ვინ არიან „მიჯნურობის მორწმუნენი“

ვინ არიან  „მიჯნურობის მორწმუნენი“ანუ საიდუმლო ორგანიზაცია Fedeli d’Amore

„იგია საქმე საზეო, მომცემი აღმაფრენათა“

შოთა

შეგვეძლო თხრობა ასე დაგვეწყო: ეს ტექსტი მხოლოდ „განდობილთათვისაა“, განდობილია (ამ შემთხვევაში) ის, ვინც თვითშეცნობის გზად ტრფობა აირჩია.     

დანარჩენებისათვის: „ენა დაშვრების, მსმენლისა ყურნიცა დავალდებიან…“

ავტორი

შუა საუკუნეების ევროპაში, პროვანსსა და იტალიაში, არსებობდა საიდუმლო ინიციატორული ორგანიზაცია Fedeli d’Amore, ანუ Fidelés d’Amour, რომელიც ზვიად გამსახურდიამ თარგმნა, როგორც  „მიჯნურობის მორწმუნენი“ (ზვიად გამსახურდია, “ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება“). მისივე გადმოცემით: ამ გაერთიანებას ეკუთვნოდნენ ტამპლიერები, ალბიგოელები, კათარები, გრაალის მიმდინარეობის რაინდები, ტრუბადურები და „დოლჩე სტილ ნუოვოს“ სკოლის პოეტები. ამ ორგანიზაციას ჰქონდა საიდუმლო მეტაფორული ენა, რომელიც სიმბოლოებისა და ალეგორიების მეშვეობით გადმოსცემდა სიყვარულის ინიციაციის მისტერიებს. ეს ენა დაფარული იყო la gente grosa-სგან (უხეში ხალხისაგან), იგი ესმოდათ მხოლოდ ძმობის წევრებს.

ამ მიმდინარეობისათვის დამახასიათებელი ყოფილა დაფარულ ჭეშმარიტებათა გაცხადება ლიტერატურის მეშვეობით. ამის ნიმუშია დანტე ალიგიერის „ღვთაებრივი კომედია“ (როგორც ცნიბილია, დანტე ამ საიდუმლო ორგანიზაციის წევრი იყო).

ზვიად გამსახურდია მიანიშნებდა „ვეფხისტყაოსნის“ მეტაფორული ენისა ამ ორგანიზაციის საიდუმლო მეტაფორული ენის კავშირზე, აგრეთვე იმ ინიციაციის გზაზე, რომელსაც გადიოდნენ „მიჯნურობის მორწმუნეები“ და „ვეფხისტყაოსნის“ გმირები.

„ჩვენის თვალსაზრისით ამ მიმდინარეობის იდეებს გამოძახილი უნდა ჰქონოდათ საქართველოშიც, რაზედაც ამჯერად ჩვენ სიტყვას აღარ გავაგრძელებთ, აღვნიშნავთ მხოლოდ, რომ „თამარიანისა“ და „ვეფხისტყაოსნის“ მეტაფორულ მეტყველებას გარკვეული თვალსაზრისით ენათესავება „მიჯნურობის მორწმუნეთა“ საიდუმლო ენის ზოგი თავისებურება, რასაც ჩვენ ოდესმე დეტალურად განვიხილავთ”.(ზვიად გამსახურდია, „ვეფხისტყაოსნის“ სახისმეტყველება“).

ეს კავშირი და დამთხვევა ცნობიერი იყო თუ ზეცნობიერი, არავინ იცის, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ამ ორგანიზაციის შესახებ წავიკითხე, მსგავსება კიდევ უფრო თვალსაჩინო გახდა ჩემთვისაც.

იდეებსაც თავისი სივრცე და განზომილება აქვთ და საჭირო დროს იციან ხოლმე გამოჩენა. როგორ იბადება და იშლება ერთი აზრი…? ავტორი წვდება აზრს თუ აზრი წვდება ავტორს? როგორ ხდება ერთი საინფორმაციო ველიდან სხვადასხვა შემოქმედის ცნობიერებაში აზრის შემოღწევა და სიტყვებად გარდაქმნა, ადამიანთა ენაზე გამოთქმა… რისკენ ისწრაფვის დაბადებული აზრი? ეს ის კითხვებია, რომლებიც ყველას უჩნდება მაშინ, როდესაც არაცნობიერ გავლენას და ურთიერთკავშირს ხედავს ტექსტებს, საგნებს, მოვლენებს შორის.

„ვეფხისტყაოსანი“ ქართული ენის ზეიმია, თუმცა ის იდეა, რომელიც პოემას ასაზრდოებს, უნივერსალურიცაა, – სხვადასხვა კულტურაში განსხავავებულად გამოხატული. პოემა თითქოს სხვა განზომილებათა ერთგვარი მანიფესტია. შოთამ შექმნა პერსონაჟები, რომლებიც  ფიზიკურად დაბადებულებზე უფრო ნამდვილები არიან, ისინი პოემიდან გადმოვიდნენ და სიცოცხლე ჩვენში და ჩვენ გვერდით მოიპოვეს, რათა გაგვიადვილონ გზა – ერთი ცნობიერებიდან მეორეში გადასასვლელი.  პოემა სიყვარულის ცოცხალი მითია. აი, ყოველ ჯერზე რომ მიუბრუნდები და სწორედ იმას ამოიკითხავ, რაც ჩირაღდნად გამოგადგება ცნობიერების ლაბირინთებში.

ტექსტის ამგვარი უნივერსალურობა სამყაროს აგების კანონებიდან მომდინარეობს. ჩვენ ვამბობთ, მაგალითად, რომ ნამდვილი სიყვარული კანონების მიღმაა, სტერეოტიპების მიღმაა, მისი აღწერა შეუძლებელია, მისი გაგება შეუძლებელია და ასე შემდეგ. და როცა ამას ვამბობთ, ჩვენ ადამიანური ბუნება და ჩვენი პლანეტის ცნობიერება გვაქვს მხედველობაში… დრო და სივრცეც ხომ ადამიანური ცნობიერების პარამეტრებია? ენაც ადამიანებს სჭირდებათ…  ეს ასეა, მაგრამ თუ ღრმად ვიმოგზაურებთ ჩვენს ცნობიერებაში, აღმოვაჩენთ, რომ იქ სხვა განზომილებებიც არსებობს და იმ განზომილებებს განსხვავებული სტრუქტურები და კანონზომიერებები მართავს და ადამიანთა ენაზე მეტაფორებით გამოითქმის ის, რაც ყველასთვის გასაგები ვერ იქნება.

დიახ, ასეთია „ვეფხისტყაოსანიც“. მრავალგანზომილებიანი ტექსტი: ზღაპარიც, მითიც, ამბავიც და ამ ტექსტში ყველა თავისას ხედავს იმის მიხედვით, რა სიღრმით შეუძლია შემეცნება.

მიჯნურობა

ავიღოთ მიჯნურობის თემა. სკოლაში თხზულება ყველას დაუწერია ამ თემაზე და ძირითადად, ეს თხზულებები ტრაფარეტული და სტერეოტიპული ყოფილა. ლოგიკურად და ლინგვისტურად კარგად გასაგებიც კი, მაგრამ ძალიან ცოტა მეგულება, ვინც ახსნიდა, ვთქვათ, ამ სტრიქონების აზრს:

„მას ერთსა მიჯნურობასა ჭკვიანნი ვერ მიჰხვდებიან,

ენა დაშვრების, მსმენლისა ყურნიცა დავალდებიან…“

ამ სტატიაში სწორედ „საცოდნელად ძნელ გვარ“ სიყვარულზე მინდა გესაუბროთ. ერთგვარად ოქსიმორონია საუბარი იმაზე, რაც გამოუთქმელია, რასაც ჭკვიანნი ვერ მიჰხვდებიან, რაზეც დუმილი უფრო მოხერხებულია, მაგრამ ვფიქრობთ, რომ სიტყვებით დუმილის გამოთქმაც შესაძლებელია და დუმილით – აზრის გადმოცემაც.

რუთაველის სიყვარული ერთგვარად ტრფობის რელიგიასავითაა, მთელი ცხოვრება არის ძიება და გადალახვა ახალ-ახალი დაბრკოლებებისა, რომ საბოლოოდ, სატრფოები შეხვდნენ ერთმანეთს და სულმა იზეიმოს, სწორედ ისე, როგორც ზემო ხსენებულ Fedeli d’Amore – ში იყო: იულიუს ევოლა წიგნში „სქესის მეტაფიზიკა“ გვიამობობს, რომ სიყვარულის ადეპტებისთვის ნიშანდობლივი  იყო ტკივილი, პრობლემა, ძლიერი ცხოვრებისეული რყევა, რომლის გადალახვის შემდეგაც ხდებოდა მათი ხელახალი დაბადება, დიადი ტრანსფორმაცია. სწორედ ისე, როგორც „ვეფხისტყაოსნის“ გმირებს ემართებათ. ევოლა იმოწმებს დე ბარბერინოს სიტყვებს სიყვარულის შესახებ: „მის ბუნებაშია ისეთი დარტყმის ძალა, რომელიც, როგორც ჩანს, სიკვდილია, თუმცა ეს არის უმაღლესი ცხოვრება“. საქმე ეხებოდა ერთ გრავიურაზე (Tractatus Amoris et operum ejus) გამოსახულებებს, რომლებიც ინიციაციის გზაზე სიყვარულის გამოცდილების განსხვავებულ საფეხურს გადმოსცემდნენ: გრავიურაზე გამოსახული იყო წყვილები, რომლებიც ისარგაყრილები მიწაზე ეყარნენ, ზოგი წყვილი წამომდგარია, ზოგი ჯერ კიდევ დგება… ის ვინც ფეხზე დადგა, ხელში ვარდი უჭირავს, ინიციაციის სიმბოლო, იქვე წარწერაა: „მათი სიკვდილი იქცა სიცოცხლედ“.

პოემა ადამიანური ცნობიერების ლაბირინთია. ამ ლაბირინთიდან გამოსვლა არის გათავისუფლება და გათავისუფლება არის ღვთაებრივი სიყვარულის მოპოვება. ღვთაებრივი სიყვარული ამ შემთხვევაში მეტაფორაა ისევე, როგორც მთელი პოემა.

ტრფობის რელიგია ასეთია:

მას ცოცხალი ნუ ელევის, რაცა პირველ შეუყვარდეს,
ნუცა ლხინსა აუზვავდეს, ნუცა ჭირსა შეუზარდეს:
მისთვის დათმოს ყველაკაი, მისთვის ველთა გამოვარდეს,
ნურა გაჰვა, სოფელიცა მისი კერძი გარდაქარდეს.

პროლოგი მიჯნურობის მანიფესტივითაა.

ყველა ადამიანი სიყვარულისთვის არ არის დაბადებული. არც ყველა ადამიანს არ შეუძლია ტრფობა შეცნობის გზად აქციოს, მაგრამ თუ კი მაინც არსებობს ისეთი, რომლის ცხოვრება სიყვარულის გზაა, მაშინ ეს პოემა სწორედ მისი ბიბლიაა.

და რას გვეუბნება სიყვარულის ბიბლია?

პირველ რიგში ის გვეუბნება, რომ შეყვარებული:

ხამს, თავისსა ხვაშიადსა არვისთანა ამჟღავნებდეს,
არ ბედითად “ჰაი”-ს ზმიდეს, მოყვარესა აყივნებდეს,
არსით აჩნდეს მიჯნურობა, არასადა იფერებდეს,
მისთვის ჭირი ლხინად უჩნდეს, მისთვის ცეცხლსა მოიდებდეს.

რატომ არ უნდა ამჟღავნებდეს მიჯნური თავის ხვაშიადს? შეყვარებულებს ხომ უნდათ, რომ თავისი სიყვარული ქვეყანას მოჰფინონ? რომ ყველამ გაიგოს, ყველამ იცოდეს…? და გიფიქრიათ, რატომ უნდათ, რომ სიყვარული ადამიანებმა საჯარო გახადონ? პასუხიც ვიცი: იმიტომ რომ გრძნობას ვერ იტევენ… იმიტომ რომ უნდათ, სიხარულის სხვებსაც გადადონ… აბა, ის სიყვარული რა სიყვარულია, თუ არ გამჟღავნდა? –  რა თქმა უნდა, შეგიძლიათ, იყვიროთ და სამყაროს გააგებინოთ თქვენი სიყვარულის შესახებ, ოღონდ გაფრთხილებთ, რომ რუსთაველი სულ სხვა სიყვარულზე გელაპარაკებათ, აი, ისეთზე, „ჭკვიანნიც რომ ვერ მიჰხვდებიან“, ხოლო ის, ვინც მიხვდება, მას ახსნაც არ დასჭირდება და ამ რჩევასაც მიიღებს:

„ხამს, თავისსა ხვაშიადსა არვისთანა ამჟღავნებდესო”.
სიყვარულის კაცთაგან დაფარვის შესახებ შოთა პროლოგში არაერთგზის მიგვანიშნებს:

თუ მოყვარე მოყვრისათვის ტირს, ტირილსა ემართლების;
სიარული, მარტოობა ჰშვენის, გაჭრად დაეთვლების;
იგონებდეს, მისგან კიდე ნურად ოდეს მოეცლების,
არ დააჩნდეს მიჯნურობა, სჯობს, თუ კაცთა ეახლების.

ბოლო სტრიქონი იმგვარ ინტერპრტაციასაც გულისხმობს: კარგი იქნება, თუ ადამიანებში გაერევაო, მაგრამ ლოგიკურად და რუსთველური სიყვარულის ფილოსოფიის მიხედვით, აქ სწორედ კაცთაგან სიყვარულის დამალვაზეა საუბარი. დამალვა არა გადამალვის, არამედ საიდუმლოს გაგებით და იმიტომ, რომ როგორც მეტაფორული ენა გამოიყენებოდა უხეშ კაცთაგან თავის დასაცავად Fedeli d’Amore – ს საიდუმლო ორგანიზაციში, სწორედ ასეთი “დაცვა“ სჭირდება „კაცთაგან“, ღვთაებრივ სიყვარულს, რა თქმა უნდა, ჩვეულებრივ კაცთაგან, თორემ მიჯნურისგან  მიჯნური ადვილად იცნობა.

რაცა ვის რა ბედმან მისცეს,დასჯერდეს და მას უბნობდეს:
მუშა მიწყივ მუშაკობდეს, მეომარი გულოვნობდეს;
კვლა მიჯნურსა მიჯნურობა უყვარდეს და გამოსცნობდეს…

ამ სტრიქონების მიხედვით, მიჯნურობა ყველასთვის არ არის, ყველამ თავისი საქმე უნდა აკეთოს, მიჯნურის დანიშნულება კი სიყვარული და შეყვარებულთა გამოცნობაა.

ვინ არიან „მიჯნურობის მორწმუნენი“?

რა თქმა უნდა, „ვეფხისტყაოსნის“ გმირები და ადამიანები, რომელთა შესახებ ჩვენ არ ვიცით, მაგრამ როდესაც ამ ტექსტს წაიკითხავენ, თავად მიხვდებიან.

ახლა კი ცოტა იუმორიც… შემეძლო, არც მიმენიშნებინა, რომ ეს იუმორია, მაგრამ რაღაც იარლიყს მაინც მომაკერებდნენ  და თავს ვიზღვევ. თუმცა ის, რომ მე ამას იუმორით ვამბობ, მის სერიოზულობას საერთოდაც არ გამორიცხავს.

შეიძლება ითქვას, რომ მე საიდუმლო ინიციატორული ორგანიზაცია Fedeli d’Amore-ს საიდუმლო წევრი ვარ (არა აქვს მნიშვნელობა, რომ საუკუნეებით დაშორებული ვარ), ეს ყველაფერი საიდუმლოა, მაგრამ ხმამაღლა ვამბობ, რადგან ტქვენ იტყვით, რომ საიდუმლო რომ იყოს, ხომ არ გაამჟღავნებდაო. ჰოდა, სწორედ ეგრე მინდა, რომ გაოგოთ.

დასტურად მომაქვს ჩემი ერთი ლექსი, რომელშიც სწორედ იმას ვამბობ,   რასაც Fedeli d’Amore-ს ადეპტები:

მე შევქმენი ახალი რელიგიისმაგვარი შენგან
და ვწირავ ტაძარში _
რომელსაც ჰქვია სიყვარულის კარცერ–ლუქსი.
როცა ამ ლექსს ვწერდი, რას ვიფიქრებდი, რომ მეც „მიჯნურობის მორწმუნე“ ვიყავი. ასე რომ, ჩემმა ახალმა იდენტობამ ძალიან გამახმიარულა და ამ ლექსს სრულად გთავაზობთ:

სიყვარულის კარცერ-ლუქსი

მე ჩემი ნებით ჩავჯექი
სიყვარულის კარცერ-ლუქსში
და მე ვარ ტყვე შენი და შენი დაუწერელი კანონების
და უფრო მეტად საკუთარი თავის,
რომელიც მხოლოდ მაშინ არსებობს,
როცა კალამს სტრიქონი ცვივა…

არ ვითხოვ შეწყალებას,
არ ვითხოვ შებრალებას,
არ მინდა, ვადამდელი და დროზე ადრე გათავისუფლება…
მე საერთოდ არ მინდა (გა)თავისუფლება!
ეს ყველაფერი _ ნებითა ჩემითა!

მხოლოდ ხანდახან მომაწოდე წყალი…!

მე შევქმენი ახალი რელიგიისმაგვარი შენგან
და ვწირავ ტაძარში _
რომელსაც ჰქვია სიყვარულის კარცერ–ლუქსი.
ჩემს ლოცვას ისმენენ და იზიარებენ
სხვები
და მე ისიც არ ვიცი,
ჩემი ხმა სწვდება თუ არა იმ ციხე-სიმაგრეს,
რომლის მცველობაც შენ მოგისაჯეს!

და ვართ ასე:
შენ ტყვე – დაწერილი კანონების
და მე _ შენი დაუწერელი კანონების!
ჩვენ შორის მდინარე მი(მო)დის,
რომელშიც ნახევარი წყალი აღმა და ნახევარი დაღმა _
მი(მო)ედინება….
შენ ცდილობ, შენი წყალი გადამესხას და მე ვცდილობ _ პირიქით…
და ორივე ვართ წყალწაღებულები.
ახლა ჩემი ლოცვის დროა
და მე ვწირავ შენს ტაძარში _ პოეზიის კარცერ-ლუქსში…
და როცა მე ვლოცულობ შენთვის,
მითხარი, სად ხარ?

გაგრძლება იქნება აუცილებლად…