სწავლისადმი მოტივაციის გაზრდა არ არის მარტივი ამბავი. წიგნის – „კლასის მასწავლებელი“ – ავტორი ნინა ჯექსონი ბრიტანელი პედაგოგი და განათლების საერთაშორისო ექსპერტია. მას შეუძლია სწავლით არა მხოლოდ ბავშვების, არამედ უფროსების დაინტერესებაც. ახალ წიგნში ის სწორედ იმ პრობლემებს განიხილავს, რომლებსაც მასწავლებელი ყოველდღიურად აწყდება: მოსწავლეებს არ უნდათ სწავლა, კონსერვატორი კოლეგებისთვის მიუღებელია სწავლების ახალი მეთოდები, შელახულია მასწავლებლის იმიჯი, საზოგადოება კი მის შრომას არასათანადოდ აფასებს.
ნინა ჯექსონს განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ბავშვებთან მუშაობის გამოცდილებაც აქვს. ის თანამშრომლობს იუნესკო-სთან და იუნისეფ-თან, ბევრს მოგზაურობს სხვადასხვა ქვეყანაში და უყვება მასწავლებლებს, როგორ უნდა დაეხმარონ ბავშვებს მტკივნეული პრობლემების გადაჭრაში. ის კონსულტაციებს უწევს უმაღლეს პედაგოგიურ სასწავლებლებს, მისი სამაგისტრო ნაშრომი კი მუსიკის საშუალებით სწავლისადმი მოტივაციის გაზრდას ეძღვნება. ნინა ჯექსონის რჩევები განსაკუთრებით ღირებულია დაწყებითი კლასების მასწავლებლებისთვის, ვინც აქტიურად არის ჩართული სწავლების პროცესებში. გთვაზობთ მცირე ამონარიდს მისი ახალი წიგნიდან „კლასის მასწავლებელი“:
„სკოლაში ახალი დაწყებული მქონდა მუშაობა, როდესაც ერთმა ძალიან სასაცილო ბიჭუნამ მითხრა: „თქვენ, ეტყობა ახალმოსული ხართ, ხო? აი, რას გეტყვი… მე წერა არ მჭირდება, მე დრამერი ვარ!“ და ეს სიტყვები ოცდახუთი წელია გონებაში მაქვს ჩაბეჭდილი. ამას ჰქვია, იცოდე, რა იწვევს ბავშვებში სწავლის მოტივაციის ამაღლებას. ინსტრუმენტზე დაკვრა! და არა მართლწერა! ყოველ შემთხვევაში, ამ ბავშვის შემთხვევაში ასეთი იყო.
ამიტომ, ვიდრე ას საუკეთესო რჩევას წავიკითხავთ, როგორ ვიმუშაოთ სწავლების მოტივაციის ამაღლებაზე, უნდა გავიაზროთ თეზისი, რომელიც პირადად მე ამ საკითხში გადამწყვეტად მიმაჩნია: იმისათვის, რომ ბავშვი სწავლით დავაინტერესოთ, კარგად უნდა ვიცნობდეთ მას.
თქვენ – მასწავლებელმა და მოსწავლეებმა – ერთმანეთი კარგად უნდა გაიცნოთ და შრომითი ურთიერთობები ჩამოაყალიბოთ. მაშინ მოსწავლეები კმაყოფილნი იქნებიან თავიანთი ცხოვრებით და პიროვნულად განვითარდებიან, რაც, ბუნებრივია, მათ შინაგან მოტივაციაზეც აისახება.
როგორი მოსწავლე აღარ არსებობს, ყველას თავისი ხასიათი აქვს, თავისი სასწავლო მოთხოვნები. და საერთო სასწავლო პროგრამიდან თითოეულს უნდა შევურჩიოთ სწორედ ის, რაც მის მოთხოვნებს მიესადაგება. ვიღაცას მოსწონს საკუთარი შესაძლებლობების ჩვენება და მისი ხმაც მაქსიმალურად ისმის, ვიღაცას კი ეს ხმა გამორთული აქვს, მაგრამ თუ თქვენ წააქეზებთ და შეაქებთ – პერსონალურად და დამსახურებულად – ის საკუთარ შესაძლებლობებს მაქსიმალურად გამოიყენებს. სამწუხაროდ, სწორედ ასეთ მოსწავლეებს არ ვაქცევთ ყურადღებას, არადა, ის მათთვის ისევე აუცილებელია, როგორც ჩვენი უშურველი ქათინაურები და მხარდაჭერა.
აუცილებლად იფიქრეთ იმაზე, თუ როგორ ისხდებიან ბავშვები კლასში. პირადად მე, არასოდეს მივუთითებ მათ, ვინ ვისთან უნდა იჯდეს და ამ საქმეს მათ ვანდობ. ზოგიერთი მასწავლებელი უპირატესობას ანიჭებს კლასში ბავშვების ფიქსირებულ განლაგებას. ნება თქვენია. ისე მოიქეცით, როგორც საჭიროდ მიგაჩნიათ. მთავარია, თვალი ადევნოთ იმას, რომ თქვენმა მოსწავლეებმა იაქტიურონ და სწავლებისგან მაქსიმუმი მიიღონ.
რაშიც ზედმიწევნით ვარ დარწმუნებული, აუცილებელია ხმაურიან ბავშვებთან ზომიერი ურთიერთობა, იმისათვის, რომ მათ თქვენი დრო არ „ამოჭამონ“. თუ ისინი თქვენთან ახლოს ისხდებიან, მოსვენებას დაგაკარგვინებენ და გაიძულებენ მათი ხმაურიანი ეგოც დააკმაყოფილო. გარდა ამისა, სხვა მოსწავლეები იფიქრებენ, რომ გამომწვევ ქცევას მიესალმებით, რადგან ამდენ ყურადღებას უთმობთ.
სხვადასხვა ინდივიდუალური სასწავლო მოთხოვნების ფონზე შეუძლებელია ყველა მოსწავლეს ერთი საზომით მივუდგეთ, საუბარია საშინაო დავალებებზე. მოუფიქრეთ ბავშვებს დიფერენცირებული სავარჯიშოები. მნიშვნელოვანია არა ის, რომ ბევრი დავალება მივცეთ, არამედ ეს დავალება შინაარსიანი იყოს. მაგალითად, სპეციალური საჭიროებების მქონე ბავშვებისთვის ან განსაკუთრებული მოთხოვნების მქონე ბავშვებისთვის საშინაო დავალების შეასრულება ნაკლებად საინტერესოა. მათთვის შეიძლება მოიგონოთ დავალება, რომელსაც ზეპირად შეასრულებენ.
რაც შეეხება შედარებით მონდომებულებს ან ნიჭიერებს, მათ იტაცებს საინტერესო, განმავითარებელი და არა რიგითი სავარჯიშოები. რაც უფრო კარგად იცნობთ თქვენს მოსწავლეებს, მით უფრო კარგად გესმით, რა შეიძლება იყოს მათთვის მოტივაცია. ვიღაცისთვის მნიშვნელოვანია ის, რომ კვლევის დამოუკიდებლად ჩატარების საშუალებას აძლევთ, ვიღაცისთვის კი – მასწავლებელთან ახლო ურთიერთობა. რაც არ უნდა იყოს, მოტივაციის მხარდაჭრისა და გაღვივებისთვის აუცილებელია მოსწავლეებს მუდმივად ვაწვდიდეთ რაღაც ახალს. თუკი მოსწავლე ერთ ადგილზეა და მოიწყინა, ის სასწავლო პროცესს მანამდე გაეთიშება, ვიდრე თქვენ სიტყვა „ელექტრობას“ ახსენებთ.
ყოველ მოსწავლესთან უნდა გამოვიყენოთ პედაგოგიური მიდგომები, მათ შორის გაქეზება და ქება. მნიშვნელოვანია, რომ თქვენსა და მოსწავლეებს შორის შედგეს სასწავლო დიალოგი, თუნდაც მცირედი. გახსოვდეთ, რომ თოვლში გადადგმული პატარა ნაბიჯიც კი დიდ ნაკვალევს ტოვებს. მოსწავლეების მიერ შესრულებულ სამუშაოში, მიდგომებში სწავლისადმი, პირად მიღწევებში და საერთოდ, ყველაფერში, დადებითი უნდა დავინახოთ.
თუკი ბავშვს ეჩვენება, რომ ვერ ახერხებს საქმის მოგვარებას და ვერ ასწრებს დაგეგმილის გაკეთებას, ნელ-ნელა სხვა ინტერესი გაუჩნდება, მაგალითად, კომპიუტერული თამაშები, რაც საბოლოოდ მშობლების გამოძახებითა და სხვა დისციპლინური პრობლემების მოგვარებით დამთავრდება. არ დაგავიწყდეთ, რომ ბავშვები ოთხჯერ მეტად უნდა ვაქოთ, ვიდრე ვაკრიტიკოთ.
ასევე აუცილებელია ბავშვებს საკუთარ ქმედებებსა და თავზე პასუხისმგებლობის აღება ვასწავლოთ. ამისათვის ისინი უნდა ხედავდნენ, რომ ჩვენ ვენდობით. ორმხრივი ნდობა „მთვლემარე“ მდგომარეობიდან ნებისმიერ აპათიურ მოსწავლეს გამოიყვანს.
ეცადეთ, აამუშაოთ მოტივაციის ოთხი შემადგენელი ნაწილი:
- მოსწავლეებით დაინტერესება – აჩვენეთ მოსწავლეებს, რომ თქვენ, როგორც მასწავლებელს, გაინტერესებთ, თუ რას საქმიანობს თითოეული მათგანი კლასში, რომ თქვენ აფასებთ თითოეულს როგორც პიროვნებას, მათი მოთხოვნების, საჭიროებების, მიღწევების, აკადემიური მოსწრების, ქცევის ან ხასიათის მიუხედავად.
- ბიძგი ქმედებისაკენ – შესთავაზეთ ბავშვებს ისეთი საქმიანობა, რომელიც მათში ინტერესს აღძრავს. მაგალითად, კედელზე ჩამოკიდეთ „სასწაულების დაფა“ და თხოვეთ მოსწავლეებს, ჩამოწერონ, რა შეუწყობდა ხელს სწავლაში. თქვენ დაინახავთ, რომ ისინი აუცილებლად დაფიქრდებიან თავიანთ სასწავლო ცდებზე, შემდეგ ჩამოყრიან უამრავ იდეასა და ფაქტორს, თუ რა იმოქმედებდა მათი მოტივაციის გაზრდაზე.
- ურთიერთობის მოდელი – საინტერესო საქმიანობის შეთვაზებით განსაზღვრეთ ურთიერთობის რომელი მოდელი მუშაობს საუკეთესოდ. მნიშვნელოვანია, მოძებნოთ ბალანსი ავტორიტარულ კონტროლსა და არჩევნის თავისუფლებას შორის.
- უკუკავშირი – ის უნდა იყოს მხოლოდ კონსტრუქტიული და მეგობრული, თანაც ყველასთვის. მაშინ აკადემიური მოსწრებაც გაიზრდება, ბავშვებიც თავს კომფორტულად იგრძნობენ. ის კი, ვისაც შინაგანად კონფორტული მდგომარეობა აქვს, არ უშინდება არანაირ წინააღმდეგობას!
აი, მოსწავლის გამამხნევებელი სიტყვებისა და გამონათქვამების ჩამონათვალი. წაიკითხეთ და თქვენეული ვერსიაც შეჰმატეთ: „გმადლობთ“, „არაჩვეულებრივია“, „ბრწყინვალეა“, „შესანიშნავია“, „ძალიან მაგარია“, „წარმოუდგენელია“, „აღფრთოვანებული ვარ“, „ჩემს ყველა მოლოდიანს გადააჭარბე“, „ძალიან წარმატებულია“, „როგორ მოახერხე ამის გაკეთება“, „შინაარსი ფანტასტიკურია“, „აუცილებლად მომიყევი ამის შესახებ“.
