გაკვეთილი-საუბარი როგორც კომუნიკაციური კომპეტენციის ფორმირების საშუალება

ცოდნის გადაცემასა და ძირითადი სასწავლო დისციპლინების სწავლებასთან ერთად ეროვნული სასწავლო გეგმა განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს პრიორიტეტული გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებას. ისინი სასწავლო მიზნების მიღწევაშიც ეხმარება მოსწავლეს და სპეციფიკური კომპეტენციების განვითარებასაც უწყობს ხელს, ამ გზით კი იქმნება პიროვნების განვითარებაზე ორიენტირებული საგანმანათლებლო სივრცე, რომელიც უზრუნველყოფს ახალგაზრდის ცოდნით შეიარაღებას, თვითრეალიზებასა და სათანადო ადგილის დამკვიდრებას თანამედროვე სამყაროში.

პრიორიტეტული გამჭოლი კომპეტენციების განვითარებას განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა ისტორიის სწავლების დროსაც. ამ მიმართულებით მნიშვნელოვანია კომუნიკაციური კომპეტენციის განვითარება, რადგან ის პიროვნული პოტენციალის განახლება-განვითარების, გადაწყვეტილებების მიღების, პასუხისმგებლობის გრძნობის გაღვივების, უწყვეტი განათლების პროცესში ჩართულობის მნიშვნელოვანი პირობაა.

კომუნიკაციური კომპეტენცია ძირითადად საუბრის, დიალოგის გზით ყალიბდება, ამიტომ საუბრისა და დიალოგის ორგანიზაცია ისტორიის გაკვეთილის აუცილებელი ატრიბუტია. აქ გაკვეთილი-საუბარი განიხილება არა უბრალოდ როგორც პედაგოგიური მეთოდი და ფორმა, არამედ როგორც ურთიერთობის უნივერსალური საშუალება, შემოქმედებითი ურთიერთობის ფორმა მასწავლებელსა და სხვადასხვა შესაძლებლობის მოსწავლეებს შორის. ამ დროს მნიშვნელობა არ აქვს ისტორიული ცოდნის რაოდენობას, მთავარი საკუთარი შეხედულებების ჩამოყალიბება, პოზიციის არგუმენტირება, ჯგუფელების პასუხების შეფასება და თვითშეფასებაა. გაკვეთილი-საუბრის დროს, კომუნიკაციური კომპეტენციის ფორმირებასთან ერთად, აქტიურდება მოსწავლეთა შემეცნებითი, ანალიტიკური და განმაზოგადებელი უნარებიც, ხდება მასალის უკეთესად გააზრება და ისტორიული ცოდნის გაღრმავება-გაფართოება.

გაკვეთილი-საუბარი ძირითადად მოიცავს სამ კომპონენტს: ა) პრობლემის დასმას; ბ) პრობლემის გადაჭრას, ახსნას, განხილვას და გ) პრობლემიდან სწორი გამოსავლის პოვნას, რაც თვითრეალიზაციის საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს (თუმცა ევრისტიული საუბრით მიზნის მიღწევა – შემეცნების გზით პრობლემის არსის დანახვა – მთლიანად მასწავლებლის ოსტატობაზეა დამოკიდებული).

გაკვეთილი-საუბარი, როგორც წესი, გაკვეთილის დაწყებისთანავე იწყება. ამ დროს შესავალი-საუბარი ერთგვარი კითხვა-პასუხია, რომლის მიზანია, მოსწავლეებს განამტკიცებინოს მასალა არსებული ცოდნის მობილიზების, სისტემატიზაციისა და განზოგადების გზით. საუბარი საშუალებას გვაძლევს, დაისვას დიაგნოსტიკური კითხვებიც, რომელთა მეშვეობითაც მეტ–ნაკლებად ზუსტად დავადგენთ მოსწავლეთა ცოდნის დონეს და ახალი მასალის მიღებისთვის მზაობას.

გაკვეთილი-საუბარი დიდ ინტერესს იწვევს რთული თემების შესწავლის დროსაც, რადგან მოსწავლეთა მოტივაცია ამ დროს გაცილებით მაღალია:

* ახალი მასალის ახსნისას მოსწავლეები და მასწავლებელი თანამშრომლობენ, მოსწავლეები მასწავლებლის დახმარებით ეძებენ ასოციაციებს დასახელებულ თემაზე, სვამენ მათთვის სანტერესო კითხვებს, გამოაქვთ დასკვნები, მათი არც ერთი რეპლიკა არ რჩება უპასუხოდ. ამდენად, ასეთი საუბარი ამტკიცებს პედაგოგიური ურთიერთობის ფორმებს, ავლენს ყველა ორგანიზაციული საკითხის დადებით თუ ნაკლოვან მხარეებს;

* სასურველია, დიალოგი/საუბარი ძალადაუტანებლად წარიმართოს იმ კითხვების საფუძველზე, რომლებიც მოსწავლეს აინტერესებს.

ისტორიის გაკვეთილზე სასწავლო საუბარი-დიალოგის ძირითადი ფორმებია:

• მასწავლებელი – მოსწავლე;
• მოსწავლე – მოსწავლე;

სასკოლო პრაქტიკაში გაკვეთილი-საუბრის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა მასწავლებელი-მოსწავლე, რომლის დროსაც აქტიურდება ცოდნაც და ადვილდება ცოდნის გადმოცემა და შემოწმებაც.

რით განსხვავდება გაკვეთილი-საუბარი ტრადიციული გაკვეთილისგან?

ტრადიციული გაკვეთილისა და გაკვეთილი-საუბრის ალგორითმი:

გაკვეთილი-საუბრის პრაქტიკული მაგალითი:

თემა: ძველი ეგვიპტე

კლასი: VII

განსავითარებელი უნარები: კომუნიკაციური, თანამშრომლობითი, ინფორმაციის ტრანსფორმაციის, ლოგიკური აზროვნების

გაკვეთილის მიზანი:

• გააცნოს მოსწავლეებს ძველი ეგვიპტის გეოგრაფიული მდებარეობა, კლიმატური პირობები;
• განუვითაროს რუკასთან, ისტორულ წყაროებთან, ისტორიულ ტექსტთან, სახელმძღვანელოსთან მუშაობის უნარები;
• ხელი შეუწყოს კომუნიკაციური უნარ-ჩვევების ფორმირებას;
• მოსწავლეებმა თავად დაუსვან კითხვები ტექსტს;
• ლოგიკურად და სწორად გადმოსცენ ინფორმაცია, განუვითარდეთ განზოგადების უნარები;
• განუვითარდეთ მეტყველების კულტურა.

ძირთადი რესურსები: ისტორიის სახელმძღვანელო და სასწავლო რუკა „ძველი შუამდინარეთი“ (ან მსოფლიოს ფიზიკური რუკა)

გაკვეთილის ტიპი: ახალი მასალის ახსნის გაკვეთილი

გაკვეთილის ფორმა: გაკვეთილი-საუბარი

გაკვეთილის გეგმა: ა) ორგანიზაციული ნაწილი; ბ) თემის აქტუალიზაცია; გ) მიზნის ერთობლივად განსაზღვრა; დ) ახალი მასალის შესწავლა; ე) ცოდნის განმტკიცება; ვ) რეფლექსია

გაკვეთილის ძირითადი დეტალები:

N1 – მასწავლებლის საქმიანობა: თემის აქტუალიზაცია: რა თემაზე ვსაუბრობთ დღეს? რა იცით ეგვიტპის შესახებ? მოსწავლეთა საქმიანობა/პასუხები: იქ პაპირუსებია; ფარაონებია; პირამიდებია; მუმიებია, – და ა.შ.

N2 – მასწავლებლის საქმიანობა: მიზნის ერთობლივად დასახვა: რისი გაგება გინდათ ეგვიპტის შესახებ? რას შეისწავლიდით მის შესახებ? მოსწავლეთა საქმიანობა: სად მდებარეობდა ძელი ეგვიპტე? პაპირუსი რისგან კეთდებოდა? ფარაონები ვინ იყვნენ? რა საქმიანობას ეწეოდნენ ეგვიპტელები? როგორი ბუნება იყო? – და ა.შ.

N3 – მასწავლებლის საქმიანობა: ახალი მასალის შესწავლაზე გადასვლა: საიდან იციან მეცნიერებმა წარსულის ამბები? როგორ შეისწავლიან მათ? მოსწავლეთა საქმიანობა: ისტორიული წყაროების გაცნობა.

N4 – მასწავლებლის საქმიანობა: ისტორიული წყაროების შესწავლის ორგანიზება; მოსწავლეთა საქმიანობა: წყაროებზე მუშაობა წყვილებში. მოსწავლეები ერთმანეთს ეკითხებიან წყაროს ტექსტის შესახებ.

N5 – მასწავლებლის საქმიანობა: ეგვიპტის ადგილმდებარეობის გაცნობა, კლასთან საუბარი; მოსწავლეთა საქმიანობა: რუკასთან მუშაობა. ნილოსი და მის ნაპირზე არსებული ქალაქების გაცნობა.

N6 – მასწავლებლის საქმიანობა: ეგვიპტის შესახებ ისტორიულ წყაროებზე მუშაობა ეგვიპტის კლიმატისა და ბუნებრივი პირობების შესახებ. წყროს ტექსტის მიხედვით კითხვების მომზადება; მოსწავლეთა საქმიანობა: წყაროზე მუშაობა: ა) ტექსტის გაცნობა; ბ) ყოველ ნაწყვეტში ძირითადი სიტყვის პოვნა; გ) ტექსტისთვის კითხვის დასმა; დ) ძირითადი დასკვნების ამოწერა რვეულებში.

N7 – მასწავლებლის საქმიანობა: დოკუმენტის შესახებ საუბრის ორგანიზება; მოსწავლეთა საქმიანობა: მოსწავლეები სწავლობენ კითხვების დასმას და მათზე პასუხის მოძიებას: ეგვიპტის ბუნება არსებით გავლენას ახდენდა ეგვიპტელების ცხოვრებაზე.

N8 – მასწავლებლის საქმიანობა: რატომ ჩამოყალიბდა ეგვიპტე ერთიან სახელმწიფოდ? (იმისთვის, რომ ამ კითხვას უპასუხონ, მოსწავლეები უსმენენ მასწავლებელს, რომელიც საუბრობს ეგვიპტის გაერთიანების პირობებზე); მოსწავლეთა საქმიანობა: შედეგები: ა) სამეურნეო ცხოვრების მოთხოვნილებებმა ეგვიპტე გააერთიანა; ბ) უფრო სუსტი დაემორჩილა ძლიერ სახელმწიფოს; გ) ეგვიპტის მმართველობა; დ) საბოლოოდ ძვ.წ. III ათასწლეულში ეგვიპტის ერთიან სახელმწიფოდ ფორმირება დასრულდა.

N9 – მასწავლებლის საქმიანობა: განმტკიცება: რატომ უწოდა ძველმა ბერძენმა ისტორიკოსმა ჰეროდოტემ ეგვიპტეს „ნილოსის ნობათი“? (სად მდებარეობდა ეგვიპტე? რომელი მდინარე ჩამოედინებოდა ეგვიპტეში? საიდან მოედინება ნილოსი? რა ხდებოდა წყალდიდობისას? და ა.შ.); მოსწავლეთა საქმიანობა: მდინარე ნილოსი ანოყიერებდა დაბლობს, რაც მიწათმოქმედებას და მოსავლიანობის ზრდას უწყობდა ხელს, სამეურნეო ძლიერება კი სახელმწიფოს ძლიერების საწინდარი იყო.

N10 – მასწავლებლის საქმიანობა: რეფლექსია: იმუშავეთ წყვილებში და გაუზიარეთ ერთმანეთს შთაბეჭდილებები. რამე ხომ არ დარჩა გაუგებარი? რამ დაგაინტერესათ ყველაზე მეტად? მოსწავლეთა საქმიანობა: შთაბეჭდილებების გაზიარება.

კომუნიკაციური კომპეტენციის განვითარებაზე ორიენტირებული გაკვეთილი-საუბარი საუკეთესო საშუალებაა მოსწავლეთა მიერ ისტორიულ ცნებათა გაგების გამოსავლენად და მათი აზროვნების გასააქტიურებლად, არსებული ცოდნის მობილიზაციისთვის და ახალი მასალის გასაანალიზებლად. ის სოციალურად ზრდის მოსწავლეს, კარგ მსმენელად და აქტიურ პიროვნებად აყალიბებს, უვითარებს ცხოვრებისეული გამოწვევების დაძლევის უნარს და პიროვნული სრულყოფის გზაზე წარმატებული ნაბიჯების გადადგმაში ეხმარება, ამიტომ ამ ტიპის გაკვეთილები ეფექტიანი და სასარგებლოა.