დაპირებისამებრ ამჯერად გიამბობთ, როგორ გავაცანი როლური თამაშით მეექვსეკლასელებს მერი მ. დოჯის „ვერცხლის ციგურები“.
წიგნი 1971 წელს არის გამოცემული. ლილისფერ ყდაზე თეთრად იკვეთება ყინულის მოედანი, ავტორის სახელი და გვარი, სათაური და გამომცემლობის სახელწოდება – „ნაკადული“. წვრილშრიფტიანი ფურცლები სიძველისგან კიდევ უფრო ფარატინა გამხდარა, ნაწერიც გამქრქალებულა. ბავშვობის მოგონებები იღვიძებენ – ლილისფერყდიანი წიგნი ხიდად ქცეულა დღევანდელობასა და ბავშვობას შორის. მაშინ არავინ ზრუნავდა ჩემს წიგნიერებაზე. თავად ვიკვლევდი გზას წიგნებისკენ და ვკითხულობდი ყველაფერს, რაც კი შემომხვდებოდა. როცა “ვერცხლის ციგურები“ მეორედ აღმოვაჩინე, მხოლოდ განცდები ამომიტივტივდნენ. ბუნდოვნად მახსოვდა სიუჟეტი, რომელიც მძაფრ შთაბეჭდილებებთან მაკავშირებდა. მიზეზი ხელახლა წაკითხვისას გავიაზრე. ჩემი ბავშვობის 90-იან წლებში ქალაქის მოყინულ ქუჩებში ციგურებით სრიალი როგორი შთამბეჭდავი იქნებოდა, წარმომიდგენია. კულტურული კონტექსტი, დრო და სივრცე იმდენად მნიშვნელოვანი არ იქნებოდა, რამდენადაც თვითონ ამბავი.
მასწავლებლის თვალით წაკითხვისას კი რამდენიმე მიზეზი გამოიკვეთა, რის გამოც „ვერცხლის ციგურები“ საკლასო ოთახში მთავარ პერსონაჟად ვაქციე: ჩემი ბავშვობა, ღირებულებები, რომელზეც წიგნია აგებული, ამერიკელი მწერალი ქალი და ერთი უბრალო ოჯახის ფონზე წარმოჩენილი ჰოლანდიის ისტორია.
უკიდურესი გაჭირვება ბრინკერების ოჯახისთვის ღირსების შემლახავი ვერ აღმოჩნდება. საკვირველ ნებისყოფასა და ერთგულებას ამჟღავნებს ოჯახის თითოეული წევრი. პატივისცემასა და ზრუნვაზე დამყარებული მშობლებისა და შვილების ურთიერთობა ქოხის ღარიბულ მორთულობას გავიწყებს. მოულოდნელი ტრაგედია ოჯახს საზოგადოებისგან რიყავს, თუმცა ურთიერთთანადგომა აძლიერებთ. კიდევ ერთი მთავარი ღირებულება, რითაც ბრინკერები გვაკვირვებენ შრომისმოყვარეობა და სილაღეა.
როლური თამაშისას მრავალრიცხოვანი და საინტერესო პერსონაჟებიდან 12 წლის გოგონა, გრეტელ ბრინკერი შევარჩიე. როგორც წინა სტატიაში უკვე აღვწერე, პერსონაჟი, რომლის როლსაც ვირგებთ, საკუთარი თავის შესახებ პირველ პირში ყვება. მიუხედავად იმისა, რომ მთავარი მოქმედი გმირი გრეტელის უფროსი ძმა ჰანსია, გრეტელის თვალით აღქმული მოვლენები უფრო საინტერესოა.
ბავშვების ინტერესის გასაღვივებლად ბრჭყვიალა მუყაოსგან ციგურები გამოვჭერი, თასმებად ძაფი შევაბი და ჩანთაში საგულდაგულოდ ჩავმალე. ასე თამაშ-თამაშით გამოვამზეურე საკლასო ოთახში და სათაურს – „ვერცხლის ციგურებს“ – დავუკავშირე.
გრეტელისთვის დასასმელი კითხვები კი ასეთი იყო:
- გაგვაცანით თქვენი თავი.
- გვიამბეთ თქვენი ოჯახის შესახებ.
- როდის განიცადეთ ყველაზე დიდი შიში?
- აღწერეთ თქვენი სამშობლო.
- რისი კეთება შეგიძლიათ?
- გული თუ გტკენიათ და რატომ?
- მოულოდნელი საჩუქარი თუ მიგიღიათ?
- მეგობრები თუ გყავთ?
- ვინ გეამაყებათ ყველაზე მეტად და რატომ?
- გაიხსენეთ ყველაზე დიდი წარმატება.
- გაგვაცანით ყველაზე საყვარელი ნივთი თქვენი სახლიდან.
- გვიამბეთ გაყინული არხის შესახებ.
გრეტელი, ანუ მე, კი ვუყვებოდი, რომ შემიძლია კერვა, ქსოვა, ციგურებით სრიალი, ოჩოფეხებზე სიარული, ყველაზე მეტად ჩემი ძმა მეამაყება, რადგან უშიშარი და ძლიერი ადამიანია, დიდი წარმატება მაშინ განვიცადე, როცა შეჯიბრებაში გავიმარჯვე და ვერცხლის ციგურები დავიმსახურე, საყვარელ ნივთად კი მუხის ხის სკივრი გავაცანი, რომელშიც დედაჩემი თავის ერთადერთ სადღესასწაულო ტანისამოსს ინახავდა, ზამთრის პირველი ყინვის დადგომისთანავე ქალაქის ყველა მდინარე და არხი იყინება, მერე კი თაკარა მზეც კი ვერ ალღობს მას და ვის არ ნახავთ არხზე მციგურებით მოსრიალეს: წირვის აღსავლენად მიმავალ მღვდელს, სკოლის მოსწავლეებს, ექიმს, ვაჭრებს…
„აღწერეთ თქვენი სამშობლო“ – ამ შეკითხვისთვის საგულდაგულოდ მოვემზადე. წიგნი ჰოლანდიისადმი მიძღვნილი ჰიმნია. დაწვრილებით გაეცნობით ქვეყნის ისტორიას. მწერლის აღფრთოვანება კი რეალური ფაქტებითაა გამყარებული, მაგალითად, იმის წარმოდგენისას, რომ ქვეყანა ზღვის დონიდან დაბლა მდებარეობს და კაშხლები იკავებს წყალს, ჰოლანდიელი ხალხის შომისმოყვარეობასა და თავდადებას აღმოაჩენთ. საუკუნეების განმავლობაში მრავალი წყალდიდობა გადაუტანია ქვეყანას, რომლის დროსაც ჩვილი ბავშვების ცხდერები და მოგლეჯილი საფლავები ერთად დატივტივებდნენ. ქარის წისქვილებითა და კაშხლებით უმკლავდებოდნენ ჭაობსა და წყალს, შედეგად კი ევროპის ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული ქვეყანა შექმნეს.
კითხვების ამოწურვის შემდეგ, ბავშვებს ვეუბნები, რომ ჩემ შესახებ მერი მ. დოჯიმ დაწერა საინტერესო წიგნი და შეუძლიათ წაიკითხონ და უკეთესად გამიცნონ. მერე ავტორის შესახებ სლაიდ-შოუს ვაჩვენებ.
ვინ არის მერი მ. დოჯი?
„ვერცხლის ციგურების“ ავტორის შესახებ ინფორმაციის მოძიებისას გამაკვირვა იმის აღმოჩენამ, რომ მერი ელიზაბეტ მეიპსი ეროვნებით ამერიკელია. წერა ქმრის გარდაცვალების შემდეგ დაიწყო. მთავარი მოტივი კი ვაჟიშვილის სწავლის საფასურის გამომუშავება იყო. „ჰანს ბრინკერი ანუ ვერცხლის ციგურები“ 1865 წელს გამოიცა და მაშინვე მიიქცია მკითხველის ყურადღება. წიგნი იტალიურ, რუსულ, გერმანულ, ფრანგულ ენებზე ითარგმნა. საფრანგეთის აკადემიამ მერი დოჯი ჰარიეტ ბიჩერ სტოუსთან ერთად 1500 ფრანკით დააჯილდოვა. მე კი არ მასვენებდა იმაზე ფიქრი, ასეთი სიყვარულით როგორ უნდა დაწერო სხვა ქვეყანაზე. ამერიკელმა მწერალმა ჰოლანდია მთელ მსოფლიოს შეაყვარა, რაც არაჩვეულებრივი მაგალითია იმისა, თუ როგორ უნდა გავიგოთ ვაჟა-ფშაველას წერილი „კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი“ – სხვისი უნიკალურობის აღიარებითა და პატივისცემით საკუთარი ქვეყნის ღირსების დაფასება. მერი დოჯი დაწვრილებით გვიყვება ჰოლანდიის ისტორიული მოვლენებისა და პიროვნებების, ღირსშესანიშნაობების, ტრადიციების შესახებ, მოზარდ ბიჭებთან ერთად ციგურებით ამსტერდამისკენ გვამოგზაურებს, მუზეუმებს გვათვალიერებინებს, საზოგადოების ყველა ფენას გვაცნობს და ყველაფერ ამას ბრინკერების ღარიბული ქოხისა და მისტერ ბრინკერის პირადი ტრაგედიის ფონზე წარმოაჩენს, რომელმაც საბედისწერო ტრავმა სწორედ ქარშხლიან ღამეს, კაშხალზე სამსახურეობრივი მოვალეობის პატიოსნად შესრულებისას მიიღო.
თუ რატომ წერს ასეთი სიყვარულითა და აღფრთოვანებით ამერიკელი მწერალი ჰოლანდიაზე, წიგნის ბოლო გვერდზე დატანებულმა შენიშვნამ გახადა ნათელი: „ორივე ამსტერდამის მკვიდრი გახლავთ, მაგრამ თუ ერთი მათგანი ძველ ქალაქს ვერ თმობს, მეორეს ნიუ-იორკისკენ მიუწევს გული. ვან მოუნენის ახლანდელი სახლი ნიუ-იორკ სიტიში, ცენტრალური პარკის მახლობლად მდებარეობს.“ – მერი დოჯი ორი პერსონაჟის შესახებ გვიყვება. შენიშვნა კი გვამცნობს, რომ – „ნიუ-იორკი დაარსებულ იქნა ჰოლანდიის კომპანიის მიერ 1625 წელს, ინგლისელთა მიერ მის დასაკუთრებამდე – 1664 წლამდე – იგი იწოდებოდა ახალ ამსტერდამად.“
ამგვარად, ამ ეპიზოდმა გამიმძაფრა იმაზე ფიქრი, რომ მერი დოჯი ჰოლანდიის შესახებ წერით საკუთარი წარმომავლობისადმი მადლიერებას გამოხატავდა. მწერალი თავადაც ნიუ-იორკში ცხოვრობდა და მისი სახლი ცენტრალ პარკს გადმოჰყურებდა.
საკლასო ოთახში რომ დავბრუნდეთ, პერსონაჟისა და ავტორის გაცნობის შემდეგ ჯგუფური სამუშაოს დრო დგება. მოსმენის პარალეურად მოსწავლეები სამუშაო რვეულებში ჩანაწერებს აკეთებდნენ და ძირითად ინფორმაციას ინიშნავდნენ. სწორედ მათი გამოყენებით ჰქმნიან ჰოლანდიის, მერი დოჯის, გრეტელ ბრინკერისა და სხვა დანარჩენი პერსონაჟების (ჰანსის, გრეტელის მშობლების, მეგობრების, ექიმის) პოსტერებს.
საშინაო დავალებად ასეთი რამ მოვიფიქრეთ – გრეტელ ბრინკერს პირადი წერილი მისწერეს. წერილის აგებისას ჰოლანდიელი გოგონასთვის საქართველო უნდა გაეცნოთ და XXI საუკუნის შესახებ უნდა მოეთხროთ.
როგორც უკვე აღვნიშნე, როლური თამაშის მთავარი მიზანი წიგნის გაცნობაა, თუმცა ერთ-ერთი მოტივი ინტერესის აღძვრის შედეგად წიგნის წაკითხვის სურვილია. სოფლისა და ქალაქის სკოლებს შორის პარალელების გავლებისას საინტერესო რამ გამოიკვეთა, თუკი, რაჭაში ამგვარი მეთოდით პერსონაჟის გაცნობის შემდეგ თითქმის ყველა კითხულობდა წიგნს, ქალაქის სკოლაში სურვილისა და ინტერესის მიუხედავად „ვერცხლის ციგურები“ ჯერ კიდევ მკითხველის მოლოდინშია. მიზეზად ისევ და ისევ გადატვირთული დღის რეჟიმი და უდროობა მგონია, გასათვალისწინებელია წიგნის სიძველეც, სხვა წიგნებისგან განსხვავებით რთულად საპოვნელია.
დასკვნითი აბზაცისთვის კი განსაკუთრებული ამბავი შემოვინახე იმის ხაზგასასმელად, რომ უშედეგოდ ჩვენი არცერთი ნაბიჯი ჩაივლის. კლასში დატრიალებული მოვლენები სახლებშიც მიჰყვებათ გოგო-ბიჭებს. ერთხელაც საკლასო ოთახში შესულს მახარეს, რომ ჩემთვის საჩუქარი იყო გამზადებული. საგულდაგულოდ შეფუთულმა სიურპრიზმა მასწავლებლის მაგიდა გადაფარა. შესაფუთი ქაღალდის ქვეშ მინიმალისტურ სტილში შესრულებული ნახატი შემრჩა ხელთ, ნახატზე კი – ყინულის მოედანი, ადამიანების სილუეტი, ფონად ქარის წისქვილი და მთელი კლასი ისევ ჰოლანდიის გაყინულ არხზე აღმოვჩნდით გრეტელ ბრინკერთან ერთად. ერთმა ბიჭუნამ დანანებით აღნიშნა, მე ტელევიზორი მეგონაო. ტელევიზორის მაგივრად სურათიდან ის გაყინული არხი შემოგვყურებდა, რომელზეც დეკემბრის ერთ დილას ღარიბულად ჩაცმული და-ძმა, ჰანსი და გრეტელი, ჩაცუცქულიყვნენ, ხის ნაკოდალებისგან ნატკენი ფეხი უფროსმა ძმამ ქუდის სარჩულის ჩაფენით რომ გაუყუჩა დას და ბედნიერებით აღვსილებმა სრიალი რომ დაიწყეს. სურათი ჩემი მოსწავლის დედას „ვერცხლის ციგურების“ გამო შეუძენია და ამ გაკვეთილის შემდეგ ერთხმად გადაუწყვეტიათ, რომ ჩემთვის ეჩუქებინათ.
საკლასო ოთახში, ბავშვების თვალწინ, წიგნის დაწერის, გამოცემის, შემდეგ ქართულად თარგმნის დრომ, ჩემმა ბავშვობამ, და დრომ, რომელშიც ვიმყოფებით – ერთმანეთი გადაკვეთეს, „ვერცხლის ციგურებმა“ თავისი ამბები მოიყოლეს და ახალი თავგადასავლები წამოიწყეს. სწორედ ეს არის ჭეშმარიტი ლიტერატურის ძალა და ხიბლი.
