედებას სწავლებისა და სწავლის პროცესში. მნიშვნელოვანია, ზრდასრულმა ადამიანმა ყურადღება მიაქციოს თითოეული მოსწავლის თავისებურებებსა და თვისებებს. ურთიერთობის ამ ასპექტს ყოველთვის დიდი ყურადღება ეთმობოდა ჩინეთში, იაპონიასა და კორეაში, რამაც მნიშვნელოვანწილად განაპირობა სწავლებისა და სწავლის განსხვავებული, შორეული აღმოსავლეთის ქვეყნებისა და საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი კულტურული ტრადიცია.

ძველ ჩინეთში (ჩინეთის სახელმწიფოს ისტორია მრავალ ათას წელს მოიცავს და ერთ-ერთი უძველესია მსოფლიოში) მასწავლებლისადმი მოსწავლის დამოკიდებულება შეიძლება გამოიხატოს ცნებით „მოწიწება“ ან „რიდი“, რაც მასწავლებლისადმი, მისი ავტორიტეტისადმი (და ასაკისადმი) უსაზღვრო მოკრძალებასა და ნდობას გულისხმობდა. დროთა განმავლობაში ურთიერთობები შეიცვალა და თანასწორობაში ან „გათანაბრებაში“ გადაიზარდა – ამ პერიოდში, მასწავლებელსა და მოსწავლის ურთიერთობაში გაჩნდა დიალოგის ფორმატი, რომელიც გულისხმობდა ჭეშმარიტების ძებნას ერთობლივი ძალისხმევით. XX საუკუნეში, მა ოძე-დუნის მმართველობისას განხორციელებული „კულტურული რევოლუციის“ წლებში (1965-1976), მასწავლებლის პატივისცემა სიძულვილით, ზიზღითა და სისასტიკით შეიცვალა.

ჩინურ ენაში (იგულისხმება საყოველთაო საერთოჩინური, ლიტერატურული ენა, პუტონგ-ჰუა, იგივე მანდარინი) ავტორიტეტის მქონე ადამიანისადმი მიმართვა ჟღერს როგორც „ლაოში“ – „მასწავლებელი“, თუმცა შესაძლოა, ამ ადამიანს პედაგოგიკასთან არაფერი აკავშირებდეს. ჩინურში არის მეორე სიტყვაც – „შიფუ“, რომელიც ასევე მასწავლებელს აღნიშნავს, თუმცა სხვაგვარად იწერება და ამავე დროს აქვს „მამის“ შინაარსიც.

ჩინეთის „დიდი მასწავლებლის“, კონფუცის (ძვ. წელთაღრიცხვის 551-479 წწ.), აზრებმა ჩვენამდე მისი მოსწავლეებისა და მიმდევრების ჩანაწერებით მოაღწია („ლიუნ-იუი“ – „საუბრები და განსჯა“, „ჩუნციუ“ – „გაზაფხული და შემოდგომა“, ისტორიული მატიანე „შინძინი“). თავის მთავარ ნაშრომს – „ექვსი კანონი“ (რომელთაგან მეექვსე დაკარგულად ითვლება, ლ.ა.), კონფუცი დაახლოებით 68 წლის ასაკში ქმნის. სწორედ ეს კანონები ხდება მომავალში ჩინური ორიათასწლოვანი ლიტერატურული ტრადიციის საფუძველი. ჩინელების ტრადიციები, ერთმანეთთან ურთიერთობისა და ქცევის წესები, ყველაფერი ის, რასაც „ჩინურ ცერემონიას“ უწოდებენ, საუკუნეების განმავლობაში ყალიბდებოდა და იხვეწებოდა „დიდი მასწავლებლის“ – კონფუცის სწავლების საფუძველზე. ჩინეთში თითქმის ყოველთვის (ჩინური კულტურული რევოლუციის წლების გამოკლებით) ნებისმიერი ბავშვის პირველი სახელმძღვანელო „დიდი მასწავლებლის“ გამოთქმებით იწყებოდა. ხშირად ძნელად გასაგები ფრაზები და წინადადებები ხდებოდა ის პრიზმა, რომლითაც ნებისმიერი ჩინელი იწყებდა გარე სამყაროს აღქმასა და შესწავლას, მისი მსოფლაღქმა კი ეფუძნებოდა კონფუცის ჰუმანისტურ პრინციპს: „ანუგეშო მოხუცნი, ენდობოდე მეგობარს და ზრუნავდე ახალგაზრდებზე“.

დროთა განმავლობაში განათლების მდგომარეობა და განათლებისადმი დამოკიდებულება გადასხვაფერდა: ბუნებრივი ნიჭით დაჯილდოებული ახალგაზრდების აღზრდა და განვითარების ხელშეწყობა, რაზეც საუბრობდა კონფუცი, შეცვალა კანონიკური ტექსტების დაზეპირებამ და მკაცრმა წვრთნამ. იგნორირებულ იქნა ცალკეული მოსწავლის ინტერესები თუ შესაძლებლობები. მოსწავლეები, სწავლას სახელმწიფო გამოცდების ჩაბარებისა და თანამდებობის მიღების აუცილებელ გზად აღიქვამდნენ. ამ დროს უკვე აღარავის ახსოვდა განათლების კულტურული, ეთიკური თუ ისტორიული შინაარსები.

ჩინეთის განათლების ისტორიაში ყველაზე „შავ პერიოდად“ ითვლება მაო ძე-დუნის დროინდელი „კულტურული რევოლუციის“ წლები. იმ ავად სახსენებელ დროს სახელმწიფო პოლიტიკა ტრადიციონალიზმის „აღმოფხვრისა“ და „განადგურებისკენ“ იყო მიმართული, რამაც, ბუნებრივია, თაობებს შორის დაპირისპირება გამოიწვია. ამ პერიოდში დაიწყო ჩინეთის ინტელიგენციის დევნა და რეპრესიები. წინათ უდავოდ პატივსაცემი ადამიანები, რომლებიც „მასწავლებლის“ სტატუსით ან წოდებით სარგებლობდნენ, საზოგადოებისთვის მიუღებელ, მტრულ ელემენტებად გამოცხადდნენ. ამ პროცესს უპრეცენდენტო მასშტაბი ჰქონდა. კომუნისტურმა პარტიამ „რევოლუციის“ რეპრესიების მანქანაში მუხანათურად ჩართო ჩინეთის მოსახლეობის ახალგაზრდა ნაწილი, სტუდენტები და სკოლის მოსწავლეები (ხუნვეიბინები) და ახალგაზრდა მუშები (ცზაოფანები). ახალგაზრდა აქტივისტები, პარტიის ხელდასხმით, ქმნიდნენ „დამრტყმელ ჯგუფებს“, რომლებიც ქვეყნის მასშტაბით „ავლენდნენ“ „რევიზიონისტებსა“ და „კაპიტალისტებს“. „კულტურული რევოლუციას“ ემსხვერპლა მილიონობით ადამიანი, გლეხებით დაწყებული, ინტილიგენციითა და პარტიული მუშაკებით დამთავრებული. განადგურდა ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობის ათასობით ძეგლი და ხელოვნების ნიმუში, მათ შორის – ტიბეტის, გუანსისა და გუანდუნის პროვინციების უძველესი ბუდისტური მონასტრების უმეტესობა. ასეთი რეპრესიებით მაო ძე-დუნმა ოპოზიციისგან „გაწმინდა“ ჩინეთის პარტიული აქტივი და საზოგადოება, ხოლო პარტიაში მისი მთავარი ოპონენტი, ჩინეთის რესპუბლიკის თავმჯდომარე ლიუ შაოცი, რომელიც მისთვის საფრთხეს წარმოადგენდა, ციხეში ჩასვა, სადაც იგი გარდაიცვალა კიდეც 1969 წელს.

საინტერესოა ჩინეთში მასწავლებლის ცხოვრებისა და ცხოვრებისეული გზის მე-20 საუკუნის გამოცდილება, რომელიც ასახულია ჩინელი მწერლის, ჟურნალისტისა და მოაზროვნის ე შენტაოს (Ye Shengtao) მოთხრობებში. რომანში „მასწავლებელი ნი ხუანჩჟი“ ე შენტაო მოგვითხრობს მასწავლებლის ბედზე რევოლუციის პერიოდში. ცინის იმპერიის დაისის ჟამს (მე-20 საუკუნის 10-იანი წლები) რომანის მთავარი გმირი, ახალგაზრდა მასწავლებელი ნი ხუანჩჟი, თავის ცხოვრებესულ გზას იწყებს ნათელი მიზნით – „მიიტანოს განათლება მასებთან“. მას სჯერა, რომ უბრალო ხალხის განსწავლა აუცილებელია, რადგან ჩინეთის მომავალი განათლებულ ადამიანებშია. ნი ხუანჩჟი, ბედად, მასწავლებლობის გზაზე თანამოაზრეს, სოფლის სკოლის დირექტორს პოულობს. ერთობლივი ძალისხმევით ისინი ცდილობენ გაზარდონ ადამიანთა ახალი თაობა, რომელიც გამორჩეული იქნება განათლებითა და მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებისადმი ინტერესით. დროთა განმავლობაში თანამოაზრენი ხვდებიან, რომ მათი საქმიანობა ფუჭია: მოსწავლეები არ იზიარებენ მასწავლებლების იდეალებს, ხოლო სოფლის მმართველნი და ძლიერნი ჯიუტად ეწინააღმდეგებიან განათლების სისტემაში ნი ხუნაჩჟის მიერ შეთავაზებულ ცვლილებებს. ეს მათთვის უბრალოდ არამომგებიანი და სახიფათოა. შედეგად ნი ხუანჩჟი გადაწყვეტს, ყველაფერი მიატოვოს და მონაწილეობა მიიღოს ძველი საზოგადოების საფუძვლების ნგრევაში. იგი სოფლიდან ქალაქ შანხაიში მიემგზავრება და რევოლუციის აქტივისტების რიგებში ეწერება.

კონფუცის მოძღვრება იაპონიაში ჩვენი წელთაღრიცხვის მე-3 საუკუნეში შედის კორეიდან და იაპონური სახელმწიფოებრიობის საწყისს ემთხვევა. მისი როგორც რელიგიურ-ეთიკური მოძღვრების გავრცელება იმპერატორის რეგენტის შოტოკუ ტაიშის ეპოქაში, დაახლ. VI-VII საუკუნეებში ხდება. ჩინელებსა და კორეელებს ამომავალი მზის ქვეყანაში არა მხოლოდ კონფუცის ტექსტები, არამედ თავიანთი კულტურული ფასეულობებიც შეჰქონდათ. კონფუციანიზმში მთავარი აქცენტები სოციალურ ჰარმონიაზე დაისმოდა, რაც გულისხმობდა საზოგადოებრივი ურთიერთობების იერარქიულ სისტემას, როდესაც დაქვემდებარებული პირი მაღლა მდგომისადმი მორჩილებასა და ერთგულებას გამოხატავდა, ხოლო სანაცვლოდ მისგან მფარველობას იღებდა.

მაგრამ იაპონიაში, ჩინეთისაგან განსხვავებით, ადამიანი თვითონ ირჩევდა ბატონს და იდეას, რომელიც მისთვის უფრო ახლო იყო.

ნარას ეპოქიდან (710–784 წ.წ.) მოყოლებული, იაპონიის საიმპერატორო კარზე ჩნდება მეცნიერის თანამდებობა. მეცნიერები კონფუცის ტექსტების ინტერპრეტაციით იყვნენ დაკავებულნი.

კონფუცის მოძღვრების შესწავლა ამ პერიოდში ინტენსიურად მიმდინარეობს იაპონიის ბუდისტურ მონასტრებშიც – ამ დროს ჩინეთიდან ჩამოსულ ბუდისტ ბერებს იაპონიაში უკვე ჩინელი ფილოსოფოსის, ჩჟუ სის ტექსტები და ინტერპრეტაციები შემოაქვთ, რომელსაც მოგვიანებით დასავლური მეცნიერება ნეოკონფუციანიზმს უწოდებს.

კლასიკური კონფუციანიზმის უმთავრესი კატეგორიები, რომლებმაც უზარმაზარი გავლენა მოახდინა იაპონიისა და აღმოსავლეთი აზიის სხვა ქვეყნების (კორეა, ტაივანი, ფილიპინები, სინგაპური) პოლიტიკურ კულტურაზე და რომელთა განვითარებაზეც უნდა ზრუნავდეს ყველა გონიერი მმართველი, ხუთ მთავარ პრინციპს მოიცავს: კაცთმოყვარეობა, წესიერება, სიბრძნე, სამართლიანობა და ერთგულება. ხუთ ზნეობრივ პრინციპს ემატებოდა „სამი სვეტი-საფუძველი“, რომლებიც გულისხმობდა ურთიერთობებს მამასა და ვაჟს შორის, მმართველსა და ქვეშევრდომს შორის და ქმარსა და ცოლს შორის.

კონფუცის სწავლება აისახა იაპონიის პოლიტიკურ კულტურაშიც, რაც გამოიხატება უკონფლიქტო მართვით, მმართველებისა და ქვეშევრდომების ერთმანეთისადმი ნდობით, უფროსების პატივისცემით, პატერნალიზმით (უფროსის მიერ უმცროსის მფარველობა), ზემდგომთა მიმართ ქვემდგომთა უსიტყვო მორჩილებით. კეთილშობილი და განათლებული წარჩინებულის (ან მოხელის) იდეალი იაპონური მმართველობის ფილოსოფიის განუყრელ ნაწილად იქცა. კონფუცის მიმდევართა სწავლებებში მოხდა იაპონიაში გავრცელებული პოლიტიკური კულტურის პრინციპის, პირადი ინტერესის საზოგადოებრივისადმი დაქვემდებარების, ფორმულირება. თუ ევროპული სოციოკულტური ტრადიციის ერთ-ერთი უმთავრესი პრინციპი პირადისა (პრივატულის) და საზოგადოებრივის ერთმანთისგან განცალკევებაა, იაპონიაში პირადი განიხილება არა როგორც ინდივიდუალური თავისუფლების სფერო, არამედ როგორც სფერო, სადაც ხდება საერთო ინტერესების რეალიზაცია. შედეგად, შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ კონფუცის მოძღვრების წვლილი იაპონიის სულიერი და პოლიტიკური კულტურის ჩამოყალიბებაში ძალიან დიდია.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი