რას ნიშნავს სპირალური განათლების მოდელი?

„ჩვენ ხელი უნდა შევუშალოთ სკოლებში მოსწავლეების მოწყენილობას“[1].

„მე მწამს ისეთი სკოლის, რომელიც ასწავლის ბავშვს არა მარტო იმას, რაც ვიცით სამყაროს შესახებ, არამედ მის შესაძლებლობებზე ფიქრსაც“.

ჯერომ ბრუნერი

ოდესმე მიგიღიათ ერთსა და იმავე კითხვაზე მოსწავლეებისა და სტუდენტებისგან ერთნაირი პასუხი? ალბათ არასდროს.

რატომ ხდება ასე? რატომ არ არსებობს კითხვებზე ზუსტი პასუხები?

ვთქვათ, ახალგაზრდამ მე-10 კლასში წაიკითხა „ვეფხისტყაოსანი“. თუ მე-12 კლასში ჰკითხავთ: „წაგიკითხავს პოემა?“ – ის გიპასუხებთ: „დიახ!“ – მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს. ტექსტი უნიკალური და დაუსრულებელი სისტემაა, ისევე როგორც ადამიანის განვითარება და სანამ ადამიანი ვითარდება, შეუძლებელია, რამე სასრული არსებობდეს სამყაროში. ეს ძალიან ჰგავს სპირალს. დიახ, სპირალს და არა წრეს. წრე სასრულია და ჩაკეტილი, სპირალი მუდმივად განვითარებადი და გახსნილი.

ის, თუ როგორ შევიმეცნებთ ტექსტს ამა თუ იმ მომენტში, ბევრ რამეზეა დამოკიდებული: ჩვენს განვითარებაზე, ცოდნაზე, ახალ უნარებზე, ღირებულებებზე, სოციალურ კონტექსტზე, პირად მოტივებზე, ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე, განწყობაზე და ასე შემდეგ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ტექსტის „მიღება“ სხვადასხვა დროს სხვადასხვა პარამეტრებით ხდება და ეს შედეგზეც აისახება. შინაარსის ცოდნა მხოლოდ პირველი ეტაპია, ტექსტის გაცნობიერება კი, შეიძლება ითქვას, მთელი ცხოვრება გრძელდება. იქნებ სწორედ ამას გულისხმობს ფრაზეოლოგიზმი – „სწავლა სიბერემდე“.

ეს ეხება არა მხოლოდ ტექსტებს, არამედ მთელ სამყაროს, მის ნებისმიერ დეტალს, ფაქტს, მოვლენას… ამიტომ „წაკითხვა“ თავისთავად ბევრს არაფერს ნიშნავს; მთავარია ჩვენი ცნობიერების ის ფოკუსები, რომლებიც ტექსტის/ცხოვრების მრავალფეროვნებას და სიღრმეს გვიჩვენებს.

ამ იდეას ეფუძნება განათლების თანამედროვე სისტემაში ჯერომ ბრუნერის „სპირალური განათლების მოდელი“.

რას გულისხმობს ის?

ფსიქოლოგს მიაჩნია, რომ მოსწავლეებს ჯერ ფუნდამენტური სტრუქტურები უნდა გავაცნოთ და მერე ნელ-ნელა სიღრმეებისკენ წავიყვანოთ.

წიგნში „სწავლის პროცესი“ ბრუნერი წერს: „ნებისმიერი საგნის საფუძვლები ნებისმიერ ასაკში შეიძლება გავაცნოთ ბავშვს, თუ  გასაგები ფორმით მივაწვდით. საქმე ის არის, რომ ბავშვს განვითარების ყოველ სტადიაზე აქვს სამყაროს ხედვისა და ახსნის თავისებური საშუალებები. თუ გვეცოდინება ამა თუ იმ ასაკის ბავშვის ენა და ამ ენაზე დავამყარებთ მასთან კონტაქტს, შევძლებთ დავეხმაროთ მას, გადავიდეს აზროვნების უფრო და უფრო მაღალი დონის საშუალებათა გამოყენებაზე. სწავლების ეს ხერხი ერთნაირია ყველა საგნისთვის, მათემატიკა იქნება ეს, ლიტერატურა, თუ საზოგადოებრივი მეცნიერებები“[2].

სპირალური განათლების მოდელი და სპირალური დინამიკა

საიდან უნდა მომდინარეობდეს და რას უნდა ეფუძნებოდეს ცოდნის მიღების სპირალურობა, თუ არა ჩვენი ცნობიერების ღრმა სტრუქტურებს? სამყარო, ადამიანი და მთელი კაცობრიობა – ეს უწყვეტი მოძრაობაა. ეს არ არის წრეზე ტრიალი, თუმცა ასეთი მარტივი ცნობიერებაც/საზოგადოებებიც არსებობს. და ვინაიდან ცნობიერება მოძრაობაშია და არ არის ჩაკეტილი, ტვინს შეუძლია შეცვალოს თავისი „პროგრამები“, შესაბამისად, ადამიანთა ქცევა და ცხოვრების ხარისხიც. კაცობრიობა სწორედ დღეს იმყოფება ასეთ მოცემულობაში.

არსებობს ასეთი ცნება – სპირალური დინამიკა. ეს არის ღირებულებათა ევოლუციის მოდელი. მისი ავტორია ფსიქოლოგიის პროფესორი კლერ გრეივზი. გრეივზი გვაფრთხილებდა: „მოცემულ მომენტში ჩვენი საზოგადოება ცდილობს გაუმკლავდეს ყველაზე რთულ და, ამავე დროს, ყველაზე მღელვარე ცვლილებას ყველა ცვლილებას შორის, რომელიც კი კაცობრიობას გაუვლია. ეს მხოლოდ არსებობის ახალ ეტაპზე გადასვლა კი არ არის, არამედ ახალი რიტმის დასაწყისი ადამიანური იდენტობის სიმფონიაში“.[3]

სპირალური დინამიკის იდეა განავითარეს გრეივზის მოსწავლეებმა. მათ შორის იყო დონ ბეკი, რომელიც წერდა: „40 წლის განმავლობაში მე პრაქტიკაში გამოვცადე გრეივზის თეორია და შევიტანე ჩემი თეორიული და პრაქტიკული წვლილი ამ ცოდნაში. მე მივხვდი, როგორ შევქმნა პრაქტიკაში „სამმაგი მოგება“ – იგებთ თქვენ, ვიგებ მე და იგებს მთელი პლანეტა!“[4]

დონ ბეკის წიგნში „Spiral Dynamics in Action: Humanity’s Master Code“ აღწერილი თეორია უკავშირდება რთულ პრობლემას: როგორ უმკლავდებიან ინდივიდები, ადამიანთა ჯგუფები და საზოგადოებები ცხოვრების პირობების შეცვლას; ხალხის, ორგანიზაციისა და საზოგადოების წარმოდგენა სისტემის სახით გვეხმარება იმის გაგებაში, როგორ ადაპტირდნენ ისინი ცვლილებებთან.

მართლია, ეს წიგნი პანდემიამდე დაიწერა, მაგრამ, ვფიქრობ, მასში წარმოდგენილი საკითხები ეხმაურება სამყაროს ამჟამინდელ მდგომარეობას და გამოსავალსაც გვთავაზობს. როგორც ჩანს, სამყარო დიდი ხანია ემზადებოდა ცვლილებებისთვის და პანდემიამ ეს ცვლილებები კიდევ უფრო დააჩქარა.

პრობლემებიდან გამოსავალი ცნობიერების სპირალურ მდგომარეობაშია, რომელიც ვლინდება როგორც ბუნებაში, ასევე სოციალურ ცხოვრებაში. სპირალურობა მატერიის საერთო მახასიათებელია.

დააკვირდით ბუნების მოვლენებს და ადვილად აღმოაჩენთ მსგავს ფორმებს: მცენარეებში, ქარის ქროლაში, წყლის ნაკადში, კოსმოსში, ცუნამიში, მორევში…

განათლებაში კი სპირალური მოდელი არის უწყვეტი განვითარება და ერთი ტექსტის სიღრმეში ეტაპობრივად ჩასვლა.

პასუხი კითხვებზე: „წაგიკითხავს „ვეფხისტყაოსანი“? „შეიცან თავი შენი?“ „ის ხარ, ვინც უნდა იყო?“ – არ არსებობს, რადგან კითხვის მოსმენის შემდეგ მე უკვე აღარ ვარ ის, ვინც კითხვის მოსმენამდე ვიყავი…

[1] ინტერვიუ, რომელიც ბრუნერმა El País– ს მისცა, ამერიკელმა ფსიქოლოგმა განმარტა, თუ როგორ უნდა ასწავლონ სკოლებმა ცოდნის სიყვარული

[2]  The Process of Education: Bruner, Jerome

Click to access Master.text_.3.pdf

[3] https://mybook.ru/author/don-bek-2/spiralnaya-dinamika-na-praktike-model-razvitiya-li/read/?page=2 გვ.3.

[4] by Prof. Don Edward Beck ...., Spiral Dynamics in Action: Humanity's Master Code

https://libribook.com/ebook/16648/spiral-dynamics-action-humanitys-master-code-pdf