ერთხელ ქ. ფოთის, ილია ჭავჭავაძის სახელობის მე-5 საჯარო სკოლის 11ა კლასის პედაგოგმა, ქალბატონმა მაიკო გვიჩიამ მომმართა შემოთავაზებით – მისი მოწაფეებისთვის, რომლებიც ვაჟას „სტუმარ-მასპინძელს“ განიხილავდნენ, ამეხსნა, ქადაგებდა თუ არა ისლამი „კაცის კვლას“. დეპეშური პასუხი ბუნდოვანი იქნებოდა, მხოლოდ ამ საკითხზე საუბარი კი მუსლიმური თეოლოგიის ცოდნას მოითხოვს, რომელიც მე არ გამაჩნია, ამიტომ გადავწყვიტე მათთვის ზოგადად ისლამის შესახებ მიმეწერა და რა თქმა უნდა, არც მათთვის საინტერესო საკითხი დამვიწყებია. ის კი არა, ვინაიდან საკითხი ვაჟას შემოქმედებას ეხებოდა, ზემოხსენებულ საკითხს მეორე წერილშიც შევეხეთ. ვფიქრობ, სკოლის მოწაფეებთან ამგვარ ურთიერთობას ბევრის შეძენა შეუძლია მათი უფროსი მეგობრებისთვის და ამ ურთიერთობაში კი პედაგოგს მეტად მნიშვნელოვანი მედიატორის როლი ენიჭება. ჩემთვის მნიშვნელოვანი იყო ის უკუკავშირი, რაც ამ კლასის მოწაფეებისგან მივიღე. ჩემდა სასიხარულოდ, თავიანთ წერილებში რამდენიმე საკითხზე განსხვავებული მოსაზრებებიც ჰქონდათ. ფოთის მე-5 საჯარო სკოლის 11 ა კლასის მოწაფეებთან ჩემი მედიატორი ქალბატონი მაიკო გვიჩია გახლავთ, რისთვისაც მას დიდ მადლობას მოვახსენებ.
ფოთის ილია ჭავჭავაძის სახელობის მე-5 საჯარო სკოლის 11ა კლასის მოსწავლეებს
ძვირფასო მეგობრებო,
მე ოქტაი ქაზუმოვი ვარ და გწერთ მცხეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ ციხისძირიდან. დიახ, საქართველოში რამდენიმე ციხისძირია და ერთ-ერთი, სწორედ, მცხეთაში გახლავთ. აჭარის ციხისძირის მსგავსად აქაც მუსლიმები ცხოვრობენ, ხოლო მისგან განსხვავებით მცხეთის ციხისძირის მკვიდრები ეთნიკურად აზერბაიჯანელები არიან. სკოლა ქართულენოვანი გვაქვს და ქართულს იქვე ვეუფლებით, შესაბამისად, აზერბაიჯანულად მეტყველებისას ქართულ სიტყვებს ისევე ვურევთ, როგორც თქვენ, ალბათ, რუსულს ან ინგლისურს. ჩემი სოფელი, ერთი მხრივ, მუხრანს, ქანდას (სადაც ასურელები ცხოვრობენ) და მთიულების პატარა თემს ემეზობლება, ხოლო, მეორე მხრივ იგი მცხეთის ბოლო სოფელია, რომლის იქითაც კასპის მუნიციპალიტეტი იწყება, სადაც ასევე რამდენიმე აზერბაიჯანული და ქართული (ცალკე თუ შერეული) სოფელი მდებარეობს. კასპის მუნიციპალიტეტისგან ჩვენი გამომყოფი მდინარე ქსანია – „შუა რომ ჩამოგვდის“ და მტკვარს რომ უერთდება. ჩემი სოფელი მდებარეობს თხოთის მთის მიდამოებში და მას ზემოდან მეთექვსმეტე საუკუნეში, ბაგრატ მუხრანბატონის მიერ, აგებული ციხე და მასზე კიდევ უფრო ძველი, შუასაუკუნეების წმ. გიორგის სახელობის ბაზილიკური ეკლესია გადმოჰყურებს.
ეს ისე… შესავლისთვის…
ახლა კი მთავარზე. წინდაწინ უნდა ვაღიარო, რომ თქვენს კითხვაზე მოკლე პასუხი ვერ მექნება, რადგან მას ორი ასპექტი გააჩნია – 1) ქადაგებს თუ არა ისლამი კაცის კვლას და 2) როგორაა ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებაში კაცის კვლის „წყევლა-კრულვიანი“ საკითხი განხილული. კითხვის ამ ასპექტთაგან თითოეულს თავისი „ქვეკითხვები“ და შესაბამისად, „ქვეპასუხები“ მოჰყვება. ამ „ქვეპასუხებიდან“ ზოგი მე არ ვიცი, ზოგი ამომწურავად არ ვიცი, ზოგმაც შესაძლებელია თქვენი ცნობისმოყვარეობა ვერ დააკმაყოფილოს, მაგრამ ცდად მაინც ღირს, დამეთანხმებით.
ახლა რასაც მოგითხრობთ, ის მრავალ წიგნში წერია, მაგრამ რადგან ვიცი, რომ სკოლის პროგრამის მოსწრებას დიდი დრო მიაქვს, შევეცდები, მე დაგილაგოთ შეძლებისდაგვარად.
დავიწყოთ ზოგადად ისლამით. მოგეხსენებათ, იგი მეშვიდე საუკუნეში არაბეთის ნახევარკუნძულზე იქადაგეს. ისლამი მონოთეისტური ანუ ერთღმერთიანობის მაღიარებელი რელიგიაა, რომელიც აგრძელებს იუდაიზმისა და ქრისტიანობის ხაზს. ისლამის მოვლინებამდე არაბების უმრავლესობა კერპთაყვანისმცემელი იყო. მათ შორის არსებობდნენ აგრეთვე „ჰანიფები“, რომლებიც არც კერპთაყვანისმცემლები იყვნენ და არც რომელიმე სხვა რელიგიის მიმდევარნი. მათ მხოლოდ ერთი ღმერთის არსებობისა სწამდათ. ისლამამდელ არაბულ ეპოქებს „ჯაჰილიის“, ანუ უმეცრების ხანას უწოდებენ და მასში უთუოდ კერპებისადმი თაყვანისცემა იგულისხმება და არა ზოგადად უვიცობა, რადგან იმ პერიოდის არაბული ლიტერატურა და ესთეტიკური აზროვნება საკმაოდ მაღალ დონეზე იდგა, მხოლოდ იმ განსხვავებით, რომ იგი, ფიგურალურად რომ ვთქვათ, „საკუთარ წვენში იხარშებოდა“ და, მსოფლიო აღიარება ჯერ არ მოეპოვებინა. იმ პერიოდის არაბული საზოგადოება სამ ფენად იყოფოდა – ოაზისებში ტომებად მოსახლენი, ასევე ბედუინები, რომლებიც მომთაბარეობდნენ და ქალაქად მცხოვრებნი. იმ დროს ამ ქალაქებიდან ყველაზე ცნობილი იყო ორი – მექა და იასრიბი (დღევანდელი „მადინათ ან ნაბი“ ანუ „წინასწარმეტყველის ქალაქი“. შემოკლებით „მედინა“), სადაც მოსახლეები უბნებში გვარების მიხედვით ცხოვრობდნენ. მექა მეტად მნიშვნელოვანი ქალაქი იყო, რადგან აქ მდებარეობდა და დღესაც დგას ტაძარი ქააბა, სადაც კერპებთან წელიწადში ერთხელ მოსალოცად ჩამოდიოდნენ, რაც მექას ეკონომიკურად აძლიერებდა, რადგან იმართებოდა გამალებული აღებ-მიცემობა ანუ ვაჭრობა. არაბებს ქარავნები ეგვიპტეში, სირიაში, ბიზანტიაში, სპარსეთში და ა.შ. დაუდიოდათ და შესაბამისად, ისინი მაშინდელი მსოფლიოს მოწინავე ცივილიზაციებს კარგად იცნობდნენ.
ასეთ საზოგადოებაში, კერძოდ კი, ქააბის ტაძრის გასაღების მფლობელის – აბდულმუთალიბის შვილის – აბდულაჰის ოჯახში დაიბადა ისლამის მოციქული მუჰამადი. თავად აბდულაჰი ამ დროს ქარავანს ახლდა და გზაში 25 წლისა ისე გარდაიცვალა, რომ ერთადერთი შვილის ხილვას ვერ მოესწრო. დედამისს ამინა ერქვა, რომელიც, მომავალი მოციქული 6 წლის რომ იყო, მიიცვალა და ბავშვის აღზრდა პაპამ – აბდულმუთალიბმა ითავა, ხოლო მისი სიკვდილის შემდეგ, მოციქული ბიძის -აბუ თალიბის მეურვეობაში გადავიდა. 12 წლისა ბიძამისს დღევანდელ სირიაში გაჰყვა, სადაც ქრისტიანმა სასულიერო პირმა მასში მომავალი წინასწარმეტყველი ამოიცნო. იქიდან მობრუნებულმა მწყემსობას მიჰყო ხელი (შდრ. წინასწარმეტყველი მოსე, რომელიც ეგვიპტიდან გამოქცევის შემდეგ მწყემსობდა, აგრეთვე ქრისტე, რომელიც ხელობით დურგალი გახლდათ). როცა წამოიზარდა თავისი პატიოსნებითა და გონიერებით თანამემამულეების პატივისცემა იმდენად მოიხვეჭა, რომ მეტსახელად „ამინი“ ანუ სანდო შეარქვეს. როცა ვინმეს ქალაქიდან გასვლა უწევდა, თავის ნივთებს მას აბარებდა ან ორ მოდავეს სამართლიანი გადაწყვეტილების შეთავაზებით არიგებდა ერთმანეთში. ამგვარად მიაღწია ორმოც წლამდე. გადმოცემებით ძირითადად სევდიანი, მაგრამ მოღიმარი იყო. იშვიათად იცინოდა და არასოდეს – ხმამაღლა. უყვარდა განმარტოება, განსაკუთრებით კი მექის მახლობლად მთა ჰირას გამოქვაბულში, სადაც ერთხელაც ზებუნებრივი არსება იგივე ანგელოზი „ჯიბრაილი“ (იგივე გაბრიელი) გამოეცხადა და არაბულად უბრძანა – „იკრა ბისმი რაბბიქა!“ („წაიკითხე“ ან „იქადაგე შენი უფლის სახელით“), რაზეც გაოგნებულმა მუჰამადმა – „ ანა ლასთუ კარიან“, ანუ მე არ შემიძლია კითხვა/ქადაგება-ო უპასუხა. მაგრამ ჯიბრაილმა სამჯერ უბრძანა და შემდეგ პირველი აიები წაუკითხა. ყურანის სახელწოდებაც აქედან წარმოდგება ყურან/კურან ანუ „საკითხავი“.
ახლა მივადექით მეორე საკითხს: რას ქადაგებს ყურანი?
ყურანი 114 სურასგან ანუ თავისგან შედგება. აქედან 113 იწყება შესავლით „სახელითა ალაჰისა მოწყალისა, მწყალობელისა“. ყურანი შედგება მუხლებისაგან ან წინადადებებისაგან, რომელსაც „აია“ ეწოდებათ. ეს უკანასკნელი ნიშანსაც ნიშნავს (ოღონდ არა დამწერლურს, ალბათ) და სასწაულსაც. ყურანში სურები ორ ნაწილად იყოფა – მექურად და მედინურად. ეს იმის მიმანიშნებელია, კონკრეტული სურის თუ აიის მოვლინების დროს მოციქული სად იმყოფებოდა. ყურანში თითოეულ სურას თავისი სახელი აქვს და არაიშვიათად ბიბლიურ ხდომილებებზე მინიშნებითაა დასათაურებული. მაგალითად, ყველაზე დიდი სურაა მეორე – „ძროხა“, რომელიც ძირითადად იუდეველებზე საუბარს ეთმობა და გვიყვება იმაზე, როგორ დაატყდათ ღვთის რისხვა, როცა მოსე წინასწარმეტყველი შორს იგულეს და თაყვანი სცეს ხბოს თუ ძროხას. ასევე მეცხრამეტე სურას „მარიამი“ ეწოდება და იგი ერთადერთია, რომელიც ქალის სახელითაა დასათაურებული. „მარიამში“ კი, რა თქმა უნდა, წმინდა მარიამი იგულისხმება. ზოგადად, ყურანში ნათქვამია, რომ ღმერთი წინასწარმეტყველებს აღარ მოავლენს, ამიტომაც ეს – ყურანი – უკანასკნელი გაფრთხილებაა. აქედან გამომდინარე, ყურანს გასდევს ერთგვარი მკაცრი ტონი, რომელიც აუცილებლად ბოლოვდება ლმობიერებით. მაგალითად, ღმერთი (აქვე ვთქვათ, რომ ისლამისათვის ქრისტიანთა ან იუდეველთა ან მუსლიმთა ღმერთი არ არსებობს – ღმერთი ერთადერთი და მხოლოა ყველასთვის, სახელს მნიშვნელობა არ აქვს) როცა უკეთურების მომმრავლელთ სასჯელით ემუქრება, მერე იმასაც ამატებს, თუ მოინანიებენ ეპატიებათო, რადგან იგი მოწყალე და მიმტევებელია. თქვენ ალბათ გსმენიათ ასეთი გამოთქმა „თვალი თვალის წილ, კბილი კბილის წილ“. ეს გამოთქმა ძველ აღთქმას ეკუთვნის და გულისხმობს სამაგიეროს ცუდი საქციელისთვის, ვინმეს თვალს თუ ამოუგდებ, სამართლის აღსასრულებლად თვალს ამოგიგდებენ და ასე მოგეზღვება. ხოლო ქრისტე სახარებაში ამბობს: „თუ ვინმე მარჯვენა ლოყაში გაგაწნავს სილას, მეორე ლოყაც მიუშვირე“. აი, ყურანი ამ ორივეს ერთგვარ სინთეზს ახდენს – იგი ამბობს, შენ გაქვს შურისძიების უფლება (თუმცა აქაც თვითნებურად არავის შეუძლია, სასამართლოს უნდა მიმართოს საამისოდ) და აქვე ერთი დათქმაც აქვს – არ გადაამეტოო და მეორე, შენ გაქვს პატიების, მიტევების არჩევანიც და თუ მიუტევებ, გაცილებით მეტი საზღაური გელოდება ცაში, ვიდრე შურისძიებაა. უფრო გასაგებად რომ აგიხსნათ, ერთ გადმოცემას მოგიყვებით, რომელიც ყურანშიცაა ასახული და რომელსაც „ღამეული გადაყვანა“ ჰქვია. საქმე ის გახლავთ, რომ ღმერთმა ისლამის მოციქული ზეცაში ამოგზაურა, რა დროსაც მან სამოთხე და ჯოჯოხეთი იხილა. სამოთხეში მას 3 რამ შესთავაზეს – თაფლი, რძე და ღვინო. მან რძე აირჩია, როგორც თაფლივით ტკბილი და ღვინოსავით თხევადი სასმელი. აქ რუსი ფილოსოფოსი ვლადიმირ სოლოვიოვი წერს, რომ სიმბოლურად თაფლი -იუდაიზმს განასახიერებს, ხოლო ღვინო ქრისტიანობას. მოციქულისაგან რძის არჩევა კი ორივეს მსგავსი, მაგრამ მაინც დამოუკიდებელი გზის არჩევააო. შესაბამისად, ისლამი ზომიერების რელიგიაა – იგი გმობს როგორც სიძულვილს, ბოღმასა და ზიზღს, ასევე განაქიქებს ზღვარს გადაცდენილ სიყვარულსაც, რა დროსაც ადამიანი ღვთისმგმობელობაში გადადის ისე, რომ თავადაც ვერ აცნობიერებს ამას.
ყურანი თუ შეუვალია ვინმეს მიმართ , ესენი „ქაფირუნ“, ანუ წარმართები არიან, რომლებიც კერპებს ეთაყვანებიან. წარმართებში არ იგულისხმებიან არც იუდეველები და არც ქრისტიანები, რომელთაც ყურანი „აჰლ ალ-ქითაბ“ ანუ „წიგნის მქონე ხალხებად“ მოიხსენიებს, ხოლო „წიგნში“ ახალი და ძველი აღთქმები იგულისხმებიან. მართალია, ყურანი კრიტიკულ დამოკიდებულებას ავლენს იმ იუდეველებისა და ქრისტიანების მიმართ, რომელთაც შერყვნეს მოსესა თუ ქრისტეს დაწესებული კანონები, მაგრამ მათდამი ლმობიერებაც არ არის უცხო. თუმცა დამოკიდებულება აქაც ერთგვაროვანი არ არის, რადგან, ერთგან ამბობს – ნაზარეველები (ქრისტიანები) კარგი მეგობრები არიან, ხოლო მეორეგან – არ ემეგობრო მათო. ბუნებრივია, ადამიანში ეს დაბნეულობას გამოიწვევს და ამიტომაც, საშველად მოდის ეგზეგეტიკა ანუ განმარტების ხელოვნება.
რა არის ეგზეგეტიკა?
ეგზეგეტიკა, როგორც ზემოთ ვთქვით, არის განმარტების ხელოვნება, რომელიც საღვთო ტექსტებს უხსნის ადამიანებს. განმარტების საჭიროება კი იმიტომ დგება, რომ საღვთო ტექსტები, უმრავლეს შემთხვევაში, სიმბოლოებითა და მინიშნებებით არიან აღსავსენი და სიტყვა-სიტყვით არ უნდა გავიგოთ, რადგან თუ ასე მივუდგებით, მაშინ რაღაც შეცდომებს დავუშვებთ. მაგალითად, ყურანში წარმართებზე როცა ნათქვამია, „მოკალითო“, ეს არ ნიშნავს ყველამ იარაღი მოიმარჯვოს და ვისაც წარმართად მიიჩნევს, მოკლას – ასე ხომ ქაოსი გამეფდება? ან ვინც იქურდებს, ხელი მოაჭერით – ეს ყველა მოკვდავს ძალუძსო, არ გულისხმობს. არა, ამისათვის სასამართლო სისტემა არსებობს. ერთი, არც თუ ისე სახალისო, ამბავია ამასთან დაკავშირებით, ოღონდ არ ვიცი რამდენადაა რეალური – კონსტანტინოპოლის აღების შემდეგ, სულთან მეჰმედ მეორემ მეჩეთების აშენების ბრძანება გასცა. ერთ-ერთი არქიტექტორი ბერძენი იყო და სულთანმა საკუთარი ხმლით ხელი მოაჭრა (არსაკიძის ლეგენდას ჰგავს, არა? მაგრამ ცოტაც მოიცადეთ). არქიტექტორმა სულთანს ყადისთან (მოსამართლესთან) უჩივლა. ყადიმ სულთანი დაიბარა და ჰკითხა, თუ რატომ მოაჭრა ბერძენს ხელი? – მან მარმარილოს ორი სვეტი მიითვისა და გაყიდა, მეც, როგორც ქურდს, ხელი მოვაჭერიო-უპასუხა სულთანმა. – საქმის გამოძიების, ბრალის წარდგენისა და განაჩენის გამოტანის უფლება მხოლოდ ყადს აქვსო – უთხრა ყადმა – ასე რომ საპასუხოდ, თქვენ ხელი უნდა მოგეჭრათო. ბერძენმა არქიტექტორმა საქმის ვითარება რომ იხილა, სულთანს აპატია და წავიდა. სულთანს ყადის სამართლიანობა მოეწონა და უთხრა, ასეთი ჭეშმარიტი მსჯავრი რომ არ გამოგეტანა, ჩემი ხმლით მოგაჭრიდი თავსო. ამის გამგონე ყადმა კი თავისი ტახტის ქვემოდან გურზი (ბურთივით თავმრგვალი საბრძოლო იარაღია) ამოაძვრინა და ჩემს განაჩენს რომ არ დამორჩილებოდი, თავს ამით გაგიჭეჭყავდიო, მიუგო. ეს გადმოცემა კარგად ასახავს ყურანისეულ სულისკვეთებას სამართლის აღსრულებაში წესების ქონასთან დაკავშირებით (სულთანს ამ კაცისთვის სასამართლოში უნდა ეჩივლა, მერე სასამართლო ამბის სისწორეს დაადგენდა, გამოიძიებდა, პირველად მოხდა ეს თუ არა, მერე შესაძლოა, ფულადი ჯარიმა დაეწესებინა ან გაფრთხილება მიეცა, ან სულაც რაღაცის გამო ეპატიებინა – ეგება შვილები უკვდებოდა შიმშილით?). ასე, რომ იქ სადაც ორაზროვნება და ბუნდოვანებაა, სწორედ ეგზეგეტიკას შეაქვს სინათლე და გვეუბნება, რომ ნათქვამი პირდაპირ კი არ უნდა გავიგოთ, არამედ ამაზე და ამაზე დაყრდნობით – იმგვარადო. ახლა ეს გადმოვიტანოთ სახარებაზე. მათეს სახარებაში ქრისტე ამბობს:
- „უკუეთუ თუალი შენი მარჯუენე გაცთუნებდეს შენ, აღმოიღე იგი და განაგდე შენგან, რამეთუ უმჯობეს არს შენდა, რაჲთა წარწყმდეს ერთი ასოთა შენთაგანი, ვიდრე ყოველი გუამი შენი შთავრდომად გეჰენიასა.
- და უკუეთუ მარჯუენე ხელი შენი გაცთუნებდეს შენ, მოიკუეთე იგი და განაგდე შენგან, რამეთუ უმჯობეს არს შენდა, რაჲთა წარწყმდეს ერთი ასოთა შენთაგანი, და არა ყოველი გუამი შენი შთავარდეს გეჰენიასა.
ახლა ეს რომ პირდაპირ გავიგოთ, როგორც ნოდარ დუმბაძის „კუკარაჩაში“ ხსენებულ მონაკვეთზე საუბრისას ქალბატონი ანიკო ამბობს – ნახევარი მსოფლიო ცალთვალა და ცალხელა ივლიდა.
(სხვათა შორის, ქრისტიანობის გავრცელებიდან დიდი ხნის მანძილზე სხეულს, როგორც ვნებათა წყაროს, განზრახ იმახინჯებდნენ და იზიანებდნენ. მხოლოდ გვიან შუასაუკუნეებში სხეულის ღვთისგან წარმომავლობა აღიარეს და ძალების ინსტინქტებთან საბრძოლველად მიმართვა დაისახეს უმთავრესად და არა უშუალოდ საკუთარი სხეულის წამება).
როცა ყურანში შესაბამის ადგილებზე მიუთითებენ, უფრო სწორად წამოაძახებენ, ის ხშირად კონტექსტიდან ამოგლეჯილია ხოლმე, რითაც ვიღებთ საშინელ მოწოდებებს. გარდა ამისა, ეგზეკეტიკა არც ქრისტიანობაში და არც ისლამში მხოლოდ წმინდა ტექსტებიდან არ ამოდის, არამედ მის განსამარტავად მიმართავს ისტორიას, გადმოცემებს, წმინდანების კომენტარებს, ეგზეკეტიკოსის თანადროული პერიოდის აღქმა-გაგებას და მხოლოდ ამ ყველაფრის გათვალისწინებით განმარტავს. შესაბამისად, როდესაც რაღაცას ვერ ვიგებთ ან ვგრძნობთ, რომ რაღაც ვერ არის რიგზე, აუცილებლად კომენტატორებს, ანუ განმმარტებლებს უნდა მივმართოთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ისეთ დასკვნებს გამოვიტანთ, რომელიც საფუძველშივე იქნება მცდარი და წინააღმდეგობრივი იმავე წმინდა ტექსტთან.
საიდან წარმოიშვა რადიკალიზმი?
რადიკალიზმი ადამიანის ცხოვრების თანმდევი ფენომენია. ადამიანი შეიძლება რადიკალური იყოს არა მხოლოდ რელიგიურ ამბებში, არამედ თუნდაც თავისივე თავის მიმართაც. შესაბამისად, რადიკალი შეიძლება იყოს ულტრამემარჯვენეცა და მემარცხენეც, დემოკრატიცა და კონსერვატორიც, პატრიოტიცა და კოსმოპოლიტიც. რადიკალიზმია, როცა რაღაც უკიდურესობას მიმართავ და იქვე ალტერნატივას არ უშვებ. შეიძლება რადიკალიზმის წინააღმდეგ ისეთი რადიკალური მეთოდებით გაიბრძოლო, რომ თავად აღმოჩნდე რადიკალობაში.
რადიკალიზმი ყველა რელიგიის მიმდევარს ახასიათებს და ის მაშინ იჩენს თავს, როცა მორწმუნე ადამიანი თავად კი არ იძიებს, არამედ სხვათა ნათქვამს მზა-მზარეულად იღებს და განსჯის გარეშე მიჰყვება. სამწუხაროა, რომ ნებისმიერი რელიგიის სასულიერო პირთა უმეტესობა რწმენას ცოდნას უპირისპირებს ხოლმე. მათი ქადაგებით რწმენაა მთავარი, ხოლო ცოდნა/განსჯა სულაც მის შემაფერხებლად შეიძლება გვევლინებოდეს და ამიტომ სახიფათოა. არადა, რწმენა გაცნობიერებული აქტი უნდა იყოს, ხოლო გაცნობიერებას ფიქრი და განსჯა სჭირდება, რომელიც ცოდნით მოდის. თვით ღვთივგანბრძნობილი ადამიანებიც ამ საფეხურამდე ფიქრითა და განსჯით, მედიტაციითა და ლოცვით (ოღონდ მის შინაარსში ჩაწვდომით და არა უაზრო ბუტბუტით) მიდიოდნენ. სწორედ ასეთი განუსჯელობა ქმნის ფანატიზმსა და რადიკალიზმს, როდესაც მორწმუნეობა ოდენ ემოციებს უკავშირდება. გვახსოვდეს, რომ ასეთი მორწმუნის მართვა ძალიან ადვილია, რადგან ის გაუცნობიერებლად და ადვილადვე დაუპირისპირდება მას, რასაც ერთი შეხედვით თავად იცავს.
ახლა იმაზე, თუ რატომ ასოცირდა ისლამი მხოლოდ რადიკალიზმთან?
მეთვრამეტე საუკუნეში არაბეთის ნახევარკუნძულზე გამოჩნდა კაცი, სახელად მუჰამად იბნ ალ ვაჰაბი, რომელმაც მუსლიმები ისლამის ჭეშმარიტებებისაგან გადახვევაში დაადანაშაულა. მისი აზრით, წმინდანთა საფლავების მოლოცვა, მეჩეთების ოქრო-ვერცხლით მოჭედვა, წმინდანთაგან შეწევნის გამოთხოვა მკრეხელობა იყო. იბნ ალ ვაჰაბი თავის შეხედულებებს მეცამეტე საუკუნის დევნილ და დასჯილ სჯულის მეცნიერს – იბნ თეიმიას მოსაზრებებზე აფუძნებდა. მართალია, თავად არც სჯულის მეცნიერი, ანუ თეოლოგი იყო და არც სასულიერო პირი, მაგრამ მისი გარკვეული მოსაზრებები მართლაც რომ შეესაბამებოდა სიმართლეს. მან ისეთივე როლის შესრულება მოინდომა ისლამში, როგორც დასავლურ ქრისტიანობაში მარტინ ლუთერმა ითამაშა, თუმცა ეს მთლად არ გამოუვიდა და რაც გამოუვიდა, მეტად საშინელი რამ გამოდგა. მუჰამად იბნ ალ -ვაჰაბმა ყურანის განმარტება, ანუ ეგზეგეტიკა აკრძალა, შესაბამისად, მისი ბუკვალური გაგება იქნა მოთხოვნილი. კაცმა რომ თქვას, ესეც ერთგვარი განმარტებაა, მაგრამ მეტად არასწორი, რადგან მხოლოდ ერთ ვერსიას უშვებს. ღმერთი თუ ამბობს, ხელი მოაჭერით ე. ი. უნდა მოეჭრას და ა.შ. მუჰამად იბნ ალ ვაჰაბის მოსაზრებები ძალიან მოეწონა მუჰამად იბნ საუდს, რომელმაც არაბეთის გასაერთიანებლად სწორედაც რომ ვაჰაბიზმის დროშა აღმართა.
ისლამს ორი დიდი განშტოება აქვს – სუნიტობა და შიიტობა. თავის მხრივ, ისინიც ქვე განშტოებებად იყოფიან: სუნიზმი – მალიქიტებად, ჰანიფიტებად, შაფიიტებად და ჰანბალიტებად. ალ ვაჰაბი ჰანბალიტურ სუნიზმს მიეკუთვნება. შიიტობა – 12 იმამიან (აგრეთვე მოიხსენიებიან როგორც ჯაფარიტები), 6 იმამიან (ამ უკანასკნელებს ჰუსიტებსაც უწოდებენ) და ა.შ. შიიტობად.
ვაჰაბიზმის მიხედვით, ვინც ერთი მათგანი არ არის ისლამის მტერია და შესაბამისად, ყველაზე მტრულად არიან სწორედ დანარჩენი სუნიტებისა და განსაკუთრებით შიიტების მიმართ. მათი მტრების სიაში ქრისტიანები, იუდეველები, იეზიდები და ა.შ. მხოლოდ ამის შემდეგ იკავებენ ადგილს. უფრო კანთიელად რომ წარმოგადგენინოთ მივმართოთ ასეთ მაგალითს: როგორც ყველა რელიგიაში ისლამშიც არსებობს თავისუფალი ნების პრინციპი. ადამიანი პასუხისმგებელია თავის ქმედებებზე და ამის მიხედვით მიეზღვება იმქვეყნადაც. ისლამის მიხედვითაც ადამიანს მრავალი ცოდვის მიუხედავად მონანიების უფლება გააჩნია. მაგალითად, მუსლიმმა შეიძლება არ იმარხულოს, არ ილოცოს ან სხვა სავალდებულო თუ არასავალდებულო ქმედებები არ აღასრულოს და მაინც იწოდებოდეს მუსლიმად, რადგან თავს ამ რელიგიის მიმდევრად სახავდეს. ხოლო ვაჰაბიზმის მიხედვით, თუ სავალდებულო რიტუალებს არ აღასრულებ ე.ი. ისლამისგან განდგომილი ხარ და როგორც განდგომილი სიკვდილს იმსახურებ. არ ითვალისწინებენ იმ მომენტს, რომ შეიძლება ადამიანს ცხოვრების რაღაც ეტაპზე გაუჩნდეს სურვილი მონანიებისა და გარდა ამისა, ღმერთსა და ადამიანს შორის დგებიან ღმერთისვე სახელით. ამ რადიკალიზმის გამო, რომელიც მონურ მორჩილებას ითხოვს, ვაჰაბიზმი ტერორისტული ორგანიზაციების მთავარ იდეოლოგიად, ხოლო საუდის არაბეთი მთავარ დამფინანსებლად იქცა. თანამედროვე სამყარო ვაჰაბიზმს კი „ებრძვის“, მაგრამ რატომღაც აქტიურად თანამშრომლობს მის მთავარ წყაროსთან – საუდის არაბეთთან. გარდა ამისა, რატომღაც ისლამი მხოლოდ ვაჰაბიტებს დაუკავშირდათ ანუ ვაჰაბიტები იქცნენ ამ რელიგიის სახედ, იგულმავიწყეს რა, რომ ისლამის სახელით სხვა დენომინაციებსაც აქვთ ლაპარაკის უფლება.
პირველი ნაწილი ძალიან გამიგრძელდა, მაგრამ ამ ზოგადი ინფორმაციის ცოდნის გარეშე ვაჟას პოემების გმირების ქმედებებს ვერ ავხსნით.
გისურვებთ წარმატებებს და მე მეორე წერილამდე დროებით გემშვიდობებით.
პატივისცემით,
ოქტაი
