პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

საინფორმაციო-შემეცნებით ტექსტზე მუშაობა

სტატიაში მოცემულია გაკვეთილის გეგმა, რომელიც დაეხმარება კოლეგებს არამხატვრული ტექსტების სწავლებისას, გაითვალისწინონ ის მნიშვნელოვანი გამოწვევები, რომლებიც ახლავს ამ ტიპის ტექსტთა გაგება/გააზრებას, რამეთუ ეს უკანასკნელი  მნიშვნელოვან საფუძველს წარმოადგენს მოსწავლეთა წიგნიერების განვითარების, საბუნებისმეტყველო, მათემატიკური, მედიაწიგნიერებისა და სხვა ოცდამეერთე საუკუნის უნარების განვითარებისათვის.

ოცდამეერთე საუკუნე უსიტყვო ტექსტების გაგების უნარსაც ითხოვს. რაც შეეხება ენობრივი ნიშნებით დატვირთულ ტექსტებს, მხატვრულ ტექსტებთან ერთად გვიწევს საგაზეთო სტატიების, ისტორიული, საბუნებისმეტყველო, მათემატიკურ პირობებთან, ყოფით ტექსტებთან და ა.შ. ურთიერთობა, რომლებიც ჩვენგან მნიშვნელოვან კითხვით უნარებს ითხოვს. მეოთხე კლასამდე მოსწავლე სწავლობს კითხვას, ხოლო შემდეგ წლებში კი კითხვით უწევს მრავალი საკითხის ათვისება, ამიტომ კითხვის უნარებზე მუშობის ხარისხი მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მოსწავლეთა არა მარტო წიგნიერების დონეს, არამედ დარგობრივ ცოდნასაც.

სასწავლო პროცესში დაწყებითი კლასიდანვე მნიშვნელოვანია, რომ არამხატვრული ტექსტები მრავალმხრივ, გამოწვლილვით დამუშავდეს, რათა მოსწავლეებს განუვითარდეთ პრაგმატულ, ინფორმაციულ, შემეცნებით, დაშიფრულ ტექსტებთან ურთიერთობის უნარები.

ეროვნული სასწავლო გეგმით თუ ვიხელმძღვანელებთ, ვნახავთ, რომ ,,საგანთა სწავლებისას რეკომენდებულია როგორც ბეჭდური, ისე მულტიმედიური და მრავალგვარი ფორმის ელექტრონული ტექსტების გამოყენება. მათი დამუშავება, გააზრება-გამოყენება და შექმნა მოსწავლეებს განუვითარებს ციფრული წიგნიერებისა და მედიაწიგნიერების უნარებს“. (ესგ. 2017-2014).

იმისათვის, რომ შემოგვეთავაზებინა საინფორმაციო – შემეცნებითი ტექსტის დამუშავების პრაქტიკული (ერთი) გზა,  შევარჩიეთ ის გაზეთ ,,კითხვის დროს“ ერთ-ერთი რუბრიკიდან. გაზეთი გამოცემულია საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის ფარგლებში და მისი ელექტრონული ვერსია ყველა მასწავლებელს შეუძლია ნახოს www.kargiskola.ge -ზე.

ამ ტიპის ტექსტებთან სამუშაოდ მასწავლებელმა, ვფიქრობთ, რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფაქტორი უნდა გაითვალისწინოს:

  • მასწავლებელმა არსებითი მნიშვნელობის ლექსიკაზე დააკვირვოს და დაამუშვებინოს მოსწავლეებს;
  • მასწავლებელი ნათლად უნდა ხედავდეს რა ცოდნისა და რა უნარების განვითარებას შეუწყოს ხელი კონკრეტული გაკვეთილით, რათა მხოლოდ დეკლარატიული ცოდნით არ შემოიფარგლოს და პირობისეულამდე მიიყვანოს მოსწავლეების ცოდნა;
  • დაფიქრდეს, არის თუ არა შესაბამისობაში უკვე ახალ სტანდარტთან (რომელიც ასევე ყურადღებით უნდა შეისწავლოს მან);
  • მასწავლებელმა აუცილებელია მოსწავლეთა წინარე ცოდნა და უნარები გაითვალისწინოს და დაფიქრდეს, მოსწავლის რომელ გამოცდილებას უნდა დაეყრდნოს ტექსტის გასაგებად და როგორ მოახერხებს ამას;
  • გაითვალისწინოს, რა მასალა აქვს ხელთ მას (რესურსი);

წარმოგიდგენთ გაკვეთილს, რომელიც მასწავლებლებს დაეხმარება იმ ტიპის საგაზეთო და ისტორიულ ტექსტებთან მუშაობისას, რომელთა მნიშვნელოვანი ნაწილი პიროვნებებს, თარიღებსა და მოვლენებს მოიცავს.

ტექსტი: ,,ქალები სპორტში“ მარიამ წიკლაური

მიზნები:

მოსწავლეები:

  • დაიმახსოვრებენ სპორტული შინაარსის ლექსიკურ ერთეულებს.
  • დაიმახსოვრებენ სპორტსმენი ქალების სახელებსა და მათთან დაკავშირებულ მნიშვნელოვან ინფორმაციას.
  • მოცემული ილუსტრაციის მიხედვით გამოთქვამენ ვარაუდს ტექსტის შესაძლო შინაარსის შესახებ;
  • გაიგებენ და გაიაზრებენ საინფორმაციო ტიპის ტექსტს.
  • ამოიღებენ ტექსტიდან მნიშვნელოვან ინფორმაციას.
  • შეძლებენ წინასწარ მომზადებული ჩარჩოს მიხედვით ინფორმაციის დახარისხებას / ვარაუდების გადამოწმებას / მთავარი მიზნის ამოცნობას და გამოყენებას.

წაკითხვამდე:

ძალიან მნიშვნელოვანია წაკითხვამდე აქტივობების მოფიქრება და წარმართვა, რათა  მასწავლებელმა მოახერხოს უკვე არსებული ცოდნის გააქტიურება. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ გამოწვევის ფაზაზე, შედეგის მისაღწევად, უფრო მეტი და მრავალფეროვანი აქტივობის დაგეგმვა გვიწევს.

  1. მიზნების გაცნობის შემდეგ მასწავლებელი მოტივაციის აღძვრის მიზნით საუბარს მოსწავლეთა საყვარელი სპორტით იწყებს. (ეს აქტივობა ხელს უწყობს ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილის რუტინული დასაწყისიდან განსხვავებულობის განცდისა და ხალისის აღძვრას მოსწავლეებში). აქტივობა წარიმართება კითხვა – პასუხის რეჟიმში. მოსწავლეები ასახელებენ სპორტის საყვარელ სახეობას. თავად რომელი სპორტით არიან დაკავებულნი. (მასწავლებელი თუ აღმოაჩენს, რომ გოგონებს აინტერესებთ სპორტის ის სახეობები, რომლებითაც უმეტესად ბიჭები კავდებიან, მაშინ ეს კიდევ ერთი გამოწვევაა პედაგოგისთვის, რათა მან დაიცვას გენდერული ბალანსი კომენტარებში). ამ აქტივობის რესურსი, ძირითადად, ადამიანურია.

 

  1. სპორტის სახეობათა კვლავ გახსენების მიზნით, მასწავლებელი ჩამოათვლევინებს მოსწავლეებს, კიდევ რომელი სახეობები იციან სპორტის და ჩამოწერს დაფაზე/ფლიპჩარტზე. აქტივობა გონებრივი იერიშით წარიმართება.

 

  1. პროვოცირების მიზნით, მასწავლებელი სხვადასხვა სპორტსმენი ქალის სურათებს(რომლებიც ამ კონკრეტულ აქტივობამდე დაფარული იყო), აჩვენებს მოსწავლეებს, მათი დახმარებით სურათებზე მოცემულ სპორტის სახეობებს გამოარჩევს და/ან მიამატებს დაფაზე აქამდე ჩამოწერილ სპორტის სახეობებს. ფოტოებზე დაკვირვებით მოსწავლეებმა უნდა განსაზღვრონ საერთო მახასიათებელი (ყველა სურათზე ქალია).

 

  1. ტექსტის საკვანძო ლექსიკური ერთეულების დამუშავების მიზნით მასწავლებელი მოსწავლეთა დახმარებით დაიწყებს სქემის – სიტყვების გამომძიებლის შევსებას. ივსება მხოლოდ ვარაუდების გრაფა. მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებელმა გაითვალისწინოს და წინასწარ მოამზადოს ის ლექსიკური ერთეულები, რომლებსაც დაამუშავებს ტექსტის წაკითხვამდე/კითხვისას/წაკითხვის შემდეგ. ამასთან აუცილებელია ცალკე ჰქონდეს მომზადებული მათი სალექსიკონო მნიშვნელობანი. აქ აუცილებელია, მასწავლებელმა ოსტატურად გადაანაწილოს შესავსები გრაფები გაკვეთილის ეტაპებზე. ხშირია, როცა მასწავლებლები ვერ ითვალისწინებენ ამ სქემის მნიშვნელოვან თავისებურებას და გაკვეთილიც არათანმიმდევრულად წარიმართება

 

  1. შემდეგი ეტაპია ტექსტის წარდგენა. მოსწავლეები გამოათქვამენ ვარაუდებს: რას შეეხება ტექსტი სათაურზე დაყრდნობით. მიმოიხილავენ საინფორმაციოა თუ მხატვრული. რა კარნახობთ, რომ საგაზეთო სტატიაა. ყურადღებას გაამახვილებინებს მთავარ მინიშნებაზე: გაზეთის სახელი, N, სტატიის განლაგება.

 

  1. ბოლოს მასწავლებელი, მოდელირების გზით, შეახსენებს მოსწავლეებს სტატიის დამუშავების სტრატეგიას.

კითხვის დროს

  1. ლექსიკურ ერთეულებზე დაკვირვებისა და გაგების მიზნით მასწავლებელი მოსწავლეებს სთხოვს, წაიკითხონ მხოლოდ მითითებული ნაწილი და ხაზი გაუსვან გამოსაძიებელ სიტყვებს; შეავსონ სქემის კიდევ ერთი ნაწილი, რომელიც გულისხმობს კონტექსტზე დაყრდნობით სიტყვის მნიშვნელობის დადგენას. აქ აუცილებელია მასწავლებელმა თავიდანვე ის სიტყვები ამოარჩიოს, რომელთა მნიშვნელობის ამოცნობაც ხერხდება კონტექსტზე დაკვირვებით.
  2. მიუხედევად იმისა, რომ ძირითადი მიზანი ტექტის გაგება/გაარებაა, ერთი აქტივობა გამართული/გაწაფული კითხვის უნარის განვითარებისათვის მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია, სწორედ გაგების სამსახუში მისი ჩაყენების მიზნით. მასწავლებელი ტექსტის ამ ნაწილს ხმამაღლა წააკითხებს მოსწავლეებს და გადაამომწმებს, რა საყრდენებს მიმართეს მოსწავლეებმა, როცა სიტყვებზე იმუშავეს. ეს აქტივობა განმავითარებელი შეფასების სამსახურში ჩადგება, სწორედ იმისთვის, მასწავლებელმა გაიგოს, თუ რომელ სიტყვებს, ფრაზებს დაეყრდნენ მოსწავლეები სიტყვების განმარტებისას. მხოლოდ ამ ეტაპების გავლის შემდეგ სთავაზობს მასწავლებელი სალექსიკონო მნიშვნელობებს, რომლებიც მას წინასწარა აქვს მომზადებული.
  3. შესაძლებელია ტექსტში აღმოჩნდეს კომპოზიტები უხვად, რომლებიც საკვანძო მნიშვნელობისანი იყვნენ. ამიტომ მასწავლებელმა ისინიც უნდა დაამუშავებინოს მათზე დაკვირვების გზით. აქ შეიძლება სიტყვათა გათვალსაჩინოვება იკმაროს მასწავლებელმა.
  4. ამის შემდეგ წარუდგენს მოსწავლეებს მეორე სქემას ტექსტის მეორე ნაწილის დასამუშავებლად, რომელიც მაქსიმალურად გაათვალსაჩინოვებინებს მოსწავლეებს წაკითხულ ინფორმაციას. სქემა მოთხოვს მათგან ამოკრიბონ (ვინ?, სად?, როდის? მიიღო მონაწილეობა). მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა მოდელირებით მათივე დახმარებით უჩვენოს (შეახსენოს), როგორ შეავსონ ეს სქემა. მოსწავლეები ამ აქტივობას ჯგუფებში ასრულებინებს.
  5. მოსწავლეები დაასრულებენ სამუშაოს და თითოეული ჯგუფი წარადგენს თითო სპორტსმენს. აქ მასწავლებელს შეუძლია პრეზენტაციის უნარი შეაფასოს რუბრიკით.

წაკითხვის შემდეგ

 

  1. მასწავლებელმა აუცილებლად კითხვა- პასუხით უნდა ამოწუროს და გაიგოს, რამდენად კარგად გაიგეს მოსწავლეებმა ტექსტი. დასაბუთების მიზნით სასურველია, კვლავ დააბრუნოს ტექსტთან.
  2. შეჯამების მიზნით გადაამოწმებინებს მოსწავლეებს ვარაუდებს, გაუჭირდათ თუ არა ტექსტის გაგება? რა მიზანი აქვს მის დამწერს? განსაკუთრებულ ყურადღებას  ითხოვს ტექსტის დასასრული.
  3. იმისათვის, რომ ცოდნა/უნარები პრაქტიკაში გამოიყენონ, შეიძინონ პირობისეული ცოდნა საკითხთან მიმართებით, მასწავლებელი დაავალებს მოსწავლეებს, წერილობით სთხოვონ სკოლის დირექტორს ფეხბურთის გუნდის გოგონებით დაკომპლექტება.  მოსწავლეებმა უნდა მოიფიქრონ სამი არგუმენტი უკვე წაკითხული ტექსტიდან და დაუსაბუთონ გუნდის არსებობის აუცილებლობა. ბუნებრივია, არგუმენტირების უნარის განვითარებას საწყის ეტაპებზე სჭირდება ინტენსიური მოდელირება და პრაქტიკული სავარჯიშო. ამისათვის  მასწავლებელს შეუძლია მოსწავლეებს  შეახსენოს უკვე განხილული და დამუშავებული ტექსტი. შეიძლება გამოიყენოს ენობრივი კონსტრუქცია, რათა მოსწავლეებს არ გაუჭირდეთ აზრის  გასიტყვება.
  4. მასწავლებელი აჯამებს გაკვეთილს. იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა ცხადად დაინახონ აქტივობათა თანმიმდევრობა, მათი აუცილებლობა და განხორციელების ფორმა, მასწავლებელი სთავაზობს სქემას: რა გავაკეთეთ? რატომ გავაკეთეთ? და როგორ გავაკეთეთ? ვფიქრობ, რეფლექსიისთვის ამგვარ ფორმას ხშირად უნდა მივმართოთ მასწავლებლებმა, რათა მოსწავლეებმა სწავლის პროცესს მიადევნონ თვალი და სწავლის უნარი განივითარონ.
  5. ბოლოს, მოსწავლეები ავსებენ გასვლის ბარათებს, რომლებზეც ტექსტთან მუშაობით გამოწვეულ ემოციებს აფიქსირებენ.

ჩვენ შეგნებულად თავი ავარიდეთ აქტივობებისთვის კონკრეტული დროის განსაზღვრას, რადგან, ვფიქრობთ, სხვადასხვა კლასში, სხვადასხვა გამოცდილებისა და უნარების მქონე მოსწავლეები სხედან და ამდენად, აქტივობას შესაძლოა სხვადასხვა დრო დასჭირდეს.

დანართი:

https://kargiskola.ge/teachers/gazeti/N2_2014%20(V-VI%20class).pdf

სიტყვების გამომძიებელი

სიტყვა ჩემი ვარაუდი ტექსტის მიხედვით ლექსიკონი
ამორძალი

ჯომოლუნგმა

მითოლოგია

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

კომპოზიტები:

მთამსვლელი, ვიცეჩემპიონი, ტანმოვარჯიშე, ორთაბრძოლა, საერთაშორისო.

ჯგუფებში შესავსები ცხრილი:

ვინ? რა? როდის? განსაკუთრებული მახასიათებელი
       

 

 

რეფლექსიისთვის  განკუთვნილი სქემა:

რა გავაკეთეთ?

აქტივობა

როგორ გავაკეთეთ?

აღწერა

რატომ გავაკეთეთ?

მიზანი

     

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი