მე და ჩემს მეგობარს ერთი საერთო კედელი გვაქვს. შესაბამისად, ჩვენი ფანჯრები ქუჩის მხარეს თითქმის გვერდიგვერდაა. გახსოვთ, ამ ზამთარს, ერთ დღეს, ძლიერ თოვდა. ციდან უზარმაზარი ფანტელები ცვიოდა. მეგობარმა დამირეკა და მკითხა: “ჩემს ფანჯარასთან დიდი და ულამაზესი ფანტელები ცვივა, შენთან რა ხდებაო?”
ზოგს შეიძლება გაეცინოს ჩემი მეგობრის შეკითხვაზე, ზოგმა მიამიტ ადამიანად მიიჩნიოს, ზოგმაც, ვინ იცის, რა გაიფიქროს… მაგრამ ეს კითხვა არც სასაცილოა და არც მიამიტური. რატომ? თავიდანვე განვაცხადებ: არ არსებობს ორი ადამიანი, ერთსა და იმავე საგანს (მით უფრო, თუ იგი შეფერილია) ერთნაირად რომ ხედავდეს. ცხადია, აქ არ ვგულისხმობ აღქმის პოეტურ–ლიტერატურულ–განწყობილებით ასპექტებს.
არ მეთანხმებით? დაგაფიქრათ ასეთმა კატეგორიულმა განცხადებამ? შევეცდები ამ წერილით ავხსნა ჩემი განცხადების საფუძველი და ამით ერთგვარად გავაგრძელო წინა კვირას წამოწყებული საუბარი.
პირველ რიგში, დავსვათ კითხვა და გავარკვიოთ, როგორ ვხედავთ საგნებს, მათ კონტურებსა და შეფერილობას.
საგნის აღსაქმელად სამი რამ არის საჭირო: განათების წყარო, თვით საგანი და დამკვირვებელი. ამ ტრიადაში საგნის არსებობა ცხადზე ცხადია. დიდი მნიშვნელობა აქვს განათების წყაროსაც. მის გარეშე ჩვენ ანუ დამკვირვებელი ვერაფერს გავაწყობთ. განათების წყაროდან წამოსული სხივი სანამ დამკვირვებლის თვალს მიაღწევს, გზად უნდა შეეხოს საგანს – აირეკლოს ან გამჭოლად გაიაროს მასში. ამის შემდეგ იწყება რთული ფიზიკურ–ქიმიურ–ბიოქიმიური პროცესები. სხივი ეცემა თვალში არსებულ კოლბებს, აღაგზნებს მათ, რის შედეგადაც გამომუშავდება შესაბამისი ნივთიერები, რომლებიც, თავის მხრივ, მიეწოდება ცენტრალურ ნერვულ სისტემას, ამ უკანასკნელს კი საბოლოო ვერდიქტი გამოაქვს – ადგენს საგნის მოხაზულობასა და ფერს.
მაგრამ რატომ აქვს ზოგიერთ მასალას ფერი, ზოგს კი არა?
ადამიანის მხედველობის არეალი შეზღუდულია. ბუნებაში გამოსხივების ბევრად უფრო ვრცელი დიაპაზონი არსებობს, ვიდრე ჩვენს თვალს შეუძლია აღქმა. განგებამ ჩვენი მხედველობის არეალი 400-დან 800 ნმ დიაპაზონში შემოსაზღვრა. სამწუხაროდ შეუიარაღებელი თვალისთვის მის გარე უბნები უხილავია, თითქოს ისინი საერთოდ არ არსებობენ. მაგრამ რასაც ვხედავთ, იმასაც ძალიან სუბიექტურად ვეკიდებით. მაგალითად, არსებობს ორი ფერი, რომლებსაც ყველა სულიერი მეტ–ნაკლებად ერთნაირად აღიქვამს, მათ შორის – დალტონიზმით დაავადებული ადამიანებიც. მაგრამ სინამდვილეში “თეთრი ” და “შავი ფერი“,როგორც ასეთი, არ არსებობს. ის, რასაც ჩვენ “თეთრს” ვეძახით, რეალურად შვიდი ფერის ნაკრებს წარმოადგენს (აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ ეს შვიდი ფერიც პირობითია, სინამდვილეში რამდენიმე მილიონი ფერი არსებობს). ხოლო“შავი“ნიშნავს, რომ ფერი ანუ გამოსხივება საერთოდ არ არსებობს. რაც შეეხება დანარჩენ ფერებს, იქაც დიდი სუბიექტივიზმი ბატონობს. საგანი, რომელსაც ჩვენ წითლად ვხედავთ (წითელს ვეძახით), სინამდვილეში მოლურჯო–მწვანეა. რატომ? მოდი, ამ საკითზე ცოტა დაწვრილებით ვისაუბროთ.
ყველა ნივთიერებას შესწევს უნარი, მასზე დასხივებისას სინათლე შთანთქოს. მაგრამ ყველა ნივთიერებამ იცის თავისი “რაციონი” – პლანკის თეორიის თანახმად, გამოსხივების ფართო დიაპაზონიდან იგი მხოლოდ მისთვის“შესაფერის“ტალღებს შთანთქავს, ხოლო დანარჩენების მიმართ გულგრილი რჩება – აირეკლავს ან გაატარებს.
ჩვენ თვალამდე სწორედ ეს “ნასუფრალი” სინათლე აღწევს. როდესაც წითლად შეფერილ საგანს “თეთრი” სხივი ანუ შვიდი ფერის სხივების ნაკრები ეცემა, მათგან მომწვანო–ლურჯ სხივს აარჩევს და შთანთქავს, დანარჩენებს კი გაატარებს ან აირეკლავს. დარჩენილი ფერები ახალ კომბინაციას წარმოქმნიან, რომელიც “თეთრის” ნაცვლად იძლევა წითელ ფერს. ამიტომ ვეძახით მომწვანო–ლურჯ საგანს წითელს.
|
ტალღის სიგრძე,
ნმ
|
სპექტრალური ფერი |
დამატებითი ფერი (ფერი, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ) |
| 400-435 | იისფერი | მომწვანო–ყვითელი |
| 435-480 | ცისფერი | ყვითელი |
| 480-490 | მომწვანო–ლურჯი | ნარინჯისფერი |
| 490-500 | მოლურჯო–მწვანე | წითელი |
| 500-560 | მწვანე | მეწამული |
| 560-580 | მოყვითალო–მწვანე | იისფერი |
| 580-595 | ყვითელი | ლურჯი |
| 595-605 | ნარინჯისფერი | მომწვანო–ლურჯი |
| 605-730 | წითელი | მოლურჯო–მწვანე |
| 730-760 | მეწამული | მწვანე |
გარდა ამისა, ფერის აღქმის პროცესში დიდი მნიშვნელობა აქვს ფსიქოლოგიურ ასპექტებსაც. აქაც ძალიან ხშირად გვაცდუნებს ხოლმე ჩვენი თვალი. ბატონ ადელსონს არაერთი ექსპერიმენტი აქვს ჩატარებული ფერის შესახებ ჩვენს წარმოდგენებზე. დავაკვირდეთ, ქვემოთ მოყვანილ სურათს და შევაფასოთ A და B უჯრების ფონის ფერი. დარწმუნებული ვარ, თქვენ A უჯრის ფონს უფრო მუქ ტონალობაში ხედავთ ვიდრე B უჯრის ფონს. დარწმუნებული ვარ იმიტომ, რომ მე თავადაც ასე ვხედავ, თუმცა მეორეს მხრივ ვიცი, რომ ორივე ერთი და იგივე ფერია.
არ მიჯერებთ,
მაშინ მოდით ამ ვიდეო კლიპს შევხედოთ. https://www.youtube.com/watch?v=z9Sen1HTu5o
ნუ გეგონებათ, რომ ვინმე გატყუებთ, – ეს თქვენი თვალი და წარმოდგენა იტყუებიან. ადამიანები მიჩვეული ვართ სამ განზომილებაში ცხოვრებას და აზროვნებას. სამ განზომილებაში კი ცხოვრება სავსეა ჩრდილებით. როდესაც ვაკვირდებით B უჯრას, რომელიც ცილინდრის ჩრდილი ეცემა, ჩვენი თვალი კი ხედავს მას ისეთივე მუქად, როგორც A უჯრას, მაგრამ ქვეცნობიერი არ უჯერებს “საკუთარ თვალებს“და მას ღია ფერად აღიქვამს. თავს ვიტყუებთ, გვგონია, რომ მუქად იმიტომ გვეჩვენება, ჩრდილი ამუქებს, ხოლო რეალურად ღიაა.
აქედან გამომდინარე, რამდენი ადამიანიც არსებობს, იმდენი თვალი და იმდენი წარმოდგენაა. ჩვენ ყველანი ჩვენი წარმოდგენების ტყვეები ვართ ფერის აღქმაშიც და სხვა დანარჩენშიც. ამიტომ, მოდი, კარგად დავაკვირდეთ – მოსწავლე, რომელიც ბოლო მერხზე ზის, ვინ იცის, პირველ მერხზე სულ სხვა ვინმედ მოგვეჩვენოს.
