სად არის „შინ“, სადაც მთებს აქვთ ფერი დაბინდულ ქლიავის?

თვითმფრინავის ილუმინატორიდან კავკასიონის დანახვისას უცნაური შეგრძნება გეუფლება: ძლიერი ტკივილისაც, სიყვარულისაც, სიძველისაც, სიამაყისაც, სიბრალულისაც, ტრაგიზმისაც, იმედისაც, ძლიერებისაც, ღვთისაც… ალბათ სწორედ ეს არის „სამშობლოს გრძნობა გასაკვირველი…“ თუმცა ხდება ისეც, როგორც გალაკტიონთანაა:

„გემით „დალანდი“ მოვდიოდი სამშობლოსაკენ

და მთვარისაგან გაღვიძება გულს დარდად ჰქონდა,

მაგრამ სამშობლოს ძველი გზებით ვეღარ მივაგენ

და არ მახსოვდა: მქონდა იგი თუ მომაგონდა?“

იძულებით შიდა მიგრაციას სხვადასხვა მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს: სტიქიური უბედურება, პოლიტიკური გადაწყვეტილება, ინდუსტრიული განვითარების პროექტები. ბოლო ოთხი ათეული წლის განმავლობაში სხვადასხვა ხარისხის სტიქიური პროცესების საფრთხე დაემუქრა სამი ათასამდე დასახლებულ პუნქტს, 400 000-მდე ოჯახს. შიდა მიგრაციისგან ქვეყნისთვის მიყენებული ზარალი ძალიან დიდია (100-150 მილიონი აშშ დოლარი). რაც შეეხება აფხაზეთიდან თუ შიდა ქართლიდან დევნილებს და ეკომიგრანტებს, მათ, როგორც წესი, გადასახლების შემდეგ მათი ორგანული გარემოსგან განსხვავებულ, მძიმე პირობებში უწევთ ცხოვრება.

მიგრაცია, რომელიც გლობალური ფენომენია და თანამედროვეობის დიდი გამოწვევა, ძლიერ გავლენას ახდენს ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე, მის უსაფრთხოებასა და სტაბილურობაზე. ზემოთქმულისა და ჩვენი ქვეყნის გეოპოლიტიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით, მიგრაციული პროცესების მართვა პრიორიტეტულია საქართველოსთვის. ბოლო წლებში მიგრაციის მაჩვენებელი უარყოფითია. სახელმწიფოს ინტერესებშია, მიგრაციის პროცესები საქართველოს მოქალაქეებისა და საერთაშორისო საზოგადოების ინტერესთა დაცვით წარმართოს. განსაკუთრებულ რისკებს შეიცავს არალეგალური მიგრაცია. მიგრაციას, რომელიც ყოველთვის იყო საქართველოს პრობლემა, მრავალი მიზეზი აქვს, თუმცა მთავარი მაინც იყო და არის ეკონომიკური გაჭირვება. კაცებთან ერთად უკვე სოლიდურია ემიგრანტი ქალების რიცხვიც, რომლებიც ტოვებენ ოჯახს და მის სარჩენად მიდიან საზღვარგარეთ. ახლა კაცები რჩებიან შინ შვილების მოსავლელად, ეს კი ქართველ კაცს ოჯახის დომინანტისა და ეკონომიკური წინამძღოლის ტრადიციულ როლს უკარგავს, თითქმის უფუნქციოდ ტოვებს. საზოგადოდ, ყალიბდება არაჯანსაღი ურთიერთობები, რაც, საბოლოო ჯამში, სახელმწიფოსთვისაც საზიანოა და ინდივიდისთვისაც. კაცებთან შედარებით ქალებს გაცილებით მეტი პრობლემა აქვთ უცხოეთში, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ემიგრანტების რიცხვი დღითი დღე იმატებს.

გარე მიგრაციისა და უცხოეთში ქართველი ქალების პერმანენტულ გადინებასთან ერთად, არანაკლებ სავალალოა შიდა მიგრაციების რიცხვი და შედეგებიც. ახირებისა თუ ობიექტური მიზეზების გამო ადამიანთა უმრავლესობამ სოფლებიდან აყრა და ქალაქებში გადასახლება დაიწყო. აქაც, გენდერულ განსხვავებათა გათვალისწინებით, ქალები უფრო აქტიურობენ. თბილისში, რომელიც თავკომბალას დაემსგავსა, 1 171 200 ადამიანი ცხოვრობს. ამის მიზეზი კი ის არის, რომ შიდა მიგრაცია უმთავრესად თბილისის მიმართულებით მიმდინარეობს. ამას განაპირობებს უკეთესი საცხოვრებელი პირობების, დასაქმებისა თუ უმაღლესი განათლების მიღების სურვილი. არის რეგიონები (თუნდაც მთა), სადაც ახალგაზრდობა  მოკლებულია გართობის შესაძლებლობას, არ არის კინო, თეატრი, ცხოვრების ფართო პერსპექტივა… რაიონიდან ჩამოსული სტუდენტები, რომლებიც სამუშაოს ეძებენ, დიდი ალბათობით, ისევ თბილისში რჩებიან, სადაც ყოველწლიურად უამრავი ადამიანი მკვიდრდება. საოფელში კი მიწას, რომელიც სიმდიდრეა, არავინ ამუშავებს და ისინი ცარიელდება ან იქ მცხოვრებთა რიცხვი საგრძნობლად იკლებს. მაგალითად, რაჭის რაიონებში გარდაცვლილთა რიცხვი 100-200-ით აჭარბებს დაბადებულთა რიცხვს. ამის მიზეზიც საცხოვრებელი პირობების არარსებობაა. მიტოვებული სახლებისა და მიწების რაოდენობაც მუდმივად იზრდება, მათი მომავალი კი უცნობია.

რუსეთის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიებიდან შიდა მიგრაცია და დევნილობა ის თემაა, რომელიც ასეთ ტრაგიკულ ელფერს აძლევს ჩვენს ახლო წარსულს, ყოველდღიურობას თუ მომავალს. 1990-იანი წლების დასაწყისში საქართველოში მომხდარ შიდა კონფლიქტებს მოჰყვა მოსახლეობის იძულებითი გადაადგილება აფხაზეთიდან (1992-1993 წ.წ.) და სამაჩაბლოდან (1989-1992 წ.წ.). ამჟამად საქართველოში ცხოვრობს დაახლოებით 247 ათასი დევნილი აფხაზეთიდან და ცხინვალის რეგიონიდან, რაც საქართველოს მოსახლეობის დაახლოებით 6%-ს შეადგენს. ზოგი მათგანი კომპაქტურად დასახლებულ ობიექტებში, ე.წ. კოლექტიურ ცენტრებში განათავსეს, ზოგმა ნათესავს ან მეგობარს შეაფარა თავი, ზოგი ქირით ცხოვრობს. მძიმე საბინაო პირობებია როგორც კოლექტიური ცენტრების უმრავლესობაში, ისე კერძო შემთხვევებშიც.

დევნილთა უმრავლესობა კონფლიქტის ზონების მიმდებარე ტერიტორიებზე ცხოვრობს. სამეგრელოში, გორის რაიონში, იმერეთსა და თბილისში. დანარჩენი საქართველოს მთელ ტერიტორიაზეა გაფანტული. განსაკუთრებული შემთხვევაა აფხაზეთი, სადაც ათასობით დევნილი სტიქიურად დაუბრუნდა თავის საცხოვრებელს ან სეზონურად (სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოებისთვის) ცხოვრობს. მათ დაუცველობისა და გაურკვეველი მომავლის გამო უნარჩუნდებათ დევნილის სტატუსი. ზოგიერთმა არ მიატოვა თავისი საცხოვრებელი ადგილი და რისკის ფასად განაგრძობს იქ ცხოვრებას. ამ ლტოლვილთა დიდი ნაწილი არსებობს სახელმწიფო შემწეობისა თუ ჰუმანიტარული დახმარების ხარჯზე, მძიმეა მათი სოციალური პირობები და ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ხოლო ხარისხიანი სოციალური მომსახურება – განათლება, ჯანდაცვა – ნაკლებად ხელმისაწვდომია მათთვის.

იძულებით გადაადგილებულ პირთა მიმართ მთავრობის მიდგომა 2007 წლის 2 თებერვალს დამტკიცებულ სახელმწიფო სტრატეგიაში გამჟღავნდა. ამ უკანასკნელმა დაადგინა სახელმწიფოს ორი უმთავრსი მიზანი: პირობების შექმნა დევნილთა ღირსეულად, უსაფრთხოდ დაბრუნებისთვის და იმ დევნილთა მხარდაჭერა, რომლებიც სტიქიურად დაუბრუნდნენ მუდმივ საცხოვრებელ ადგილს; დევნილი მოსახლეობისთვის ცხოვრების ღირსეული პირობების შექმნა, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მათი ინტეგრაცია. ამ მიზნების განხორციელებაში უმთავრსი, მაკოორდინირებელი როლი ლტოლვილთა და განსახლების სამინისტროს დაეკისრა. 2009 წლიდან საქართველოს მთავრობამ, ევროკავშირისა და სხვა დონორი ორგანიზაციების დახმარებით, მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა დევნილთა საცხოვრებელი პირობების გასაუმჯობესებლად. ბევრ კოლექტიურ ცენტრს ჩაუტარდა სარეაბილიტაციო სამუშაოები და საკუთრებაში გადაეცა დევნილ ოჯახებს. ეს პროცესი დღესაც მიმდინარეობს და მანამდე გაგრძელდება, სანამ ყველა დევნილი ოჯახი არ დაკმაყოფილდება.

დადგენილია ლტოლვილის სტატუსის მქონე პირთა უფლებებიც:

◦ აირჩიონ საცხოვრებელი ადგილი და თავისუფლად გადაადგილდნენ საქართველოს ტერიტორიაზე;

◦ მიიღონ საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული ყოველთვიური შემწეობა;

◦ იმოგზაურონ სხვა ქვეყანებში, გარდა წარმოშობის ქვეყნისა და იმ ქვეყნისა, სადაც მისი და მისი ოჯახის წევრების ყოფნა უსაფრთხოდ არ მიიჩნევა;

◦ საქართველოს ყველა მოქალაქის მსგავსად ისარგებლონ სკოლამდელი და ზოგადი განათლების უფლებით, ჯანმრთელობის დაცვის სახელმწიფო და სხვა სოციალური პროგრამებით (გარდა გამონაკლისი შემთხვევებისა), აგრეთვე, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით – პროფესიული და უმაღლესი განათლების უფლებით,

ამ ადამიანების გახსენებისას თვალწინ წარმოგვიდგება ჭუბერის უღელტეხილი, რომელიც სიკვდილის უღელტეხილის სახელით დარჩა საქართველოს ისტორიაში; როგორ მიაბიჯებს საკუთარი სამოსახლოდან აყრილი ხალხი, მოხუცები, ბავშვები თოვლსა და სიცივეში. ზოგმა მათგანმა, ომს გადარჩენილმა, სიცოცხლე აქ დაასრულა. რჩება მათი ოცნება მიტოვებულ სახლ-კარზე, რომლის აუხდენლობა მათ ტრაგიზმს ამძაფრებს, მათ სტატისტიკად, ციფრებად ქცეულ უბედურებას თითოეული მათგანის ცალკე ტრაგედიად განგვაცდევინებს, სამშობლოშივე უსამშობლოოდ გვტოვებს… ამიტომ ეს ოცნება, ადამიანებისა თუ ღვთის შეწევნით, უნდა ასრულდეს და ეს ტანჯვის გზა სიყვარულით უნდა დამთავრდეს. სხვაგვარად მას ბოლო არ ექნება.