ჩვენ ირგვლივ განვითარებული ცვლილებების სისწრაფე, ზოგჯერ, დღიდან დღემდე იზრდება. მეცნიერული თუ ტექნოლოგიური სიახლეების შესახებ, ინტერნეტსივრცეში, ხანდახან, საათში ერთხელაც კი თავსდება სიახლეები. ჩვენ მიგნებებისა და აღმოჩენების, სწრაფი ცვლილებებისა და სიახლეების ხანაში ვცხოვრობთ. სიახლის მოთხოვნილება, ერთი მხრივ, ჩვენი ძირეული მოთხოვნილებაა, თუმცა, მეორე მხრივ, სიახლეები ჩვენგან შეგუების უნარების გაძლიერებას მოითხოვს.
ხშირად, დავფიქრებულვარ: რა და როგორ შეიძლება ვასწავლოთ მოსწავლეებს იმისათვის, რომ, თუნდაც, ათი ან ოცი წლის შემდეგ მათ შეძლონ ცვალებად გარემოსთან შეგუება? შეგვიძლია თუ არა, მოსწავლეებს განვუვითაროთ ისეთი უნარები, რომლებიც მათ ხანგრძლივად, ცვალებად სამყაროში საყრდენად ემსახურება? ან, იქნებ, გაზვიადებულიც კია ისეთი ცვლილებების მოლოდინი, რომლებიც საგრძნობლად ცვლის განათლების სისტემის წინაშე წარმოჭრილ ამოცანებს?
მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის თანახმად, 2020 წლისთვის, დამსაქმებლებისათვის სასურველ თანამშრომლად ყოფნისთვის, ადამიანებს ათი მნიშვნელოვანი უნარის განვითარება სჭირდებოდათ. 2015 წლიდან 2020 წლამდე ხარისხის კონტროლის უნარი შეიცვალა ემოციური წიგნიერების უნარით. დანარჩენმა ცხრა უნარმა უცვლელად შეინარჩუნა მნიშვნელოვნება ხუთი წლის მანძილზე.
ა) კოგნიტური და მეტა – კოგნიტური უნარები, რომლებიც კრიტიკულ და შემოქმედებით აზროვნებას, „ისწავლე სწავლა“ და თვითრეგულაციის უნარებს მოიცავს.
ბ) სოციალური და ემოციის მართვის უნარები, რომლებიც ემპათიას, საკუთარი მოქმედებების შედეგიანობის რწმენას[1], პასუხისმგებლობისა და თანამშრომლობის უნარებს მოიაზრებს.
გ) პრაქტიკული უნარები, რომლებიც ახალი ინფორმაციისა და კომუნიკაციაში მონაწილე ტექნოლოგიის სწორად გამოყენების უნარებს გულისხმობს.
ეს სამი ჯგუფი, თავის მხრივ, მოიცავს ძირითად უნარებს, რომელთა განვითარებაც სასურველი იქნებოდა მომავლის ადამიანისათვის.
ესენია:
შემეცნებითი მოქნილობა ორი ძირითადი უნარის დახვეწა – განვითარებას გულისხმობს. სახელდობრ, აზროვნების მოქნილობისა და ძველი ქმედების ახლით შეცვლის უნარს.
შემეცნებითი მოქნილობის განვითარებულობის შემთხვევაში, ჩვენ შეგვიძლია, მიზნის მიღწევის ჩვეული გზები შევცვალოთ ახალი, მეტად შედეგიანი გზებით, ხოლო ამ დრომდე გათავისებული ცოდნა, საჭიროებისამებრ, განვაახლოთ ახალი ცოდნით.
სწრაფად ცვალებად გარემოში, ეს ერთ – ერთი უნარია, რომელიც სიახლეებთან შეგუებაში გვეხმარება.
რთული ამოცანების გადაჭრის უნარი მოიაზრებს პრობლემური სიტუაციის თუ ამოცანის ცნობის, ანუ იდენტიფიცირების, მისი მდგენელებად დაშლის, წარმოდგენისა და თითოეული მდგენელის გადაჭრის შესატყვისი გზის მოძიებას.
ამოცანების თუ გამოწვევების გადაჭრის უნარი ისეთი კითხვების დასმასა და მათზე პასუხების გაცემაში დახელოვნებას გულისხმობს, როგორიცაა:
ა) სახელდობრ, რაში მდგომარეობს პრობლემა?
ბ) რომელი მდგენელებისგან შედგება პრობლემა?
გ) რომელი ნაბიჯების გადადგმა შემიძლია, იმისათვის, რომ პრობლემა გადავჭრა?
დ) რა საშუალებები დამჭირდება პრობლემური ამოცანის გადაჭრისთვის? კერძოდ, რა დრო დამჭირდება თითოეული ნაბიჯის განსახორციელებლად?, ვისი მხარდაჭერა დამჭირდება განსაზღვრული ნაბიჯის წარმატებით განსახორციელებლად? დამატებით, რომელი საშუალებები შეიძლება დამჭირდეს ამ პრობლემური ამოცანის გადასაჭრელად? რომელმა დაბრკოლებებმა შეიძლება შემიშალოს ხელი პრობლემური ამოცანის წარმატებით გადაწყვეტაში? როგორ გავუმკლავდები ამ დაბრკოლებებს? და ა. შ.
კრიტიკული აზროვნება გულისხმობს შესატყვისი კითხვების დასმის უნარს იმ ცოდნის ირგვლივ, რომელსაც ახლა ვფლობთ. ის ასევე, მოიცავს საკუთარ თუ სხვების ცოდნაში დაეჭვების უნარს და არა უპირობოდ, არამედ შესატყვისი კითხვების დასმის საფუძველზე, ცოდნის გაღრმავების თუ ცოდნის გამდიდრების მზაობას.
შემოქმედებითობა გულისხმობს პრობლემური სიტუაციების აქამდე გამოუყენებელი გზების ძიების მზაობას. შემოქმედებითობის განვითარებული უნარის მქონე ადამიანები, ხშირ შემთხვევაში, ეყრდნობიან წარმოსახვის და რეალობის სწორად შეფასების უნარს. შემოქმედებითობა სიახლის ძიების მზაობასთან ერთად, სინამდვილესთან შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღების უნარსაც გულისხმობს.
მსჯელობა და გადაწყვეტილების მიღების უნარი – მსჯელობა წარმოადგენს გარემოში არსებული გამღიზიანებლების, მათი ზემოქმედებისა და განსჯის, გადაწყვეტილების მიღებამდე არსებული მდგომარეობების თუ ფსიქიკური აქტივობების ერთობლიობას.
მსჯელობის განვითარებული უნარის მქონე ადამიანები ცდილობენ, აწონ – დაწონონ კონკრეტული პრობლემური ამოცანის მდგენელები. ეს უნარი გულისხმობს მიკერძოებული დასკვნების გამოტანისკენ მიდრეკილების ცოდნას, მათი გავლენების აღიარებისა და გამოყენების უნარს. მსჯელობის განვითარებული უნარის მქონე ადამიანები პასუხს სცემენ არა მხოლოდ პრობლემურ სიტუაციასთან დაკავშირებულ კითხვებს, არამედ აცნობიერებენ მსჯელობის უნარზე მოქმედ გარემოებებს.
მაგალითად,
ა) რომელი ფაქტორები შეიძლება მოქმედებდეს მსჯელობის უნარზე?
ბ) რომელი მიკერძოებული დასკვნები შეიძლება ზემოქმედებდეს ჩემი მსჯელობის უნარზე?
გ) როგორ შემიძლია, შევამცირო მსჯელობის უნარზე მოქმედი უარყოფითი გარემოებების გავლენა?
გადაწყვეტილების მიღების განვითარებული უნარი უკიდურეს მერყეობასა და იმპულსურობას შორის წონასწორობის შენარჩუნების უნარია. ადამიანებს, რომელთაც ეს უნარი განვითარებული აქვთ, შეუძლიათ, მართონ გადაწყვეტილების სწრაფად, დაუფიქრებლად მიღების ძლიერი სურვილი, უკეთ უმკლავდებიან გადაწყვეტილების მიღებამდე განცდილ დაძაბულობას და შფოთვას და შეუძლიათ ალტერნატივების შეფასების პროცესის შეწყვეტა.
გადაწყვეტილების მიღების უნარი მოიცავს არსებითისა და მეორეხარისხოვნის ერთმანეთისგან განსხვავების უნარსაც.
ემოციური წიგნიერება მოიცავს ისეთი უნარების განვითარებას, როგორიცაა სტრესული მდგომარეობის მართვის, საკუთარი და ირგვლივმყოფების ემოციების ცნობისა და დასახელების, ირგვლივმყოფებისადმი თანაგანცდის და, საჭიროებისამებრ, მხარდაჭერის უნარს.
ემოციურ წიგნიერებას, ადამიანების მდგომარეობის ცნობას და მხარდაჭერას ზოგიერთი მკვლევარი წარმატებისა და ნაყოფიერი შრომის გაცილებით მნიშვნელოვან წინაპირობად თვლის, ვიდრე ინტელექტის კოეფიციენტს. ადამიანები, რომელთაც განვითარებული აქვთ ემოციებისა და მდგომარეობების ცნობის უნარი, გაცილებით მჭიდრო, მხარდამჭერ ურთიერთობებს ამყარებენ ირგვლივმყოფებთან, მათ შორის, თანამშრომლებთან, შეუძლიათ, სწორად იმოქმედონ ირგვლივმყოფების ემოციების შესაბამისად და, ამავდროულად, გულწრფელად აღიარონ და გამოხატონ, თავად რას განიცდიან.
მოლაპარაკების წარმოებისა და შეთანხმების მიღწევის უნარი – ადამიანები, რომელთაც ეს უნარი განვითარებული აქვთ, ცდილობენ, უპასუხონ ისეთ კითხვებს, როგორიცაა:
ა) რა მსურს მე და რა სურს სხვას?
ბ) შეგვიძლია, თუ არა მივაღწიოთ შეთანხმებას?
გ) რის დათმობა შემიძლია მე იმისათვის, რომ შეთანხმებას მივაღწიო და რისი დათმობა შეუძლია სხვას?
დ) როგორ შემიძლია ჩემი სურვილების გაჟღერება სხვისთვის მისაღები ფორმით? როგორ შემიძლია, ადამიანებს სწორი წარმოდგენა შევუქმნა იმაზე, რაც მჭირდება? როგორ გავიგო, რა სჭირდებათ და სურთ სხვებს?
სხვებთან შეთანხმების საფუძველზე ქმედების განხორციელების უნარი[2] გულისხმობს სხვებზე დამოკიდებულების აღიარების და შესატყვისად მოქმედების უნარს. ხშირად, თანამედროვე სამყაროში, თითოეული ადამიანის ცვალებადი ცხოვრებისგან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია სხვების ქმედებებთან საკუთარი ქმედებების შესაბამების უნარი.
ადამიანებთან ურთიერთობის მართვის უნარი[3] მოიაზრებს მოთმინებასა და კეთილგანწყობაზე დამყარებული ურთიერთობის დამყარებისა და შენარჩუნების უნარს. როგორც წესი, ადამიანებთან ურთიერთობის მართვის უნარის განვითარებულობა უკავშირდება თანამშრომლებთან კეთილგანწყობილი ურთიერთობის გაძლიერებას და იმ დასაქმების ადგილისადმი ერთგულებას, რომელიც ადამიანისთვის გულისხმიერებასა და მზრუნველობას უკავშირდება.
მომსახურებაზე ორიენტირება ადამიანების სურვილების ცნობის უნარია მანამდეც კი, სანამ ისინი სურვილების ჩამოყალიბებას შეძლებენ. ეს უნარი წარმოადგენს ადამიანების მოლოდინების გამოკვეთასა და დაზუსტებას.
როგორ ფიქრობთ, რატომ შეიძლება ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი უნარი მნიშვნელოვანი იყოს მომავლის ადამიანისთვის? ან, რა შეგვიძლია, წელს მოსწავლეებს ვასწავლოთ?
იქნებ, სულაც, მომავლისთვის მზაობა.
[1] Self-efficacy
[2] Coordinating with others
[3] People Management
