პოეზია მედიტაციაა

„ლიტერატურაში არსებობს ორი ურთიერთსაპირისპირო მიმართულება: ერთი ისწრაფვის, ენა გარდაქმნას უწონო ელემენტად, რომელიც ღრუბელივით დაცურავს (ან, უფრო უკეთ, მაგნიტური ველივით), მეორე – ენას მისცეს წონა, სიმკვრივე და ობიექტთა და სხეულთა კონკრეტულობა“.

იტალო კალვინო, „სიმსუბუქე“  („ექვსი შენიშვნა მომავალი ათასწლეულისთვის“)[1]

„მედიტაცია მოგვაგონებს ცეკვას, მხატვრობას, პოეზიას. შესაბამისად, მას შეგვიძლია ხელოვნება ვუწოდოთ“.

ოშო

ხელოვნება – საზღვრების დარღვევაა და მატერიალური სამყაროს მიღმა გახედვა. ამიტომ გვიზიდავს ხელოვნების ჭეშმარიტი ქმნილებები, რომლებსაც იდუმალი ძალით გადავყავართ სხვა განზომილებაში, სადაც ფორმები აღარ არსებობს, თუმცა სწორედ ფორმაა ის, რამაც შეუცნობლის საიდუმლო კარი გაგვიღო. ამ თემას ეძღვნება იტალო კალვინოს ესეი „სიმსუბუქე“.ერთგან კალვინო წერს: „ყოველ ჯერზე, როდესაც მეჩვენება, რომ კაცობრიობა განწირულია სიმძიმისთვის, მინდა, ის გადავიტანო სხვა განზომილებაში. მე არ ვგულისხმობ ფანტაზიის სამყაროში გაქცევას – ვგულისხმობ სამყაროს სხვა რაკურსით ხედვას, სხვა ლოგიკით და შეცნობის სხვა მეთოდებით“.ეს ერთგვარი მედიტაციის მდგომარეობაა – გაიხედო საგანთა სხვა მხარეს და არა მხოლოდ საგანთა, არამედ ფიზიკური სამყაროსა და საკუთარი თავის სხვა მხარესაც. საზოგადოდ, ფორმათა მიღმა: არაფერში… და იქცე არაფრად, გახდე არავინ… სწორედ ისე, როგორც ემილი დიკინსონის ამ ლექსშია:„- მე ვარ არავინ – შენ ნეტავ ვინ ხარ? – ნუთუ შენც დღემდე არავინ იყავ?- კეთილი, მაგრამ ნურავის ვეტყვით, – ყველა არავინ იმქვეყნად მიჰყავთ. ვიყოთ მე და შენ ბედის ანაბრად, კიდევ კარგი, რომ არვინ არა ვართ – როგორ იოლად ავცდით ორივე, აურზაურს და დავიდარაბას…“(„მე ვარ არავინ“)ხედავთ, როგორ დაკარგა ადამიანმა საზღვრები და იქცა აბსტრაქციად, არაფრად? ის, რაც დროში ხდება, ადამიანურ საზღვრებშია, ხოლო მარადიული – უცვლელია. პოეტურ მედიტაციებში დრო და მარადისობა ხვდება ერთმანეთს, ან, უბრალოდ, ადგილებს უცვლის. დაახლოებით ისე, როგორც გალაკტიონის ამ ლექსშია:„რომ ყოველივე მიმდინარეობს, და იმავე დროს დგას ყოველივე“.ბარათაშვილის „შემოღამება მთაწმინდაზედ“ ასეთივე პათოსითაა სავსე:„მე, შენსა მჭვრეტელს, მავიწყდების საწუთროება,
გულის-თქმა ჩემი შენს იქითა… ეძიებს სადგურს,
ზენაართ სამყოფთ, რომ დაშთოს ის ამაოება…
მაგრამ ვერ სცნობენ, გლახ, მოკვდავნი განგებას ციურს!“სიტყვებით აღწერილი მედიტაციური მდგომარეობაა გამოთქმული ამ სტრიქონებით. თითქოს სული მიმოიქცევა ორ ნაპირს შორის. პოეზიაში ძალიან კონკრეტული საგნები ბუნდოვანდება და გადადის აბსტრაქციაში და პირიქით: სულის ხილვები ზოგჯერ ისეთ ხელშესახებ ფორმებს იძენს, თითქოს მართლა არსებობდნენ ფიზიკურ სამყაროში.ამ ოპოზიციის საუკეთესო წარმომადგენლებად იტალო კალვინო კავალკანტისა და დანტე ალიგიერის ასახელებს. თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ ერთი პოეტის შემთხვევაშიც შესაძლებელია კონკრეტულიდან აბსტრაქტულისკენ და აბსტრაქტულიდან კონკრეტულისკენ პოეტური სახეების მიმოქცევა. აგერ ბარათაშვილის „ძალიან კონკრეტული“ ხილვაც… ლამპარის ფონზე:„ვპოვე ტაძარი შესაფარი, უდაბნოდ მდგარი;მუნ ენთო მარად უქრობელი წმიდა ლამპარი.ანგელოსთაგან იკროდა მუნ დავითის ქნარი,და განისმოდა ციურთ დასთა გალობის ზარი!(„ვპოვე ტაძარი“)

„პოეტი ისაა, ვინც ხედავს ზეზღვრულ, აბსოლუტურ ჭეშმარიტებას. როდესაც ფიზიკურ, ვიტალურ, მენტალურ, დროდადრო ფსიქიკურ პლანზე შევნიშნავთ განსაკუთრებულ პოეტს, რომელიც მთელ სამყაროს სთავაზობს თავის განძს, ჩვენ მას ვაფასებთ, ჩვენ მისით აღფრთოვანებულები ვარ. მაგრამ თუ პოეტში დავინახავთ ჭეშმარიტების მაძიებელს, ჭეშმარიტების მოყვარეს, ნამდვილ რეალობას პოეტის ხილვაში, მაშინ ერთი ნაბიჯით წინ წავიწევით. ჩვენ აღმოვაჩენთ განუყოფელ ერთობას პოეტთან“ (შრი ჩინმოი, „პოეზია – გზა აღტაცებისკენ“).

პოეზია მედიტაციაა. ცნობიერების შეცვლილი მდგომარეობა, სხვა განზომილება, სხვა რაკურსი, სხვა აღქმა და შემეცნება.

„არც გონებაა და არც ფორმა, მე მხოლოდ ვარსებობ;
ყველა აზრი და სურვილი გაქრა.
საბოლოოდ დასრულდა ბუნების ცეკვა.
ვისაც ვეძებდი, ის ვარ.

აღტაცების სამეფოს კარი გაიხსნა;

შეცნობილისა და შემცნობის მიღმა

მე უსაზღვრო სიმშვიდით ვტკბები;

და ვუმზერ მხოლოდ ერთს.

ცხოვრების საიდუმლო გზები განვვლე,

მე მიზნად ვიქეცი.

უცვლელი ჭეშმარიტება გაიხსნა ჩემ წინ:

მე ვარ გზა და სული-უფალი.

სულმა შეიცნო ყველა სიმაღლე, ვდუმვარ მნათობის გულში.

მე არ მეხება არც დრო და არც საქმენი;

დასრულდა ჩემი კოსმიური თამაში“.

(შრი ჩინმოი, „აბსოლუტი“)[2]

სხვა განზომილებაში გადასული ადამიანი თავს გრძნობს კოსმოსად. „ვდუმვარ მნათობთა გულში“ – იტყვის ჩინმოი, ხოლო თანამედროვე ქართველი პოეტი, რატი ამაღლობელი, კოსმოსს ასე განიცდის:

„წარმოიდგინე თავის ნაცვლად,

ან გულის ნაცვლად

მზე გაქვს,

მთვარე კი,

პლანეტები და ვარსკვლავები –

არიან შენი შინაგანი ორგანოები.

ღვიძლი, ფილტვები, თირკმელები,

სულაც თვალები,

მოქსოვილია მათი შუქით,

ნისლოვანებით“.

(„სული“)

საოცარია: აზრი სიტყვების მეშვეობით აქციო მატერიად და მერე ეს მატერია ისევ სიტყვების მეშვეობით დაშალო და აქციო არაფრად…

ეს შეუძლია პოეზიას.

ეს არის პოეზია.

ეს კი შალვა ბაკურაძეა:

„სიტყვები, თითქოს ბალახია, ერთი შეხედვით,მაგრამ კარგად თუ დააკვირდი, მათი ფეხებივაზის ფესვივით ცეცხლგამძლეა და უფრო მეტიც -მე მათზე ვსახლობ, მათზე მძინავს, მათზე დავდივარ…“

[1] https://www.paranteza.info/post/calvino-six-memos-1 (ქართულად თარგმნა მალხაზ ხარბედიამ)

[2] შრი ჩინმოი – ინდოელი გურუ, პოეტი, ფილოსოფოსი, მხატვარი