ადრე, ერთი ტექსტი დავწერე, აი ესა:პროფესია: სტერეოტიპი ამ ტექსტში პროფესიულ სტერეოტიპებზე ვსაუბრობდი, ანუ იმაზე, თუ საზოგადოების თვალში როგორი იარლიყები ეკერება ამა თუ იმ ადამიანს, მხოლოდ და მხოლოდ მათი პროფესიებიდან გამომდინარე, რომ თითქოსდა წარმოუდგენელია პოლიციელი პოეტი იყოს, ანდა ბანკის მოხელე – კინორეჟისორი… მაშინ მინდოდა საზოგადოების თვალში ადამიანებისთვის პროფესიული ნიღბები მომეხსნა და ისინი ისევ ადამიანებად მეჩვენებინა სტერეოტიპებს აყოლილთათვის… თუმცა ახლა რატომ გავიხსენე ეს ამბავი, ამ ტექსტშიც პროფესიებზე უნდა ვისაუბრო, მაგრამ სრულიად სხვა კონტექსტში. კონტექსტში, რომელიც, გარკვეულწილად, შესაძლოა დესტრუქციული იყოს, ანდა რთულად გასააზრებელი, რადგან ყოველდღიურ დღის წესრიგში საყოველთაოდ შეთანხმებული სიცოცხლის სისტემისთვის ეს ერთგვარი “ბაგია”, პროგრამული ხარვეზია და შესაძლოა “ლურჯი სიკვდილი” გამოიწვიოს. მოკლედ,
აი, თქვენ, წარმომიდგენია, სავარაუდოდ ბავშვობიდან, ბაღის ასაკიდანაც კი გეკითხებოდნენ უფროსები, მშობლები თუ მეზობლები, მასწავლებლები და სხვებიც, “ვინ გინდა გამოხვიდე?”, “რა პროფესიას ირჩევ?”, “რა გინდა, რომ აკეთო ცხოვრებაში?”, შემდეგ თქვენ ბევრს ფიქრობდით, ანდა არც ფიქრობდით და რაც იმხანად ყველაზე საინტერესოდ მიგაჩნდათ, იქ წარმოიდგენდით თავს, იწყებდით ოცნებას ასტრონავტობაზე ან ჰოლივუდის წითელ ხალიჩაზე, პოლიციელობაზე, ან მხატვრის პალიტრასთან ამოთხუპვნაზე და ა.შ. ლირიულად რომ გადავუხვიოთ, მაგალითად, როცა მესამე კლასში ვიყავი, ჩვენც დაგვისვა მასწავლებელმა ანალოგიური შეკითხვა, მთელ კლასს, ჰოდა 4 თუ 5 პასუხი “ქურდი” იყო, ყველაზე გულმისავალი და მომხიბლველი “პროფესია” ბნელი 90-იანების ბავშვებისთვის. თუმცა დავბრუნდეთ ჩვენ დროში, იმედია, ეს მხოლოდ მძიმედ გასახსენებელი წარსულია, ჩვენი დროის ბავშვები კი ირჩევენ იყვნენ რეჟისორები, ბანკირები, ბიზნესმენები, იურისტები, ფიზიკოსები და ა.შ. შემდეგ ისინი იწყებენ ამ პროფესიის სივრცეში აზროვნებას, შესაბამისი უნარების განვითარებას, უფრო მეტად შემზადებას მომავალი ცხოვრებისთვის. კი, ისეთებიც არიან მრავლად, სკოლის დამთავრებისასაც რომ არ აქვთ გადაწყვეტილი, სად უნდათ, ჩააბარონ, კიდევ, ისეთებიც, სხვისი კარნახით რომ ჩააბარებენ სადმე, გაუაზრებლად მოეწყობიან რომელიმე სამსახურში და იმუშავებენ ასე, შაბათ-კვირის მოლოდინში. ანდა აი, ბიჭი წამოდგა ახლა და მეუბნება, “მე მიყვარს ჩემი პროფესია, სულაც არ ველოდები შაბათ-კვირას და პირიქით, ყოველდღიური სამუშაოთი ვიღებ სიამოვნებას”. კი, გენაცვალე, მადლობა, დაბრძანდით. აი, გოგონაც, ამბობს: “მე ჩემი პროფესიით ვმუშაობ, ბედნიერი ვარ და კმაყოფილი, ვვითარდები ყოველდღიურად და მივიწევ წარმატებისკენ”. მადლობა, გოგონა, თქვენც გმადლობთ, წარმატებებს გისურვებთ! მოკლედ, ბევრნაირი მოსწავლეა, სტუდენტია, ზრდასრული ადამიანია, ზოგი ისეთ პროფესიას ირჩევს, ზოგი ასეთს, ზოგი მუშაობს პროფესიით, ზოგი – არა, ზოგი მოელის, რომ დადგება დღე, როცა იმუშავებს და ა.შ. მაგრამ…
რატომ ვირჩევთ პროფესიებს? საერთოდ რატომ? ეს კულინარია, ის – მწერალი, აგერ იქ რომ დგას – ბუღალტერია, კი, კარგი ბუღალტერია, მის გვერდით ეკონომისტი წრიალებს. და მერე, ერთ დღეს ეკონომისტს ინტერვიუს ართმევენ, ეკონომისტი სიტყვებად იღვრება, მეორე დილით კი იღვიძებს და ფიქრობს, ვახ, რა კარგია ამ კამერებთან ტრიალი, რა იქნება ერთ ფილმში გადამიღონ. ურეკავს მეგობარ რეჟისორს. “ბიჭო, ჰა რამე მათამაშე, ბუჩქი ვიქნები, ჰა ჰა ჰა”. თან თავის თავთან კონფლიქტი აქვს, “რა ფილმი ბიჭო, ეკონომისტი კაცი ხარ”. ეს ციხეები, ეს ალაყაფები, ეს მარწუხები. “უი, თქვენ ხომ ფიზიკოსი ხართ? ეკონომისტების ფორუმზე როგორ აღმოჩნდით? კარგით ახლა, რას ჰქვია მაკროეკონომიკა გაინტერესებთ, ყველამ ჩვენ ჩვენ საქმეს მივხედოთ გენაცვალე, მაკროეკონომიკა თქვენ ის ხო არ გგონიათ, კაცო”. არადა ფიზიკოსმა ერთ დღეს გადაწყვიტა გადაეკითხა უამრავი წიგნი მაკროეკონომიკაზე, მოეწონა, მოიხიბლა, არა, განა ფიზიკა აღარ აინტერესებს, მაგრამ აი, ახლა, ეს ორი თვე უნდა, რომ აქეთ გადმოხტეს, აქ იტრიალოს, ეს აკეთოს, როგორ? მერე როგორღა დაბრუნდება ფიზიკაში? სამსახური? რა ქნას…
თანამედროვე სამყაროს სხვა ტემპი და შესაძლებლობების მენიუ აქვს. დღეს სულ უფრო მეტად პოპულარულია თავისუფალი პროფესიონალის ამპლუა, ე.წ. “ფრილანსერი” საკუთარი დამოუკიდებლობით ტკბება, “არც არავის ემონება, არც ბატონობს არავის”, “ფრია” და დაფრინავს სადაც უნდა, როგორც უნდა. თუმცა ისიც თავისი პროფესიის მონაა, შესაძლოა არა კონკრეტული ორგანიზაციისა თუ კომპანიის (თუმცა მათიც, დაქირავების დროის განმავლობაში), არამედ პროფესიის. ის პროგრამისტია, ან სცენარისტია, ან მარკეტოლოგია. პროექტებს თავად ირჩევს და სამუშაო ადგილსა თუ დროსაც, აგრეთვე, მაგრამ იმას ხომ ვერ გაექცევა, რომ პროგრამისტია, ან სცენარისტია, ან მარკეტოლოგია? ღმერთო! განგებავ! დიდო აფეთქებავ! ჩვენ ხომ თავისუფალი ადამიანები უნდა ვყოფილიყავით, ჩვენი სამყარო ხომ დიდია, უდიდესია, უსასრულოა, სადაა ჩვენი უსაზღვრო ცნობისმოყვარეობა, სადაა ჩვენი ინტერესი ყველაზე თავბრუდამხვევი სიცოცხლის მიმართ? აი, ჩემ ბავშვობაში, ეგეთი სტერეოტიპული აზრი ისმოდა ხოლმე, “უფ, ამერიკელები, ეგენი არიან ერთი მიმართულებით განათლებულები, მარტო თავისი პროფესია და იმის იქით არაფერი, სამაგიეროდ პროფესიაში მაგრები არიან”. ეგ რომ ეგრე არაა, არ უნდა კამათი და არც მაგის დრო გვაქვს ახლა, მაგრამ შენ რამდენად მიჰყვები საკუთარ ინტერესებს და არა პროფესიულ განაწესს? შენ, ნინო, მარიამ, ალექსი, რამინ! (იარონ, იარონ, იარონ, ამინ!) პროფესია შენ აირჩიე? თუ მიეცი მას შანსი თავად აერჩიე? და რამდენჯერ მიეცი ეს შანსი? არ მოგწყინდა საკუთარ პროფესიასთან ეს მონოგამიური ურთიერთობა? ვინ დაგიწესა, ვინ დაგიკანონა, რომ თუ ეკონომისტი ხარ – ეკონომისტი უნდა იყო მთელი ცხოვრება? აა, იმიტომ რომ დრო ისედაც ცოტაა და ჯობია, ერთ პროფესიაში განვითარდე და გამოცდილება მიიღო? რა თქმა უნდა, შენ ხომ სრულ დროს პროფესიაში განვითარებას უთმობ და დრო აღარ დაგრჩება სხვა რამისთვის, მიუხედავად იმისა, დაგაინტერესებს თუ არა ეს “სხვა რამ”.
“სანდრო, რა გინდა, ვერ გავიგეთ?!”
თანამედროვე სამყარო სულ უფრო და უფრო მეტ წესს თესავს. რაც უფრო განვითარებულია ცივილიზაცია და რაც უფრო დიდია მისი თვალსაწიერი, მით უფრო მეტია მისი მოწესრიგების საჭიროებაც, ამიტომ კაცობრიობა ცდილობს თავიდან აირიდოს გაუთვალისწინებელი შემთხვევები, გზიდან გადახვევები, ამოვარდნები ყოველდღიურობიდან, არითმიები. კაცობრიობას ურჩევნია ადამიანებს ჰქონდეთ თავისი პროფესიული იდენტობა, ეს პროფესიებს უფრო მეტად სჭირდება ასე, ვიდრე ადამიანებს. ადამიანებს სინამდვილეში ცნობისმოყვარეობის თავისუფლება სჭირდებათ, სამყაროს შემეცნების ინტერესი, ახლის აღმოჩენის და შესწავლის წადილი, საკუთარი ხანმოკლე სიცოცხლის მანძილზე – თვალსაწიერის კიდევ უფრო გაფართოება და შეძლებისდაგვარად შეგრძნება იმისა, თუ სად იწყება და სად მთავრდება სამყარო. თქვენ გკეტავენ თქვენი პროფესიები ერთ პატარა ჰაუპტვახტში, და თუ ბავშვობაში ხატავდით – ახლა ამის დრო აღარაა, და თუ ბავშვობაში ვარსკვლავებიან ცას უყურებდით – აი, ასტრონომი ხართ და თქვენ საყვარელ საქმეს აკეთებთ, მაგრამ თან რომ ხატავდით ამ ცას – ახლა ამის დრო უკვე აღარაა, და თუ ბავშვობაში ვარსკვლავებიან ცას უყურებდით და ხატავდით, ახლა კი ასტრონომი ხართ და პერიოდულად ხატავთ კიდეც, აი, თქვენ საყვარელი პროფესიაც გაქვთ და ჰობიც, მაგრამ იქნებ და თქვენი ჰობი, თქვენი გაუცნობიერებელი მინიშნებაა იმაზე, ვინც სინამდვილეში გინდოდათ გამოსულიყავით? ახლა, როცა უკვე დიდი ხართ და უკვე ვიღაც გამოხვედით, აღარ დაგისვამთ თქვენი თავისთვის შეკითხვა – ვინ მინდა გამოვიდე? წინ ხომ კიდევ ხანგრძლივი ცხოვრებაა, ყოველ შემთხვევაში, ჩვენ ხომ ასე ვთვლით, ჰოდა, იქნებ შეგვიძლია, საერთოდ არ ვიფიქროთ პროფესიებზე, არ დავლუქოთ ეს სკივრი, არ დავხუროთ ეს “საქმე”, და იქნებ შესაძლებელია ყოველ დღე ახალი რამ აღმოვაჩინოთ, აი, მაგალითად, ჰიტლერის ფავორიტ კინორეჟისორ ლენი რიფენშტალივით (ისტორიის საინტერესო ეპიზოდების კითხვა მიყვარს და ეს ფაქტიც შემთხვევით აღმოვაჩინე), რომელმაც ნაცისტური გერმანიის დამარცხების შემდეგ თავი ანება მონუმენტური პოლიტიკური ფილმების კეთებას და რომელიც წყალქვეშა სამყაროს იღებდა მთელი დარჩენილი ხანგრძლივი სიცოცხლის განმავლობაში. “ჰმ, რა შუაშია, სანდრო, ლენი, იცი კარგად მისი ბიოგრაფია, ასე რომ მსჯელობ?”. პრინციპში, აბა, მე რა ვიცი, ისტორიკოსი კი არ ვარ.
