განმავითარებელი შეფასება  და  მასალის უჩვეულო გამეორება

ყველა მასწავლებელმა კარგად იცის, რომ  ნასწავლ მასალას გარკვეული პერიოდის  შემდეგ დავიწყება „ემუქრება“.  გერმანელმა მეცნიერმა ჰერმან ებინგჰაუსმა  შექმნა   დავიწყების მრუდი. ამ მრუდზე კარგად ჩანს  არა მარტო ის, თუ რა დრო სჭირდება ადამიანს  შესასწავლი საკითხის დასამახსოვრებლად  არამედ ისიც, თუ პროცენტულად ინფორმაციის  რა რაოდენობა რჩება მას მეხსიერებაში. მრუდიდან გამომდინარე შესაძლოა  ვიმსჯელოთ  ნასწავლი  მასალის  გამეორებების პერიოდულობის   მნიშვნელობაზეც.

ჰერმან ებინგჰაუსის  მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგებიდან  ჩანს,  რომ ინფორმაციის დამახსოვრებიდან 20 წუთის  შემდეგ შესაძლებელია მიღებული ინფორმაციის მხოლოდ 60 %-ის გამოხმობა მეხსიერებიდან, ხოლო ერთი საათის  შემდეგ 45 %-ია დამახსოვრებული, ერთი დღის გასვლის შემდეგ კი ინფორმაციის 34 % რჩება მეხსიერებაში. 6 დღის გასვლის შემდეგ გახსენების ხარისხი 23 %-ზე დადის. დიდი ხნის გასვლის შემდეგ ნასწავლი ინფორმაციის მხოლოდ 15 % რჩება გონებაში.

ჩატარებული კვლევების შედეგად  დგინდება, რომ  დავიწყებადობის ხარისხი ყოველთვის პირდაპირ კავშირშია:

1. შესასწავლი მასალის ტიპთან;
2. სწავლების  მეთოდთან;
3. მასალის გამეორების დროსა და სიხშირესთან.

ჰერმან ებინგჰაუსის  მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგების გამოქვეყნების შემდეგ დაიწყო აქტიური სამეცნიერო დისკურსი ამ მიმართულებით და დღესაც მეცნიერთა გარკვეული ნაწილი  აგრძელებს მუშაობს ამ მიმართულებით.

ფაქტია, როდესაც გვსურს მოკლე დროში რაღაც მასალა სწრაფად,  გააზრებულად დავიმახსოვროთ,  მნიშვნელოვანია  მისი პერიოდულად გამეორება. კვლევები აჩვენებს, რომ მასალის  სწრაფად დამახსოვრებისთვის  აუცილებელია:

1. პირველი გამეორება მოხდეს წაკითხვისთანავე/მასალის მიწოდებისთანავე;
2. მეორე გამეორება მოხდეს პირველი გამეორებიდან 20 წუთის გასვლის შემდეგ;
3. მესამე გამეორება მოხდეს მეორე გამეორებიდან 8 საათის გასვლის შემდეგ;
4. მეოთხე გამეორება მოხდეს მესამე გამეორებიდან 24 საათის გასვლის შემდეგ.

თუ დიდი ხნით გვსურს დავიმახსოვროთ მასალა, სასურველია:

1. პირველი გამეორება მოხდეს  წაკითხვის დამთავრებისთანავე;
2. მეორე გამეორება  მოხდეს  20-30 წუთის შემდეგ პირველი გამეორებიდან;
3. მესამე გამეორება  მოხდეს   ერთი დღის შემდეგ მეორე გამეორებიდან;
4. მეოთხე გამეორება  მოხდეს  2-3 კვირის შემდეგ მესამე გამეორებიდან;
5. მეხუთე გამეორება  მოხდეს 2-3 თვის შემდეგ მეოთხე გამეორებიდან.

   შესასწავლი  მასალის, საკითხის  სიღრმისეულად გააზრებისა და მეხსიერებაში ხანგრძლივად  შენახვისა და  ტრანსფერულ ცოდნად  გადაქცევისათვის   უმნიშვნელოვანესია სასწავლო პროცესში ინტენსიურად დავნერგოთ განმავითარებელი შეფასების მრავალფეროვანი ინსტრუმენტები.

ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ განმავითარებელი შეფასების სტრატეგიების
დანერგვა სწავლა-სწავლების პროცესში,  მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს  სწავლის შედეგებს  (Black and Wiliam, 1998).  არსებულ დისკურსში ბოლო დროს  ხშირად ისმის კითხვები განმსაზღვრელი და განმავითარებელი შეფასების გამოყენების ინტენსივობასთან დაკავშირებით და ამ დისკურსში  სფეროს სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ    მნიშვნელოვანია მასწავლებელმა დაიცვას ბალანსი  განმავითარებელი და განმსაზღვრელი შეფასების გამოყენების დროს.  შეფასების ასეთი დაბალანსებული გამოყენება მოსწავლეებს  აძლევს იმის რწმენას, რომ მათი ცოდნის გაუმჯობესებისათვის მასწავლებლები საკმარის ძალისხმევას იჩენენ.

მიუხედავად იმისა, რომ განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტები საკმაოდ მრავალფეროვანია, მისი  გამოყენების არეალიდან   შესაძლოა აქცენტი შემდეგ ძირითად მიმართულებებზე გაკეთდეს:

1. გაგება-გააზრების შემოწმება მოკლე წერილობითი პასუხების საშუალებით;
2. გაგება-გააზრების შემოწმება კითხვა-პასუხის გზით;
3. გაგება-გააზრების შემოწმება ტექნოლოგიების გამოყენებით.

ამასთან აღსანიშნავია, რომ  განმავითარებელი შეფასების სტრატეგიების ნაწილი სწავლა-სწავლების მოკლევადიან ან გრძელვადიან გაუმჯობესებაზეა ორიენტირებული. 

გთავაზობთ განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტების იმ ათეულს, რომელთა დანერგვა  სწავლების  გრძელვადიან გაუმჯობესებაზეა  გათვლილი. ესენია:

1. ერთწუთიანი პასუხები;
2. რეაქციის ბარათები;
3. საკვანძო იდეების ბარათები;
4. ახალი ცნებების განსაზღვრება ან გამოყენება;
5. შეჯამების ბარათები;
6. დინამიური კითხვების ჩამონათვალი;
7. 10 წუთიანი მოხსენება (დებრიფინგი);
8. გენერირებული დავალება;
9. ინტერაქცია დისკუსიის ფორმატში;
10. ხმის მიცემა ონლაინ .

1. ერთწუთიანი პასუხები

გაკვეთილის  დასრულებამდე 5 წუთით ადრე, მოსწავლეები ანონიმურად ბარათებზე აფიქსირებენ პასუხს ორ კითხვაზე:

1. რა იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც ვისწავლე დღეს?
2. რა კითხვა მიმაჩნია ყველაზე აქტუალურად დღევანდელი გაკვეთილის დასრულების შემდეგ?

კითხვა – რამდენად სასარგებლოა ასეთი დავალება მოსწავლისთვის და მასწავლებლისთვის?

შეკითხვის არასრული პასუხი – ასეთი დავალებები  სასარგებლოა იმისათვის, რომ მასწავლებელი  მიუბრუნდეს იმ საკითხებს, რომლებიც პრობლემური,  არასწორად ან არასრულად გააზრებული დარჩა. მოსწავლისთვის კი (სცადეთ, გამოიყენეთ თქვენს პრაქტიკაში ეს ინსტრუმენტი და  დაასრულეთ ეს წინადადება მიღებულ შედეგებზე დაყრდნობით) …..

2. რეაქციის ბარათები

მისი გამოყენების ეტაპებია:

პირველი ეტაპი – მოსწავლეებს გაკვეთილის  დასაწყისში  ურიგდებათ ბარათები, ისინი აწერენ თავიანთ სახელებს.

მეორე ეტაპი – გაკვეთილის  მსვლელობისას, ნებისმიერ დროს, აკეთებენ კომენტარს,  მაგ. მასწავლებლის  დასმულ კითხვაზე ან  მოსწავლის კითხვებზე ან კლასში მიმდინარე სასწავლო პროცესზე დაკვირვებებზე და ა.შ.

მესამე ეტაპი – გაკვეთილის ბოლოს ბარათებს აგროვებს მასწავლებელი და მომდევნო გაკვეთილისთვის  მოკლე უკუკავშირით უბრუნებს მოსწავლეებს.

შეგვიძლია დავნერგოთ სასწავლო პროცესში ეს ინსტრუმენტი და  ვიმსჯელოთ, რამდენად სასარგებლოა ასეთი დავალება მოსწავლისთვის და მასწავლებლისთვის?

3. საკვანძო იდეების ბარათი

მასწავლებლის თხოვნით, მოსწავლეები თემის, თავის  თუ საკითხის გარშემო მასალის დასრულების შემდეგ,  ავსებენ საკვანძო იდეების ბარათს, ვიდრე შემაჯამებელი დავალება მიეცემათ  ამ ბარათებზე აყალიბებენ წერილობით იმ საკითხებს, რომლებიც განსაკუთრებით მნიშვნელოვნად მიიჩნიეს.

კითხვა – რამდენად სასარგებლოა ასეთი დავალება მოსწავლისთვის და მასწავლებლისთვის?

ფაქტია, მასწავლებელი იგებს, რამდენად სიღრმისეულად გაიგეს საკითხი მოსწავლეებმა  და რომელიმე მნიშვნელოვანი საკითხი ხომ არ  დარჩა მათი ყურადღების მიღმა. მოსწავლე კიდევ ერთხელ გაიაზრებს განვლილ მასალას და დაფიქრდება, ხომ არაფერი გამორჩა.

4. ახალი ცნებების გამოყენება

  გაკვეთილის დასასრულამდე 10 წუთით ადრე, მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, ჩამოაყალიბონ დებულებები,  რომლებიც  გაკვეთილის თემასთან   არის დაკავშირებული:

1.როგორც გავიგე, დღევანდელი გაკვეთილის მთავარი საკითხი (ცნება ან იდეა) იყო…

2.ამ საკითხის / იდეის კარგი მაგალითი შეიძლება იყოს…

3.დღევანდელი გაკვეთილის  მთავარი საკითხი ყველაზე მეტად დაკავშირებული იყო შემდეგ ცნებებთან, პროცესთან,  მოვლენასთან ან საგნებთან…

კითხვა – რამდენად სასარგებლოა ასეთი დავალება მოსწავლისთვის და მასწავლებლისთვის?

არასრული პასუხი – ასეთი დავალებები  სასარგებლოა იმისათვის, რომ მასწავლებელი  მიუბრუნდეს იმ საკითხებს, რომლებიც პრობლემური,  არასწორად ან არასრულად გააზრებული დარჩა. მოსწავლისთვის კი (სცადეთ, გამოიყენეთ თქვენს პრაქტიკაში და  დაასრულეთ ეს წინადადება) …..

5. შეჯამების ბარათი

ინდივიდუალურად, წყვილში ან მცირე ჯგუფში მოსწავლეები გაკვეთილის  დასასრულს მოკლედ აყალიბებენ:

1. გაკვეთილის მთავარ საკითხებს;
2. წერენ ერთ კითხვას, რომელზეც პასუხის მიღების იმედიც აქვთ შემდეგი შეხვედრისათვის.

ასეთი დავალებები  სასარგებლოა იმისათვის, რომ მასწავლებელი  მიუბრუნდეს იმ საკითხებს, რომლებიც პრობლემური,  არასწორად ან არასრულად გააზრებული დარჩა. მოსწავლისთვის კი (სცადეთ, გამოიყენეთ თქვენს პრაქტიკაში და  დაასრულეთ ეს წინადადება) …..

6.დინამიკური კითხვების ჩამონათვალი

საშინაო დავალების ფარგლებში, შესაბამისი საკითხის ირგვლივ  მოსწავლეები   აყალიბებენ კითხვების ნუსხას, რომლებზეც სურთ მომდევნო გაკვეთილზე  მიიღონ პასუხი.

გაკვეთილის  მსვლელობისას: მოსწავლეები ხაზს უსვამენ  პასუხმიღებულ კითხვებს, წერენ ახალწარმოქმნილ კითხვებს.

გაკვეთილის  ბოლოს –  ჩაბარებული კითხვების ნუსხით მასწავლებელი  ადგენს  მოსწავლეების  მომზადებას,  გაკვეთილის  პერიოდში ჩართულობას და სწავლის ხარისხს,  ასევე ავლენს იმ საკითხებს, რომლებიც პასუხგაუცემელი დარჩა  გაკვეთილის ფარგლებში.

7.ინტერაქცია დისკუსიის ფორმატში

პირველი ეტაპი – მოსწავლეებს  მოეთხოვებათ მცირე ჯგუფებში კონკრეტულ საკითხზე შეჯერება და აზრთა გაზიარება.

მეორე ეტაპზე –   ხდება პანელის ფორმატში ჯგუფთაშორის დისკუსიაში მონაწილეობა, რომელიც მეწილად მიმდინარეობს მასწავლებლის ფასილიტაციით სპეციალურად მომზადებული კითხვების საშუალებით.

შენიშვნა – შესაძლოა,  მოსწავლეები  ურთიერთსაპირისპირო ხედვებს, მოსაზრებებს ან პოზიციებს იცავდნენ საკუთარ ჯგუფში აკუმულირებული არგუმენტების საშუალებით.

8.ხმის მიცემა ონლაინ

პირველი ეტაპი – ახალი მასალის ახსნის შემდეგ, იმ შემთხვევაში, თუ საკლასო ოთახში  არსებობს ინტერნეტ კავშირი, (მეტწილად, უკაბელო სისტემა), მოსწავლეებს  ეძლევათ რამდენიმე ვარიანტიდან ერთი პასუხის არჩევის საშუალება მასწავლებლის მიერ   მომზადებულ კითხვაზე/კითხვებზე, რომელსაც ხმას აძლევენ.

მეორე ეტაპი – ხმის მიცემის შედეგები აჩვენებს, რამდენმა მოსწავლემ  უპასუხა სწორად კითხვებს, ანუ გაიგო ახალი მასალის ძირითადი თეზისები.

მესამე ეტაპი  – მასწავლებელი კითხულობს, ვინ აირჩია კითხვაზე ის პასუხი, რომელიც სწორ ვარიანტს წარმოადგენს. შემდეგ კი, რომელიმე მოსწავლეს  ან რამდენიმე  მოსწავლეს  მისცეს საკუთარი აზრის / არჩევანის დაცვის საშუალება არგუმენტებით ისე, რომ ყველასათვის გახდეს მკაფიოდ გასაგები, რატომ არის კონკრეტული პასუხები სწორი.

ასეთი  დავალებები  სასარგებლოა  მოსწავლისთვის და მასწავლებლისთვის.

9. მოსწავლეების გენერირებული დავალება

მოსწავლეები თავად ირჩევენ საკითხს / სათაურს. ამას შეიძლება ჰქონდეს მათეული შეფასების ან ესეს ფორმა.

ასეთი დავალებები  სასარგებლოა იმისათვის, რომ მასწავლებელი  მიუბრუნდეს იმ საკითხებს, რაც მნიშვნელოვანია და მოსწავლეს მისცეს შესაძლებლობა, თავად აირჩიოს და შეასრულოს დავალება.

10 წუთიანი მოხსენება (დებრიფინგი)

გაკვეთილის  ბოლო 10 წუთი  მოსწავლეები  გაკვეთილის  დროს დისკუსიების ეფექტიანობას აანალიზებენ.

ასეთი დავალებები  სასარგებლოა იმისათვის, რომ მასწავლებელი  მიუბრუნდეს იმ საკითხებს, რომლებიც  ამ გაკვეთილზე განიხილა და მოსწავლეებს მისცეს საშუალება, გაიხსენონ  შესწავლილი საკითხი და მოახდინონ მასალის რეზიუმირება.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ესგ 2018-2024

2. Trumbull, E., & Lash, A. (2013). Understanding formative assessment: Insights from learning theory and measurement theory. San Francisco: WestEd.

3. Green, S., K., Johnson, R., L. Kim, D-H., Pope, N., S., (2007) Ethnics in Classroom assessmentpractices: Issues and Attitudes, Teaching and Teacher Education 23 (2007) 999–1011

4. HEPPLESTONE, S., and CHIKWA, G., (2014). Understanding how students process and use feedbackto support their learning. Practitioner Research in Higher Education, 8 (1), 41-53