სასწავლო პროცესი და სკოლის მართვა დისტანციურ რეჟიმში

ახალმა რეალობამ და  იძულებით, მთლიანად  დისტანციურ სწავლებაზე გადასვლამ, ცხადია,  ბევრი პრობლემა წარმოქმნა, თუმცა სხვადასხვა მიმართულებით  შესაძლებლობებიც გააჩინა. უპირველეს ყოვლისა, ფასდაუდებელია ის გამოცდილება, რაც პედაგოგებმა,  მოსწავლეებმა და მთლიანად სისტემამ მიიღო ამ პერიოდში ტექნოლოგიების გამოყენების, სწავლების ალტერნატიული ფორმების და მეთოდების შესახებ. ალბათ, წლები იქნებოდა საჭირო ტექნოლოგიების მიმართულებით იმ ცოდნის მისაღებად, რაც მასწავლებლებმა შეძლეს უმოკლეს პერიოდში. ბევრმა ახალი შესაძლებლობებიც კი აღმოაჩინა საკუთარ თავში. აღსანიშნავია, რომ დისტანციური სწავლების პროცესში მარტივია ტექნოლოგიების ჩართვა, პრეზენტაციების, სხვადასხვა აპლიკაციების გამოყენება და თვალსაჩინოებების მოსწავლეებისთვის ჩვენება/გაზიარება,  რაც ჩვეულებრივ საგაკვეთილო პროცესში ძალისხმევას მოითხოვს.

ტრადიციული  გაკვეთილი და  საკლასო ოთახი, გარდა სწავლა-სწავლების პროცესისა, თავის თავში მოიცავს სოციალურ  ელემენტებს,  ემოციების გაცვლას, ურთიერთობებს, თვალით  შესამჩნევ თუ   შეუმჩნეველ პროცესებს.  ეს ყველაფერი მოზარდებისთვის დამატებითი მამოტივირებელი   ფაქტორია და ამ ფაქტორის გადმოტანა ონლაინ სივრცეში ძალიან ძნელია.  შედეგად, მოსწავლეებისთვის ონლაინ გაკვეთილები ზოგჯერ დამღლელი და უინტერესო ხდება. ამის კომპენსირება, გარკვეულწილად, სხვადასხვა   ტექნოლოგიური შესაძლებლობით და გაკვეთილების კარგი დაგეგმვით  შეიძლება. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ონლაინ სწავლების  არსებული პლატფორმები არ არის საკმარისად დახვეწილი და ბოლომდე ვერ პასუხობენ  გამოწვევას, სწავლა-სწავლების პროცესში ჩართული ყველა მხარის საჭიროებებს (ალბათ, ეს პერიოდი იქნება ახალი შესაძლებლობა, რათა ამ მიმართულებითაც მოხდეს მნიშვნელოვანი ცვლილებები). მაგალითად, მასწავლებლებს უჭირთ საკლასო ოთახში მიმდინარე პროცესების მთლიანობაში აღქმა,  ამის გამო, მოსწავლეების ნაწილი ზოგჯერ ყურადღების მიღმაც კი რჩება. მასწავლებლების დიდი ნაწილი  კარგად იაზრებს და გაცილებით მეტ ენერგიას ხარჯავს გაკვეთილების მზადების პროცესში. მიუხედავად ამისა, ამ მიმართულებით ტრადიციულ გაკვეთილებთან შედარებით,  ჯერ კიდევ სერიოზული პრობლემებია.   ეს პრობლემა განსკუთრებით თვალსაჩინოა დაწყებით კლასებში, სადაც მასწავლებელი ჩვეულებრივ სიტუაციაში თითოეული მოსწავლის მდგომარეობას კარგად შეიცნობს.  მოსწავლეები მიჩვეულები არიან მასწავლებლებისგან  სხეულისა და ჟესტების ენას. მაღალია ემოციური კავშირი მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს შორის და ამ დროს, მხოლოდ ხმით და შეზღუდული ვიზუალური  კავშირით, ცხადია, საკლასო ოთახის დანაკლისის სრული კომპენსაცია ვერ მოხდება. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ პირველ ეტაპზე წარმოშობილი პრობლემების შემდეგ, პატარებმა მაღალ კლასელებზე გაცილებით სწრაფად შეძლეს ახალ ვითარებასთან ადაპტაცია და  ამას ხელი შეუწყო მშობლების ჩართულობის გაზრდამ.   რაღაც ფორმით სკოლა შევიდა სახლებში და  მშობლები იქცნენ  გაკვეთილების  აქტიურ მონაწილეებად. მშობლების როლი და გავლენა, განსაკუთრებით დაწყებით კლასებში, სასწავლო პროცესში თვალსაჩინო გახდა.  ამას, რა თქმა უნდა, თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები აქვს. კერძოდ, მშობლებისთვის უფრო ცხადი გახდა  მასწავლებლების საქმიანობის  სირთულე და ამან  მასწავლებლის შრომის მეტად დაფასებას შეუწყო ხელი.  მშობლების მაღალი დაინტერესება საგაკვეთილო პროცესისადმი გადამდებია მოსწავლეებზეც. მასწავლებლები კი, თავის მხრივ,  კიდევ უფრო მეტი ყურადღებით არიან, რომ არ დარჩეს არცერთი მოსწავლე ყურადღების მიღმა.  ცხადია, მშობელთა ჩართულობის ამ ფორმას  ზოგჯერ უარყოფითი  მხარეებიც ახლავს. კერძოდ, ზოგიერთ მშობელს სურს, მხოლოდ მისი შვილი იყოს ყურადღების ცენტრში. ამ უჩვეულო სიტუაციაში მასწავლებელთა ნაწილმა არაკომფორტულად იგრძნო თავი და ეს დამატებით სტრესულ ფაქტორადაც კი იქცა.

სერიოზულ  პრობლემად ონლაინ  სწავლებისთვის მოსწავლეთა ქცევის მართვა,   პროცესის  დემოკრატიულად მართვა და  პასუხისმგებლობის განაწილება იქცა. თუ სოციალურ ქსელებს გადავავლებთ თვალს, მასწავლებლების დიდი ნაწილი დახმარებას  სწორედ  ამ მიმართულებით ითხოვს –   მოსწავლეებს არ ჰქონდეთ წვდომა კლასის მართვის  ინსტრუმენტებზე.  როგორიცაა: მიკროფონი, ეკრანის გაზიარება და  ზარის წამოწყების  ფუნქცია, შეხვედრის მონაწილის  გაძევების ფუნქცია და ასე შემდეგ.  მოსწავლეებში ახალი ქცევის  ჩამოყალიბებას და განმტკიცებას დრო სჭირდება და  ასეთ ფორსმაჟორულ სიტუაციაში ამის დრო ნამდვილად არ იყო.  ცხადია, მასწავლებლებს უნდა გავუგოთ, მაგრამ შორეულ პერსპექტივაში  მნიშვნელოვანია,  მოსწავლემ  გაინაწილოს პასუხისმგებლობა  ქცევისა და დისციპლინის მართვაზე. მოსწავლისთვის  საკუთარი მიკროფონის მართვაზე  უფლების წართმევა ძალიან წააგავს სიტუაციას, როცა  საკლასო ოთახში მოსწავლეს ,,პირი  უნდა აუკრათ”  იმ მოტივით, რომ მან  უადგილოდ არ დაიწყოს საუბარი და ხელი არ შეუშალოს სასწავლო პროცესს. შესაბამისად, მომავალში უნდა ვეცადოთ მოსწავლეებისთვის ზემოთ ჩამოთვლილი ფუნქციების  არა შეზღუდვას, არამედ, უნდა შევძლოთ კლასის მართვა  იმ  პირობებში,   როცა მოსწავლეებს  ეს ფუნქციები შეზღუდული არ  აქვთ.  თუმცა, საფიქრალია, რომ გარდამავალ ეტაპზე მასწავლებელს ჰქონდეს ამ ფუნქციების  მარტივად  მართვის შესაძლებლობა  და დროთა განმავლობაში უფრო ნაკლებად გამოიყენოს მოსწავლეთა მსგავსი შეზღუდვა.

ახალ რეალობაში განსხვავებულია  სკოლის მართვის პროცესიც.   რეალურ სივრცეში სკოლის ყველა პედაგოგმა,  დირექციის წევრმა იცოდა, სად, როდის, რომელ კლასებში ტარდებოდა გაკვეთილები, სასწავლო-საგაკვეთილო პროცესი იყო ხელშესახები.  დირექტორს შეეძლო დაენახა სასწავლო პროცესის მიმდინარეობა, როგორც მთლიანობაში, ასევე  კონკრეტულ საკლასო ოთახში.  დასვენებებზე მასწავლებლები  სამასწავლებლოში დღის განმავლობაში მიღებულ გამოცდილებას და ემოციებს  უცვლიდნენ ერთმანეთს.  საჭიროების შემთხვევაში განიხილავდნენ  კონკრეტული მოსწავლის პრობლემებს.  ეხმარებოდნენ და მხარდაჭერას  უცხადებდნენ ერთმანეთს.    ერთ მშვენიერ დღეს კი- ყველაფერი ეს, ერთი ხელის მოსმით,  გაქრა. მასწავლებლები სრულიად მარტო   აღმოჩნდნენ საკუთარ კლასთან. სკოლების ორგანიზაციული  მთლიანობა  საფრთხის წინაშე დადგა. ცალკეულ შემთხვევაში,  სკოლის დირექტორების ნაწილმა ამ გამოწვევას  იმით უპასუხა, რომ სკოლის ადმინისტრაციის წარმომადგენელი დაემატა თითოეულ ვირტუალურ კლასს. ზოგი უფრო შორს წავიდა და  კათედრის წარმომადგენლებიც  დაემატა ვირტუალურ კლასებს.  ამით   დირექტორებს მიეცათ საშუალება, დაენახათ ცალკეულ კლასებში მიმდინარე პროცესები  და საჭიროების შემთხვევაში დახმარებოდნენ მასწავლებლებს, რათა დროული   რეაგირება მოეხდინათ წარმოქმნილ პრობლემებზე.   ეს საკითხი შეიძლება  განსჯის საგანი იყოს,  მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ  საკითხის ასეთი გადაწყვეტა სკოლას საშუალებას მისცემს, გამოიყენოს ორგანიზაციისთვის დამახასიათებელი ძლიერი მხარე და ერთობლივი ძალისხმევით  გაუმკლავდეს  გამოწვევებს.   ახალი რეალობა, პრობლემებთან ერთად, მრავალ შესაძლებლობას იძლევა. მინდა ამის შესახებ ჩემი გამოცდილებაც გაგიზიაროთ. მაგალითად: გაცილებით მარტივია მასწავლებლების ურთიერთმხარდაჭერა და თანამშრომლობა. კერძოდ,  შეგვიძლია ის მასწავლებლები, რომლებიც ტექნოლოგიებს კარგად   ფლობენ,  ვირტუალურ კლასებში დავაწყვილოთ იმ მასწავლებლებთან, რომლებსაც ამ მიმართულებით გარკვეული პრობლემები აქვთ.       სკოლა ერთიანი ორგანიზაციაა და  ახალ გამოწვევას უნდა უპასუხოს იმ ძლიერი მხარეებით, რაც ორგანიზაციას  გააჩნია. ესაა პრობლემებთან ერთად და თანამშრომლობით გამკლავება, პროცესების ანალიზი, მიზნებისა და  გეგმების ჩამოყალიბება, შედეგების გაანალიზება,  შესაბამისი ცვლილებების გეგმის დასახვა  და ინტერვენციების განხორცილება,  თანამშრომლების მოტივირება,  აღიარება და  მხარდაჭერა.  ახალი რეალობა უნდა გამოვიყენოთ როგორც შესაძლებლობა. სკოლა არ უნდა გახდეს გათითოკაცებული,  მიზნის და მისიის  არმქონე   ქაოსური წარმონაქმნი.   სკოლას შეუძლია,  კიდევ უფრო ეფექტიანი გახადოს მშობლების  ჩართულობა მათგან მიღებული უკუკავშირის მეშვეობით. ამისთვის, აქტიურად შეგვიძლია, გამოვიყენოთ  მშობლებთან ონლაინ შეხვედრები და  გამოკითხვის ელექტრონული ფორმები.  მოსწავლეების საჭიროებების  კვლევაც მარტივად  შეგვიძლია ელექტრონული კითხვარის მეშვეობით.

• პროფესიული განვითარება

პროფესიული განვითარების შესაძლებლობები გაცილებით ფართოა ონლაინ სწავლების პირობებში. კერძოდ,  მარტივად შეიძლება მასწავლებლებმა ერთმანეთს გაუზიარონ გამოცდილება ვირტუალურ  მინი-კონფერენციებზე,  რომლის მოწყობაც ძალიან მარტივია პრეზენტატორის   მიერ ეკრანის გაზიარებით, ხოლო დანარჩენმა მასწავლებლებმა მოსწავლეების  როლში  იგრძნონ თავი და ამით უკეთ გაარკვიონ, რამდენად ხელსაყრელია ესა თუ ის მეთოდი, თუ ტექნოლოგიური გადაწყვეტა მოსწავლეებისთვის. მინდა ვთქვა, რომ ეს პრაქტიკა უკვე გამოვიყენე ჩვენს სკოლაში.   ონლაინ სწავლებაზე გადასვლისთანავე სკოლაში ყოველდღე 9 საათზე ვაკეთებდით სასწავლო დღის შეჯამებას.  ვუზიარებდით    პრობლემებს  და  ვსახავდით მათი გადაჭრის გზებს. მასწავლებლებს ხშირად ვუზიარებდი ეკრანს, რათა  მეჩვენებინა  ამა თუ იმ პრობლემის ტექნიკურად გადაწყვეტის გზები,  შეძენილ გამოცდილებას  აზიარებდნენ  მასწავლებლებიც. შემდეგ ვიფიქრეთ, ხომ არ აჯობებდა, ცალკე  დღე დაგვეთმო  კონკრეტული მასწავლებლის პრეზენტაციისთვის,  სადაც პედაგოგი  დანარჩენებს აჩვენებდა  მეთოდებს,   ტექნოლოგიურ საშუალებებს,   საიტებს, ბმულებს და  მასალებს, რასაც მიაგნო და წარმატებით იყენებს.    თავიდან მეგონა, რომ ამ პროცესში მხოლოდ მასწავლებლების ნაწილი მიიღებდა მონაწილეობას. თუმცა, თანდათან მთელი კოლექტივი ჩაერთო პროცესში.  როგორც აღმოჩნდა,  მასწავლებლები არასტანდარტულ სიტუაციაში  მეტ   შემოქმედებითობას  იჩენენ  და ბევრი სიახლე  გააცნეს კოლეგებს. მომავლში შესაძლებელია, დისტანციურად გავეცნოთ სხვა სკოლების და წარმატებული მასწავლებლების გამოცდილებას. პროფესიული განვითარების კუთხით  სხვა მრავალი შესაძლებლობა გაჩნდა. მაგალითად,

• ელექტრონულ სივრცეში მარტივია გაკვეთილების ერთობლივი დაგეგმვის პროცესი, ურთიერთდასწრება, საკუთარი გაკვეთილის ჩანაწერის გაკეთება და მოგვიანებით ანალიზი დამოუკიდებლად, კოლეგასთან ან კათედრის წევრების წინაშე.
• აქვე შესაძლებელია, ერთი მასწავლებლის მიერ შექმნილი დავალება თუ რესურსი გაზიარებული, გამოყენებული და ადაპტირებულ იქნას სხვა მასწავლებლების მიერ. შეიძლება შევქმნათ შეფასების რუბრიკების და ტესტების საზიარო ბანკი, არაფერს ვამბობ სასწავლო კურსებზე, რომლებსაც მასწავლებლები ქმნიან.
• ვფიქრობ, ამ ეტაპზე, სკოლებისთვის მნიშვნელოვანი ამოცანაა რეალური სკოლის სტრუქტურის გადატანა ვირტუალურ სივრცეში.​  ამისთვის  ძალიან კარგი  საშუალებაა ვირტუალური კლასები.
• ჩვენ შეგვიძლია, ვირტუალური კლასი შევქმნათ სკოლის ნებისმიერი საჭიროების რეალიზაციისთვის. მაგალითად: შევქმნათ ვირტუალური სამასწავლებლო, ვირტუალური კათედრები,  დამრიგებლების ვირტუალური კლასები.    ვირტუალური სამეურვეო საბჭო, ვირტუალური ბუღალტერია და ა. შ.
• ვირტუალურ კლასებში შევქმნათ საზიარო საქაღალდეები,   საზიარო ფაილები, რომელზეც დისტანციურად ვიმუშავებთ  და იმავე სივრცეში გვექნება  დისტანციური კომუნიკაციის  საშუალება.      ვირტუალური კლასების მეშვეობით  ორგანიზაციის ხელმძღვანელს საშულება აქვს, გამოიყენოს ძალიან მოსახერხებელი  ინსტრუმენტები კომუნიკაციის,  ინფორმაციის შეგროვების,  მხარდაჭერისა და მონიტორინგის, პროფესიული განვითარებისთვის და დისტანციურ რეჟიმში   მუშაობის ორგანიზებისთვის.

აქ მნიშვნელოვანია სკოლის დირექტორის, როგორც ლიდერის როლი და უნდა აღინიშნოს, რომ სულაც არ არის აუცილებელი, სკოლის დირექტორი ძალიან კარგად ფლობდეს   ტექნოლოგიებს.  მთავარია, მან იცოდეს სისტემის შესაძლებლობები და სკოლის წინაშე მდგარი ამოცანები,  ხოლო ტექნიკურად შეიძლება დაეხმაროს ინფორმაციული ტექნოლოგიების მენეჯერი, რომელიმე მასწავლებელი ან მოსწავლე, რომელიც ტექნოლოგიებს კარგად ფლობს.  მთავარია, დირექტორმა სწორად დასვას ამოცანები. ჩემი აზრით, სკოლის დირექტორი იმავე სისტემას და ინტერფეისს უნდა იყენებდეს მასწავლებლებთან, რასაც მასწავლებლები იყენებენ სასწავლო პროცესში.

 ინფორმაციული ნაკადების მართვა სასკოლო სტანდარტების შემუშავება

ახალ სიტუაციაში  აგრეთვე მნიშვნელოვანია  ინფორმაციული ნაკადების მართვა. სკოლა, მასწავლებლები მრავალ ინფორმაციას იღებენ სხვადასხვა წყაროებიდან,  განსაკუთრებით სოციალური ქსელებიდან ეცნობიან რეკომენდაციებს  თუ მითითებებს. ზოგჯერ მოძველებული ინფორმაცია,    საკანონმდებლო აქტი  ვრცელდება როგორც ახალი და აქტუალური.  ბუნებრივია, ყველა ადამიანი რეკომენდაციებსა და მითითებებს განსხვავებულად იღებს  ან განსხვავებულ ინტერპრეტაციას უკეთებს. აქაც მნიშვნელოვანია:

• სკოლამ ამა თუ იმ საკითხთან მიმართებაში, ფართო კონსესუსის საფუძველზე დაალაგოს,   გაფილტროს და შეიმუშაოს  საერთო პოზიცია .  გარდა ამისა, ბევრი მიმართულებით არ არსებობს სტანდარტები.
• მაგალითად: რა რაოდენობის და ხანგრძლივობის  ონლაინ ჩართვები გვქონდეს? რა ტიპის დავალებები მივცეთ? როგორ გამოვიყენოთ ოპტიმალურად ელექტრონულ სივრცეში არსებული რესურსები? იგივე ტელესკოლის ბმულები და ასე შემდეგ. აქაც მნიშვნელოვანი იქნება საერთო პოზიციების შეჯერება, სკოლის  მინიმალური სტანდარტების შემუშავება.   ცხადია, ეს არ უნდა მოხდეს   მასწავლებლების შემოქმედებითი თავისუფლების შეზღუდვის ხარჯზე.

ორგანიზაციული მხარეების მოგვარება

ელექტრონული აღრიცხვის ჟურნალი,  გაკვეთილების ელექტრონული განრიგი, ელექტრონული კალენდარი  და სხვა,  ერთი მხივ, სკოლაში მიმდინარე პროცესების ორგანიზებაში და  მართვაში, ასევე,  მტკიცებულებებზე დაყრდნობით გადაწყვეტილებების მიღებაში გვეხმარება. მეორე მხრივ, გაკვეთილები მოსწავლეთა წარმოდგენებში ტრადიციული გაკვეთილების ისეთ ატრიბუტებთანაც  ასოცირდება, რომლებსაც   მოსწავლეები მიჩვეული იყვნენ აქამდე.

სავარაუდოდ,    ბევრი სიახლე, რაც ამ ფორსმაჟორულ სიტუაციაში  იქნა გამოყენებული,  სასარგებლო იქნება. არ დაიკარგება ის ცოდნა და გამოცდილება, რომელიც სასკოლო საზოგადოების ყველა წევრმა დააგროვა ამ სიტუაციაში.  ეს საშუალებას მისცემს მასწავლებლებს, მომავალში უფრო ეფექტიანად გამოიყენონ ელექტრონული ინსტრუმენტები. მაგალითად, დავალებების დიდი ნაწილი მოსწავლეებს  ელექტრონულ ფორმატში მისცენ. ტრადიციულ გაკვეთილებთან ერთად,  ხშირად გამოიყენონ  დისტანციური  ჩართვები, უკვე შექმნილი რესურსები და ელექტრონული კურსები.  ხშირი იქნება, ალბათ, მასწავლებლების დისტანციური შეხვედრები, ვებინარები და კონფერენციები. მთავარია, შევინარჩუნოთ, უზრუნველვყოთ    ამ ახალი რეალობით მიღებული შედეგების  მდგრადობა.

სტატია მომზადებულია ახალი საგანმანათლებლო პროექტის “iსკოლა”-ს  ფარგლებში.