ერთ ძალიან კარგ საიტზე დევს ჩემი ერთ-ერთი საუკეთესო კონვენციური ლექსი “წმინდა ანა”, ორი კომენტარი აქვს, ერთის ავტორი გვაუწყებს, რომ მოსწონს, ხოლო მეორე კომენტარი უბრალოდ ორი სიცილის სმაილია. კომენტარების ავტორები არ ჩანს. საერთოდ, უარყოფით გამოხმაურებებზე არანაირი რეაქცია არ მაქვს, მით უმეტეს, არც დითირამბებია რელევანტური ჩემთვის და, როცა ეს სიცილის სმაილები ვნახე ამ რამდენიმე დღის წინ, ყურადღება არ მიმიქცევია, მაგრამ ამ დილით დავფიქრდი და მივხვდი, რომ ორად ორი სმაილით საინტერესო დასკვნის გაკეთება შეიძლება:
კომენტარის ავტორი, სავარაუდოდ, ახალგაზრდა პიიტიკოს-მესტიხეა, მისი ჭკუით ყოველგვარ ძველთან ხმალამოწვდილ მებრძოლს, თავი ალენ გისნბერგი თუ არა, ჩარლზ ოლსონი უეჭველად ჰგონია. იგი თავისი დაუდეგარი სულიერი განცდების გადმოსაცემად თავისუფალ ლექსს მიმართავს, რადგან კონვენციური ლექსი ოდენ რეტროგრადთა გასართობი ჰგონია (ამის დასტურია მისი სიცილის სმაილები), ან, უბრალოდ, კონვენციურ ლექსს საერთოდ ვერ წერს.
ის, ცხადია, არასდროს დაფიქრებულა იმაზე, რომ ქართული ვერლიბრი, რიტმულ-ინტონაციური თვალსაზრისით, ღარიბი კი არა, ღატაკია. მას შეიძლება ბიპოლარული ვუწოდოთ: ერთი გახლავთ რიტმულ-ინტონაციური ვალდებულებებისგან აბსოლუტურად თავისუფალი ლექსი, რომელსაც სხვანაირად “პროზაულ ვერლიბრსაც” უწოდებენ, ხოლო მეორე გახლავთ რიტმული ვერლიბრი, რომელშიც დომინანტი მეტრული ერთეულები გახლავთ შავთელური ათმარცვლიანი და ბესიკური თოთხმეტმარცვლიანი, ხოლო მათ შორის სხვა რამდენიმე საზომია კომბინირებული, მთავარია რიტმი არ ირღვეოდეს. გვხვდება ასევე მესამე ტიპის ვერლიბრიც: სადაც ლექსი “პროზაული ვერლიბრის” ტიპისაა, მაგრამ შიგნით შემთხვევით რიტმებსაც ვხვდებით.
ქართული ვერლიბრის რიტმულ-ინტონაციურ გამრავალფეროვნებაზე ეროვნული ვერლიბრის დამამკვიდრებლები: გალაკტიონი და “ცისფერყანწელები” მუშაობდნენ, მაგრამ მათი ღვაწლი პრეცენდენტული იყო, სისტემურობა აკლდა, სწორედ ამიტომ ვერ ჰპოვა განვითარება მათ მიერ დაწყებულმა სამუშაოებმა ამ მიმართულებით. გალაკტიონს ნამდვილ ვერლიბრად “ჯონ რიდი” და თავისი რამდენიმე ტექსტის რამდენიმე ნაწყვეტი მიაჩნდა, ხოლო მის მიერ დაწერილ იმ ლექსებს, რომლებსაც დღეს მკვლევრები ვერლიბრს მიაკუთვნებენ (რადგან ისინი ვერლიბრებია) კონვენციური ან თეთრი ლექსის ნაირსახეობად განიხილავდა. ოციანი წლების მერე მას ვერლიბრი საერთო არ დაუწერია, თუმცა არც მანამდე იკლავდა თავს, მისი ინტერესის ობიექტი კონვენციური ლექსი იყო. სისტემურობის მცდელობა შეიმჩნევა პაოლოს ვერლიბრებშიც, მაგრამ პაოლოს სულ რამდენიმე ვერლიბრი აქვს დაწერილი და ამიტომ ვერ გამოუჩნდა, ალბათ, მიმდევრები. შოთა ჩანტლაძემ, ორმოცდაათიან-სამოციან წლებში ქართული ვერლიბრის აღორძინების ერთ-ერთმა მოთავემ, მთლიანად უარყო წინაპრების გამოცდილება. “გიტანჯალის” ჩხენკელისეული თარგმანიდან ამოზრდილ ბესიკ ხარანაულზეც, როგორც თვითონ აქვს ნათქვამი, არანაირი გავლენა არ მოუხდენია გალაკტიონის და “ცისფერყანწელების” ვერლიბრს.
ჩემ მიერ ზემოთ მოყვანილი სამი ტიპის ვერლიბრის გარდა, თანამედროვე ქართულ პოეზიაში ალაგ-ალაგ მეოთხე ტიპის ვერლიბრიც გამოჩნდება ხოლმე, რომლის გაუცნობიერებელი ძირები შეიძლება გალაკტიონისა და “ყანწელების” ვერლიბრში ვეძიოთ. თუმცა ეს რიტმულ-ინტონაციური გამონაკლისები მხოლოდ შემთხვევითი, გაუცნობიერებელი პრეცენდენტებია და ისინი ვერანაირად ვერ მოახდენენ გავლენას ქართული ვერლიბრის პროსოდიულ გამრავალფეროვნებაზე. თუ სწორად მახსოვს, ელიოტს აქვს ნათქვამი, რომ ნებისმიერი ვერლიბრის საფუძველი თუნდაც ყველაზე მარტივი მეტრი მაინც უნდა იყოს. ამ ყველაფერს მეტ-ნაკლებად ეხმიანება ერთი ნაწყვეტი ეზრა პაუნდის ესეიდან: “დაე, კანდიდატმა (პიროვნება, რომელიც ამ ესეის ადრესატი იქნება) გონება აივსოს ყველაზე დახვეწილი რიტმებით, რის მოძიებასაც კი ის შეძლებს, სასურველია, უცხო ენაზე, ისე, რომ მისი ყურადღება მოძრაობიდან სიტყვების მნიშვნელობაზე ნაკლებად გადავიდეს; მაგალითად: საქსონური შელოცვებით, ჰებრიდული ხალხური სიმღერებით, დანტეს ლექსითა და შექსპირის ლირიკით — თუკი მოახერხებს, რომ მან რიტმიდან ლექსიკონის (მნიშვნელობის) განცალკევება მოახდინოს. დაე, ცივად, ნაწილ-ნაწილ, დაანაკუწოს გოეთეს ლირიკა შემადგენელ ხმათა ღირებულებებად, გრძელ და მოკლე, მახვილიან და უმახვილო მარცვლებად, ხმოვნებად და თანხმოვნებად”.
ამდენად, ქართული ვერლიბრის შესაძლებობები დიდია და ამ მიმართულებით კომპლექსური, თანმიმდევრული მუშაობაა საჭირო კონკრეტული ავტორის მხრიდან, ფრაგმენტულობა ვერაფერს შეცვლის. ჩემთვის გაცილებით დრომოჭმული და გაცვეთილია ზემოთ ნახსენები ბიპოლარული ვერლიბრის ჩარჩოებში მოქცევა, ვიდრე კონვენციური ლექსის შესაძლებლობების ახლებურად გადააზრება.
დასასრულ: დიდი მადლობა იმ სმაილების ავტორს, რომელმაც ეს სტატია დამაწერინა.
