სასკოლო ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობის შესახებ საქართველოში ეროვნული კვლევა არ ჩატარებულა. საკითხი, რომელიც მილიონ ორასი ათასამდე მშობელს, 67 ათასამდე პედაგოგს და სკოლის ადმინისტრაციის თანამშრომლებს პირადად ეხება, ყოველდღიური განხილვის საგანია. თუმცა მშობელთა თანამონაწილეობის შესახებ გაჟღერებული თითოეული მოსაზრება თუ მოარული აზრი მხოლოდ ცალკეულ პირთა დაკვირვებას ეფუძნება.
საჯარო სკოლებში მოსწავლეთა მშობლების ჩართულობის პრაქტიკის შესწავლა შეზღუდული რესურსით სცადა არასამთავრობო ორგანიზაციამ „მშობლები განათლებისთვის“ და კვლევისთვის ქალაქის, რაიონული ცენტრისა და სოფლის სამი ტიპური სკოლა შეარჩია. პრაქტიკის კვლევაში ჩაერთნენ მშობლები, კლასის დამრიგებლები და სამივე სკოლის მოტივირებული დირექტორი, სულ – 1034 ადამიანი. ჩატარდა ანკეტირება, ფოკუსჯგუფები და ჩაღრმავებული ინტერვიუები.
პრობლემა, რომელიც პრაქტიკის კვლევამ გამოავლინა, კიდევ უფრო ღრმა და კომპლექსურია, ვიდრე თითოეული ჩვენგანი ეჯახება ყოველდღიურ ცხოვრებაში. კვლევის შედეგების დოკუმენტური გადმოცემით არ დაგღლით, მოკლედ აღვწერ, სისტემის რომელ რგოლში რა ტენდენციები და დამოკიდებულებები იკვეთება.
მშობლებით დავიწყოთ.
- კვლევაში მონაწილე სკოლის მოსწავლეთა მშობლების შეფასებით, მათი უმრავლესობა ყურადღებით არ ეცნობა და არ ინტერესდება საკუთარი უფლებებით. გამოკითხულთა თითქმის მეოთხედს არც კი ახსოვს, გაფორმებული აქვს თუ არა სკოლასთან ხელშეკრულება და რა წერია მასში.
- ძალიან მწირია მშობლების ინიციატივებისა და მოხალისეობის პრაქტიკა. გამოკითხულ მშობელთა უმრავლესობა დარწმუნებულია, რომ მათი ინიციატივები სასკოლო განათლებას გაამრავალფეროვნებდა, თუმცა ამბობენ, რომ ვერ ხვდებიან, რა შეიძლება გააკეთონ სწორი და ეფექტიანი ჩართულობისთვის.
- კვლევამ ისიც დაადასტურა, რომ მშობლები თავიანთ აზრს სკოლის კედლებში იშვიათად გამოთქვამენ. კერძოდ, მხოლოდ ნახევარს გაუცვნია თავისი მოსაზრებები კლასის დამრიგებლებისთვის, დირექციამდე კი მხოლოდ 3%-ს მიუტანია თავისი აზრი.
- მშობლებს მიაჩნიათ, რომ სკოლის მართვის საკითხებში მათ ჩართულობას ნეგატიურად აღიქვამენ პედაგოგები და სკოლის დირექტორები. ისინი ამბობენ, რომ სასკოლო წესების შედგენაში არ მონაწილეობენ, რადგან „გადაწყვეტილებები საგანმანათლებლო სისტემიდან მოდის“.
რა ხდება მასწავლებლებსა თუ კლასის დამრიგებლებთან?
კვლევაში მონაწილე პედაგოგებს გაუჭირდათ მშობლების უფლებების ჩამოთვლა, თუმცა კარგად ახსოვდათ მათი მოვალეობები. მიუხედავად ამისა, პედაგოგების უმრავლესობას მიაჩნია, რომ თავად მშობლების მიმართ ბევრი ვალდებულება და ცოტა უფლება აქვთ. შესაბამისად, მასწავლებლების უმრავლესობა მშობლებს არ აცნობს იმ უფლებებს, რომლებსაც მოსწავლეთა ოჯახებს ზოგადი განათლების შესახებ კანონი ანიჭებს, ამის მიზეზი კი, სავარაუდოდ, საკითხის არცოდნაა.
მშობლების მონაწილეობას პედაგოგები მაშინ მიიჩნევენ საჭიროდ, როცა კლასგარეშე შემეცნებითი აქტივობების ორგანიზება სჭირდებათ ან კლასში კონფლიქტია, სასწავლო პროცესში მონაწილეობას კი მხოლოდ შშმ და სსსმ ბავშვების მშობლებთან მიმართებით იხსენებენ. მასწავლებლები ამბობენ, რომ მშობლებს მხოლოდ ნიშნები აინტერესებთ და ყველაზე ხშირად კომუნიკაციის თემა განმსაზღვრელი შეფასებაა.
როგორ არეგულირებს სასკოლო დოკუმენტები სკოლისა და მშობლის თანამშრომლობას?
იმ ფონზე, რომ სკოლის არც ერთ დოკუმენტში (შინაგანაწესი, წესდება, მშობელსა და სკოლას შორის გაფორმებული ხელშეკრულება) ნახსენები არ არის სასწავლო პროგრამებთან, სკოლის სამოქმედო გეგმებთან, სკოლის რესურსების მართვასთან, სწავლის მეთოდებთან დაკავშირებული შინაარსის რეგულარული კომუნიკაცია სკოლასა და მშობელს შორის, რა გასაკვირია, რომ მშობელს მხოლოდ ბავშვის აკადემიური მოსწრება აინტერესებდეს.
- სასკოლო დოკუმენტების შესწავლისას გაირკვა, რომ საჯარო სკოლის წესდება აღწერს მშობლების უფლებებისა თუ თავისუფლებების მხოლოდ დარღვევასთან დაკავშირებულ უფლებამოსილებებსა და მექანიზმებს, როგორიც არის, მაგალითად, საჩივრების განხილვის წესი.
- შინაგანაწესში ყველაზე ვრცლად და დეტალურად აღწერილია სკოლისა და მშობლების ურთიერთობის ნეგატიური მხარე, რაც გამოწვეულია მოსწავლეთა დისციპლინური გადაცდომებითა და შესაბამისი პასუხისმგებლობებით. სასკოლო ცხოვრებაში ლეგიტიმურად ჩართვის საშუალებებად ნახსენებია მხოლოდ რეგისტრირებული განცხადებით ან საჩივრით მიმართვა. აღნიშნული განცხადებების განხილვის წესი აღწერილი არ არის.
- რაც შეეხება ხელშეკრულებას, სრულიად არათანაზომიერია დასახელებული მხარეების (სკოლა, მშობელი) უფლებები და მოვალეობები. მაგალითად, მხარეთა შორის ურთიერთობის ეთიკური (თავაზიანობა, პატივისცემა, კეთილგანწყობის შენარჩუნება და ა.შ.) ვალდებულებები აქვთ მხოლოდ მშობელს და მოსწავლეს. ანალოგიური შინაარსის ვალდებულებები სკოლისთვის საერთოდ არ არის ნახსენები. ასევე, სკოლას აქვს ცალმხრივი უფლება, დაუშვას ან არ დაუშვას მშობელი ტერიტორიაზე.
სამივე სკოლის სამივე დოკუმენტი – წესდება, შინაგანაწესი, ხელშეკრულება – თითქმის იდენტურია და მხოლოდ უმნიშვნელო განსხვავებს შეიცავს, რაც განათლების სისტემის მკაცრად ცენტრალიზებულ მართვასა და სკოლების შეზღუდულ ავტონომიურობაზე მიუთითებს.
როგორ უყურებენ სკოლის დირექტორები სასკოლო ცხოვრებაში მშობლების მონაწილეობას?
სკოლასა და მშობლებს შორის ურთიერთობები უპირატესად დამოკიდებულია სკოლის დირექტორის მოტივაციაზე, პიროვნულ თვისებებსა და კომპეტენციაზე. კვლევაში მონაწილე სკოლების დირექტორებს მიაჩნიათ, რომ მშობლებისთვის ინფორმაციის მიწოდება მათი უფლებების შესახებ დამატებით სამუშაოებს მოითხოვს, რადგან სადღეისოდ მშობელთა თანამონაწილეობის პრაქტიკა ძალიან მწირია. სკოლის მართვის საკითხებში მშობელთა ჩართულობას დირექტორები უკავშირებენ სამეურვეო საბჭოს, თუმცა, ამავე დროს, ხაზს უსვამენ საბჭოს ინერტულობას. დირექტორები ამბობენ, რომ მნიშვნელოვანია, ლიდერს პირადად ჰქონდეს კავშირი მოსწავლეთა ოჯახებთან, რადგან ზოგჯერ დამრიგებლები არასასურველ როლს ასრულებენ კომუნიკაციის პროცესში.
„საზოგადოდ, სკოლებში ერთი რამ სჩვევიათ კლასის დამრიგებლებს – პრობლემა დამალონ და მშობელი შენამდე არ მოუშვან. რას ამბობ, მე რისთვის ვარ აქ, მე ვერ მოვაგვარებ?! – აი, ასეთი დამოკიდებულებაა, სამწუხაროდ. სულ მიწევს იმაზე საუბარი, რომ პრობლემა უნდა იყოს გახსნილი, ერთად უნდა დავსახოთ გადაჭრის გზები. ეს იციან ჩემმა მშობლებმა და მოდიან ხოლმე ხანდახან ჩემთან“, – აცხადებს ერთ-ერთი საჯარო სკოლის დირექტორი.
სამივე სკოლის დირექტორი ამბობს, რომ დირექციისა და პედაგოგიური გუნდის ერთობლივი მცდელობები, მართალია, ნელი ტემპით, მაგრამ მაინც ქმნის დადებით ტენდენციებს.
სასკოლო ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობა დღეს აბურდულ ძაფის გორგალს ჰგავს და ერთი შეხედვით გაურკვეველია, სად არის ბოლო, საიდანაც უზარმაზარი კვანძი უნდა გაიხსნას. კარგი ის არის, რომ ამ კვანძის გახსნის აუცილებლობაზე ზოგადი განათლების სისტემის ყველა აქტორი თანხმდება.
ვიდრე საკითხის ეროვნული მასშტაბით შესწავლა დაიწყება, სამი სკოლის პრაქტიკის კვლევის საფუძველზე შემუშავებული რეკომენდაციების შესრულებაც წინ წასწევდა საქმეს. რეკომენდაციები კი ასეთია:
- საჯარო სკოლების დირექციებმა და სამეურვეო საბჭოებმა ერთობლივად დაიწყონ სასკოლო დოკუმენტების – წესდების, შინაგანაწესისა და ხელშეკრულების -შემუშავების თანმიმდევრული და ფართო მონაწილეობითი პროცესი, შედეგად კი თითოეულ დოკუმენტში დააზუსტონ ყველა ის უფლება და მოვალეობა, რომელსაც ზოგადი განათლების შესახებ კანონი ანიჭებს სისტემის აქტორებს, მათ შორის -მშობლებს. ამ პროცესის გამჭვირვალეობა და საჯაროობა უზრუნველყოფს მისი შედეგებისადმი სასკოლო საზოგადოების ნდობას.
- სასკოლო ცხოვრებაში მშობელთა შედეგიანი ჩართულობის ასამაღლებლად სკოლის დირექციამ, სამეურვეო საბჭომ და პედაგოგიურმა საბჭომ ერთობლივად უნდა შეიმუშაონ და დანერგონ მშობელთა პროაქტიური, რეგულარული და სრულფასოვანი ინფორმირების მექანიზმები, მშობლებთან ორმხრივი და პერსონალიზებული კომუნიკაციის მექანიზმები.
- არასამთავრობო სექტორმა იმუშაოს სასკოლო ცხოვრებაში მშობელთა ჩართულობის კარგი პრაქტიკის გავრცელების, დანერგვისა და ინსტიტუციონალიზაციის ხელშესაწყობად.
კვლევის სრული ანგარიში იხილეთ ბმულზე: https://bit.ly/3xAeQSQ
