მაინც რამდენი დროის გატარება შეუძლია ბავშვს ეკრანთან? როგორ მოვიქცეთ, რომ დრო, რომელსაც ბავშვები ტელეფონთან ატარებენ, როგორმე შევამციროთ? ვიდეოთამაშები – სარგებელი თუ ზიანი ჩვენი შვილებისთვის? უნდა ვუყიდოთ თუ არა ipone ჩვენს მცირეწლოვან შვილებს? დღეს ეს და სხვა მსგავსი კითხვა აწუხებს მშობლებს მთელ მსოფლიოში. ასე იწყება Shimi Kang-ის წიგნი, რომელიც ციფრულ დისციპლინას ეხება და, ვფიქრობ, ძალიან აქტუალური და საყურადღებოა. ავტორი არის მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, ფსიქიატრი, მკვლევარი, ექსპერტი მასობრივი საინფორმაციო საშუალებების სფეროში; ასევე, ბრიტანული კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორი. შიმი კანგს მიღებული აქვს მრავალი სამეცნიერო და საზოგადოებრივი ჯილდო. ის ძალიან ამაყობს საკუთარი ემიგრანტული ფესვებითა და ოჯახით.
ინტუიცია მკარნახობს, რომ ციფრული ტექნოლოგიები გავლენას ახდენენ ჩვენი შვილების ქცევებსა და ხასიათის თავისებურებებზე, – გვეუბნება ავტორი. რაც უფრო მეტ ვიდეოთამაშს თამაშობს ბავშვი, მით მეტად გონებაგაფანტული, ჩაკეტილი და ადვილად გაღიზიანებადი ხდება. თქვენი გოგონა გამუდმებით თვალ-ყურს ადევნებს სოციალურ ქსელში მეგობრების ცხოვრებას და ის ამის გამო ძალიან სერიოზულად ნერვიულობს. თქვენი თხუთმეტი წლის ვაჟი სულ შეტყობინებებზე პასუხის რეჟიმშია, მაგრამ რეალურ ცხოვრებაში პრაქტიკულად მეგობრები არ ჰყავს. მსგავსი სიტუაციები მშობლებისთვის უცხო არ არის, მაგრამ აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ამავე სოციალურ ქსელებსა და ტელევიზიებში ხშირად მოისმენთ საწინააღმდეგო მოსაზრებებს და შესაძლოა, შეხვდეთ სამეცნიერო კვლევებს, რომლებიც ციფრულ ტექნოლოგიებს სულაც არ სახავენ ისეთ მონსტრად, რომლებსაც თქვენი შვილის ფსიქიკაზე ზემოქმედება შეუძლია. უფრო მეტიც, შეიძლება კომპეტენტურმა და მცოდნე ექიმმა დაგიმტკიცოთ, რომ ჩიფსების ჭამა უფრო მავნებელია ბავშვისთვის, ვიდრე გაჯეტების მოხმარება.
დარწმუნებული ვარ, – განაგრძობს დოქტორი შიმი კანგი – მკითხველი მიხვდა, რომ ინფორმაცია ციფრულ სამყაროზე ძალიან მრავალფეროვანი და ხშირ შემთხვევაში წინააღმდეგობრივია. ეს კი ძალიან აბნევს და აშინებს მშობლებს, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რომ არასწორია იმის მტკიცება, თითქოს ციფრული ტექნოლოგიები ბავშვების განვითარებაზე „ცუდ“ ან „კარგ“ გავლენას ახდენენ. გაჯეტებს ბავშვებსა და მოზარდებზე ძალიან მავნე გავლენის მოხდენა შეუძლია, თუ მათ არასწორად გამოიყენებენ, თუმცა შეუძლიათ დიდი სარგებელი მოიტანონ გონივრულად გამოყენების შემთხვევაში.
მე ვარ ფსიქიატრი, რომელმაც განათლება ჰარვარდის უნივერსიტეტში მიიღო. ჩემი ინტერესების სფეროა ახალგაზრდებს შორის სხვადასხვა დამოკიდებულებების კვლევა, – ამბობს ავტორი – და დასძენს: უკანასკნელი ოცი წლის განმავლობაში ვეცნობოდი სამეცნიერო ნაშრომებს ბავშვთა ჯანმრთელობის, განვითარების, მოტივაციის შესახებ. აქედან ათი წელია, უკვე ვსწავლობ ნაშრომებსა და კვლევებს ციფრული „ეკრანების“ გავლენის შესახებ ბავშვის გონებრივ განვითარებაზე. ამიტომ გეტყვით, რომ, ე.წ. თაობა Z-ის წარმომადგენლები (იგულისხმება ის თაობა, რომელიც დაიბადა 1995 წლიდან 2012 წლამდე პერიოდში) საკუთარ თავში ნაკლებად დარწმუნებული არიან. მათ უჭირთ დამოუკიდებლად გადაწყვეტილებების მიღება, ნაკლებად თამამი და რისკიანი არიან. უფრო მსხვერპლის როლს ირგებენ და მჩაგვრელებს სათანადო წინააღმდეგობას ვერ უწევენ. უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში გაიზარდა დეპრესიებისა და სუიციდების მაჩვენებელი. ამ თაობის ზრდა-განვითარების პერიოდს ემთხვევა ზუსტად სმარტფონების პოპულარობის ზრდის დინამიკა. შფოთვამ და მარტოობამ, შეიძლება ითქვას, რომ ამ თაობაში კრიტიკულ დონეს მიაღწია. რეალობა ისეთია, რომ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის პროგნოზის მიხედვით, ამ თაობისთვის ნომერ პირველ პრობლემად სწორედ მარტოობა იქცევა! თუ ახალგაზრდებს შორის ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერიოზულ გაუარესებას გავითვალისწინებთ, გამოვა, რომ თაობა Z ერთ-ერთი ყველაზე კრიზისული თაობა იქნება ფსიქიკური ჯანმრთელობის მხრივ.
ახლა მეორე მხარეზეც ვთქვათ ორიოდე სიტყვა: თუ ციფრულ ტექნოლოგიებს მხოლოდ ზიანის მოტანა შეუძლია, მაშინ ამერიკული საზოგადოება ვერ შეძლებდა, ენახა ის ეკოლოგიური პროტესტები, რომელთა ინიციატორი გახდა საკუთარი საქმისადმი ერთგული ბავშვების გარკვეული ჯგუფი. მათი ორგანიზებული იყო 2019 წელს გლობალური კლიმატური ცვლილებების წინააღმდეგ მიმართული აქციები. ვერც ფლორიდელი მოზარდების ჯგუფს გაიცნობდა ქვეყანა. ფლორიდელმა მოსწავლეებმა შეძლეს საპროტესტო მარშის ორგანიზება იარაღის ტარების შესახებ ზედმეტად ლიბერალური კანონის წინააღმდეგ, მას შემდეგ, რაც მათ სკოლაში ცეცხლსასროლი იარაღიდან უკონტროლო სროლები მოხდა 2018 წელს, რომელსაც ჩვიდმეტი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა. ამ საპროტესტო მსვლელობებს მაშინ მთელმა ქვეყანამ აუბა მხარი. სოციალური ქსელების გარეშე ვერც უამრავი პოპულარული ბლოგერი, მომღერალი და მსახიობი ვერ გახდებოდა ასე ცნობილი და ყველასათვის საყვარელი. უდავო ფაქტია, რომ ბავშვები ბევრ საჭირო და მათი განვითარებისთვის აუცილებელ უნარ-ჩვევას უფრო და უფრო იუმჯობესებენ სხვადასხვა ციფრული ტექნოლოგიის ათვისებით. საგულისხმოა, რომ მოზარდებს უძლიერდებათ მოტივაცია, შეიძინონ, განივითარონ და მთელ მსოფლიოს დაანახონ, რა შეძლეს, რას მიაღწიეს, რა მწვერვალები დაიპყრეს.
პრობლემა ის გახლავთ, რომ მშობლებს ძალიან ცოტა დრო და, ხშირ შემთხვევაში, ცოდნა აქვთ იმისთვის, რომ მოახერხონ და ისწავლონ, როგორ არის შესაძლებელი მართებულად, კვალიფიციურად, გააცნონ ბავშვს ციფრული სამყარო. ეს საჭიროა, რადგან მოზარდობის ასაკში თავის ტვინის განვითარება სწრაფი ტემპებით მიდის. სწორედ ამ პერიოდში ინტერესდებიან ბავშვები ყველაზე მეტად ციფრული მოწყობილობებით. მაგრამ შუბლის ის ცენტრი, რომელიც „მართვის ცენტრის“ სახელითაა ცნობილი, ჯერ კიდევ არ არის სრულყოფილად მომწიფებული. მარტივად და გასაგებად რომ ავხსნათ, ეს თავის ტვინის ის ნაწილია, რომელიც პასუხისმგებელია, ე.წ. კრიტიკული კითხვების დასმაზე: „რა არის კარგი იდეა და რა არა? ნეტავ რა მოხდება, თუ ასე მოვიქცევი? თუ ამას გავაკეთებ?“. თავის ტვინი, ამ დროს რისკიანი ქცევების, სიახლეების მოსინჯვის, თანატოლებთან აქტიური ურთიერთობების ფაზაშია. როგორც უკვე ვთქვით, ეს ინტენსიური განვითარების პერიოდია თავის ტვინისთვის, მას სჭირდება რისკი, მეგობრების მხრიდან აღფრთოვანება. სამაგიეროდ, მას უჭირს ხანგრძლივ პერსპექტივაზე გათვლილი გეგმების შემუშავება და მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დამყარება. ამ მდგომარეობას ემატება ციფრული სამყაროს ისეთი სისწრაფით განვითარება, რომ ყველა ახალ პროგრამას, პლატფორმასა და მოწყობილობას, სურვილის მიუხედავად, შეუძლებელია თვალი ადევნოს მშობელმა, რათა დაიცვას შვილი.
ბავშვის მომზადება იმ ახალი ცხოვრებისთვის, მშობლებისა და აღმზრდელებისთვის სერიოზულ მიზნად უნდა იქცეს. მშობლებმა კარგად იციან, რომ ჯანსაღი კვების უნარ-ჩვევების გამოსამუშავებლად აუცილებელია, ბავშვს უკონტროლონ კვების რაციონი. დაეხმარონ მას, გაერკვეს, რა განსხვავებაა სასარგებლო და მავნე საკვებს შორის. ჰოდა ციფრულ ტექნოლოგიებთან მიმართებითაც იგივე საქმიანობაა ჩასატარებელი. რაც გულისხმობს – ადრეული ასაკიდანვე გააცნობიერებინონ მშობლებმა/აღმზრდელებმა, მასწავლებლებმა, რა გავლენას ახდენენ გაჯეტები მათ აზრებზე, გრძნობებსა და სურვილებზე. უფროსებმა უნდა ასწავლონ ბავშვებს იმ ტექნოლოგიებთან ურთიერთობა, რომლებიც მათი განვითარების სტიმულირებას ემსახურება. ბავშვებს უნდა მიაწოდოთ ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ არსებობს ტოქსიკური ტექნოლოგიები (ისევე, როგორც ტოქსიკური საკვები), რომელთა შორისაა ზოგიერთი ვიდეოთამაში და სხვადასხვა პლატფორმა სოციალურ ქსელებში. ბავშვები უნდა მიახვედროთ, რომ შესაძლებელია იმ თამაშებმა შფოთვა მოაგვარონ და ცუდ ხასიათზე დააყენონ. ასევე, არ ღირს შვილებს დაუმალოთ, რომ ძალიან იშვიათად, მაგრამ მაინც შესაძლებელია მცირე რაოდენობით „არასწორი“ საჭმლის მირთმევა – სულელური ტელეშოუების ყურება და არაფრისმომტანი ვიდეოთამაშებით გართობა.
იმისთვის, რომ მშობლებმა საკუთარი შვილი ჯანსაღ „ციფრულ დიეტას“ მიაჩვიონ, აუცილებელია, თავად გაერკვნენ, როგორ მოქმედებს ციფრული ტექნოლოგიები ბავშვისა და მოზარდის ფსიქიკაზე. საჭიროა, უფროსები მიხვდნენ, რა ვიდეოთამაში, ტელეგადაცემა თუ კომპიუტერული პროგრამა იპყრობს ბავშვის ყურადღებას უფრო მეტად და რატომ. რა მექანიზმი მოქმედებს ამ დროს, როგორ ცვლის ციფრული სამყარო ბავშვის ქცევასა და აზროვნებას.
ძვირფასო მკითხველებო, სწორედ ამ და სხვა ძალიან საინტერესო საკითხებზე საუბრობს Shimi Kang საკუთარ წიგნში: „როგორ აღვზარდოთ ჯანსაღი უნარ-ჩვევები გაჯეტებისა და სოციალური ქსელების სამყაროში“. მომდენო სტატიებში თქვენც შეგეძლებათ, გაეცნოთ მის შეხედულებებს და დარწმუნდეთ, რომ ყველაფერი არც თუ ისე ცუდადაა!
სტატია თარგმნა და მოამზადა ქეთევან კობალაძემ
