მასწავლებელის საქმიანობა გაკვეთილზე მხოლოდ ცოდნის გადაცემითა და კონტროლით არ შემოიფარგლება – მას სხვა აქტივობების მოშველიებაც უხდება წარმატებული სასწავლო გარემოს შესაქმნელად. მისი ერთ–ერთი ამოცანაა დროის ეფექტური გამოყენებაც. როგორც ცნობილია, ტრადიციული საგაკვეთილო საქმიანობის პირობებშიც კი თითოეულ მოსწავლესთან ინდივიდუალური მუშაობისთვის მასწავლებელს საშუალოდ მხოლოდ 2 წუთი რჩება. ეს დრო მეტისმეტად ცოტაა მოსწავლის კონკრეტული, ინდივიდუალური საჭიროებების ხელშეწყობისა და განვითარებისთვის. ვითარება განსაკუთრებით რთულდება, როცა კლასში ყველამ იცის პასუხი, მაგრამ მეტწილად პასუხობენ „აქტიურები“. ასეთ პირობებში მოსწავლეთა გარკვეული ნაწილი თანდათან პასიური ხდება და სწავლის მოტივაცია ეკარგება. გასათვალისწინებელია მოსწავლეთა მოსწრების სხვადასხვა დონეც: ზოგი სუსტია, ზოგი – საშუალო, ზოგი – საკმაოდ წარმატებული, – და საბოლოოდ კლასში არასასურველი ურთიერთობები ყალიბდება.
სრულიად განსხვავებული ვითარებაა ჯგუფური მუშაობის დროს, რომელიც თითოეულ მოსწავლეს აძლევს შანსს, გამოავლინოს თავისი შესაძლებლობები, ცოდნა და უნარები. ჯგუფური მუშაობისას მოსწავლეები უკეთესად გაიაზრებენ სასწავლო მასალას, ინაწილებენ როლებს, გეგმავენ მოქმედებას, უმაღლდებათ მოტივაცია, გრძნობენ თანაკლასელების მხარდაჭერას და უფრო გამბედავები ხდებიან. უამისოდ ზოგიერთ მოსწავლეს (მაგალითად, შედარებით სუსტებს) საერთოდ უჭირს საგაკვეთილო საქმიანობაში ჩართვა. პედაგოგიური პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ შედარებით დაბალი შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეების მიმართ „ძლიერები“ ერთგვარ პასუხისმგებლობას გრძნობენ და ეხმარებიან ძლიერი მხარის წარმოჩენაში
რაც მთავარია, მუშაობის დროს ჯგუფი რამდენიმე დავალებას იღებს, რომელთა შესრულებაშიც ჯგუფის თითოეული წევრი მონაწილეობს და მთლიანობაში კლასის ყველა მოსწავლე განვითარების თანაბარ პირობებში ხვდება.
ასეთი შემოქმედებითი და ინტელექტუალური აქტივობების შედეგად მოსწავლეებს უმაღლდებათ მოტივაცია, ეუფლებათ წარმატების განცდა და საკუთარი თავით და, საზოგადოდ, სასწავლო პროცესით კმაყოფილების შეგრძნება (სასურველია, ჯგუფური სამუშაოს ხანგრძლივობამ არ გადააჭარბოს 10-15 წუთს – ამის შემდეგ ბავშვები უკვე იღლებიან).
ჯგუფურ სამუშაოს იყენებენ დავალებებისა და სავარჯიშოების შესასრულებლად, ცოდნის განსამტკიცებლად და გასამეორებლად, ახალი მასალის შესასწავლად და სხვ.
რა დამახასიათებელი ნიშნები აქვს მოსწავლეთა ჯგუფურ მუშაობას ისტორიის გაკვეთილზე? აქაც რამდენიმე ეტაპი გამოიყოფა:
* ორგანიზაციული მხარე – პრობლემური ამოცანის წამოჭრა (პრობლემური სიტუაციის შექმნა), მოსწავლეებისთვის დავალების მიცემა, ჯგუფში მუშაობის დაგეგმვა, მოვალეობათა განაწილება, ჯგუფის წევრების მიერ დავალების შესრულება, შედეგების განხილვა, საერთო შედეგების შეჯამება და წარდგენა;
* მასწავლებლის საქმიანობა: ყოფს მოსწავლეებს ჯგუფებად, აცნობს მუშაობის წესებს და შეფასების კრიტერიუმებს, მოსწავლეებს უბიძგებს მუშაობისკენ, კოორდინირებას უწევს ჯგუფში მოვალეობათა განაწილებას, წამოჭრილი მოსაზრებების, ჰიპოთეზების, ვერსიების განხილვას, ეხმარება დასკვნების გამოტანაში, სთავაზობს დავალების შესასრულებლად საჭირო მასალას. ის მხოლოდ საქმიანობის წამმართველია, ხელმძღვანელი, მუშაობაში ჩაერთვება მაშინ, როცა ეს მართლა აუცილებელია, უკანასკნელ ეტაპზე კი შეაჯამებს შედეგებს, გააანალიზებს დავალების შესრულების დონეს და მოახდენს რეფლექსიას.
* მოსწავლეების საქმიანობა: განაწილდებიან ჯგუფებად, ემზადებიან საგაკვეთილო საქმიანობისთვის, ჯგუფის შიგნით ინაწილებენ როლებს, ირჩევენ ლიდერს, წამოაყენებენ ჰიპოთეზას, აყალიბებენ სასწავლო ამოცანის ამოხსნის ვერსიებს, კრიტიკულად აფასებენ შეთავაზებულ ვარიანტებს, აანალიზებენ ახალ ინფორმაციას, იცავენ პოზიციებს, ასრულებენ დავალებას, იძენენ თანამშრომლობითი მუშაობისა და არგუმენტირების გამოცდილებას, განიხილავენ შედეგებს, საჭიროებისამებრ ეკითხებიან მასწავლებელს და ახორციელებენ საკუთარი საქმიანობის თვითკონტროლს.
* კომუნიკაციური უნარების განვითარების მიმართულებით: მოსწავლეებს უყალიბდებათ სწორი დამოკიდებულება მასწავლებლისა და თანაკლასელების მიმართ; ავლენენ ჯგუფური მუშაობისა და ზოგადად ისტორიისადმი ინტერესს; სწავლობენ სხვისი აზრისა და პოზიციის გაზიარებას, საკუთარი აზრისა და პოზიციის ფორმულირებას; სხვადასხვა რესურსის გამოყენებით იფართოებენ ცოდნას, წერენ პრეზენტაციებს, ანოტაციებს, უვითარდებათ ზეპირი და წერითი მეტყველების, არგუმენტირების, საერთო გადაწყვეტილების მიღების, მონოლოგის აგების, სასწავლო ამოცანის ამოხსნის, გადაწყვეტილებაზე კონტროლის, კვლევისა და ინფორმაციასთან მუშაობის, საქმიანობის დაგეგმვის, კორექტირების, შეფასებისა და დაფასების უნარები.
* ჯგუფური მუშაობის დროს იყენებენ სხვადასხვა მიდგომას, რომელთა შორისაც შედარებით ეფექტურად მიიჩნევა ჯგუფური გამოკითხვა და დისკუსია. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი მოცემული მიდგომების გამოყენებით.
ჯგუფური გამოკითხვის მაგალითები
XI კლასი, თემა – „სახელმწიფოს წარმოშობა“
ჯგუფებისთვის დასმული კითხვები შეიძლება იყოს ასეთი:
- 1-ლი ჯგუფისთვის: „ჩამოთვალეთ სახელმწიფოს ფუნქციები; რას ნიშნავს პოლიტიკური რეჟიმი? რით განსხვავდება სახელმწიფოს მმართველობის ფორმები ერთმანეთისგან? დაასახელეთ სახელმწიფოს პოლტიკური სისტემის კომპონენეტები“ და ა.შ.
- მე-2 ჯგუფისთვის: „რა არის პოლიტიკა? რით გამოირჩევიან პოლიტიკური მოღვაწეები? დაახასიათეთ პოლიტიკური პარტიის ფუნქციები“ და ა.შ.
XII კლასი, თემა – „პირველი მსოფლიო ომი“
აქ შეიძლება გამოიყოს რამდენიმე ჯგუფური სამუშაო, რომლებიც უკავშირდება ავსტრია-უნგრეთის, გერმანიის, ოსმალეთის, ბულგარეთის, რუსეთის, აშშ-ის, საფრანგეთსა და დიდი ბრიტანეთის ერთმანეთისადმი დამოკიდებულებებს. ჯგუფებისთვის მიცემული დავალებები შეიძლება იყოს ასეთი:
- რომელ ბლოკში შედიოდა ჩვენი ქვეყანა? რა იყო ამ ბლოკის მიზანი?
- როგორი იყო ამ ომისადმი ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის დამოკიდებულება? შეიცვალა თუ არა ეს დამოკიდებულება წლების შემდეგ?
- ყველაზე მეტად რომელი ისტორიული პირები დაგამასოვრდათ ამ ომიდან? რომელ მათგანს ჰქონდა განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჩვენი ქვეყნისთვის?
- რომელი ძირითადი ბრძოლები გადაიტანეს ჩვენმა ჯარისკაცებმა? რა შედეგით დასრულდა ისინი?
- რა ძირითადი შედეგით დასრულდა ომი ჩვენი ქვეყნისთვის?
და ა.შ.
ჯგუფური გამოკითხვა ეფექტურია ისტორიულ დოკუმენტებსა და წყაროებზე მუშაობისას. მაგალითად, ძველი მსოფლიოს ისტორიის შესწავლისას (VII კლ.) მოსწავლეებს სამუშაოდ შეგვიძლია შევთავაზოთ თემა „სოლონის რეფორმები“. თითოეული ჯგუფი იღებს ტექსტს სოლონის კანონების შესახებ (პლუტარქეს მიხედვით) და კონკრეტულ დავალებებს. კითხვები შეიძლება ასეთი იყოს:
- რა იცით სოლონის საკანონმდებლო საქმიანობის შესახებ?
- შეგიძლიათ დაასახელოთ სოლონის მიერ მიღებული კანონები?
- რატომ შემოიღო სოლონმა კანონი, რომელიც კრძალავდა ღარიბი მოქალაქის მონად გაყიდვას?
- რატომ აკრძალა სოლონმა ვალში მყოფი ბერძნის მონად გაყიდვა და ყველა მონად გაყიდული ბერძენი სამშობლოში რატომ დააბრუნა?
- რატომ გააუქმა არქონტ დრაკონის ყველა კანონი, გარდა იმ კანონისა, რომელიც მძიმე დანაშაულს – მკვლელობას ეხებოდა?
- რისთვის შემოიღო სოლონმა კანონი, რომლის თანახმად, ყველა ათენელს შეეძლო სამართლის ძიება?
- რა მიზნით აკრძალა გარდაცვლილთა აუგად მოხსებიება?
და სხვ.
მას შემდეგ, რაც ჯგუფი შეისწავლის ყველა საკითხს, ის ჩამოაყალიბებს თავის თვალთახედვას სოლონის რეფორმების შესახებ. მასწავლებელს შეუძლია, დაეხმაროს ჯგუფს და მისი დასკვნა კიდევ უფრო განაზოგადოს, მერე კი გამოკითხოს ჯგუფი.
შეიძლება, ჯგუფური აქტივობის დროს მასწავლებელმა რამდენიმე მიდგომა ერთდროულად გამოიყენოს. მაგალითად, XI კლასში ძველი ბერძნული პოლისების შესწავლისას (ათენი და სპარტა) მოსწავლეებს შეუძლიათ მოახდინონ ათენისა და სპარტის ბუნებრივი პირობების, სამეურნეო საქმიანობის, მმართველობის ფორმების შედარებითი ანალიზი. ამისთვის მოსწავლეები ჯგუფში სწავლობენ ათენისა და სპარტის მმართველობის სისტემებს, ამზადებენ საერთო პასუხს, შემდეგ ლიდერები წარმოადგენენ პასუხებს კლასის წინაშე, მასწავლებელი კი ჯგუფური გამოკითხვით კიდევ უფრო აამაღლებს თითოეული მოსწავლი ს მოტივაციას და გამოავლენს მათ ცოდნას, მერე კი განაზოგადებს მოცემულ ინფორმაციას, ყურადღებას გაამახვილებს რომელიმე დეტალზე, მაგალითად, პოლისებისთვის დამახასიათებელ ცხოვრების დეტალებზე და ცოდნისა და უნარების გამტკიცებისთვის შესთავაზებს ახალ დისკუსიას თემაზე „სად უფრო სასურველი იქნებოდა ცხოვრება – ათენში თუ სპარტაში?“
ჯგუფური მუშაობისას მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს ისეთი დავალებებიც, რომლებიც შედარებით ფართოდ გამოავლენს მოსწავლეთა ცოდნის დონეს და ხელს შეუწყობს მათი აზროვნების გაფართოებას და განვითარებას. მაგალითად, განზოგადების გაკვეთილზე მასწავლებელს შეუძლია, კლასი დაყოს ჯგუფებად და სამუშაოდ შესთავაზოს თემები: „საქართველო XX საუკუნის ბოლოს“ და „საქართველო XXI საუკუნის დამდეგს“. დავალების შესასრულებლად მოსწავლეებმა უნდა გამოიყენონ სახელმძღვანელოს ტექსტი, დაასახელონ ისტორიული პირები, გაიხსენონ თარიღები, საზოგადოებრივი მოძრაობები, მიზეზები, შედეგები და სხვ., ბოლოს კი წარმოადგინონ პრეზენტაცია, დისკუსიის ეტაპზე კი წინ წამოსწიონ ამ პერიოდებში მომხდარი უმნიშვნელოვანესი მოვლენები: „უნდა გამოყოფოდა თუ არა საქართველო დსთ-ს ქვეყნებს?“; „დასავლეთი თუ ჩრდილოეთი?“ და სხვ.
ჯგუფური სამუშაოს შესაძლებლობები ძალიან ფართოა და რაც უფრო ხშირად გამოვიყენებთ მას მასწავლებლები, მით უფრო მეტად დავეხმარებით მოსწავლეებს ინდივიდუალური თვისებების გამოვლენასა და სრულყოფაში, სწავლისას მაღალი შედეგების მიღწევაში.
