კითხვა შეიძლება მეტროში ტელეფონზე, ფარნით საბნის ქვეშ, დამარცვლით კლასში. ყველაზე შედეგიანი – ხმამაღლა კითხვა. მისგან მომენტალური სარგებელი ნაკლებად თვალსაჩინოა, მით უფრო, თუ ბავშვი ოცდამეათედ გვთხოვთ ხმამაღლა გაიმეოროთ მისთვის საყვარელი ფრაზა, თუმცა მეცნიერები გვანუგეშებენ. მათი აზრით, რომ ეს ნამდვილად ღირებულია პატარა ადამიანის შემდგომი გონებრივი, სოციალური თუ ემოციური განვითარებისათვის.
ძველი თაობის ბავშვებისთვის წიგნი სამყაროსკენ მიმართული ერთადერთი ღია სარკმელი იყო. აქ ელოდა მას ეგზოტიკური ქვეყანა და შორეული გალაქტიკა, ზღაპარი და რეალობა. ამ გაგებით დღევანდელ ბავშვებს უამრავი მსგავსი ფანჯარა აქვთ, ნებისმიერ წიგნს კი უამრავი იაფფასიანი კონკურენტი ჰყავს – ინფორმაციის მიღების სწრაფი გზით, რომელიც მხოლოდ კომპიუტერის ჩართვას საჭიროებს. და მაინც, რატომ ღირს ვაკეთოთ ის, რასაც ადამიანები ცუკერბერგის ეპოქამდე და გუტენბერგის ეპოქაში აკეთებდნენ, ვგულისხმობ ხმამაღლა კითხვას.
დიახ, ყველა იმ საქმიანობას შორის, რაც შეგვიძლია ბავშვის გულის გასახარად ვაკეთოთ, საუკეთესო კითხვაა. ის გაგიტაცებს, გამოგზაურებს დროსა და სივრცეში, საშუალებას გაძლევს შეჩერდე და იურთიერთობო, იცინო და მოიწყინო, დადგე ყირამალა. ნებისმიერი მასწავლებელი დაუყოვნებლივ ამოიცნობს ბავშვს, რომელსაც უკითხავენ. ასეთ ბავშვს უკეთ ესმის წაკითხულის მნიშვნელობა, სწორად აყალიბებს აზრებს, ლოგიკურია, უკეთ ამახსოვრდება საგაკვეთილო მასალა.
ამის გარდა, კითხვა ავითარებს კოგნიტურ შესაძლებლობებს. თქვენი შვილი გაცილებით გონებაგახსნილი იქნება, თუ წიგნებს პატარაობიდანვე წაუკითხავთ. იმის გასაგებად, თუ როგორ მუშაობს ეს, შეგიძლიათ ვერბალური უნარებიდან დაიწყოთ. უპირველეს ყოვლისა, ბავშვებს, რომლებსაც უკითხავენ, რთული ლექსიკური ერთეულების მოსმენა უწევთ.
ოჰაიოს სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბოლოდროინდელი კვლევის თანახმად, უკვე ხუთი წლის ასაკში ბავშვები მკითხველი და არამკითხველი ოჯახებიდან სიტყვების მარაგით საგრძნობლად განსხვავდებიან ერთმანეთისგან. მეცნიერები ამბობენ, რომ ენობრივ ერთეულთა მაჩვენებელთა სხვაობა მილიონ-ნახევარს უახლოვდება. ისინი ერთმანეთს ადარებენ ბავშვებს, რომლებსაც საერთოდ არ უკითხავენ და ბავშვებს, რომლებსაც დღეში ხუთ წიგნს უკითხავენ.
მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ ბავშვთა ლექსიკაში სიტყვების რაოდენობა უშუალო კავშირშია ინტელექტის დონესთან. ასობით ათასი სიტყვა, რომელსაც გულმოდგინედ აწვდიდით თქვენს შვილს, გავლენას ახდენს მის აკადემიურ მოსწრებაზე. მოსმენის უნარები, წერისა და მეტყველების უნარი, ფონეტიკური სმენა, მასწავლებლის საუბრის გააზრება – ეს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, ისმენდა თუ არა ბავშვი ოჯახში რთულ წინადადებებს. თუ მშობელი ბავშვს პირველ კლასამდე ენის მოჩლექით და მხოლოდ მარტივი წინადადებებით ელაპარაკება, მას უჭირს მასწავლებლის მეტყველების გაგება.
წიგნების ხიბლი არა მხოლოდ ინტელექტუალურ განცდებშია, არამედ ემოციურშიც. კითხვა ეხმარება თქვენს შვილს, შეიძინოს განსაკუთებული გამოცდილება. იმის მოსმენა, რომ გველეშაპი, რომელთანაც უიარაღოდ მივიდნენ, მშიერია, ხოლო წმინდა გრაალი კი თვალსა და ხელს შუა აგწაპნეს, წარმოუდგენლად გამდიდრებს მის ლექსიკურ მარაგს. როცა შვილს ღარიბ ბიჭუნაზე მოთხრობას უკითხავთ, ის ახერხებს სხვის როლში ყოფნას, სწავლობს ემპათიას.
ამ თვალსაზრისითაც საკმარისი კვლევები არსებობს, მაგალითად, კემბრიჯში დაადგინეს, რომ მხატვრული ლიტერატურა სწორედ ის საშუალებაა, რომელიც ახალგაზრდებს ეხმარება საიდუმლო „კუნთის“ გავარჯიშებაში – თანაგრძნობასა და გაზიარების უნარის გამომუშავებაში.
ჰოლანდიელმა მეცნიერებმა კი გამოაქვეყნეს ნაშრომი, რომელიც ადასტურებდა, რომ წიგნებში ჯადოსნური სამყაროს მოყვარულები სხვებთან შედარებით გაცილებით მგრძნობიარე და ტოლერანტული არიან. ჰარი პოტერის წაკითხვის შემდეგ, დაწყებითი და საშუალო სკოლის მოსწავლეებმა შეძლეს ცრურწმენების განადგურება.
ამერიკელმა მკვლევრებმა MRI სკანირების საშუალებით ბავშვების ტვინი შეისწავლეს, ისინი უსმენდნენ მოთხრობების ჩანაწერებს და ფონურ ხმებს. აღმოჩნდა, რომ ეფექტი სხვადასხვა იყო. კითხვის დროს ტვინის ის ნაწილები აქტიურდება, რომლებიც ეხება თხრობის გაგებას და ვიზუალურ გამოსახულების აღქმას უწყობს ხელს.
საინტერესოა, რომ რაც უფრო მასტიმულირებელ გარემოს უქმნიან ბავშვებს სახლში (ან, მარტივად რომ ვთქვათ, რაც უფრო მეტს უკითხავენ), მით უფრო აქტიურად რეაგირებდა მათი ტვინი ამბებზე. კვლევა ჩატარდა მცირეწლოვან ბავშვებზე – სამიდან ხუთ წლამდე.
მოკლედ, თუ ვლაპარაკობთ ავტოფარეხის სახურავზე მოცეკვავე მარტორქაზე, ადამიანი რთავს წარმოსახვას: ჯერ წარმოიდგენს ავტოფარეხს, მის სახურავს, გონებაში დახატავს მარტორქას და შექმნის მისი ცეკვის სურათი. ამ დროს ტვინს ნამდვილად უწევს გარჯა. გარჯას კი ხმამაღალი კითხვა აიძულებს.
ფანტაზია და წარმოსახვა – ახალი იდეებისა და არასტანდარტული გადაწყვეტილებების გენერატორია. არცერთ მულტფილმს არ შეუძლია განავითაროს ფანტაზია ისე, როგორც წიგნს. როდესაც ბავშვი ზღაპარს უსმენს, ის გონებრივად ხატავს სურათს, წარმოიდგენს როგორ გამოიყურებიან პერსონაჟები და დეკორაციები. ეს არის ერთგვარი სამუშაო, სრულიად დამოუკიდებელი. როცა ბავშვებს მულტფილმს სთავაზობენ, ასეთ დროს ისინი ვეღარ ახერხებენ პროცესში აქტიურ მონაწილეობას, რადგან მათთვის ყველა მოქმედება უკვე მზა სახითაა მოცემული და მათ შეუძლიათ მხოლოდ პასიური მაყურებლები იყვნენ.
დღეს ბევრი მშობელი და სპეციალისტი გვიყვება, როგორ შეიცვალნენ ბავშვები, უჩივიან მათ ჰიპერაქტიურობას, კლიპურ აზროვნებას. ნერვიულობის ნაცვლად, ჩვენ შეგვიძლია წიგნის ხელში აღება და მათთვის ხმამაღლა კითხვა. არსებობს სამეცნიერო მტკიცებულება იმისა, რომ მშობლების კითხვა სასიკეთოდ მოქმედებს ბავშვების ქცევაზე. ხმამაღლა კითხვა ამცირებს ჰიპერაქტიურობის პრობლემების განვითარების რისკს.
ექსპერტების ვარაუდით, კითხვა ყველას „აბედნიერებს“ და ბავშვებს ნაკლებად სჭირდებათ ცუდი ქცევა იმისათვის, რომ მოზრდილის ყურადღება მიიქციონ. კიდევ ერთი ვერსიით, ბავშვები უკეთესად ავითარებენ თავიანთ სოციალურ და ემოციურ სფეროს, რადგან ისინი იღებენ ქცევის გარკვეულ მოდელებს რთულ სიტუაციებში; ინსტრუმენტებს, თუნდაც ახალი ლექსიკის სახით, მათი პრობლემების გადასაჭრელად. თუ წიგნში ამოუკითხავთ ფაქტი, რომ სხვა ბავშვებსაც უჭირთ, ვთქვათ, ოპერაში წყნარად ჯდომა და მოსაწყენი არიების მოსმენა, ეს დაეხმარება ბავშვს აკონტროლოს თავისი ქცევა ოპერაში.
ის რომ წიგნების კითხვა მეხსიერებას აუმჯობესებს, ალბათ გსმენიათ, მაგრამ, ამის გარდა, ის სტრესსაც ხსნის. ბრიტანელი ნეიროფსიქოლოგები ამბობენ, რომ წიგნის ხმამაღლა წაკითხვის დროს, ექვსი წუთის შემდეგ მსმენელს უნელდება აჩქარებული გულის რიტმი, იკლებს კუნთების დაძაბულობა. კითხვა უფრო ეფექტიანად განტვირთავს ადამიანს, ვიდრე სუფთა ჰაერზე სეირნობა ან საყვარელი კომპოზიციის მოსმენა.
როგორ წავუკითხოთ ბავშვებს? ეს უნდა გაკეთდეს გააზრებულად. კითხვა არ უნდა იყოს ფორმალური. მთელი გულით ჩაერთეთ კითხვის პროცესში. წაიკითხეთ სხვადასხვა ხმითა და ინტონაციით. ხაზგასმით აღნიშნეთ ძირითადი მომენტები, შეანელეთ და ააჩქარეთ კითხვა, ზოგჯერ იჩურჩულეთ, ზოგჯერ შეგნებულად დააპაუზეთ, ყურადღება გადაიტანეთ სხვა რამეზე და შემდეგ სთხოვეთ ბავშვს, შეგახსენოთ, სად შეჩერდით. ხაზი გაუსვით იმ ბგერებს, რომელთა გამოთქმაც მას უჭირს.
შეეცადეთ, იმსჯელოთ წიგნის ილუსტრაციებზე და აუცილებლად ისაუბრეთ წაკითხულის შესახებ. ჰკითხეთ ბავშვს აზრი გმირების, წიგნში განვითარებული საკვანძო მოქმედებების შესახებ, რას გააკეთებდა ის ამავე სიტუაციაში. აქციეთ ხმამაღლა კითხვა თქვენი ყოველდღიური ცხოვრების რიტუალად.
