ნიკა მაღლაფერიძე პანდემიის პერიოდში, 2020 წელს, ჩვენს ანუ განათლების კოალიციის მიერ განხორციელებული პროექტის ფარგლებში გავიცანი. მას შემდგომ, არაერთხელ შევხვედრივართ ონლაინ და გაგვიცვლია მოსაზრებები განათლების პოლიტიკის ზოგად თუ კონკრეტულ საკითხებზე. ნიკა მასწავლებელი და განათლების მკვლევარია. შესაბამისად, ვფიქრობ, რომ მისი კვალიფიკაციისა და გამოცდილების ადამიანის მოსაზრებების მოსმენა საინტერესო უნდა იყოს მკითხველისათვის.
ნიკა, გთხოვთ, მოკლედ მოგვიყვეთ თქვენ შესახებ და შემდგომ გადავიდეთ ინტერვიუს ძირითად საკითხზე – მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების სისტემაზე.
უკვე წლებია, რაც მასწავლებლად ვმუშაობ და ვეხმარები სკოლებს სასწავლო პროგრამების და ეფექტური სწავლა სწავლების მეთოდოლოგიების დანერგვა-გაუმჯობესებაში. 2017 წელს გავხდი ჩივნინგის სტიპენდიატი და დავასრულე ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის (UCL Institute of Education) სამაგისტრო პროგრამა განათლებისა და საერთაშორისო განვითარების განხრით. გარკვეული პერიოდი ვმუშაობდი განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში, ეროვნული სასწავლო გეგმის განვითარებაზე მასწავლებელთა გადამზადების მიმართულებით.
ამჟამად, ვმუშაობ ბულგარეთში, ქალაქ ვარნას ერთ-ერთ კერძო სკოლაში და ვეხმარები ორგანიზაციული განვითარების კუთხით, კონკრეტულად, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების მიმართულებით. ძალიან მალე, სექტემბრიდან ვაგრძელებ სწავლას სტირლინგის უნივერსიტეტის (შოტლანდია) სადოქტორო პროგრამაზე.
მასწავლებლის უწყვეტი პროფესიული განვითარება, რა გამოწვევებს ხედავ ამ კუთხით საქართველოში, სისტემურ დონეზე და შემდგომ ვისაუბროთ უკვე საერთაშორისო პრაქტიკაზე და გარკვეულ რეკომენდაციებზე.
საქართველოში ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა სისტემის ცენტრალიზებულობაა. მასწავლებლებს არ აქვთ არჩევანის თავისუფლება, თუ რა გზით სურთ პროფესიული განვითარება. გარდა ამისა, ჩვენ გვაქვს ისეთი მოდელი, რომელიც პრაქტიკულ ასპექტს არ იყენებს. მაგ., მასწავლებლები სადღაც მიდიან, გარკვეულ ცოდნას პასიურად იღებენ და მოლოდინია, რომ ისინი წავლენ და საკლასო ოთახში ამ ცოდნის საფუძველზე რაღაცას დანერგავენ. სამწუხაროდ, ცოდნის ტრანსფერი საკლასო ოთახში ასე არ ხდება. არიან გამონაკლისები, მაგრამ გამონაკლისებზე ხომ არ ავაგებთ ჩვენს სისტემას?! ჩემი აზრით, ეს აქვს ძალიან სუსტი მხარე სისტემას და მასწავლებლები, ამ მხრივ, არიან მარტო და საკუთარი თავის ანაბარა. აქედან გამომდინარე, მე ვთვლი, რომ აღნიშნული მოდელი უნდა შეიცვალოს.
პრაქტიკულ ელემენტში რას გულისხმობთ?
მაგ., ეს შეიძლება იყოს „იმიტირებული“ საკლასო ოთახი, ე.წ. deliberate practice რასაც ეძახიან, სადაც ვიღაც უკუკავშირს გიბრუნებს. დღეს არავინ დავობს, რომ პრაქტიკული ელემენტი მნიშვნელოვანია, უბრალოდ მსჯელობენ იმაზე, თუ როგორი ბალანსი უნდა იყოს თეორიასა და პრაქტიკას შორის. უამრავი ადამიანი იზიარებს იმ აზრს, რომ მასწავლებლის უწყვეტი პროფესიული განვითარების სისტემაში პრაქტიკული ელემენტი კიდევ უფრო მეტად უნდა იყოს წინ წამოწეული.
რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, პრაქტიკული ელემენტი დაფუძნებული უნდა იყოს სკოლის ბაზაზე. ეს შეიძლება იყოს ქოუჩინგი, მენტორინგი, სასწავლო ჯგუფები, კრიტიკული მეგობარი, იაპონური გაკვეთილის კვლევა და ა.შ. შესაძლოა, ეს ლოჯისტიკურად რთული იყოს ან ფინანსურად – ძვირი, მაგრამ სწორედ განათლებაში უნდა ჩაიდოს ინვესტიცია, რათა შესაბამისი ამონაგები გვქონდეს.
ვთქვათ, არსებობს ასეთი პრაქტიკული ელემენტი. რა უპირატესობები აქვს მას?
სწორედ პრაქტიკის შემდეგ არის შესაძლებელი ისეთი საბაზისო საკითხების სწავლა, როგორიცაა კლასის მართვა, ინსტრუქცია, ტრანსდისციპლინური ინსტრუქციული უნარები, როგორიცაა განმავითარებელი შეფასება, შემაჯამებელი შეფასება, მეტაკოგნიტიური და კოგნიტიური სტრატეგიები. ცალკე არის საგანზე დაფუძნებული უნარები და მიდგომები, რომლებიც სპეციფიკურია.
სამწუხაროდ, ბევრია ისეთი მასწავლებელი, რომელიც გამოცდილია, მაგრამ საბაზისო უნარები არ აქვს. ბუნებრივია, მათთან მუშაობა უფრო რთული იქნება, მაგრამ თუ მასწავლებელმა კლასის მართვა არ იცის, იქ ხომ სწავლაზე საუბარი სრულიად ზედმეტია?!
საქართველოს შემთხვევაში, სამწუხაროდ, ფოკუსირებული უკუკავშირი ფაქტობრივად არ გვაქვს. მასწავლებლებიც, ბევრი მიზეზის გამო, არ საუბრობენ ამაზე და მათიც მესმის. კლასის მართვაზე ინგლისში სულ საუბრობენ და მუდამ მზად არიან ამისთვის, იმიტომ რომ პრაქტიკული ელემენტი მათთან ძალიან დიდია. როცა მასწავლებლის მომზადება ხდება, ისინი უკვე გარკვეულები არიან საბაზისო საკითხებში, როგორიცაა: ტრანზიციები აქტივობიდან აქტივობაზე, მოსწავლეების დაჯგუფება, როგორ არ შეგაწყვეტინონ გაკვეთილი, ძალადობასთან დაკავშირებული საკითხები, როგორ შექმნა წესები მოსწავლეებთან, როგორ იყო თანმიმდევრული და ა.შ. ამას პრაქტიკულად უნდა გასწავლიდნენ საკლასო ოთახში ის ადამიანები, ვინც არიან გამოცდილები. ნაწილობრივ, ეს ყველაფერი დაკვირვების ხარჯზე ხდება. ჩვენ შემთხვევაში, დაკვირვებას უფრო შემაჯამებელი და განსჯადი ხასიათი აქვს და მოწყვეტილია იმას, თუ რას ნიშნავს ქოუჩინგი და რას ნიშნავს მასწავლებლის განვითარება. იგივე არის პრაქტიკის კვლევებთან დაკავშირებით.
როგორ ფიქრობ, რა წინაპირობებია საჭირო იმისათვის, რომ სკოლაზე დაფუძნებული პროფესიული განვითარების მიდგომები თუ სისტემა შეიქმნას სკოლებში?
პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია ვთქვათ, რომ სკოლების დაფინანსების მოდელი უნდა შეიცვალოს. ამ ყველაფერს, რაზეც ვისაუბრეთ, ბუნებრივია შედეგი აქვს, მაგრამ ამ შედეგის მისაღწევად მეტი რესურსია საჭირო და ამ რესურსების ეფექტიანად თუ ხარჯთეფექტურად გამოყენება. ამ ტიპის სისტემის ასამუშავებლად საჭიროა ქოუჩების მომზადება, რისთვისაც რესურსები მნიშვნელოვანია. ანალოგიურად, აუცილებელი იქნება სასკოლო ლიდერების თუ სკოლის დირექტორების გადამზადება, მათ შორის ლოჯისტიკურ საკითხებში. შესაბამისად, თუ დაფინანსების მოდელი არ შეიცვალა, სულ რომ სტრატეგიაში გვქონდეს აღნიშნული საკითხები ასახული, ეს იქნება სრული ფორმალობა.
თუ სკოლის დონეზე ვისაუბრებთ, ბუნებრივია, მნიშვნელოვანია, არსებობდეს ნება, რისთვისაც აუცილებელი იქნება მოტივირებული და გაბედული ადამიანების შემოკრება. შესაბამისად, პირველ რიგში, იმ ადამიანების იდენტიფიკაციაა საჭირო, ვინც გამოცდილია, მოტივირებულია და შეძლებს სხვების მხარდაჭერას. არ არის აუცილებელი, აღნიშნული მიდგომები მთელს სკოლაში ერთიანად გამოიყენო და ყველას ერთი და იგივე მოსთხოვო. პირიქით, საჭიროა ამ ყველაფრის ფაზებად დაყოფა და ეტაპობრივად განხორციელება, როგორც ეს ევერეთ როჯერსს აქვს, ინოვაციების დიფუზიის თეორიაში.
ამის პარალელურად უნდა ხდებოდეს მასწავლებელთა ინფორმირება, რადგან სკოლებში სიურპრიზები ნამდვილად არ მუშაობს. თუ აქვს სკოლას საშუალება, ძალიან კარგი იქნება, კონკრეტულად ამ მიმართულებაზე პასუხისმგებელი პირები ჰყავდეს, როგორიცაა teaching and learning leads. სხვა შემთხვევაში, კათედრების ხელმძღვანელებს შეუძლიათ შეითავსონ. ამის შემდგომ უნდა შეიქმნას პროგრამის კონცეფცია და სამოქმედო გეგმა, რომლებიც სკოლის განვითარების გეგმას მოერგება.
საბოლოოდ, ინსტრუქციული ქოუჩინგი, სასწავლო ჯგუფები, მასწავლებლის პროფესიული ჯგუფები, გაკვეთილის კვლევა (lesson study) განსხვავდებიან ფორმატით, მაგრამ პრაქტიკული ელემენტი ყველგან არის, რომ ვიღაც კი არ განგსჯის, არამედ გაძლევს უკუკავშირს. რაც მთავარია, ეს არის დროში განგრძობითი, ხანგრძლივი პროცესი. მე სადაც მიმუშავია, მთხოვენ, რომ მათთან შევიდე და გაკვეთილზე დავესწრო, იმდენად მოტივირებულები არიან. და ეს იმიტომ, რომ მათ აქვთ არჩევანის საშუალება და რაც აინტერესებთ, იმ საკითხზე ხდება მხარდაჭერა.
სხვათა შორის, ამ საკითხებში მნიშვნელოვანი იქნება საგანმანათლებლო რესურსცენტრების როლი, სწორედ მათ შეუძლიათ სკოლების ორგანიზაციული მხარდაჭერა.
და ბოლოს, იმ ადამიანებისათვის, რომელთაც მეტის გაგება სურთ ამ საკითხების შესახებ, რა საკითხავ ლიტერატურას ურჩევდი? აქვე დავამატებ, რამდენიმე ხნის წინ, კოალიციის მიერ, მომზადდა ძალიან კარგი გზამკვლევი სკოლის დონეზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების მხარდასაჭერად. მისი ავტორია მანანა რატიანი და ყველა დაინტერესებულ ადამიანს ვურჩევ, რომ ამ დოკუმენტს გაეცნოს. ანალოგიურად, მე პირადად, ყველას ვურჩევ, გაეცნოს ნიკას სტატიას mastsavlebeli.ge-ზე – სკოლის დონეზე პროფესიული განვითარების მიდგომების შესახებ.
იცით რა არის, საკმაოდ ბევრი იწერება ამ საკითხებზე, მაგრამ შევეცდები რამდენიმე ძირითადი და ჩემთვის ყველაზე საინტერესო გითხრათ. ესენია:
| ავტორი | ნაშრომი |
| Jim Knight (ჯიმ ნაითი) | – Instructional Coaching: A Partnership Approach to Improving Instruction
– The Impact Cycle: What Instructional Coaches Should do to Foster Powerful Improvements in Teaching – The Definitive Guide to Instructional Coaching: Seven Factors for Success |
| Elena Aguilar (ელენა აგილარი) | – The Art of Coaching: Effective Strategies for School Transformation |
| Sue Swaffield (სუ სვოფილდი) | – Leadership for Professional Learning |
| Rachel Lofthouse (რეიჩელ ლოფტჰაუსი) | – CollectivEd |
| Haili Hughes (ჰაილი ჰიუზი) | – Mentoring in Schools: How to Become an Expert Colleague |
| Michael Bungay Stanier (მაიკლ ბუნგაი სტანიერი) | – The Coaching Habit: Say Less, Ask More & Change the Way You Lead Forever |
| Mark Priestley (მარკ პრისტლი); Gert Biesta (ხერტ ბიესტა) | – Teacher Agency: An Ecological Approach |
| Pete Dudley (პიტ დადლი) | – Lesson Study: Professional Learning for Our Time |
| Chrstian van Nieuwerburgh (კრისტიან ვან ნიუვერბურგი) | – An Introduction to Coaching Skills: A Practical Guide |
| Mary Kennedy | – Praising the Practice of Teaching |
