დოკუმენტური და მხატვრული ფილმები კლიმატის ცვლილებაზე
(ნაწილი პირველი)
კლიმატის გლობალური ცვლილება დიდი ხანია მიმდინარეობს. ეს არის ხანგრძლივი კომპლექსური პროცესი, რომელიც დაკავშირებულია ატმოსფეროში მავნე ნივთიერებების მიერ სათბურის ეფექტის წარმოქმნასთან. კლიმატის ცვლილების პროცესში უდიდეს როლს ასრულებს ადამიანი. ანთროპოგენური ფაქტორების გამო ბინძურდება ჰაერი, წყალი და ნიადაგი. დედამიწის სხვადასხვა წერტილში, როგორც ხმელეთზე, ასევე ოკეანეების ზედაპირთან, აღირიცხება ჰაერის საშუალო ტემპერატურის მატება. შედეგად მიმდინარეობს პოლუსებსა და მყინვარებზე ყინულის შეუქცევადი დნობა, მარჯნის რიფების განადგურება… ამის გამოძახილია ოკეანეებში წყლის დონის მატება და სხვა გლობალური კატასტროფები (კლიმატის ცვლილებაზე ვრცლად იხილეთ მანანა რატიანის სტატია „შესავალი კლიმატის ცვლილებაში“, ნაწილი პირველი და ნაწილი მეორე).
აღნიშნულ პრობლემას უშუალოდ ეხმიანება გაეროს მდგრადი განვითარების მე-13 მიზანი, რომელიც სახელმწიფოებს ავალდებულებს, გაატარონ კლიმატის ცვლილების საწინააღმდეგო ქმედებები. პრობლემის მოგვარების ერთ-ერთი გზა მომავალი თაობების ამ გამოწვევის სიმძიმესა და სერიოზულობაში დარწმუნებაა. ჩვენი მოსწავლეების უმეტესობამ იცის შვედი აქტივისტის გრეტა ტუნბერგის შესახებ, რომელიც პროტესტის ნიშნად გაკვეთილებს აცდენდა, თუმცა ბევრს უჭირს დედამიწის სხვა წერტილში მიმდინარე პროცესის საქართველოსთან დაკავშირება.
კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული საფრთხეების სერიოზულობაში დარწმუნების რამდენიმე გზა არსებობს. დამეთანხმებით, რომ გეოგრაფიული ობიექტებისთვის სხვადასხვა დროს გადაღებული კადრების შედარება ნებისმიერ პროცესსა და მოვლენას დამაჯერებლობას სძენს. ამ კუთხით დოკუმენტური და მხატვრული ფილმები ფასდაუდებელ რესურსებს წარმოადგენს.
გადავწყვიტე, ხშირად გაგაცნოთ ფილმები, რომლებიც წარმოაჩენს კლიმატის ცვლილების სერიოზულობას, გვთავაზობს გამოსავალს, გვიბიძგებს ფიქრისკენ, აქტიურობისკენ, გაცილებით მეტის გაკეთებისკენ…
ამ სტატიაში ნახსენები დოკუმენტური ფილმები ეხება ოკეანეებში წყლის საშუალო ტემპერატურის მატებას, ამით გამოწვეულ პრობლემებს და ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის, მწვანე საფარის დაცვასთან დაკავშირებულ საკითხებს.
მარჯნის ძიებაში (Chasing Coral) Netflix-ის 2017 წლის ფილმია, რომელიც გვიტოვებს საფიქრალს დედამიწის ერთ-ერთი გამორჩეული ეკოსისტემის – მარჯნის რიფების განადგურებაზე, გადაშენებაზე, გაუფერულებაზე (ფილმში გამოყენებულია ტერმინი bleaching) (ვრცლად იხილეთ რუსუდან თევდორაძის სტატია – რატომ უფერულდება მარჯნის რიფები).
ვიზუალური ეფექტები, შთამბეჭდავი წყალქვეშა სამყარო იზიდავს მაყურებელს. მკვლევარები იყენებენ შედარების მეთოდს. ფოტოგრაფები შერჩეულ წერტილებში ამონტაჟებენ სპეციალურ კამერებს. მათი ექსპერიმენტის შედეგად ცხადი ხდება, რომ განსხვავება აშკარაა არა მხოლოდ წლიდან წლამდე, არამედ ყოველ ექვსთვიან ინტერვალშიც. მეცნიერთა განცხადებით, სახეზეა მსოფლიოში მარჯნის რიფების 50%-იანი დანაკარგი.
ფილმში აღწერილია რიფის ბიოლოგიური აგებულება და კვებითი სტრუქტურა. ნაჩვენებია ადაპტაციის პროცესი წყლის ბინადრებს შორის. მაყურებელი აღმოაჩენს, თუ როგორ მუშაობენ და თანამშრომლობენ ცოცხალი ორგანიზმები ერთმანეთის სასარგებლოდ, საერთო ინტერესებით. ნათლად არის წარმოჩენილი, თუ როგორ იწვევს ეკოსისტემის ერთი ნაწილის დაღუპვა მეორის გაქრობას. განსაკუთრებით შთამბეჭდავია თევზებისა და რიფების ურთიერთკავშირი. ავტორი პრობლემას უკავშირებს მსოფლიო მოსახლეობას – ოკეანის წყლის ბინადრებით სარგებლობის, ტურიზმისა და მედიცინის თვალსაზრისით.
„ოკეანე სიცოცხლის წყაროა. ის აკონტროლებს ყველაფერს – ამინდს, კლიმატს, ჟანგბადის რაოდენობას… ჯანმრთელი ოკაენის გარეშე არ გვექნება ჯანმრთელი პლანეტა“.
თემა ასევე ეხება ბიოლოგიის საკითხებს და სასურველია მასთან ინტეგრაცია. გთავაზობთ რამდენიმე აქტივობას:
* ფილმის ყურებისას ჩაინიშნეთ გეოგრაფიული ობიექტები (ქვეყნები, კუნძულები, რიფები და ა.შ.) და მონიშნეთ ინტერაქტიულ რუკებზე.
უპასუხეთ კითხვებს:
| N | კითხვები | სავარაუდო პასუხები |
| 1 | რა ზიანს აყენებს ოკეანეებში წყლის ტემპერატურის ცვლილება მის ბინადარ ცოცხალ ორგანიზმებს? | წყლის ტემპერატურის მატების შედეგად მცირდება იმ წყალმცენარეების რაოდენობა, რომლებითაც მარჯანი იკვებება. |
| 2 | როგორ არის დაკავშირებული ჯანსაღი მარჯნის რიფების არსებობა მოსახლეობასთან? | |
| 3 | როგორ ახერხებენ მეცნიერები, დაუკავშირონ რიფების სიკვდილი გლობალურ დათბობას? | |
| 4 | რა გავლენა აქვს სათბურის ეფექტს ოკეანეებში წყლის საშუალო ტემპერატურის ცვლილებაზე? | |
| 5 | პრობლემის მოგვარების როგორი გზებია შემოთავაზებული ფილმში? |
ბიოლოგიასთან კავშირის კუთხით შეიძლება შევთავაზოთ ასეთი დავალება:
* აღწერეთ რიფების აგებულება და მათი კვებითი სტრუქტურა.
საკითხის შეჯამების მიზნით კი ასეთი დავალება:
* მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე შექმენი პოსტერი. პოსტერზე გამოსახე, რა ზიანს აყენებს კლიმატის ცვლილება მარჯნის რიფების სიცოცხლისუნარიანობას.
ეამბორე მიწას (Kiss The Ground) 2020 წლის ფილმია. რეჟისორები ჯოშუა ტიკელი და რებეკა ჰარელი აერთიანებენ მეცნიერებს, ფერმერებს, აქტივისტებს, პოლიტიკოსებს იმისთვის, რომ ყურადღება მიაქციონ ნიადაგის გაუდაბნოების პროცესს.
ინდუსტრიალიზაციის პროცესის დასაწყისი, მოსახლეობის რაოდენობის მკვეთრი ზრდა, პირველი და მეორე მსოფლიო ომები… მთელი ეს ტვირთი დიდწილად სოფლის მეურნეობას დააწვა. ტექნოლოგიური პროგრესის შედეგად ძალიან გაიზარდა დამუშავებული სასოფლო-სამეურნეო მიწების ფართობი. მოსახლეობის კვებითი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად დაიწყო ქიმიური ნივთიერებების აქტიური გამოყენება.
მიწათმოქმედება უძველესი დროიდანვე ჩვენი კულტურის განუყოფელი ნაწილია. საქართველოში სოფლის მეურნეობა დღემდე ერთ-ერთი წამყვანი დარგია. სამწუხაროდ, დღეს ჩვენთანაც დგას ისეთი პრობლემები, როგორიცაა ნიადაგის დეგრადაცია, ეროზია, გამოფიტვა და გაუდაბნოება. ჩვენი მინდორ-ველების უდიდესი ნაწილი საძოვრებად გამოიყენება. უკონტროლო ძოვების შედეგად ბალახეული საფარი ღარიბდება. დოკუმენტური ფილმი „ეამბორე მიწას“ შეიძლება იქცეს ერთგვარ სახელმძღვანელოდ მომავალი თაობებისთვის.
ფილმში აღწერილია პესტიციდების შექმნისა და გამოყენების ისტორია და მცენარის მიერ CO2-ის შთანთქმის პროცესი; ნაჩვენებია, თუ როგორ მიმართა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მსოფლიომ ენერგია ბუნების წინააღმდეგ; დასაბუთებულია ქიმიური ნივთიერებების გავლენა გარემოზე, ადამიანის ჯანმრთელობაზე, მომავალ თაობებზე, გავრცელებულ მძიმე დაავადებებზე.
ფილმის დასაწყისში განხილულია 1930 წელს ამერიკაში მომხდარი მტვრის შემოტევა (dust blow). მის მიზეზად ნიადაგის გამოფიტვა და ეროზია დასახელდა. სტიქიურმა უბედურებამ კი აშშ-ს დიდი ეკონომიკური ზიანი მიაყენა.
ცნობილია, რომ დედამიწის მუქი ზედაპირი უფრო მეტ მზის ენერგიას ირეკლავს. არეკლილი ენერგია რჩება ატმოსფეროში, რადგან აქ გამონაბოლქვის სახით მოხვედრილი მავნე ნივთიერებები სათბურის ეფექტს წამოქმნის. ქვემოთ მოცემულ ფოტოზე (კადრი დილმიდან) სწორედ ამ პროცესს აღწერს.
მკვლევარები შედარების მეთოდით გვაჩვენებენ გამოყენებული ქიმიური ნივთიერებების მავნე გავლენას გარემოზე. მაყურებელი აღმოაჩენს, როგორ ხოცავს პესტიციდები ნიადაგში სასარგებლო მიკრობებს, რაც იწვევს მთელი სისტემის მოშლას, მწვანე საფარის გაღარიბებას. აღსანიშნავია, რომ პესტიციდების აქტიური გამოყენების შედეგად ჩვენ უკვე დავკარგეთ დედამიწის ნაყოფიერი ზედაპირის 1/3.
გრაფიკული გამოსახულებებით ახსნილია გაუდაბნოების უარყოფითი გავლენა და კავშირი კლიმატის ცვლილებასთან. მომავლის პროგნოზიც საკმაოდ არასახარბიელოა. ნავარაუდევია, რომ 2050 წლისთვის გაუდაბნოების შედეგად 1 მილიარდი ადამიანი გახდება ლტოლვილი.
ფილმის დაწყებამდე სთხოვეთ მოსწავლეებს, გამოთქვან ვარაუდები ქვემოთ მოცემული წინადადების შესახებ. აუცილებლად აუხსენით, რომ პასუხს ყურების დროს მიიღებენ:
ხვნა-თესვის სეზონის დაწყებას შეუძლია კლიმატის ცვლილებაზე გავლენის მოხდენა.
ექსპერიმენტები მეცნიერების განუყოფელი ნაწილია. ფილმში მოყვანილია NASA-ს 2006 წლის მონაცემები. მოკლე ინტერვალში, თებერვლიდან აპრილის ჩათვლით, ატმოსფეროში CO2-ის რაოდენობა მკვეთრად იზრდება. ივნის-ივლისში, ნათესების გამწვანებისთანავე, შესამჩნევად იკლებს.
ინდუსტრიული რევოლუციის საწყის წერტილად წარმოჩენილია მე-18 საუკუნის 50-იანი წლები. აღნიშნული პერიოდიდან მოყოლებული, მსოფლიო მოსახლეობის რაოდენობა მუდმივად იმატებს. ინდუსტრიალიზაციას, ტექნოლოგიურ პროგრესს, პესტიციდების გამოყენებასა და კლიმატის ცვლილებას შორის ლოგიკური ჯაჭვის დასანახად შევთავაზოთ შემდეგი კითხვა:
რა როლი შეასრულა პესტიციდებმა და სხვა ქიმიურმა დანამატებმა მსოფლიოს მოსახლეობის კვებითი მოთხოვნილების დაკმაყოფილების თვალსაზრისით?
„ეამბორე მიწას“ იმითაც არის გამორჩეული, რომ, ერთი მხრივ, წარმოჩენილია პრობლემები, ხოლო მეორე მხრივ – გამოსავალი.
მოსწავლეებს შესთავაზეთ მარტივი ცხრილის შევსება. შეგიძლიათ, წინასწარ განსაზღვროთ კონკრეტული მიმართულებები.
| ფილმის ყურების დროს ყურადღება გაამახვილეთ შემდეგ მიმართულებებზე: | სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოება ქიმიური დანამატების გარეშე | ნიადაგის დამუშავების ახალი მიდგომები | საქონლის გეგმაზომიერი ძოვება
|
ნაყოფიერი ნიადაგის წარმოება დიდ ქალაქებში – კომპოსტირება |
| ფილმში შემოთავაზებული გამოსავალი/მოსწავლის კომენტარი |
აქვე გთავაზობთ განსხვავებულ ვერსიას. ამ შემთხვევაში მოსწავლეებს მოუწევთ, თვითონვე გამოკვეთონ პრობლემა და მისი მოგვარების შესაბამისი გზა.
| პრობლემა | მოგვარების გზა | დამატებითი კომენტარი |
| უკონტროლო ძოვებისას მცენარეული საფარის განადგურება | საძოვრების გეგმაზომიერი ძოვება, მათი სექციებად დაყოფა | |
ფილმის ბოლო ნაწილი მთლიანად ეთმობა ახალი ნიადაგის მიღებას კომპოსტირების გზით. საინტერესოა დიდი ამერიკული ქალაქების მაგალითები, სადაც ნარჩენების დახარისხებისა და შესაბამისი მართვის შედეგად ახერხებენ საუკეთესო ხარისხის ნიადაგის მიღებას.
მოსწავლეებს შეიძლება შევთავაზოთ კომპოსტირების პროცესის გადმოტანა სკოლებში ან საკუთარ სახლებში. ეს მიდგომა იმ თვალსაზრისითაცაა კარგი, რომ ისინი ჩაერთვებიან კეთებით სწავლის პროცესში და იმავდროულად პროცესის უშუალო მონაწილეები იქნებიან. წარმატებით დასრულების შემთხვევაში შეგიძლიათ მოაწყოთ კონტაქტური ბოსტანი სკოლის ეზოში.
იხილეთ კომპოსტირების ვიდეოინსტრუქცია ქართულ ენაზე.
ნებისმიერ რესურსს ვუყურებ ჩემი კოლეგებისა და მოსწავლეების თვალით. როგორც სტატიის დასაწყისში ვახსენე, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული პრობლემები ცხადი და გასაგები უნდა იყოს. მსგავსი მიდგომის შემთხვევაში მოსწავლეები ნათლად დაინახავენ არსებულ საფრთხეებს და შეძლებენ ცხოვრებისეულ გამოცდილებასთან მათ დაკავშირებას.
სამწუხაროდ, ზემოთ ნახსენები დოკუმენტური ფილმები ქართულ ენაზე არ არის თარგმნილი, მაგრამ ნუ მოერიდებით ამ დაბრკოლებას. დაგეგმეთ ჩვენებები ინგლისური ენის (შესაძლებელია პირიქით) მასწავლებელთან ერთად. შედეგად შეძლებთ საგანთა ინტეგრაციას, მოსწავლეები კი დაეუფლებიან ახალ ლექსიკურ ერთეულებს, განუვითარდებათ უცხო ენაზე მოსმენა-გააზრების უნარები.
გამოყენებული წყაროები:
დოკუმენტური ფილმი – მარჯნის ძიებაში
დოკუმენტური ფილმი – ეამბორე მიწას
მანანა რატიანი – შესავალი კლიმატის ცვლილებაში – პირველი ნაწილი, მეორე ნაწილი
რუსუდან თევდორაძე – რატომ უფერულდება მარჯნის რიფები
