(სამი დიალექტური ნოველა)
ადიგენში, ერთ-ერთი ულამაზესი სოფლის, დერცელის ცენტრში, დაბალ ფიცრულ სკამზე ისხდნენ მოხუცები დ საუბრობდნენ. თავისას ამბობდნენ… იმ მთისას, ამ ბარისას. ნებართვა ავიღე, ჩავიწერ-მეთქი თქვენს საუბარს, თუ ნებას დამრთავთ, ცოტას გკითხავთ ცხოვრებასა და წარსულზე. ღიმილით დამთანხმდნენ.
მოხუცების საუბარზე მიყურადება, მათი ამბების მოსმენა, გაზიარება, გარდასულ დღეთა მოგონება, იმ დროის გახსენება, რომელშიც არ გიცხოვრია – ფასდაუდებელი გამოცდილებაა. „აქ, მოხუცთა ამ ბაღში, ყვავის უამრავი ყვავილი, რომელთა მოვლაზეც კი არ გვიფიქრია. აქ ყვავის ყვავილი მოთმინებისა, მარცვალი კეთილშობილი…“, როგორც ამბობდა ჰერმან ჰესე. ამ ყვავილების სურნელი დაუვიწყარია. სიბერის მეშინია, ახალგაზრდობას ძნელად ველევი და ეს წარმოსახვითი მოგზაურობა დროში, მოხუცების სიმშვიდესთან მიახლოება თერაპიაა. რა ლამაზია მათი ქართული, რა მშვიდია მათი აწმყო და როგორი სევდაა წარსულის მოგონებაში.
ეზიზ (რეზო) ბერიძე 71 წლის
ამჟამად თბილისში ცხოვრობთ თქვენა? ახალგაზდები ხართ…ჰე…
მე რომ მამა-ბაბუები მიყვებოდნენ და იგი რომ ახლა ჩემს შვილიშვილებს მუუყვე? ზღაპარი დარჩა ყველაფერი, ევროპის დონეზეა გადასული ახლა ყველაფერი. ვინმეს მოხუცისა აღარ სჯერავს. რაღაცას ჩემებურს რომ ვიტყვი სახლში და სადმე, რომელ საუკუნეში ხარო, მაგას გეტყვიენ. მოსმენა აღარ არის. ჩვენი მოხუცები იყვენ, დაჯდებოდენ, ძველ ისტორიას ილაპარაკებდენ, გაგაგონებდენ, ვისმენდით. დღეს მაგი აღარ არის. დღეს პარლამენტში რა ხდება გლეხი აქედან სჭრის და კერავს, მთავრობას რა გაუკეთებია, ტელევიზორში რა ხდება, ამას ეპოტინება რაცხას, მანაც რომ არ იცის.
ჩვენ მოხუცებს უჯერიდით, მოხუცებს პირადობა ჰქონდენ, უპირატესობა ჰქონდენ.
ჩვენ ორმოცდათორმეტში ვართ ჩამოსული ხულოს რაიონიდან. მე თითქმის აქ გაზდილი ვარ, მიწაზე ვმუშაობ, ვარ გლეხი კაცი, მოგვყავ კარტოფილი, რასაც ფასი არ აქ, მოსავალი იმდენი არაა.
ამ სიცხეს უყურებ? სიცხე… როგორი სიცხეა. საქონელი გვყავს, საქონელი ძალიან შრომატევადია, შაბათი მაგას არ აქ, კვირა მაგას არ აქ, დასვენება არ იცი. მოსწყინდა ახალგზარდობას. და რაცხა გზებს ეძებს, სხვას, იოლ ცხოვრებას ეძებს, ადრე ჩვენ დროს გასაქანი არ იყო, გინდა არ გინდა უნდა, ყოფილიყავ აქ და გემუშავა, ახლა, გო, ამერიკიდან ფქვილი შემოდის და დერსელში და კიდო ბოლო სოფელში ამოდის, ყიდულობს ხალხი.
ძაან ჯაფა გვაქ გავლილი ჩვენ, ჩემ ტოლ ხალხს. ასე ვერ დაჯდებოდი ა, ახლა რო ვართ. ფეხით დავდიოდით რაიმხელა გზებს, ახლა ყველაფერი გაიოლდა.
მე რომ ჩემ შვილს ვუთხარ, ასე გავაკეთოთ, ასე ჯობიაუ, მამაჩემო, ეგ დრო აღარ არო, მითხრა, არ გიმიგონა. არადა, გავლილი მაქ, ვიცი ის მე. აღარ ჯერავს, ჩემი აღარ ჯერავს, მოხუცის, რა’ნდაქნა. დიდპატარაობა ადგა. რა ვიცი, ამის ლაპარაკი ზედმეტია, ვერ მოვსპობთ და ვერაფერი.
ოსმან ბერიძე
56-ში ჩამევედით ჩვენ აქ. ეხლა რო შეადარო ის ამბავი ამ ამბავს, თვეში ერთჯელ თუ გამეიარდა მაშინაი აქ, თვეში ერთჯელ თუ მევდოდა. მეტი არ გეიარდა.
ახლა ერთი საათის წინ ჩვენ ამას ვლაპარაკობდით აქა, რამითმა გეიარა და გამეიარა მაშინამ აქა, რომ ორმოცდათექსმეტ წელში ადიგენში არ იარებოდა ამდენი. ახლა ამ ჩემ შვილიშვილს რომ აი უთხარ, აუო, რა არიო, ჯო, ზღაპარიაუ თუ რას ყობიო. იმისთვინ ზღაპარია ეს, ხო…
მე რომ მაგიტოლა ვიყავ, გაჭირვება იყო მაშინ. ერთად ხუთი და ექვსი მეტი ოჯახი ცხოვრობდენ. ბუხარი ხომ იცი, ბუხარი, იქ უნდა შესულიყვენ ამ ექვსი ძმის ცოლი და ნაგრამი და ყველაი, ფეჩი არ იყო, ფეჩი, გასათბობი არ იდგა, გინდა არ გინდა, იქ უნდა გამთბარიყა, რავდენი’ნდა დატევლიყო, ოთხი დაჯდებოდა, დანარჩენი გარეთ იყავ დამდგარი ასე. ცივა ზამთარში, ხის სახლები… სიცივე, ქალები დაავადებულნი იყნენ სიცივით, იმიტომ ესენი ამ ბუხართან ვერ თბებოდენ, იქით იყნენ დარჩენილი. ხანდაზმული ხალხი იყო ბუხართან და არ იყო ადგილი, ამას მოსწრილი ვარ, ესენი დანახული მაქ.
ახლა ფეჩი რაღაა, სხვა რაცხები შემევდა, კაი რაცხები.
ძველი ცხოვრებისა ბევრი მახსოვს. ქორწილი რომ იქნებოდა, ქორწილში რომ დაგპაიჟებდენ, წევდა ხალხი ქორწილში, ხომ? ხოდა რა ხდებოდა, თუ მდიდარი იყო, იმასთან პური გამოცხვებოდა, შავი პური, ჩვენ ბავშები რომ მივდოდით, რამე არ გვინდოდა პურის მეტი, პური მეეტეხათ ჩვენთვინ და მეეცათ. და პური შეგვეჭამა, ოღონდ პური შეგვეჭამა, სად იყო პური. სიმინდს ვჭამდით, ჭადს ვჭამდით. პურს ვერ იყიდდი, არ იყო საშვალება, არ იყო საშვალება. ღარიბობა იყო და ის პური… დადგებოდა სუნი იმისი… ახლა ვილაპარიკებ, არც შენ არ გჯერავს, ახლა ყველაფერი სავსეა.
ამ დროს იმ დროსთან შედარება არ აქ. იმიტომ არ აქ რომ შეიძლება კაცს ბრმაწელი ჰქონდა, ბრმა წელის ტკივილი ჰქონდა, მუცელი ტკივაო და მოკტებოდა, შეიძლება მარტო აი ბრმაწელი იყო, აპერაციას გუუკეთებდი, გადარჩებოდა ადამიანი და არ მოკტებოდა მაგრამ ეს არ იყო. რა იქნაო? მუცელი ტკიოდა და მოკტაო, ვინ იცოდა. თავი ტკიოდა და მოკტაო, დამთავრდა. ეს იყო საბაბი. ამის გამომკლევა არ იყო.
მე ოცდაჩვიტმეტიანი ვარ. მე რომ აქ ჩამეველი, კიდო არ იყო განათლება. გახტებოდა ავად, ექიმთან არ მიგყვავდა, ახლა მოვა სკორი, მოგადგება იმწუთში, ავად ყოფილაო, ავამტყოფი ყოფილაო. იმ დროებში არც სკორი მოდიოდა, არაფერი.
გავლილ ცხოვრებაში ძალიან ბევრი ჯაფა იყო, სიამოვნება, კარგადყოფნა ახლა არის.
ჯო, აქედან აჭარა რამდონია შენ არ იცი, ბევრია, ფეხით უნდა ჩასულიყავ-ჩამოსულიყავ. ახლა აჭარაში მაშინით დავჯდები აქედან წავალ, ერთ საათში ჩავალ. ადამიანი მოკტებოდა, ტელეფონით ვერ დოუკავშირდებოდით და… არ იყო.
თოვლი მოდიოდა, ორი მეტრი, სამი მეტრი, მეტი კიდო მთაში, წევდოდით ოცი ადამიანი და გადავამტრევდით ამ გორებს, ზამთარში, და დილამდის ჩახვიდოდი, მთელი ღამე ‘ნდა გევლო რო გეთქვა და ამბავი ჩეგეტანა რომ აქ მოკვტა ეს, ჭირისუფალი იქ არიან, გააგებინო’ნდა იმათ რომ ამბავი მიგვეცა, ჩამოვიდოდა ხალხი და ნახევდნენ.
ნატვრა მქონდა, მაშინით გევიარო, ამდენი წვალება არ ვნახო, იმისრულდა. მოვესწარ ახლა ა. 81 წლისა ვარ, მაშინით გევიარ, ჩემი ნათესავი ხარ, მოვალ, გნახავ, ფეხით ვერ მოვდოდი, ვერ გნახევდი. კარგად ვართ დღეს, არ ვართ გლახათ. საჭმელი სავსეა.
წიფელა გაგიგონია, ხე, წიფელა. ომიანობის დრო იყო მაშინ და სიმინდიც აღარ გვქონდა. და მაგ წიფელას იმ სქელ ქერქს შეხდიდენ, მეიტანდენ, გაახმობდენ და დაფქვავდენ და ჭადის ფქვილს შუურევდენ და იმას ვჭამდით, სიმინდის ტაროსაც დაფხნიდნენ, წისქვილზე ჩამოფქვავდენ და იმასაც ვჭამდით. მაგენს ყველაფერს მოსწრილი ვარ მე, ნაჭამი მაქ. არიყო საშუალება.
შენ წახვალ ახლა, მე გამახსენდება კიდე ძველი დროება. ეს მოხდება აუცილებლად.
თ. ბერიძე
აქ ჩამოვსახლდი ხულოდან, ღორჯომისკენ არი, მეკეიძეები სოფელი, მე ბერიძე ვარ. ორმოცდათქევმეტში ჩამევეი, მას მერე აქ ვარ, ერთი ჯარში ვიყავ და მერე აქ.
ჩემ დროს უფროსთან უმცროსს არ უნდა ელაპარიკა.
როცა რო სახლში შედიხარ და არ ათვალიერებ რო რა უნდა ჭამო, აგია ბედნიერება გაჭირვება რომ არ ნახო. ბოდიში მომითხოვია, ღორი ხომ არ ხარ, ჭამაზე იფიქრო, მარა გაჭირვება არ იყოს, აგია ბედნიერება.
მე რაც მინდოდა, ყველაი გავლილი მაქ, კაიც ვნახე, გლახაც ვნახე, გული მაქ დაბეყვილი, მარა არ ვემდური.
მომისმინე, მე ერთ რაცხას გეტყვი ახლა. თუ რაცხა გემრიელი და კაი დევნახე, მაშინ დევნახე, ახალგაზდა რომ ვიყავ. სამოცდაერთი წლიდან ოთხმოცდარვა წლამდი. ფულიც ვნახე, ადამიანობაც ვნახე. ჩემი შვილები დავაყენე თავის გზაზე და მე ახლა გვერდიდან ვდგავარ. ახლაც ძალიან მშვენიერ კარგად ვატარებ დღეებს, დამჯდარი ვარ სახლში, ჰოდა მყავს რამოდენიმე თავი ფუტკარი, გავალ იმათთან, ზოგი მიკბენს, ზოგი არა. ვარ ასე.
მადლობას გეტყვი…
