თუ ხართ მასწავლებელი, რომელიც მშვენივრად საუბრობს ინგლისურად, შეგიძლიათ თქვენი ცხოვრება 360 გრადუსით შეატრიალოთ და პედაგოგიური მოღვაწეობა აზიაში გააგრძელოთ. დიახ, აზიაში, სადაც ზაფხულის არდადეგებს ტაილანდის რომელიმე კუნძულზე ან ტიბეტის მონასტერში მედიტაციებში გაატარებთ. ასე მოიქცა ეკატერინე ბერტი. მან თავისი ცხოვრება უეცრად შეცვალა და 11 წლის განმავლობაში ლაოსში მასწავლებლად იმუშავა.
ეკატერინე ბერტი: „როდესაც ლაოსში წასვლის შესაძლებლობა მომეცა, ძალიან გამიხარდა. ჩემს მომავალ მეუღლეს იქ სამუშაო შესთავაზეს. ჩვენ ენერგიული ახალგაზრდები ვიყავით. გვინდოდა სამყარო გვენახა, გვეგრძნო მისი ეგზოტიკა და ახალი თავგადასავლები.
თავდაპირველად ლაოსში ორი წლით დარჩენას ვგეგმავდით, თუმცა იქ 11 წელი ვიცხოვრეთ. ამ ხნის განმავლობაში რამდენიმე სასწავლო დაწესებულებაში ვიმუშავე: მონტესორის საერთაშორისო საბავშვო ბაღში, ენების სკოლაში და ინგლისური ენის მასწავლებლად ერთ-ერთ უნივერსიტეტში. სამსახურს იოლად ვპოულობდი. ვაგზავნიდი რეზიუმეს. როგორც წესი, მეორე დღესვე მირეკავდნენ და გასაუბრებაზე მიბარებდნენ. ინგლისურენოვანი მასწავლებლები ადგილობრივ ბაზარზე ყველას სჭირდებოდა.
ალბათ ძალიან საინტერესო პედაგოგიური გამოცდილება ლაოსის დედაქალაქში ვიენტიანის საერთაშორისო სკოლაში მივიღე. 7 წლის განმავლობაში იქ პირველ, მეორე და მესამე კლასს ვხელმძღვანელობდი. მასწავლებელთა 80% ადგილობრივები იყვნენ, დანარჩენი ჩემნაირი, მოწვეული პედაგოგები სხვადასხვა ქვეყნიდან.
სკოლაში ორენოვანი სწავლება იყო: დილის რვა საათიდან ორის ნახევრამდე – ინგლისურ ენაზე, ორის ნახევრიდან ოთხ საათამდე კი – ლაოსურ ენაზე. სკოლის დამთავრების შემდეგ მოსწავლეები ატესტატს იღებდნენ და შეეძლოთ A-levels გამოცდების ჩაბარება, რომელიც გზას უხსნიდა მათ სხვა უნივერსიტეტებში სწავლის გასაგრძელებლად.
რთული დასაწყისი
გასაუბრება წარმატებითაა გავლილი, ღია გაკვეთილიც ნაჩვენები, შტატიან მასწავლებლად მეორე კლასში ვარ დანიშნული. მერე იწყება ყველაზე საინტერესო ამბები. როდესაც მოსწავლეთა სია მომცეს, დავხედე და შეუძლოდ გავხდი. ოცი ლაოსელი, რამდენიმე კორეელი და სამი ინგლისელი ბავშვი ჩამაბარეს. ასეთი გამოწვევისთვის მზად ნამდვილად არ ვიყავი.
ენების სკოლაში გამოცდილება მიღებული მქონდა ინგლისში, ამერიკასა და ირლანდიაში, მაგრამ არასოდეს მემუშავა საჯარო სკოლაში და მით უფრო ინგლისური ენა არ მესწავლებინა ინგლისელებისთვის. ამას მეორე დარტყმაც მოჰყვა – მითხრეს, რომ სახელმძღვანელოები არ ჰქონდათ და არც მომცემდნენ. მე თავად უნდა მომეფიქრებინა, როგორ ვასწავლიდი ბავშვებს და საჭიროების შემთხვევაში ამობეჭდილი მასალის სახით რამეს მივაწოდებდი. ხელში 600-ფურცლიანი სასწავლო გეგმა მომაჩეჩეს, რომელზე დაყრდნობითაც გაკვეთილები უნდა დამეგეგმა. მირჩიეს ბიბლიოთეკაში შემევლო. მერე აღმოჩნდა, რომ ნიშნების სისტემა აქ არ არსებობდა.
ახლა ასეთი წვრილმანებით ჩემი დაშოკვა შეუძლებელია, მაგრამ იმ დროს ბევრი ვინერვიულე. ვერ ვხვდებოდი, როგორ მესწავლებინა სახელმძღვანელოების გარეშე ასეთი შერეული კლასისთვის ინგლისური ენა? აშკარად დახმარებას ვსაჭიროებდი.
სასწავლო ნაწილის ხელმძღვანელი
სკოლის სასწავლო ნაწილი შესანიშნავი ქალბატონი იყო – მშვიდი, კეთილი, გონიერი. თუმცა ერთი თავისებურება ჰქონდა: არასოდეს პასუხობდა პირდაპირ დასმულ შეკითხვებს. არსებობს ასეთი ხუმრობა დალაი-ლამას ინტონაციის მქონე ავტონავიგატორზე: „შეუხვიეთ იქ, სადაც გინდათ. მოგზაურობის მიზანს მნიშვნელობა არ აქვს. მოგზაურობა – ეს თავადაა თქვენი მიზანი“. ჩემი სასწავლო ნაწილის გამგეც ამ აზრზე იყო.
თავიდან ამას ვერ მივხვდი. რამდენიმე თვის განმავლობაში დავინახავდი თუ არა ეზოში, მისკენ თავქუდმოგლეჯით გავრბოდი და ვთხოვდი: „უკაცრავად, შეგიძლიათ ერთი წუთი დამითმოთ?“ და რომელიმე კონკრეტულ კითხვას ვაძლევდი, მაგალითად: „როგორ უნდა შევაფასო ჩემი მოსწავლეების წერითი ნამუშევრები?“. პასუხად ეს შესანიშნავი ქალბატონი მხოლოდ დამაინტრიგებლად მიღიმოდა და ზოგად-ფილოსოფიურ პასუხს მცემდა: „ბავშვები არიან ცარიელი, კრისტალური კოლბები. დააკვირდით მათ და აავსეთ“.
რასაკვირველია, მე ამაში ვეთანხმებოდი. ვცდილობდი ბავშვების ავსებას, მაგრამ სკოლა მავალდებულებდა წელიწადში ორჯერ წერითი გამოცდის ჩატარებას და შეფასებას. როგორ უნდა შემეფასებინა? ხომ არ ვეტყოდი, რომ კოლბების ავსება მოვახერხე?..
თავისუფალი მასწავლებელი
ამ სიტუაციას მეორე, სასიამოვნო მხარეც ჰქონდა. არავინ მეუბნებოდა, როგორ და რა ხერხებით უნდა მესწავლებინა. რა თქმა უნდა, სასწავლო გეგმას უნდა მივყოლოდი და ანგარიშებიც ჩამებარებინა, მაგრამ რა უნდა მეკეთებინა კლასში, ამას მხოლოდ თავად ვწყვეტდი. მქონდა ასპროცენტიანი თავისუფლება. მენდობოდნენ. ეს დიდი პასუხისმგებლობა იყო და ეს იყო ძალიან კარგი.
შევუდექი სამუშაოს. გამოვიწერე ყველა ინგლისურენოვანი საგანმანათლებლო საიტი და დღეში ხუთ-ექვს საათს ამ საიტებზე ვატარებდი. ჩემი საკლასო ოთახი საახალწლო ნაძვის ხესავით აჭრელდა ფერადი პლაკატებით და სტიკერებით. მათ ღამ-ღამობით ვამზადებდი, როდესაც დაღლილ გონებას ახალი ინფორმაციის მიღების უნარი აღარ შესწევდა.
ძალიან გამიმართლა კოლეგებთან დაკავშირებით. განსაკუთრებით დავუმეგობრდი ორ ახალგაზრდა პედაგოგს ინგლისიდან და ამერიკიდან. ყველა თავისუფალ გაკვეთილს მათ კლასებში ვატარებდი. ვაკვირდებოდი, როგორ მუშაობდნენ. გაოცებული ვიყავი იმით, თუ რამდენად შემოქმედებითად უდგებოდნენ თავიანთ საქმეს და პატივს სცემდნენ მცირეწლოვან მოსწავლეებს.
ჩემი მეგობარი მასწავლებლების მუშაობის მეთოდებმა ჩემზე დიდი გავლენა მოახდინეს. თუკი პირველ სასწავლო წელს ჩემი მოსწავლეები მერხებთან ისხდნენ, მე კი დაფასთან ვიდექი და იქედან ვღაღადებდი, მეორე სასწავლო წელს ხალიჩაზე გადავინაცვლეთ. ამ ხალიჩაზე ბავშვები სხდებოდნენ, ზოგჯერ წამოწვებოდნენ კიდეც. მერხებთან მხოლოდ წერითი სამუშაოების დროს გადავინაცვლებდით ხოლმე. გაკვეთილების მსვლელობისას ზოგჯერ მუსიკას ვრთავდი.
სამ საგანს ვასწავლიდი: ინგლისურს, მათემატიკას, ბუნებისმეტყველებას. მე თვითონ დავყავი ინგლისურის გაკვეთილები ფონეტიკად, გრამატიკად, კითხვად და წერად. ასევე, ბავშვებს უტარდებოდათ ფიზკულტურის, მუსიკისა და ხატვის გაკვეთილები სხვა პედაგოგებთან ერთად.
მშობლები და ნოსტალგია
თუკი უცხოელი ბავშვების მშობლები ყოველთვის ინტერესებოდნენ ბავშვების პროგრესით, ლაოსელი მშობლები მათ თითქმის არ მოიკითხავდნენ. ისინი მშობელთა კრებებსაც კი არ ესწრებოდნენ. ლაოსელი მამა, რომელსაც სადმე გადავეყრებოდი, ასე იქცეოდა: ჯერ თავაზიანობის გამო ინგლისურად მოიკითხავდა შვილს, მერე კი რუსულ ენაზე გადადიოდა. საქმე ისაა, რომ ლაოსელი ზრდასრულების უმეტესობას სკოლა საბჭოთა კავშირის დროს აქვს დამთავრებული. ლაოსელები ხშირად იხსენებენ იმ პერიოდს, როგორ აღნიშნავდნენ ახალ წელს, ცხოვრობდნენ რუსეთის საერთო საცხოვრებლებში, როგორ ურთულდებოდათ იქაური სიცივის ატანა და როგორი ეგზოტიკური გემო ჰქონდა მანდარინს.
ლაოსელი მშობლები აშკარად განიცდიან ნოსტალგიას. არ ვიცი, ალბათ ეს ნოსტალგიაც უფრო არა საბჭოთა დროს, არამედ მათ ახალგაზრდობას უკავშირდება. ვცდილობდი მათ მეხსიერებაში შემორჩენილი საბჭოთა სივრცის სიყვარული სხვა შეგრძნებებით გამებათილებინა, მაგრამ არ გამომდიოდა. როგორც კი ბავშვებზე ვიწყებდი ლაპარაკს, ჩუმდებოდნენ და მათი ანთებული მზერა ქრებოდა.
ის, რომ ლაოსელი მშობლები ნაკლებად იყვნენ შვილების სასკოლო ცხოვრებით დაინტერესებული, არ მედარდებოდა. პირიქით, მიხაროდა, რომ მენდობოდნენ, როგორც პედაგოგს, რომელიც მათი ჩარევის გარეშე ართმევდა თავს შვილებთან ურთიერთობას.
ამ მხრივ ვიენტიანის ინგლისურ სკოლაში, სადაც ასევე მომიწია მუშაობა, მშობლები მთელი ძალ-ღონით ერეოდნენ სასწავლო პროცესში და განუწყვეტლივ რჩევებს იძლეოდნენ, რაც ძალიან გამაღიზიანებელი იყო. აქ ცხოვრობდა ბევრი უცხოელი, რომელიც მუშაობდა გაერო-ში, მსოფლიო ბანკში და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციაში. მამაკაცი მშობლები გვიანობამდე ისხდნენ ოფისებში ან მივლინებებში დადიოდნენ, ქალები კი სამსახურს ვერ პოულობდნენ და დიასახლისობდნენ.
გრძელი სახელის მქონე მოსწავლეები
ჩემს კლასში ყოველთვის სწავლობდნენ სხვადასხვა ქვეყნის მოქალაქე ბავშვები. წლების განმავლობაში ვასწავლიდი ლაოსელ გოგონებს და ბიჭებს, ტაილანდელებს, ვიეტნამელებს, ინდონეზიელებს, მალაზიელებს, კამბოჯელებს, შრი-ლანკელებს, ინდოელებს, ჩინელებს, იაპონელებს, ავსტარლიელებს, კანადელებსა და ამერიკელებს.
ლაოსური ტრადიციის მიხედვით, კლასში შესვლამდე ყველა ბავშვი ფეხსაცმელს იხდიდა. მასწავლებელს კი უფლება ჰქონდა, არ გაეხადა. გამარჯობას და ნახვამდის, ბოდიშსა და ა.შ. მოსწავლეები ტრადიციული ბუდისტური მისალმებით – „ვაით“ – გამოხატავდნენ.
ბევრ ლაოსელს სახალისო სახელები ერქვა. ნამდვილი სახელები ძალიან გრძელი აქვთ. მაგალითად, პეტანუტპონ სირიპალაპანგსი ან კსაიკანტანი დუანგპრაჩანი. ამიტომ ერთმანეთს შემოკლებულ სახელებს ეძახიან. ყველაზე შემოკლებული სახელი ნოეა, ნაი, ტუი, მონალიზა, ბიგბოსი და სხვ. პირველ კლასში რამდენიმე ბეკჰემი მყავდა, ზოგიერთ ბავშვს კი აიფონი ერქვა.
ტონგი – ბიჭი ენციკლოპედია
სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში ამბობენ: „ვიეტნამელები ბრინჯს თესავენ, ლაოსელები კი უყურებენ, როგორ იზრდება“. არის ამაში სიმართლის მარცვალი. შრომისმოყვარეობის ხარჯზე ყველა ჩემი ვიეტნამელი მოსწავლე უფრო მეტ წარმატებას აღწევდა, ვიდრე მათი ლაოსელი თანაკლასელები.
სკოლაში მუშაობის პერიოდში ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება ჩემზე ერთმა ვიეტნამელმა ბიჭუნამ – ტონგმა დატოვა. მან არცერთი სიტყვა არ იცოდა ინგლისურად. პირველ ხანებში მერხთან გაყურსული იჯდა და მორცხვად იღიმოდა, მაგრამ ძალიან ყურადღებით მისმენდა. ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს ჩემს ყველა სიტყვას ხარბად ყლაპავდა.
რამდენიმე თვეში ტონგი უკვე ახერხებდა იმ თანაკლასელებთან საუბარს, ვინც ინგლისურ ენას სამი წლის ასაკიდან სწავლობდა. კიდევ რამდენიმე თვეში მან სიტყვების დიდი მარაგი დააგროვა. მალე მის სასაუბრო ენაში გაჩნდა სამეცნიერო ტერმინებიც. საიდან იცი-მეთქი, ვკითხე. ამ კითხვაზე მოკრძალებით მიპასუხა, ენციკლოპედიიდან ვიზეპირებო.
არასოდეს დამავიწყდება ტონგის პირველი წერილობითი ნამუშევარი. როგორც წესი, ორშაბათობით ვთხოვდი მოსწავლეებს დაეხატათ, როგორ გაატარეს უქმეები და რამდენი სიტყვით განმარტებაც მიეწერათ. ტონგის ნამუშევარს ერქვა – „კვირას დედამ ფეხსაცმლის წმენდა მასწავლა“. ბავშვი, რომელმაც ნახევარი წლის წინ ინგლისური ენა საერთოდ არ იცოდა, ორ ფურცელზე მეთოდურად აღწერდა ყველა ეტაპს, რომელიც ფეხსაცმლის საწმენდად იყო საჭირო. აქვე ამატებდა, რომ ეს ფეხსაცმელი დედამ იმდენჯერ გააწმენდინა, ვიდრე არ დარწმუნდა, რომ შვილმა გაკვეთილი ისწავლა.
ამის მერე ტონგის, მისი ოჯახისა და, საზოგადოდ, ვიეტნამელების მიმართ დიდი პატივისცემა გამიჩნდა. მე ბევრ ქვეყანაში მიმუშავია პედაგოგად, მაგრამ ლაოსი ყოველთვის განსაკუთრებულ ადგილს იკავებდა ჩემს გულში. მე მოსწავლეებს ინგლისურს და მათემატიკას ვასწავლიდი, მათ კი მასწავლეს, რომ ცხოვრებაში ყველაზე მთავარია მარტივად შეხედო ყველაფერს. „ბო პენიანგი“ – „არაფერია საშიში“, ეს ის ფრაზაა, რომელსაც ლაოსელები ხშირად ამბობენ, ღიმილით და სასიამოვნო განწყობით.
