აზარტომანია, ლუდომანია, გემბლინგი – სიტყვები, რომლებიც ბოლო პერიოდში ხშირად გვესმის და სამივე სიტყვა მნიშვნელოვან და დიდ დანაკარგთან – ადამიანთან ასოცირდება. აზარტომანია ქცევითი აშლილობაა, რომელიც შეყვანილია დაავადებათა რიცხვში. დღეს საქართველოში აზარტული თამაშები მკაცრი რეგულაციებით არ რეგულირდება, რის გამოც მაცდური შემოთავაზებების მსხვერპლი ადამიანების რაოდენობა დღითი დღე იზრდება. ასევე, ამ საფრთხის წინაშე არასრულწლოვანებიც დგანან, რადგან აზარტული თამაშების შემოთავაზებები მათ ყოველდღიურობაში ყოველი მხრიდან იჭრება. საგულისხმოა, რომ ამ დრომდე არ არსებობს სკოლებში პრევენციული პროგრამები ამ პრობლემასთან საბრძოლველად და ცნობიერების ასამაღლებლად. ორგანიზაცია “კამარას” ფსიქოლოგი სალომე ფანჯიკიძე გვესაუბრება აზარტომანიის საფრთხეებზე, შედეგებზე და იმ პრევენციულ მიდგომებზე, რომლითაც შეიძლება მომავალში დავიცვათ ჩვენი მოზარდები.
რა ტიპის ქცევითი აშლილობაა აზარტომანია?
აზარტომანია არის ფსიქიკური მდგომარეობა, რომელიც შეყვანილია დაავადებათა რიცხვში. ეს არ არის მავნე ჩვევა, ან ქცევის მორღვევა, ეს არის ერთმნიშვნელოვნად ფსიქიკური აშლილობა. რა განაპირობებს ადამიანის მოწყვლადობას ამ მდგომარეობის მიმართ?! როდესაც ხდება ამ პრობლემის გამოკვლევა, თუ რა წინაპირობები არსებობს, რომ ადამიანს ჩამოუყალიბდეს ასეთი მდგომარეობა, პირველ რიგში, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გენეტიკური ფაქტორია და მეორე ფაქტორი ფსიქო-სოციალური მდგომარეობაა. ხშირად, აზარტული თამაშების მიმართ უფრო მეტად მიიდრიკებიან სოციალურად შეჭირვებული ადამიანები ან პირიქით, ძალიან შეძლებული ადამიანები, რომელთაც თავისუფლად შეუძლიათ დახარჯონ თანხა აზარტული თამაშებისთვის. ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა არის მნიშვნელოვანი ფაქტორი, თუ რატომ შეიძლება გახდეს ადამიანი მოწყვლადი. როდესაც დამოკიდებულებაზე ვლაპარაკობთ, ყოველთვის ვლაპარაკობთ ორ მდგომარეობაზე , რადგან მას ყოველთვის ებმის სხვა ტიპის ფსიქიკური აშლილობები. ყველაზე ხშირად კი ეს არის შფოთვითი აშლილობები, დეპრესია, ძალიან ხშირად სხვა ქრონიკული ფსიქიკური მდგომარეობები, როგორიცაა მაგალითად ბიპოლარული აშლილობა და ა.შ
როგორ აზიანებს აზარტომანიას ადამიანის ჯანმრთელობას?
აზარტული თამაშებით ადამიანის ფსიქო-ემოციური მდგომარეობა ნადგურდება, რაც გამოიხატება ქცევის მოშლით. აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებული ადამიანის აგზნებადობა, თამაშის დროს, აღწევს მაღალ ფაზას, რის გამოც ორგანულად შეიძლება დაზიანდეს თავის ტვინის ქერქი. თავის ტვინის ქერქი პასუხისმგებელია ჩვენს ნებელობაზე, რომელიც განსაზღვრავს ჩვენს სურვილებზე და ქმედებებზე პასუხისმგებლობას. რაში გვჭირდება ეს კონტროლი?! თავის ტვინის ქერქი პასუხისმგებელია ამ ნებელობაზე და განსაზღვრავს ჩვენი ქცევების კონტროლის მექანიზმს, რისი საშუალებითაც შეგვიძლია ზოგჯერ უარი ვუთხრათ ჩვენს თავს რაღაც სურვილზე , ზოგჯერ პირიქით, თავს ძალა დავატანოთ და ჩვენი სურვილის საწინააღმდეგო გავაკეთოთ რაიმე. და, როდესაც თავის ტვინის ქერქი ზიანდება მაღალი რეგისტრის აღგზნებადობით, ეს იწვევს ქიმიოდისბალანსს ტვინში და შესაბამისად ნებელობა ირღვევა. ასე იწყება ნებისმიერი ქცევითი აშლილობა, ქცევითი მორღვევა და ფსიქო-ემოციური მდგომარეობის გაუარესება.
რა ტიპის ჩარევა არის ასეთ დროს საჭირო და თუ არის შესაძლებელი ჩანაცვლება თამაშდამოკიდებულების დროს?
ნარკომანიის შემთხვევაში, თუ შეიძლება სხვა ტიპით ჩანაცვლდეს ეს დამოკიდებულება, ასეთი ჩანაცვლება ობიექტური სახით, თამაშდამოკიდებულებაში არ გვაქვს და ეს ერთ-ერთი სირთულეა ამ მდგომარეობის. სწორედ ამის გამო , აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულება რთულ დამოკიდებულებად ითვლება, რადგან ვერ ნაცვლდება ვერაფრით, ასევე, თამაშდამოკიდებულებს უჩნდებათ ილუზია, რომ წარმოუდგენელია იყო დამოკიდებული ქცევაზე ან სათამაშო აპარატზე.
პაციენტის მზაობა რამდენად განსაზღვრავს მკურნალობის ეფექტურობას?
ამ შემთხვევაში პაციენტის მზაობა ძალიან რთულად მისაღწევია, რადგან აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულ ადამიანებს ძალიან ხშირად უჩნდებად განცდა, რომ სრულად აკონტროლებენ საკუთარ ქცევას და როცა მოუნდებათ,მაშინ შეძლებენ თამაშისთვის თავის დანებებას. ასეთი დამოკიდებულება უფრო ნაკლებია ნარკოდამოკიდებულებებში, რადგან ისინი ხვდებიან, რომ მათი არასიფხიზლე გავლენას ახდენს მათი ცხოვრების დონეზე. ჩვენთან თერაპიაზე მოდიან ისეთი ადამიანები, რომლებსაც აზარტული თამაშების გამო ვალები აქვთ. მათ იციან, კიდევ რომ ითამაშონ, ვეღარ გადაიხდიან და სასოწარკვეთილები მოდიან ან სხვას მოჰყავს. თუნდაც ის ადამიანები, რომლებიც აქ თავისი ნებით მოდიან, მათაც სჭირდებათ თერაპიის იმ ნაწილის გავლა, სადაც საკუთარი პრობლემის აღიარებას შეძლებენ, თუმცა ეს ძალიან ბევრ მათგანს უჭირს.
აზარტულ თამაშებში ხშირად არასრულწლოვანებიც არიან ჩართულნი. უფრო მარტივია არასრულწლოვანი გახდეს დამოკიდებული?
ამ დამოკიდებულებით არასრულწლოვანებში უფრო სწრაფად ხდება ქცევის მორღვევა და მათი ფსიქო-ემოციური მდგომარეობის გაუარესება. ბავშვები ძალიან ბევრ რეკლამას უყურებენ აზარტულ თამაშებზე და ეს რეკლამები მათ ხვდებათ ქუჩაში ბილბორდების სახით, სკოლებთან, ეცნობიან ინტერნეტით, ტელევიზიით და ეს მათ ფსიქიკაზე გავლენას ახდენს, რადგან ბავშვებს არ აქვთ თავიანთ ქცევაზე ისეთი კონტროლი, როგორც შეიძლება უფროსს ჰქონდეს. შესაბამისად, მათი სურვილი (სურვილის აღძვრა კი მათში ძალიან ადვილია) ძალიან სწრაფად შეიძლება გახდეს დამოკიდებულების წინაპირობა. მეორე- ძალიან მნიშვნელოვანია სათამაშო ბიზნესის შეფუთვა , ეს არ არის მხოლოდ რეკლამა-რეკლამისთვის. და, სათამაშო ბიზნესის ეს “მიმზიდველობა” ბევრად უფრო საშიში ხდება ბავშვებისთვის.
რა პრევენციულ ღონისძიებებს უნდა ატარებდნენ სკოლები აზარტული თამაშების დამოკიდებულების წინააღმდეგ?
ეს თემა ძალიან საფრთხილოა, რადგან ხშირად, ანტიკამპანიები უფრო მეტად აღვივებს ინტერესს და ამიტომ, მნიშვნელოვანია უფროსებმა, მშობლებმა თუ მასწავლებლებმა ისე მიაწოდონ ბავშვებს ინფორმაცია, რომ ინტერესი არ გაუჩინონ. განვითარებული სამყაროს ქვეყნები უფრო მეტ დროს პრობლემის პრევენციაზე მუშაობას უთმობენ, ეს დიდ ხარჯებთანაა დაკავშირებული. როცა ადამიანს გააჩნია ნორმალური სოციალური მდგომარეობა, იკმაყოფილებს პირად სურვილებს, ახერხებს და აღწევს საკუთარი თავის გამოხატვას და აქვს კმაყოფილების განცდა, ასეთ საზოგადოებაში ნაკლებად ხდება ამ ტიპის დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება. მიღწევაზე ორიენტირებულობა – სპორტი, განათლებაზე ორიენტირება, ოლიმპიადები, რაშიც შესაძლებელია ბავშვის ჩართვა და ამ ჩართულობით მასში საკუთარი თავის მიმართ პოზიტიური დამოკიდებულების ჩამოუყალიბება, სამომავლოდ ამცირებს რისკებს, რომ მოზარდი გახდეს აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებული.
