კითხვის უნარის განვითარება სკოლამდელი ასაკიდან იწყება, ადამიანის ეფექტურ მკითხველად ჩამოყალიბებისთვის საუკეთესო პერიოდი კი სასკოლო ასაკი, კერძოდ, დაწყებითი საფეხურია.
გამართული კითხვა გულისხმობს უშეცდომოდ, გაბმულად, სათანადო სიჩქარით, გამომეტყველებით კითხვას. კარგი მკითხველი ახერხებს ტექსტის ვიზუალიზებას, ვარაუდების გამოთქმას, მთავარი და მეორეხარისხოვანი ასპექტების ერთმანეთისგან გამიჯვნას, წაკითხული ტექსტის ელემენტების ერთმანეთთან დაკავშირებას, წინარე ცოდნის გააქტიურებას.
პედაგოგიური პროცესი ეფექტური მკითხველის ჩამოყალიბებისთვის ორი გზით მიმდინარეობს:
- მასწავლებელი აძლევს მოსწავლეებს მრავალფეროვან ტექსტს შესაბამისი სავარჯიშოებით;
- მასწავლებელი თავად აჩვენებს მათ გამართული კითხვის მაგალითს.
აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ კითხვის უნარის ჩამოყალიბება და განვითარება რამდენიმე ძირითად ასპექტს მოიცავს, ესენია:
- გაგება-გააზრება,
- გამართული კითხვა,
- მთლიანი სიტყვების ამოცნობა,
- ლექსიკური მარაგი,
- ფონეტიკური ცოდნა,
- წიგნისა და ტექსტის მახასიათებლების ცოდნა,
- ზეპირი მეტყველება.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შემოგთავაზებთ სტრატეგიას სახელწოდებით „ნიჭიერი მკითხველი“. სტრატეგიის გამოყენება შესაძლებელია დაწყებით და საბაზო საფეხურებზე, სხვადასხვა საგანში. მისი მიზანია მოსწავლეებისთვის წერისა და კითხვის, პრეზენტაციის უნარის განვითარება, მათი კრიტიკულ მკითხველებად ჩამოყალიბება, შემოქმედებითობის გაღვივება.
გაკვეთილზე განსახილველი ტექსტის მაგალითად ავიღებ იაკობ გოგებაშვილის „სპილო და ჭიანჭველას“.
გაკვეთილს ვიწყებ გამოწვევის ფაზით, რომლიც ემსახურება მოსწავლეების დაინტერესებას, საგაკვეთილო პროცესში მათი ჩართულობის უზრუნველყოფას და მოცემული ტექსტის წაკითხვის მიზნის განსაზღვრას. წინასწარ მომზადებული მაქვს ორი ილუსტრაცია. ერთზე გამოსახულია სპილო, მეორეზე – ჭიანჭველა, ვთხოვ მოსწავლეებს, გვერდით მსხდომებთან დაწყვილდნენ. თითოეულ წყვილს ვურიგებ ორივე ილისტრაციას და ვთხოვ, თითოეულმა მათგანმა ჯერ ინდივიდუალურად იმუშაოს ერთ-ერთ ილუსტრაციაზე, დააწერონ, რა სიტყვები ახსენდებათ ამ ცხოველის დანახვისას. (მაგ. დიდი, პატარა და ა.შ), შემდეგ კი გაცვალონ ფურცლები და შეავსონ იმ სიტყვებით, რომლებიც გვერდით მჯდომ მეწყვილეს არ უწერია.
რამდენიმე წყვილი თავის დაწერილ სიტყვებს კითხულობს, სხვა წყვილები კი ასოციაციურ რიგს განსხვავებული სიტყვებით ავსებენ.
გარდა დაინტერესებისა, ეს აქტივობა ემსახურება წერის, ასოციაციური ლოგიკური აზროვნების, ლექსიკურ ერთეულებზე მუშაობის უნარ-ჩვევების განვითარებას.
ამის შემდეგ მოსწავლეებს ვურიგებ თხრობით ტექსტს, რომელსაც აქვს მკვეთრად გამოხატული სტრუქტურა (შედგება შესავლისგან, შუა ნაწილისა და დასკვნისგან). ამავე დროს ტექსტი იძლევა ილუსტრირების საშუალებას. თითოეულ მოსწავლეს ვურიგებ ტექსტს, რომელის მონაკვეთებიც დანომრილია (1, 2, 3). ვუხსნი ტექსტის სტრუქტურას. ტექსტთან ერთად მოსწავლეებს ვურიგებ „ვარაუდების სქემას“.
სანამ ტექსტის პირველ (შესავალ) ნაწილს წაიკითხავენ, ვთხოვ, შეავსონ მოცემული სქემის პირველი სტრიქონის უჯრები კითხვებზე პასუხით:
- სათაურის წაკითხვის შემდეგ როგორ ფიქრობ, რა მოხდება?
- რატომ გგონია ასე?
- სინამდვილეში რა მოხდა?
უკანასკნელ კითხვას პასუხს გასცემენ პირველი მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ. პირველი სტრიქონის შევსების შემდეგ კი პასუხობენ იმავე კითხვებს იმავე პრინციპით ტექსტის სხვა ნაწილების ეტაპობრივად წაკითხვასთან ერთად.
საყურადღებოა, რომ მოსწავლეებმა თავიანთი მოსაზრებების გასამყარებლად არგუმენტი უნდა მოიყვანონ ტექსტიდან.
ყველა უჯრის შევსების შემდეგ მოსწავლეები ატარებენ პრეზენტაციას კლასის წინაშე. შეიძლება გაიმართოს მინიდისკუსია, თუ რომელიმე მოსწავლე პრეზენტატორის მიერ მოყვანილ არგუმენტს არადამაკმაყოფილებლად მიიჩნევს.
ყოველივე ეს ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას და მიზნად ისახავს მოსწავლეთა აქტიურ ჩართვას კითხვის პროცესში. ბავშვები ცდილობენ კითხვების დასმას, ვარაუდების გამოთქმას და არგუმენტირებულ მსჯელობას, რაც მთავარია, ამ მეთოდის გამოყენებით ყველა მოსწავლე რთულ ტექსტსაც კი ადვილად გაიაზრებს, არ ეფანტება ყურადღება კითხვისას და ბოლომდე დაინტერესებულ მკითხველად რჩება.
შემდეგ მოსწავლეები მუშაობას წყვილებში აგრძელებენ. თითოეულ წყვილს ვურიგებ, სხვადასხვა ფერით დაწერილ სიტყვებს. ამ სიტყვებიდან ზოგი ნახსენებია ტექსტში, ზოგი – არა, ვარჩევ ისეთ სიტყვებს, რომელთა მნიშვნელობა შესაძლოა არ იცოდნენ და ვთხოვ მოხაზონ სიტყვა, რომელიც ტექსტში შეხვდათ, მისი მნიშვნელობის არცოდნის შემთხვევაში ჰკითხონ მეწყვილეს.
ბოლოს მოსწავლეები ხმამაღლა ასახელებენ მოხაზულ სიტყვებს და კლასის წინაშე განმარტავენ.
ეს აქტივობა მიზნად ისახავს მახსოვრობის უნარის განვითარებას, ტექსტის უკეთ გააზრებას, ლექსიკური მარაგის გამდიდრებას. თითოეულ ნამუშევარს ბავშვები აწერენ თავიანთ სახელსა და გვარს. ბოლოს ამ ფურცლებს ვაკრავთ დაფაზე. ერთი კვირის განმავლობაში მოსწავლეები ათვალიერებენ ერთმანეთის ნამუშევრებს და უკეთებენ კომენტარს.
ამ სტრატეგიის გამოყენების შედეგად მოსწავლე ახერხებს რთული ტექსტების მარტივად გააზრებას, მოვლენებს შორის მიზეზშედეგობრივი კავშირების დანახვა, სხვისი აზრის მოსმენას და საკუთარის ლაკონურად, არგუმენტირებულად დასაბუთებას.
