პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

„როგორც სოფელში, ისე ქალაქში სახიფათოა ცეცხლთან თამაში!“

იმ ადამიანების რიცხვს ვეკუთვნი, რომლებიც ელექტროხელსაწყოებს ესაუბრებიან. ეს ნიშნავს, რომ შინიდან გასვლის წინ ყველას უნდა ჩამოვუარო და თითის დაქნევით განვუცხადო, რომ გამორთულები არიან.

ლაბორატორიიდან გამოსვლისას იმავე რიტუალს ვასრულებ და შეიძლება ითქვას, რომ ამ კუთხით ნამდვილად „ავად ვარ“.

ყველაფერი კი იმით დაიწყო, რომ მეორეკლასელი მოსწავლე დედას სტუმრად გავყევი. ისე მოხდა, რომ სწორედ იმ დროს მასპინძელი ოჯახის მეზობლად ხანძარი გაჩნდა და მთელი სადარბაზო სტუმრებიანად გარეთ გამოგვხიზნეს. ვერ აღვწერ, რაც იქ ხდებოდა. ცეცხლის ალი აივნიდან გარეთ გამოიჭრა და უკვე სხვების სახლებში ცდილობდა შეჭრას.

მალე სახანძრო სამსახურის მანქანაც მოვარდა და მეხანძრეები ცეცხლის ჩაქრობას შეუდგნენ, მე კი კარგად დავიმახსოვრე, რომ ცეცხლის სტიქია საშიშია და თავის გზაზე ყველაფრის განადგურება შეუძლია.

რამდენიმე დღის შემდეგ დედამ ფერადი წიგნი მომიტანა, სადაც მსოფლიოში ყველაზე ცნობილი ხანძრები იყო აღწერილი.

პირველი ხანძარი, რომლის შესახებ ცნობებმაც ჩვენამდე მოაღწია, იმპერატორ ნერონის მმართველობის დროს რომში გაჩენილა. ცეცხლი მთელ ქალაქს მოსდებია და ექვსი დღე და შვიდი ღამე ვერ ჩაუქრიათ. ბევრი ადამიანი დაღუპულა, ბევრსაც ყველაფერი დაუკარგავს. ზოგიერთ ისტორიკოსს მიაჩნია, რომ ხანძარი ვიღაცამ განგებ გააჩინა.

1666 წლის 2 სექტემბრის ღამეს ლონდონში ხანძარმა იფეთქა, რომელიც ოთხი დღე მძვინვარებდა. ღამის ორ საათზე თომას ფერინორის საცხობში გაჩენილი ცეცხლი მალევე მოედო მიმდებარე სახლებს და მეზობელ უბნებს, რადგან სახლები მაშინ ჩალით იყო გადახურული. ცეცხლმა 13.500 სახლი გაანადგურა. ხანძარს შეეწირა 87 ეკლესია.

ლისაბონის დიდი ხანძარი 1755 წელს, ყველა წმინდანის ხსენების დღეს დაწყებულა. ამჯერად მიზეზი ძლიერი მიწისძვრა და ზედ დართული ცუნამი იყო. ოცი ეკლესია დაინგრა, ქალაქის უდიდესი ნაწილი განადგურდა, თუმცა, გონიერი მმართველის წყალობით, ლისაბონი მალევე აღადგინეს.

ვერ გეტყვით, მაშინ ცეცხლის ჩასაქრობად რას იყენებდნენ, მაგრამ ჩემს ბავშვობაში და დღესაც ცეცხლს ძირითადად ქაფით აქრობენ.

ქაფი დისპერსიული სისტემაა, რომელშიც სადისპერსიო არე სითხეა, ხოლო დისპერსიული ფაზა – ჰაერი. ქაფს ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც ყოველ ნაბიჯზე ვხვდებით. ეს შეიძლება იყოს პირსაბანი ქაფი, საპარსი ქაფი, შამპუნის ქაფი, ზღვის ქაფი, ლუდის ქაფი…

ქაფი არასტაბილური კოლოიდური სისტემის მაგალითად გამოდგება. მისი მდგრადობისთვის ზოგჯერ ისეთ დეტერგენტებს იყენებენ, როგორიცაა საპონი, ცილა ან სხვა სტაბილიზატორი. ქაფი, რომელსაც მეხანძრეები იყენებენ, წარმოიქმნება ნახშირორჟანგისგან, რომლის გაზის ფაზაც დისპერსირებულია წყლის თხევად ფაზაში. ამ ტიპის ქაფი ცეცხლს სამი მიმართულებით ებრძვის. ქაფში არსებული ნახშირბადის დიოქსიდი ხელს არ უწყობს წვას და ჰაერზე მძიმეა. როდესაც ქაფის ფენა ცეცხლს დაფარავს, ნახშირორჟანგი შებოჭავს ცეცხლს, წყალი კი მას გააცივებს. ქაფი, თავის მხრივ, წარმოადგენს ფიზიკურ ბარიერს, რომელიც ჰაერს და, მაშასადამე, ჟანგბადს ალამდე არ უშვებს. ამასთან, ქაფს ძალიან დაბალი სიმკვრივე აქვს და ნებისმიერი ცეცხლწაკიდებული საგნის ზედაპირზე ფარფატი შეუძლია.

ლაბორატორიაში შეგვიძლია შევქმნათ ქაფი, რომელიც ნახშირბადის დიოქსიდისა და წყლისგან შედგება. ნახშირორჟანგს ვაწარმოებთ ძმარმჟავასა და ნატრიუმის ჰიდროკარბონატის წყალხსნარის ურთიერთქმედებით. ეს პროცესი შემდეგი რეაქციით შეიძლება გამოვსახოთ:

 

CH3COOH+NaHCO3=H2O+CH3COONa+CO2

 

ამ რეაქციის შედეგად წარმოქმნილი ნახშირორჟანგი გაზის ფაზაშია, წყალი კი თხევად ფაზაში იმყოფება. მდგრადობისთვის ჭურჭლის სარეცხ დეტერგენტებს იყენებენ. ქაფის სილამაზისთვის საკვები საღებავის გამოყენებაც შეიძლება.

100 მლ ძმარი (ან ძმარმჟავა) ჩაასხით 250 მლ-იან ჭიქაში. დაამატეთ 1 მლ (20 წვეთი) ჭურჭლის სარეცხი სითხე. კარგად მოურიეთ. ჩაასხით 100 მლ ონკანის წყალი 150 მლ-იან ქიმიურ ჭიქაში. გახსენით მასში 7.5 გ ნატრიუმის ბიკარბონატი (საჭმელი სოდა). ერთმანეთში აურიეთ ორივე ჭიქის შიგთავსი და დაამატეთ რამდენიმე წვეთი საკვები საღებავი. დააკვირდით, როგორი ქაფი წარმოიქმნება.

ტყის ხანძრები ცალკე თემაა და, ჩემი აზრით, როგორც საკუთარ სახლს ვუფრთხილდებით, გარემოსაც ზუსტად ისევე უნდა მოვუფრთხილდეთ, რადგან ამქვეყნად ისე გავჩენილვართ, რომ სუნთქვის გარეშე ვერ ვიცოცხლებთ, სუნთქვისთვის ჰაერი გვჭირდება… ჰაერი კი აეროზოლებს შეიცავს.

აეროზოლები მყარი და თხევადი ნაწილაკებია. აეროზოლის შემადგენელი ნაწილაკების ატმოსფეროში დარჩენის ხანგრძლივობა არაერთ ფაქტორზეა დამოკიდებული. უფრო დიდი ზომის ნაწილაკები დიდხანს რჩება, მცირე ზომისები კი მალევე კოაგულირდება უფრო დიდი ზომის ნაწილაკებად. მათ სხვადასხვა სახელწოდება აქვთ, რომელიც აეროზოლის წყაროზეა დამოკიდებული.

მცირე ზომის მყარი ნაწილაკები შეიცავს ნახშირს, ვერცხლის იოდიდს, საწვავის წვის პროდუქტებს, ზღვის მარილის ნამცეცებს, უფრო დიდი -ცემენტის, ქარის მიერ მოტანილი ნიადაგის, ფეროშენადნობების საწარმოო მტვერს. თხევადი ტიპის მასალაში წვიმის წვეთები, ნისლი და გოგირდმჟავას კვამლიც შედის. ზოგიერთი ნაწილაკი ბიოლოგიური წარმომავლობისაა. მათ მიეკუთვნება ვირუსები, ბაქტერიები, ბაქტერიების და სოკოების სპორები, მტვერი. მასალა შეიძლება იყოს ორგანული ან არაორგანული, ორივე მათგანი ატმოსფეროს მძლავრ დამაბინძურებელს წარმოადგენს.

დისპერსიული აეროზოლები, როგორიცაა, მაგალითად, მტვერი, ფორმირდება 1 მიკროგრამი სიდიდის მყარი ნაწილაკებისგან. მათ უერთდება ტრანსპორტის გამონაბოლქვი, საბადოების მტვერი, ეროზიული პროცესების შედეგად წარმოქმნილი მტვერი.

ნაწილაკების ფორმირების წყარო ძირითადად წვის პროცესია, მათ შორის – წიაღისეულის წვა, კოცონები, ღუმლები და ბუხრები, ასევე – ცემენტის ქარხნები. ბუნებრივ წყაროებს მიეკუთვნება ტყეები, ტყის ხანძრები და აქტიური ვულკანები. ასეთი მცირე ზომის ნაწილაკები განსაკუთრებით სახიფათოა, რადგან უფრო იოლად აღწევს ფილტვის ალვეოლებში. ამავე დროს, მათ იოლად უკავშირდება მომწამლავი მძიმე მეტალებისა და დარიშხანის იონები.

წვის ერთ-ერთი მაგალითია პირიტის შემცველი ნახშირის წვის პროცესი:

3FeS2+8O2=Fe3O4+6SO2

ორგანული ვანადიუმი ნარჩენი საწვავია, რომელიც ვანადიუმის ოქსიდს წარმოქმნის. ნახშირის ფერფლში შედის კალციუმის კარბონატი, რომელსაც სითბო კალციუმის ოქსიდად გარდაქმნის.

 

CaCO3 (მაღალი ტემპერატურა)=CaO+CO2

 

გოგირდმჟავას კვამლის წარმოქმნა აეროზოლებში შემდეგი რეაქციით მიმდინარეობს:

 

2SO2+O2+2H2O=2H2SO4

 

აეროზოლში წარმოქმნილი გოგირდმჟავა რეაქციაში შედის იქ უკვე არსებულ ამიაკის ორთქლთან ან მყარ კალციუმის ოქსიდთან. რეაქციები განსაკუთრებით კარგად წარიმართება ნესტიან გარემოში.

 

H2SO4+2NH3(გაზი)=(NH4)2SO4

 

H2SO4+ CaO=CaSO4+H2O

 

ქართულ მხატვრულ ფილმში „სიყვარული, ხანძარი და პომპიერო“ მეხანძრე პატარა სავლე მოხალისე მეხანძრეებს ფანცქალას და კიკილოს, თანამედროვე ტერმინი რომ გამოვიყენოთ, ტრენინგს უტარებს.

 

ჩამაქრე!..

არაყი და ხანძარი მეგობრები არიან!..

გახსოვდეს, არ გაგიხარდება არყის სახდელი ქვაბი თუ აფეთქდება!..

გაინტერესებთ, რა არის ხანძარი? ხანძარი ადამიანის მტერია. ის საზოგადოების განვითარებას აფერხებს, სახალხო დოვლათს ანადგურებს, საფრთხეს უქმნის ადამიანთა სიცოცხლეს. ხანძარი სტიქიაა. სტიქიასაც ჰყავს მტერი და ეს წესრიგი და ორგანიზებულობაა.

და კიდევ – ქაფი, რომელიც ქიმიის გაკვეთილზე თავად შეგვიძლია მივიღოთ.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი