სალამანკასა (1994) და დაკარში (2000) განათლების საკითხებისადმი მიძღვნილ მსოფლიო კონფერენციებზე, ასევე ცნობილი სალამანკას დეკლარაციის ინკლუზიური განათლების შესახებ შემუშავებული პრინციპების თანახმად, ინკლუზიური განათლება არ გულისხმობს მხოლოდ ფიზიკური, გონებრივი და ინტელექტუალური შეზღუდვების მქონე ბავშვებისა და მოზარდების ინტეგრაციას ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში, ინკლუზიური განათლება არის სწავლის პროცესში აქტიურობის და სწავლების დამაბრკოლებელი ბარიერების განსაზღვრის, შემცირების ან აღმოფხვრის ორმხრივი პროცესი, რომლის თანმდევი სტრატეგიები უნდა უკავშირდებოდეს მოსწავლესა და მის ირგვლივ არსებულ გარემოს.
აღნიშნული ორმხრივი პროცესი მიზნად უნდა ისახავდეს ყველა მოსწავლის საჭიროებების და აუცილებლობების დადგენასა თუ უზრუნველყოფას, ცვლიდეს სწავლების სტრატეგიებს შინაარსის, მეთოდოლოგიისა და სტრუქტურის თვალსაზრისით და აუცილებლად აუმჯობესებდეს საზოგადოების სხვადასხვა დამცირებული, ყურადღების მიღმა მყოფი და გარიყული ნაწილის განათლებას.
მიუხედავად იმისა, რომ ამ ზოგადი წესის თამახმად, განათლების სისტემა ჩვენში უზრუნველყოფს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის ჩართვას ზოგადსაგანმანათლებლო პროცესში სხვა მოსწავლეებთან ერთად, რამდენადაც ინკლუზიური განათლების ფარგლებში განსაკუთრებით უნდა მახვილდებოდეს ყურადღება იმ ბავშვებზე, რომლებიც ზოგადსაგანმანათლებლო პროცესიდან გარიყვის საფრთხის ქვეშ იმყოფებიან, მაინც არსებობს საფრთხეები, რომლებიც არაძალადობრივ, ჰუმანურ და ჰარმონიულ საზოგადოებას თან არ უნდა ახლდეს. ეს საფრთხეები ენობრივია და იარლიყები ჰქვია.
იარლიყი 1. „ინკლუზიური ბავშვი“
უპირველეს ყოვლისა, ბავშვი ყველა ბავშვია, იმ დაშვებითაც კი რომლითაც ყველა ზრდასრული ადამიანი ვერ ადამიანობს (გავიხსენოთ ილია: კაცია? ადამიანიო? – თათქარიძეობის სენზე).
გარდა ამისა, „ინკლუზიური“ ნიშნავს „ჩართულს“ და თუ ბავშვი სასწავლო პროცესში ჩართულია, საქმე ცუდად სულაც არ ყოფილა, არც მშფოთვარე გამომეტყველება გვჭირდება, არც დაძაბულობა და არც ამაო შიში, რომ მასთან არაფერი გამოვა. უბრალოდ, 180°-ით პირიქით უნდა ვიფიქროთ იმის მიუხედავად, რა საჭიროება აქვს ბავშვს; ხელები დავიკაპიწოთ, გონება პოზიტიურად განვაწყოთ და მთელი გულით და შინაგანი თუ მატერიალური რესურსით დავეხმაროთ. ამ იარლიყზე მეტად ხომ მას ჩვენი ზრუნვა და გვერდით დგომა სჭირდება.
მაშასადამე, „ინკლუზიური ბავშვი“ გაუმართლებელი იარლიყია. აჯობებს, ჩუმად ვიცოდეთ, რომ ამა ბავშვს ჩვენი დახმარება სჭირდება და ისე მივეხმაროთ!
სხვათა შორის, ტერმინი „ინკლუზიური“ თავისი არასწორი გაგებით სემანტიკურ ველს აშკარად იფართოებს და ამ დარგში მოღვაწე სპეციალისტებსაც მოარგებენ ხოლმე. განწყობისთვის იქნებ თქმად მაინც ღირდეს: ამასწინ ერთი პედაგოგი სპეცმასწავლებელს გაეხუმრა, თქვენ ხელფასიც ინკლუზიურად გეძლევათო (ენაკვიმატი კოლეგა სპეცმასწავლებლების პედაგოგებთან შედარებით ბევრად დაბალ ხელფასს და აღების თავისებურ წესს გულისხმობდა – თუკი პედაგოგებს ხელფასი ყოველი თვის 23-25-ში ერიცხებათ, სპეცმასწავლებლებს – აუცილებლად ყოველი თვის ბოლო რიცხვში, მომდევნო დღეს ახალი წელიც რომ იყოს, მაინც).
იარლიყი 2. „სსსმ“, „სსსმ ბავშვი“
აბრევიატურა სსსმ სპეციალურ საგანმანათლებლო საჭიროებებს მოიაზრებს. არადა, ტერმინოლოგიური სივრცელის, ენობრივი მოუხერხებლობის და თან არასწორი დამოკიდებულებების გამო აბრევიატურა აშკარად უარყოფით იარლიყად იქცა. ინკლუზიური განათლების სპეციალისტები აღნიშნავენ, რომ არცთუ იშვიათია შემთხვევა, როდესაც ნეიროფსიქოლოგიის ინსტიტუტიდან მოტანილი დასკვნის (რომელშიც შავით თეთრზე გარკვევით წერია, რომ მოსწავლეს სჭირდება სპეცმასწავლებლის დახმარება) მიუხედავად, ცალკეული მასწავლებლები დირექციის წარმომადგენლებთან შეთანხმებით მშობელს არწმუნებენ, არ დაწეროს განცხადება სპეცმასწავლებლის დახმარების მოთხოვნით, რადგან ეს გამოიწვევს მისი შვილის სტიგმატიზებას/გარიყვას, დისკრიმინაციას/გარჩევას და ა. შ. გამოსავლად კი კლასიდან კლასში გადამყვან ნიშნებს სთავაზობენ.
ალბათ, დამერწმუნებით, დაუმსახურებელი ნიშანი ვერაფერს შეცვლის, სწორი სტრატეგიებით, აქტივობებითა და მეთოდებით მუშაობას კი მინიმუმ ის შეუძლია, ბავშვს არ განუვითარდეს სხვადასხვა ტიპის კოგნიტური და ემოციური შეფერხებები და სწავლა-სწავლების პროცესში ჯანსაღად, ყველასთან ერთად თანაბარ პირობებში იყოს ჩართული.
რაც შეეხება სტიგმას და დისკრიმინაციას, დირექციების მხრიდან ამ პრობლემას სხვა მრავალფეროვანი აქტივობებითა და მიდგომებით სჭირდება მუშაობა და არა მოსწავლის ბოლო მერხზე დაგასმით და მისი უგულებელყოფით, რაც იმთავითვე ძალადობის ერთ-ერთ სახეობად განიხილება.
მაშასადამე, აჯობებდა, სკოლებში ტერმინოლოგიურ დონეზე აღარ არსებობდეს ცალკეული მოსწავლისთვის მისანიჭებელი სტატუსი: „სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე“, შემოკლებით – „სსსმ“. მათ ნაცვლად კი უპირატესობა მიენიჭოს მათთან ინდივიდუალური სასწავლო გეგმებით მუშაობას.
იარლიყი 2. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე, „შშმ“.
აბა ენობრივ მხარეს დავაკვირდეთ: თუ შეზღუდულია, შესაძლებლობა როგორაა?! განა შესაძლებლობა იმთავითვე არ გამორიცხავს შეზღუდვებს?! განა ქათქათა ტილოზე დავარდნილი საღებავის ან ჭუჭყის ერთი წვეთი საშუალებას მოგვცემს, რაიმე საგანს ქათქათა ვუწოდოთ?! განა ამაოდ გვასწავლა რუსთაველმა: რაღაა იგი სინათლე, რასაცა ახლავს ბნელიო?! ტექნოლოგიების საუკუნეში მართლა სიბნელე მგონია, შესაძლებლობას შეზღუდული უწოდო.
დიახ! შეზღუდული შესაძლებლობები არ არსებობს! ადამიანის, როგორიც არ უნდა იყიოს იგი შესაზლებლებლობები შეუზღუდავიადა მსოფლიოსი ამის უამრავი მაგალითი არსებობს:
- სტეფენ ჰოუკინგი Stephen Hawking, ინგლისელი თეორეტიკოსი ფიზიკოსი, მატემატიკის პროფესორი, კემბრიჯის თეორიული კოსმოლოგიის კვლევითი ცენტრის ხელმძღვანელი, კოსმოლოგი.
სურ. 1.
- ფრანკლინ რუზველტი, ამერიკის პრეზიდენტი (1882-1945).
- სტივ ვონდერი, საყოველთაოდ აღიარებული კომპოზიტორი და შემსრულებელი
3. ფრიდა კალო, მექსიკელი მხატვარი
4. ჰელენ კელერი, ამერიკელი მწერალი, პოლიტიკოსი და პროფესორი, რომელსაც არ ჰქონდა მხედველობა, სმენა და ვერ მეტყველებდა.
5. ნიკ ვანიკიკი (Nick Vunicic), „ადამიანი შეზღუდვების გარეშე, მერე რა, რომ მას ტეტრა ამელიას სინდრომი აქვს
სწორედ ნიკის დევიზია: ცხოვრება შეზღუდვების გარეშე!
ასევე მარლი მატლინი, ცნობილი ჰოლივუდელი მსახიობი, რომელსაც საერთოდ არ ესმის, რალფ ბრაუნი, ამერიკელი ბიზნესმენი, ეტლების მწარმოებელი კომპანიის, „Braun Corporation“-ის დამფუძნებელი, მშვიდობისა და გადაადგილების თავისუფლებისთვის აღიარებული ჯილდოების მფლობელი.
ჩვენ, ვინც ასე ვფიქრობთ, საკმარისად ბევრნი ვართ, თუმცა არა იმდენად ბევრი, რომ სხვა არატერმინოლოგიური იარლიყები (დებილი, ჩლუნგი, დაუნი, ყრუ და სხვ.) სამუდამოდ ამოვძირკვოთ ენის ლექსიკონიდან. დაე, ისინი, პასიურ ლექსიკად დარჩეს, ოღონდაც ჩვენი წყალობით ახალ-ახალი ნეგატიური ნიუანსებით ნუ გამდიდრდებიან!
დამოკიდებულებითი ბარიერები ყოველთვის დამღუპველია! იარლიყები იმ ადამიანთა თვითშეფასებას არანაკლებ ადაბლებს, ვინც მათ იყენებს, თუმცა ეს რომ ასეა, თავად არც კი უწყიან. დაე, იცოდნენ, იარლიყების მიწეპება ყველა ნაკლზე დიდი ნაკლია, რომელსაც სიყვარული ვერ აიტანს. მერე რა, რომ იარლიყებს ზოგჯერ იმაზე დიდი ძალა აღმოაჩნდება ხოლმე, ვიდრე სიყვარულს გვინდა ჰქონდეს.
ისინი კი, ვისთვისაც განსხვავებები მეტად მნიშვნელოვანია, ვინც შესაძლებლობებზე, კანის ფერზე, ასაკზე, სოციალურ წარმომავლობასა თუ გენდერზე მაღლა დგას, ამავე გამბედაობით და შეგნებით შინაგან უნიკალურობას მოიპოვებს. ეს არის ძალა, რომელიც ჰარმონიის გზით საკუთართან ერთად სხვისი ამოცნობის საშუალებას გვაძლევს, გასაღები კი ამ ძალისთვის განათლება და ინკლუზიაა.
