ათი მცნება ოსკარ ბრენიფიესგან
ოსკარ ბრენიფიე ფილოსოფიის დოქტორი, მწერალი და ბავშვთა განვითარების მსოფლიოში ყველაზე ცნობილი სპეციალისტი და რევოლუციონერი, ასევე რამდენიმე ათეული წიგნის ავტორი და იუნესკოს ოფიციალური ექსპერტია. ის ამბობს, რომ აღზრდასა და განათლებაში მნიშვნელოვანია, უფროსებმა არა მხოლოდ მზა პასუხები იქონიონ ბავშვების მიერ დასმულ რთულ შეკითხვებზე, არამედ ადრეული ასაკიდანვე მიაჩვიონ ბავშვები ფიქრს, აზროვნებასა და ანალიზის უნარს, რათა მათ დამოუკიდებლად შეძლონ პასუხების პოვნა.
მცნება 1: ავარჯიშეთ მოთმინება
მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში მშობლების მოუთმენლობა მთავარი დაბრკოლებაა, რომელიც ბავშვებს ფიქრში ხელს უშლის. თუ გსურთ, თქვენმა შვილმა აზროვნება ისწავლოს, ჯერ საკუთარ თავზე იმუშავეთ და ავარჯიშეთ ყველაზე მნიშვნელოვანი – მოთმინება.
ერთხელ ერთმა დედამ თავისი პრობლემის შესახებ მიამბო – მისი ბავშვი ნელა ჭამდა. მე ვკითხე: სად ხედავდა პრობლემას. მან მიპასუხა, რომ დროულად უნდა დაელაგებინა, რადგან სხვა საქმეებიც ჰქონდა, ბავშვი კი აფერხებდა. მე განვუმარტე: „ეს თქვენი პრობლემაა და ის ბავშვის პრობლემაში არ უნდა აგერიოთ. რატომ არ აძლევთ ნელა ჭამის საშუალებას?“ დედისთვის ეს მიდგომა უჩვეულო იყო. ჩემ მიერ შემოთავაზებულ შემთხვევაში ის ვერ შეძლებდა სიტუაციის კონტროლს, ხოლო ბავშვთან ურთიერთობისას მას სურდა თავად ყოფილიყო მოქმედების რიტმის განმსაზღვრელი.
როდესაც ბავშვს რამეს ეკითხებით, შეიძლება მან უმალ არ გიპასუხოთ, ან თქვას: „არ ვიცი“. თუ მოუთმენელი ხართ, თქვენ ბავშვის ნაცვლად ისაუბრებთ (განსაკუთრებით, თუ ფიქრობთ, რომ ყველაფერი იცით).
ერთ გამოფენაზე ჩემთან გოგონა მოვიდა. მე სახელი ვკითხე. მის გვერდით მდგომმა დედამ გოგონას ნაცვლად მიპასუხა. დედას ვკითხე, რატომ მოიქცა ასე, რაზეც მან მითხრა: „ბავშვი მორცხვია“. სინამდვილეში, დედა მოუთმენელი იყო და სჯეროდა, რომ მან ყველაფერი იცოდა (იცოდა, რომ ის მორცხვი იყო). არადა, საქმე სულ რაღაც 30 წამს ეხებოდა, უნდა დავლოდებოდით და გვენახა, რას იტყოდა ან რას გააკეთებდა გოგონა. მაგრამ დედასთან ამის მტკიცება შეუძლებელი იყო. მას უბრალოდ ისიც კი არ შეეძლო ბავშვისათვის შეექმნა სივრცე, სადაც ის თავს თავისუფლად იგრძნობდა.
მცნება 2: იყავით უმეცარი, როდესაც თქვენს შვილს კითხვებს უსვამთ
ეს ჩემი მასწავლებლისგან, სოკრატესგან გავიგე. მან თქვა, როდესაც ჭეშმარიტებას ეძებ, უმეცარი უნდა იყოო. საიდუმლო ის გახლავთ, რომ, როდესაც თქვენს შვილს უსვამთ კითხვებს (და კითხვის დასმა ბავშვის ფიქრის გასაღებია), თქვენ არ უნდა იცოდეთ მათზე პასუხი, მაშინაც კი, როცა ეს პასუხი ნამდვილად იცით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თქვენ ბავშვისგან მოითხოვთ თქვას ის, რაც მხოლოდ თქვენ მიგაჩნიათ სწორად.
მაგალითად, თუ ბავშვს ჰკითხავთ, რამდენია ორს მივუმატოთ ორი და გენდომებათ, რომ მან გიპასუხოთ: „ოთხი“, ეს ცოდნის გამოცდაა, მაგრამ არა აზროვნების. ჰკითხეთ ბავშვს: „რამდენი იქნება ორს მივუმატოთ ორი?“ როდესაც ის გიპასუხებთ (იმისდა მიუხედავად, პასუხი სწორი იქნება თუ არა), ჰკითხეთ, როგორ მივიდა ამ დასკვნამდე. იქნებ ეს უფრო საინტერესო იყოს, ვიდრე ხწორი პასუხი. იმის გადამოწმება, ისწავლა თუ არა ბავშვმა გაკვეთილი და შეუძლია თუ არა ფიქრი, ორი სხვადასხვა რამეა.
მაგალითად, თუ თქვენმა ვაჟიშვილმა თავის დას დაარტყა, ორი რამის გაკეთება შეგიძლიათ. პირველი – მისთვის ზნეობრივი ფასეულობების სწავლება: დას ეტკინა, მისი ცემა არ შეიძლება და ა.შ. (მშობლებს ღირებულებების გადაცემის ფუნქციაც აკისრიათ). და მეორე გზა ორი ბავშვის კონფლიქტის მოსაგვარებლად – უნდა გაარკვიოთ, რატომ ხდება ეს. შეეკითხეთ თქვენს შვილს: „რატომ დაარტყი?“ ვთქვათ, გიპასუხათ, რომ დამ შეაწუხა. ჰკითხეთ: „ეს რას ნიშნავს?“ „მინდოდა მისთვის რაღაცების წართმევა“, – ამბობს ვაჟიშვილი. „თუ შენი და იმას არ აკეთებს, რაც შენ გინდა, იქნებ დარტყმის გარდა უფრო კანონიერი ქმედებაც გამონახო?“ – დაუსვით თქვენს შვილს ეს კითხვა.
მთავარი იდეა ისაა, რომ თქვენ უნდა შეისწავლოთ სიტუაცია, პრობლემა, დაუსვათ ბავშვს შეკითხვები, იმსჯელოთ. თუ კამათში ორი ბავშვი მონაწილეობს და თქვენ ერთ-ერთ მათგანს უსვამთ შეკითხვებს, მეორე აუცილებლად გაგაწყვეტინებთ. „მოითმინე, მოდი, ჯერ ამას მოვუსმინოთ, ვეცადოთ, გავიგოთ, რას ამბობს. თითოეულ თქვენგანს ექნება აზრის გამოთქმის საშუალება და ერთად გავიგოთ, რა მოხდა“. თუ თქვენ გრძნობთ, რომ უხასიათოდ ხართ ან ბავშვების კამათმა დაგღალათ, უბრალოდ, ბავშვები განაცალკევეთ და უთხარით, რომ მათ საქმეს მოგვიანებით გაარჩევთ.
მცნება 3: ყველა მშობელი ცუდი და არასრულყოფილია
ყველა დედა და მამა ცუდი და არასრულყოფილია. ისინი მეზობლებსა და მეგობრებს ეუბნებიან, რომ მათი შვილები მშვენიერი არიან. ეს მათი ვალდებულებაა, მაგრამ სინამდვილეში, მშობლები ხშირად იმედგაცრუებული არიან, მათ არ იციან, როგორ ესაუბრონ ბავშვებს, მაგრამ სხვა ადამიანების თვალში სურთ, სრულყოფილ მშობლებად გამოიყურებოდნენ. პრობლემა დანაშაული როდია, არც ცოდვაა, ის უბრალოდ რეალობაა. ჩვენ ადამიანები ვართ, ბავშვებიც. სადაც ადამიანები არიან, იქ პრობლემებიცაა, რადგან ჩვენ რთული არსებები ვართ. ამიტომ მშობლები ყოველთვის უკმაყოფილონი არიან, მათ სურთ ის, რაც არ არის, ისინი ფიქრობენ სრულყოფაზე და სურთ იყვნენ უკეთესები, იყვნენ ნომერ პირველნი. მოიშორეთ პერფექციონიზმი! ეს ცხოვრებას გაგიადვილებთ.
მცნება 4: ნუ შეაწუხებთ ბავშვებს თქვენი მოლოდინებით
მშობლებისთვის დიდი პრობლემაა ბავშვის მიმართ მაღალი მოლოდინი. ჩვენ ზეწოლას ვახდენთ ბავშვებზე, რომ მივაღწიოთ იმას, რასაც მათგან მოველით. კარგია ზნეობრივი ფასეულობების ქონა და მათი გადაცემა ბავშვისთვის, მაგრამ, როდესაც ეს აკვიატებად იქცევა, ბავშვის ცხოვრება უბედურდება და აზრს კარგავს. რაღაცის სურვილი – პრობლემა არ არის, პრობლემაა აკვიატება, ეს არის ბუდისტური ფილოსოფია.
მაგალითად, არსებობს ასეთი პრობლემა: მშობლებს უნდათ, რომ მათი შვილი კლასში საუკეთესო იყოს. მაგრამ კლასში 30 ბავშვია და თითოეული ბავშვის მშობელს ერთი და იგივე სურვილი აქვს. აქ მცირე ლოგიკური პრობლემაა: ყველა ბავშვი არ შეიძლება იყოს საუკეთესო. მათ უნდა მიიღონ, რომ შესაძლოა მათი შვილი რიგით მეორე ან ოცდამეათე გამოდგეს.
ჩემთან მშობლები ასეთი კითხვით მოდიან: „მე არ მესმის შვილის, ის ჩემზე გაბრაზებულია“. ვიწყებ სიტუაციის გამოკვლევას და ვხვდები, რომ მშობელი ვერ იღებს იმ ფაქტს, რომ მისი შვილი საუკეთესო არ არის. ზოგიერთ ბავშვს სკოლა არ უყვარს, ზოგიც ცუდად სწავლობს. დედას კი თავისი რეცეპტი აქვს: ბავშვს მეტი და მეტი შრომა სჭირდება. ბავშვი ისე იზრდება, რომ მისთვის წარუმატებლობა მიუღებელი ხდება. ამიტომაც გვყავს თინეიჯერები, რომლებიც ჩაფლავებული გამოცდის გამო სიცოცხლეს თვითმკვლელობით ამთავრებენ.
ერთმა დედამ მომმართა, რომლის შვილი მათემატიკური ნიჭით ვერ დაიტრაბახებდა. ის ამაში პრობლემას ხედავდა. მე ვუთხარი: „ვთქვათ, თქვენი შვილი ცუდად თამაშობს ჰოკეის. დააძალებდით მეტის გაკეთებას, იმისთვის, რომ ჰოკეის ჩემპიონი გამხდარიყო?“ დედამ მიპასუხა: „არა, ამას აზრი არ აქვს“. „თუ ჰოკეის აზრი არ აქვს, რატომ არ უნდა გვესმოდეს ეს სკოლასთან მიმართებით? თქვენი შვილი ისეთია, როგორიცაა. სკოლა არ არის სამყაროს დასასრული, თუმცა ის მნიშვნელოვანია. ბევრი ადამიანია, რომლებიც მშვენივრად ცხოვრობენ ყოველგვარი ჩემპიონობის გარეშე“.
მაგალითად, ზოგი მშობელი ამბობს: „მე უბრალოდ მინდა, ჩემი შვილი ბედნიერი იყოს“. სავარაუდოდ, ის თავად არ არის ბედნიერი და იმედოვნებს, რომ ბავშვს ექნება ის, რაც მას არა აქვს. მშობლებს არ შეუძლიათ დაუშვან ის, რომ მათი შვილი უბედური იქნება. ის მშვიდად ვერ რეაგირებს ბავშვის ტირილზე. ცირკს აწყობს, გამორბის ბავშვისკენ და ეხუტება. პრობლემა ისევ აკვიატებაა. ბავშვი დაეცა, ტირის. იქნებ იმის გამო ტირის, რომ მოულოდნელმა დაცემამ გააოგნა? ჰკითხეთ მას: „გტკივა? რამე დაიზიანე?“ იქნებ მან მაშინვე შეწყვიტოს ტირილი? თუ მას დაუყოვნებლივ აიტაცებთ ხელში, ის უფრო ძლიერად ატირდება და შემდგომში ამ მომენტს სათავისოდ გამოიყენებს.
მცნება 5: გახსოვდეთ, რომ ბავშვი სათამაშო არ არის
მშობლებს მიდრეკილნი არიან, აჰყვნენ გრძნობებს.
ერთ-ერთი წიგნის გამოფენაზე, როდესაც გოგონას ვესაუბრებოდი, დედამისი უკნიდან მიადგა და მისი თმა აათამაშა. როდესაც გოგოსთან რაღაცის განხილვა ვცადე, დედამ კოცნითა და ჩახუტებით აიკლო. ვკითხე: „როგორ შეიძლება ამ დროს ბავშვმა რამეზე იფიქროს? მას კონცენტრაციაც კი არ შეუძლია. თქვენ ძალიან კარგი დედა ხართ, მაგრამ ბავშვი სათამაშო არ არის“.
მცნება 6: იყავით შვილთან გულწრფელი
ბავშვთან რომ ილაპარაკოთ, პირდაპირ ლაპარაკი უნდა ასწავლო. „ყოველთვის არა“ – ეს ცრუ სიტყვაა. „კი“ ან „არა“ – ასეთი უნდა იყოს პასუხი შეკითხვაზე. იმისათვის, რომ ერთად იფიქროთ, არ უნდა მოიტყუოთ.
მცნება 7: ყველაფერს ნუ გაართულებთ
გართულება – აზროვნების ტიპური პრობლემაა. იმის გამო, რომ მშობლები ართულებენ რაღაცებს, ისინი ამჯობინებენ ამ საკითხებზე ბავშვებთან საერთოდ არ ილაპარაკონ. შევამჩნიე, რომ ძალიან ხშირად ოჯახებში ტყუილის თემაზე ბავშვებს არ ესაუბრებიან ან მხოლოდ გაკიცხვის დროს საუბრობენ. ეს იმიტომ, რომ მშობლები ტყუილს საშინელ ელფერს აძლევენ.
მცნება 8: ჯერ პასუხი, შემდეგ ახსნა-განმარტება
ახსნა-განმარტება პასუხის წინ ან პასუხის ნაცვლად – სისულელეა და გაქცევის საშუალება.
მაგალითად, თქვენ ბავშვს ეკითხებით: „ჭიქა შენ გატეხე?“ „მოდი, მე ყველაფერს აგიხსნი“, – ამბობს ბავშვი. ჯერ პასუხი მოსთხოვეთ! თქვას, „ხო“ ან „არა“. შემდეგ კი ახსნა-განმარტება.
მცნება 9: იყავი მოქნილი
უნდა იყოთ მოქნილი. როდესაც ბავშვს ვესაუბრები და მინდა, რომ დაფიქრდეს, მე მუდმივად უნდა მოვიფიქრო კითხვები, მივუბრუნდე საკითხს და სხვადასხვაგვარად ვკითხო. თუ მოქნილი არ ვიქნები, სასურველ შედეგს ვერ მივაღწევ.
მცნება 10: ნუ დაამცირებთ ბავშვის აზროვნებას
როდესაც ბავშვის აზროვნებას სიბრალულით უდგებით, არაფერი გამოდის. თუ მას შესაძლებლობას მისცემთ, ის აუცილებლად ისწავლის. „სესიების“ დროს ბავშვებთან ერთად ჩვენ რთულ საკითხებს განვიხილავთ. ზოგიერთი უფროსი თაობის დამკვირვებლისთვის ჩვენი დისკუსია ბავშვზე ზეწოლას ჰგავს. მათ ეცოდებათ ბავშვები, რომლებიც ჩემთან დისკომფორტს განიცდიან. როგორც ჩანს, ასეთ ბავშვებთან სახლში მშობლები არ საუბრობენ ჩემ მიერ წამოწეულ თემებზე. მაგრამ 3-4 შეხვედრის შემდეგ ბავშვს აღარ უჭირს საუბარი.
მაგალითად, ბავშვი სწავლობს ველოსიპედის ტარებას. პირველი გაკვეთილი საშინელებაა. ნუ შეშინდებით, რომ ეს მისთვის რთულია. კიდევ სცადეთ. 5-6 გაკვეთილის შემდეგ ბავშვს ველოსიპედიდან ვეღარ ჩამოსვამთ. თქვენ ეს ერთად უნდა გაიაროთ. თუ მიიღებთ და გაიზიარებთ იმას, რომ ზოგჯერ ვერ დააკმაყოფილებთ ბავშვს, ის ისწავლის. რატომ არ მოსწონთ მშობლებს ბავშვებთან საუბარი? ეს მათთვის მტკივნეულია. თავდაპირველად, ბავშვი მისთვის რაღაც მნიშვნელოვანს აღმოაჩენს. გვერდიდან ეს შეიძლება პატარა დრამას ჰგავდეს, მაგრამ დრამა სწავლის საშუალებაა. დრამა საკუთარი თავის შეცნობაში გვეხმარება, მისი არ უნდა გვეშინოდეს, თორემ მხოლოდ კომედიაში ვიცხოვრებთ.
მოამზადა ირმა კახურაშვილმა
წყარო:: mamamoldova.com
