სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

ყრუ-უსინათლო პირთა სწავლების საუკეთესო გამოცდილება და ნიშნები

ყრუ-უსინათლო ბავშვთა განათლება 1837 წლიდან იწყება, როცა პერკინსის უსინათლოთა სკოლამ პირველი ყრუ-უსინათლო მოსწავლე, ლაურა ბრიჯმანი მიიღო და მისი სწავლება მკაცრად რეგლამენტირებული პროგრამით დაიწყო. სწორედ ლაურას განათლებამ შექმნა მოდელი, რომლის მიხედვითაც ათწლეულების განმავლობაში პერკინსში ყრუ-უსინათლო სტუდენტებს ასწავლიდნენ. ლაურა ბრიჯმანის შემდეგ პერკინსში, ათწლეულების განმავლობაში ბევრმა ყრუ-უსინათლო ბავშვმა მიიღო განათლება. 50 წლის შემდეგ, პერკინსში ჰელენ კელერის მოსვლასთან ერთად არამნიშვნელოვნად, თუმცა რამდენადმე შეიცვალა მოსწავლეთა სწავლების მიდგომები. ასწავლიდნენ ინდივიდუალურ ძლიერ მხარეებზე დაყრდნობითა და საჭიროებების გათვალისწინებით.

დღესაც, ყრუ-უსინათლო ბავშვების სწავლებისას ინდივიდუალური მიდგომით ხელმძღვანელობენ. მნიშვნელოვანია, ყველა ბავშვს ჰქონდეს ინდივიდუალური სასწავლო პროგრამა, რომელიც დაეხმარება მას ზრდასა და წარმატებაში. შესაძლოა, დროთა განმავლობაში სწავლების მეთოდები შეიცვალა, მაგრამ საკვანძო საკითხები ახლაც აქტუალურია, მათ შორის:

  • როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეებს ნდობაზე დაფუძნებული ურთიერთობების შენებაში ოჯახის წევრებთან, თანატოლებთან და მათი ცხოვრების სხვა მნიშვნელოვან ადამიანებთან?
  • როგორ უზრუნველვყოთ პროგნოზირებადი რუტინა, რომელიც გაამართლებს მათ მოლოდინს და მოახდენს კომუნიკაციის სტიმულირებას?
  • როგორ განვავითაროთ მოსწავლის უნარი, გამოიყენოს კომუნიკაციის მრავალფეროვანი ფორმები და მეთოდები (მაგ., ჟესტები, საგნები, სურათები, მინიშნებები, მეტყველება), რომლითაც მიიღებენ და გასცემენ ინფორმაციას?
  • როგორ შევქმნათ ისეთი სასწავლო გარემო, რომელიც აღძრავს კომუნიკაციის სურვილს და გააღრმავებს და გაამრავალფეროვნებს მოსწავლის ინტერესებს?
  • როგორ უზრუნველვყოთ ისეთი კონცეფციის განვითარება, რომელიც სოციალური, აკადემიური და ფუნქციონალური უნარების განვითარებასთან მიგვიყვანს?
  • როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს, ააგოს და შეინარჩუნოს სოციალური ურთიერთობები?
  • გაიგოს ფიზიკური გარემოს ორგანიზაცია?
  • როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს უსაფრთხოდ გადაადგილებაში და იმაში, რომ იყოს თავდაჯერებული სხვადასხვა ფიზიკურ გარემოში?
  • როგორ გამოვიწვიოთ მოსწავლის ცნობისმოყვარეობა და განვავითაროთ პრობლემის გადაჭრის უნარები?
  • როგორ უზრუნველვყოთ მოსწავლე რეალური ცხოვრებისეული სასწავლო გამოცდილებებით?
  • როგორ მოვამზადოთ მოსწავლე სკოლიდან ზრდასრულ ცხოვრებაში ტრანზიციისთვის?
  • როგორ დავეხმაროთ მოსწავლეს, იცხოვროს აზრიანი და ბედნიერი ცხოვრებით?

მანამდე კი აუცილებელია, განათლებაში ჩართულმა ადამიანმა შეძლოს კონკრეტული ნიშნების ამოცნობა, რომელიც სმენა-მხედველობის ნაწილობრივ თუ თანდათანობით დაკარგვის შესახებ ინფორმაციას მიაწვდის მას.

ყრუუსინათლობის ნიშნები

როგორც წესი, ყრუ-უსინათლო პირთა უმრავლესობას შენარჩუნებული აქვს გარკვეული ხარისხის სმენა და/ან მხედველობა. ამასთან, ისიც ცნობილია, რომ ყრუუსუნათლობა შესაძლოა იყოს როგორც თანდაყოლილი, ასევე შეძენილი. შეძენილი ყრუუსინათლობის დროს ბევრ შემთხვევაში ორივე სენსორი თანდათანობით ქვეითდება და, შესაძლოა, დასაწყისში შეუმჩნეველიც კი დარჩეს. არსებობს კონკრეტული ნიშნები, რომლებიც დაგვეხმარება ამოვიცნოთ, აქვს თუ არა პირს სმენის და/ან მხედველობის დაქვეითება.

სმენის დაქვეითების ნიშნები:

  • ხშირად ითხოვს თანამოსაუბრისგან ნათქვამის გამეორებას;
  • ხმამაღლა უსმენს ტელევიზორს/რადიოს;
  • უჭირს უკანა მხრიდან მომავალი ხმის გაგონება;
  • ძირითადად თავად საუბრობს, რათა მოსმენა აირიდოს თავიდან;
  • აქვს საუბარში, განსაკუთრებით, რამდენიმე მოსაუბრის პირობებში, ჩართვის პრობლემა;
  • არ ესმის ისეთი ხმები, როგორებიცაა კარზე კაკუნი ან ზარის ხმა;
  • მოსაუბრეს სთხოვს, ისაუბროს უფრო ხმამაღლა, ნელა და გასაგებად;
  • მოსაუბრესთან უფრო ახლოს მიდის ან თავს ხრის მისი პირის აპარატისკენ, რათა უკეთ გაიგოს ხმა;
  • უჭირს მეტყველების გაგება ტელეფონზე საუბრისას;
  • უფრო მეტად უჭირს ბავშვისა და ქალის მეტყველების გარჩევა;
  • უჭირს მეტყველების გაგება ხმაურში და ა.შ..

უმცროსი ასაკის ბავშვებში სმენის დაზიანებისას:

  • ბავშვი არ რეაგირებს ხმამაღალ ბგერებზე;
  • არ ეძებს ან ვერ განსაზღვრავს ბგერის წყაროს;
  • წყვეტს ტიტინს და ხმების გამოცემას – საკუთარი ხმით ექსპერიმენტირებას;
  • ტიტინებს, თუმცა არ გადადის უფრო გასარჩევ მეტყველებაზე;
  • არ რეაგირებს ზრდასრულის ხმაზე, მაშინაც კი, როდესაც ხელში უჭირავთ და ბგერის წყაროსთან ახლოსაა;
  • შეიძლება ჰქონდეს ანომალიური ყურის ნიჟარა.

რაც შეეხება წინა სასკოლო და სკოლის ასაკს, შესაძლოა სმენის დაზიანების ეჭვი გაგვიჩნდეს, თუ სახეზეა შემდეგი ნიშნები:

  • არ აქვს რეაქცია მიმართვაზე;
  • არ ასრულებს/ვერ იგებს მარტივ მითითებებს, მაგ., „დაიხურე ქუდი!“;
  • განიცდის სირთულეებს კომუნიკაციისას;
  • მეტყველებისა და კომუნიკაციის უნარები ჩამორჩება განვითარებაში;
  • საუბრობს ძალიან ხმამაღლა;
  • ტელევიზორს უსმენს მაღალ ხმაზე;
  • ვერ იგებს ნათქვამს, თუკი უშუალოდ მოსაუბრეს არ უყურებს;
  • არასწორად პასუხობს შეკითხვებზე;
  • ვერ საზღვრავს, საიდან მოდის ბგერა;
  • სკოლის შემდეგ შესამჩნევად დაღლილია, რადგან უწევს დიდი ძალისხმევის გაწევა გაგებისთვის;
  • თავს იჩენს ქცევასთან დაკავშირებული პრობლემები;
  • თავს იჩენს სირთულეები ურთიერთობების დამყარებისას;
  • თავს იჩენს სირთულეები აკადემიური მოსწრების კუთხით.

მხედველობის დაქვეითების სიმპტომები:

  • უჭირს დანახვა დაბალი ან კაშკაშა სინათლის პირობებში;
  • უჭირს ნაცნობი ადამიანების სახეების ამოცნობა;
  • უჭირს სახის გამომეტყველების გარჩევა;
  • ჩვეულებრივზე უფრო ხშირად იყენებს შეხებას საგნების საპოვნელად და ამოსაცნობად;
  • წიგნი ან გაზეთი სახესთან ძალიან ახლოს უჭირავს ან ძალიან ახლოს ჯდება ტელევიზორთან;
  • კითხვისას სჭირდება დამატებითი სინათლე;
  • უჭირს გადაადგილება უცნობ ადგილებში – ხშირად ეჯახება ან ფეხს წამოჰკრავს საგნებსა და ობიექტებს;
  • ეჯახება ავეჯს ოთახში გადაადგილებისას;
  • არ უყურებს მოსაუბრეს პირდაპირ ან ვერ ამყარებს შესაბამის თვალით კონტაქტს.

მხედველობის პრობლემის შესაძლო ნიშნები უმცროსი ასაკის ბავშვებში:

  • თვალების სწრაფი, სპონტანური ციმციმის ან ბიძგისებური მოძრაობა (ნისტაგმი);
  • არ აყოლებს თვალს უფროსის სახეს ან საგნებს;
  • არ ამყარებს თვალით კონტაქტს ოჯახის წევრებთან;
  • არ რეაგირებს კაშკაშა შუქზე;
  • აქვს მომატებული მგრძნობელობა შუქზე;
  • თვალის გუგები უფრო თეთრი ან ბუნდოვანი/მღვრიეა, ვიდრე შავი;
  • აქვს გაწითლებული ქუთუთოები;
  • თავი გადახრილი აქვს ერთ მხარეს;
  • აქვს ჭარბი ცრემლდენა.

მხედველობის პრობლემის შესაძლო ნიშნები სკოლის ასაკის ბავშვებში:

  • ჩივილი დისკომფორტსა და დაღლილობაზე;
  • თვალების ხშირი სრესა და ხამხამი;
  • ყურადღების ხანმოკლე კონცენტრაცია;
  • კითხვისა და სხვა მსგავსი აქტივობებისაგან თავის არიდება;
  • ხშირი თავის ტკივილი;
  • ცალი თვალის დახუჭვა/დაფარვა;
  • საკითხავი მასალის სახესთან ძალიან ახლოს ჭერა;
  • გაორებული ხედვა;
  • სირთულეები კითხვისას – სტროფის დაკარგვა, ადგილის არევა და ა.შ.;
  • შუქზე მომატებული მგრძნობელობა;
  • უკეთესი ხედვა დღის შუქზე;
  • წაკითხულის დამახსოვრების სირთულე.

სმენის განსხვავებული მდგომარეობები

სმენის დაზიანება არის მდგომარეობა, როცა ადამიანის სმენის შესაძლებლობა შეზღუდულია, რაც ართულებს მეტყველებისა და სხვა ხმების გაგონებას.

სმენის დაზიანების სამი ძირითადი ტიპი არსებობს: სენსონევრალური, კონდუქტიური და შერეული.

სენსონევრალურია სმენის დაქვეითება, როცა დაზიანება ეხება შიდა ყურსა და სმენის ნერვს. ამ ტიპის სმენის დაზიანება, ჩვეულებრივ, სახეზეა მაშინ, როცა დაზიანებულია სმენის ორგანოს  – ლოკოკინას წამწამოვანი უჯრედები.

სენსონევრალური სმენის დაქვეითება სმენის დაზიანების ყველაზე გავრცელებული ტიპია. ის შესაძლოა გამოწვეული იყოს ხანდაზმულობით, ხმაურის ზემოქმედებით, ტრავმებით, სხვადასხვა დაავადებით, მედიკამენტებითა და მემკვიდრული მდგომარეობით. როგორც წესი, ამ ტიპის სმენის დაზიანების მკურნალობა შეუძლებელია მედიკამენტური ან ქირურგიული ჩარევით. თუმცა, სენსონევრალური სმენის დაზიანების მქონე ბევრი ადამიანი წარმატებით იყენებს სმენის აპარატებსა და კოხლეარულ იმპლანტს.

კონდუქტიური სმენის დაზიანება მოიცავს გარე და შიდა ყურს და ართულებს შიდა ყურში ბგერის გადაცემას. ბგერის წინაღობად შესაძლოა იქცეს გოგირდის საცობი ან სასმენ მილში არსებული სხვა უცხო სხეული. რაც შეეხება შუა ყურს, აქ, შესაძლოა, პრობლემის წყაროდ იქცეს ჩაგროვილი სითხე, ინფექცია ან ძვლების ანომალიები. ასევე, შესაძლოა, დაზიანებული იყოს დაფის აპკი.

კონდუქტიური სმენის დაქვეითების მკურნალობა ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლებელია სამედიცინო და ქირურგიული ჩარევით. ამ ტიპის სმენის დაზიანება ხშირია ბავშვებში და გამოწვეულია ყურის ინფექციებითა და სასმენ მილში უცხო სხეულების მოხვედრით.

შერეული სმენის დაზიანება სენსონევრალური და კონდუქტიური სმენის დაზიანების კომბინაციას წარმოადგენს.

იმის გათვალისწინებით, თუ რა სიმძიმითაა გამოვლენილი სმენის დაქვეითება, მის სხვადასხვა ხარისხს განარჩევენ.

ცხრილში (2) მოცემულია სმენის დაზიანების ხარისხის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული კლასიფიკაცია.

სმენის დაქვეითების ხარისხი სმენის დაქვეითების დიაპაზონი (დბ)
ნორმალური სმენა -10 – 15
მსუბუქი 16 – 25
ზომიერი 26 – 40
საშუალო 41 – 55
ზომიერად მძიმე 56 – 70
მძიმე 71 – 90
უმძიმესი 91+

ცხრილი (2)

მხედველობის განსხვავებული მდგომარეობები

მხედველობის დარღვევის ძირითადი ტიპები

  1. ცენტრალური მხედველობის დაზიანება, როცა ცენტრში მხედველობა გაბუნდოვანებულია ან დაფარულია ბნელი წერტილით/ლაქით, პერიფერიული მხედველობა კი უცვლელი რჩება. ამ ტიპის მხედველობის დაზიანებისას თავს იჩენს სირთულეები კითხვისას, სახეების ამოცნობისას, შორი მანძილიდან საგნების დეტალების გარჩევისას. გადაადგილებაზე, როგორც წესი, არ ახდენს გავლენას, რადგან პერიფერიული მხედველობა შენარჩუნებულია.
  2. პერიფერიული მხედველობის დაზიანება, ასევე ცნობილია, როგორც გვირაბისებური მხედველობა. ხასიათდება პერიფერიული ხედვის შეუძლებლობით, ცენტრალური ხედვა კი შენარჩუნებულია. ამ ტიპის მხედველობის დაზიანების მქონე ადამიანს არ შეუძლია საგნის დანახვა თუკი ის, უშუალოდ, მის წინ არ არის მოთავსებული. პერიფერიული მხედველობის დაზიანება დაბრკოლებებს წარმოშობს ყოველდღიურობაში. გავლენას ახდენს ზოგად ორიენტაციაზე, გადაადგილების შესაძლებლობაზე და ღამე/სიბნელეში ხედვაზე.
  3. ბუნდოვანი ხედვა – მხედველობის სიმახვილის დაქვეითება, როცა ხედვა გაბუნდოვანებულია, საგნები ვერ ექცევა ფოკუსში. ამ ტიპის მხედველობის დაზიანება შესაძლოა დაფიქსირდეს როგორც ორივე, ასევე ერთ თვალში და მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ადამიანის ცხოვრების ხარისხზე. მის პირობებში გართულებულია ისეთი ყოველდღიური ამოცანების შესრულება, როგორიცაა მანქანის მართვა, კითხვა, კომპიუტერთან მუშაობა და ა.შ.
  4. გადაჭარბებული მგრძნობელობა სინათლის მიმართ, როცა სტანდარტული განათება ძლიერ აღიზიანებს მხედველობის სისტემას, აბუნდოვანებს გამოსახულებას და ამცირებს მხედველობის შესაძლებლობას. ამ ტიპის მხედველობის დაზიანების მქონე პირები, როგორც წესი, განიცდიან ტკივილსა და დისკომფორტს სტანდარტული/ნორმალური დონის განათებისგან.
  5. ღამის უსინათლობა –  ღამე, სიბნელეში და სუსტად განათებულ ინტერიერში – მაგ., ქუჩაში ვარსკვლავების ან მთვარის შუქზე, რესტორანში, კინოთეატრებში და ა.შ. – ხედვის შეუძლებლობა.

 

ტექნოლოგიების ეპოქაში ეკრანებსა თუ ყურსასმენების მოხმარებაზე მიჯაჭვულობის მაღალი მაჩვენებელიც ზრდის ჩვენს საკლასო ოთახებში სმენა-მხედველობის ერთდროული დაქვეითების მქონე  მოსწავლეების არსებობის ალბათობას. ამდენად, მათი მდგომარეობის შესახებ სათანადოდ ინფორმირებულობა და მართებული თუ დროული ჩარევა  მოგვცემს საშუალებას, სწორად დაიგეგმოს  ამგვარი მოსწავლის სასწავლო პროცესი და თანდათანობით შედეგებიც ისეთივე თვალსაჩინო იყოს, როგორც ეს სკოლები მსოფლიოს წამყვან ქვეყნებშია.

[1] სტატია მომზადდა პოლონელ ექსპერტებთან და მათ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის ფარგლებში მიღებული ცოდნის კვალობაზე. წყარო: https://deafblind.ge/resources-geo/publications-geo/

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი