სამწუხაროდ, საქართველოს სკოლებში კავკასიის შესახებ მოსწავლეებს ბევრს არაფერს ასწავლიან. კავკასიის ხალხთა ისტორიისა და კულტურის მთავარი მახასიათებლები ეროვნული სასწავლო გეგმის მიღმაა აღმოჩენილი. ქართული მედია და საზოგადოებრივი ორგანიზაციები არ ავლენენ განსაკუთრებულ ინტერესს რეგიონალური თემატიკის მიმართ. ახალმა თაობებმა გაცილებით მეტი იციან ცხრა მთასა და ცხრა ზღვას იქით მიმდინარე მოვლენების თაობაზე, ვიდრე სამეზობლოში განვითარებულ პროცესებზე. ერთმა უფროსკლასელმა ისიც კი მითხრა, რომ საქართველოს ჩრდილოეთით მცხოვრები ეთნიკური ჯგუფები შუა საუკუნეებში ჩარჩენილ ველურ ტომებად მიაჩნია. სიბეცეზე დაფუძნებული წარმოდგენები დასანგრევია, მცდარი შეხედულებების გარდაქმნა სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებიდან შეგვიძლია დავიწყოთ. შთამბეჭდავმა და დასამახსოვრებელმა ამბებმა მთავარი როლი შეიძლება შეასრულონ კავკასიონის გადაღმა არსებული სივრცის აღმოჩენის საქმეში. ლაისატის თავგადასავალი სწორედ ამგვარი ამბების რიგს მიეკუთვნება.
მეცხრამეტე საუკუნის კავკასიაში აბრაგები მომრავლდნენ. ისინი იყვნენ ადამიანები, რომლებიც ხელისუფლებასა და კანონს არ ემორჩილებოდნენ, ცალკე ცხოვრობდნენ და საკუთარი წესებით ხელმძღვანელობდნენ. რუსეთის ხელისუფლება აბრაგებს ტყეში გახიზნულ ჩვეულებრივ კრიმინალებად და ავაზაკებად ასაღებდა, რომელთა საქმიანობის მიზნად მხოლოდ სხვათა ძარცვა სახელდებოდა. ცარისტული რეჟიმის სამართალდამცველები ცდილობდნენ აბრაგთა მოქმედებების პოლიტიკური წინაპირობების გარეშე ახსნას. მეცნიერები კი თანხმდებიან, რომ მოქალაქეთა „სოციალურ ყაჩაღებად“ ჩამოყალიბებას ორი გარემოება განსაზღვრავდა. უპირველეს ყოვლისა, აბრაგები თავიანთი ქცევით გამოხატავდნენ პროტესტს ბატონყმობის მიმართ. ტყეში გავარდნა უსამართლო, მჩაგვრელი ფეოდალისგან, მისდამი მონური მორჩილებისგან გათავისუფლების ერთადერთი გზა გახლდათ. მეორე მხრივ, ბევრი აბრაგი პატრიოტული სულისკვეთებით მოქმედებდა. ისინი ვერ იტანდნენ რუსულ იმპერიალისტურ პოლიტიკას, რომელიც კავკასიაში მცხოვრები ხალხების კულტურას, თვითმყოფადობას, წეს-ჩვეულებებს არაფრად აგდებდა და მის ჩანაცვლებას ესწრაფვოდა. სისტემის მიღმა ყოფნა და იმპერიალისტურ ჯარებზე პერიოდული პარტიზანული თავდასხმები კავკასიელთა ნაწილს თვითმპყრობელობის წინააღმდეგ ბრძოლის ერთადერთ ეფექტიან საშუალებად ესახებოდა.
ბევრი ფიქრობს, რომ აბრაგები საბჭოთა კავშირის ჩამოყალიბებისა და გაძლიერების კვალდაკვალ გაქრნენ, რაც მცდარი მოსაზრებაა. სტალინურმა რეპრესიებმა სათავე დაუდო აბრაგთა კიდევ ერთი თაობის ჩამოყალიბებას.
1944 წლის დასაწყისში საბჭოთა მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ კავშირის განაპირა რეგიონებიდან ხელისუფლებისათვის არაკეთილსაიმედო, ბრძოლისუნარიანი ხალხები ცენტრალურ აზიაში გაესახლებინა. თავდაპირველად, სტალინის რისხვა ჩეჩნებსა და ინგუშებს დაატყდათ თავს. ათობით ათასი მოქალაქე ერთ ღამეში გამოამწყვდიეს საქონლისათვის გამზადებულ ვაგონებში და ყაზახეთის გზას გაუყენეს. უამრავი ადამიანი ძალისმიერი დეპორტაციისათვის წინააღმდეგობის გაწევის დროს დაიღუპა, ბევრმა მგზავრობას ვერ გაუძლო და ყინვას ან ეპიდემიას ემსხვეპლა. ბუნებრივია, რომ ვაინახები დარბევას, აყრასა და გადასახლებას გულხელდაკრეფილნი არ შეხვედრიან. ისინი უსამართლობის წინააღმდეგ გალაშქრებასაც ცდილობდნენ. პარტიზანთა შორის რამდენიმე ქალიც ირიცხებოდა. 1944 წლის დეპორტაციის შესაჩერებლად იარაღით ხელში იბრძოდა ლაისატ ტანგიევა-ბაისაროვაც, რომელიც ჩეჩნებისა და ინგუშების წინააღმდეგობის სიმბოლოდ იქცა.
ლაისატი 1920 წელს ინგუშურ სოფელ გალაშკიში დაიბადა. მომავალი პარტიზანი ჩეჩენზე გახლდათ დაქორწინებული. 1944 წლამდე ლაისატი გულმხურვალე კომუნისტი იყო. ტანგიევა მონაწილეობას იღებდა ჩეჩნეთისა და ინგუშეთის რესპუბლიკის განაპირა ტერიტორიებზე კომკავშირული ორგანიზაციების ჩამოყალიბებაში. არ ეზარებოდა სააგიტაციო და პროპაგანდისტული სამუშაოების შესრულება. აქტიურად იყო ჩართული თავის სოფელის ხუთწლედის პროგრამის განხორციელების საქმეში. პირადად გეგმავდა ბოლშევიკური სულისკვეთების მასობრივ კულტურულ ღონისძიებებს. იგი არც სპორტულ აქტივობებს აკლდებოდა. ინგუში გოგო აღმოჩნდა პირველი ქალი, რომელმაც იალბუზი დაიპყრო. ევროპის უმაღლეს მწვერვალზე იგი თანაპარტიელებთან ერთად ავიდა.
მეორე მსოფლიო ომის დაწყებისთანავე ლაისატი ფრონტის დამხმარე საზოგადოების ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური წევრი იყო. იგი სოფელ-სოფელ დადიოდა და თანამემამულეებს ომში მონაწილეობის მნიშვნელობის შესახებ ესაუბრებოდა, ამზადებდა ახალგაზრდებს ფრონტის ხაზზე გასამგზავრებლად, აგროვებდა სურსათ-სანოვაგესა და თბილ სამოსს საბჭოთა ჯარისკაცებისთვის. ტანგიევა-ბაისაროვა იყო წითელი არმიის მხარდასაჭერად გამართული მიტინგების თანაორგანიზატორი.
მოკლედ, 1944 წლამდე ლაისად ბაისაროვა დისციპლინირებული და იდეოლოგიურად მომზადებული პარტიული მუშაკი გახლდათ. მას მართლა სწამდა იმის, რომ კომუნიზმი დამკვიდრდებოდა. მას ეჭვი არ ეპარებოდა იმაში, რომ კომუნიზმი კავკასიელ ხალხებს გაათავისუფლებდა და უკეთ ცხოვრების შესაძლებლობას მისცემდა. ჩეჩნებისა და ინგუშების მასობრივმა სისხლიანმა დეპორტაციამ და რეპრესიებმა ლაისატი ღუბლებიდან დედამიწაზე დაანარცხეს. ათასობით ოჯახის „სოციალისტური სამშობლოს“ სახელით განადგურებამ ახალგაზრდა ქალი მრისხანებამდე მიიყვანა. მან უარი თქვა დეპორტაციის ბრძანების შესრულებაზე, სამშობლოდან გადახვეწაზე და პარტიული დისციპლინის მორჩილებაზე. მან იარაღი აიღო ხელში და სხვებთან ერთად ჩეჩნეთის მიუდგომელ, მაღალმთიან აულებს შეაფარა თავი. სპორტული სროლის ოსტატმა ამჯერად ნამდვილი იარაღი აიღო ხელში და ყველაზე წარმატებულ სნაიპერად იქცა. ჩასაფრებული ლაისატის მოულოდნელმა ტყვიამ უამრავი სამხედრო მაღალჩინოსანი და დეპორტაციის მოთავე ოფიცერი იმსხვერპლა. საბჭოთა მილიციამ მისი ხელში ჩაგდება ვერ მოახერხა, სნაიპერს ხშირად ქართველები აძლევდნენ თავშესაფარს.
იმედგაცრუება ყველაზე მეტად მასზე მოქმედებს, ვისაც გულმხურვალედ სწამს. იმედგაცრუების რისხვას პატიოსანი და მორჩილი პარტიული მუშაკის პროფესიონალ სნაიპერად გარდაქმნა შეუძლია. სახელმწიფოებრიობის არქონის მიუხედავად, საბჭოთა თუ ცარისტული უღლის ქვეშ ჩეჩნები და ინგუშები აბრაგთა საშუალებით უწყვეტად იბრძოდნენ ეროვნული ჩაგვრის დასამარცხებლად. ამ ბრძოლაში კი ქალები მნიშვნელოვან და გადამწყვეტ როლს ასრულებდნენ.
