სწავლა ცხოვრების ერთ-ერთი უდიდესი სიხარულია. როდესაც რაიმე ახალს ვსწავლობთ, უკეთ გვესმის საკუთარ თავისა და გარემომცველი სამყაროსი. საკუთარ გამოქვაბულში დარჩენისა და უკეთესი ცხოვრების იმედად ყოფნის ნაცვლად ჩვენ შეგვიძლია გავიდეთ გარეთ და საკუთარ თავზე გამოვცადოთ მისი უკეთ გაგების მაგია. ამით უკეთესობისკენ შევცვლით როგორც საკუთარ, ისე გარშემო მყოფთა ცხოვრებას. სწორედ ესაა ადამიანად ყოფნა.
სიბრძნე ხშირად ბევრი შეცდომის შედეგად მოიპოვება. ფორმალური განათლება სხვათა შეცდომებზე სწავლას ნიშნავს. ეს კი უნდა ვისწავლოთ.
სწავლას იშვიათად გვასწავლიან. მიუხედავად ამისა, ჩვენ შეგვიძლია სწავლის სწავლა. საბედნიეროდ, არაერთმა მკვლევარმა მთელი ცხოვრება მიუძღვნა იმის შესწავლას, რა არის ეფექტიანი. თქვენც შეგიძლიათ ისწავლოთ მათგან.
ქვემოთ მოყვანილია 10 მნიშვნელოვანი უნარი, რომელთა გამოყენებაც დაგეხმარებათ, წარმატებას მიაღწიოთ სწავლაში. თანმიმდევრობას მნიშვნელობა არ აქვს:
- შეამოწმეთ საკუთარი თავი
გააკეთეთ ჩანაწერები, სთხოვეთ მეგობრებს დაგისვან კითხვები ან თავად გააკეთეთ ეს. დამახსოვრების საუკეთესო წინაპირობაა, რამდენად ხშირად დაგიმახსოვრებიათ ეს ინფორმაცია წარსულში. გადაკითხვა უშედეგოა მაშინაც კი, როცა ყველაზე მნიშვნელოვნის გამოსაყოფად ან ხაზგასასმელად ხარჯავთ დროს. ამით ინფორმაციის ისე ეფექტურად ვერ დაიმახსოვრებთ, როგორც საკუთარი თავის შემოწმებით. სამწუხაროდ, კვლევები ცხადყოფს, რომ მოსწავლეთა უმრავლესობას არ სჯერა ამის და შედეგად ნაკლებს სწავლობს. ნუ იქნებით ერთი მათგანი. გადაკითხვა პასიურია, შემოწმება – აქტიური. შეამოწმეთ საკუთარი თავი, მერე კი გამოასწორეთ შეცდომები. გაიმეორეთ.
- განავრცეთ შემოწმება დროში
დაიწყეთ სწავლა ადრე, რათა გქონდეთ დრო, განავრცოთ, დროში გაწელოთ სწავლის პროცესი. კვლევები გვიჩვენებს, რომ ერთბაშად სწავლა ცუდია. ეს იწვევს სულ ახლახან ნასწავლის დავიწყებას – ის, რასაც ხუთი წუთის შემდეგ ისწავლით, გავლენას მოახდენს იმაზე, რასაც ახლა სწავლობთ. ეს დავიწყების ნომერ პირველი მიზეზია. ერთბაშად სწავლისას ინფორმაცია ხანგრძლივ მეხსიერებაში არ განთავსდება. ხანგრძლივი მეხსიერება მოითხოვს ცილის ტრანსკრიფციას ახალი სინაფსების ასაგებად, ეს კი ხდება მაშინ, როცა ნეირონები „მოელიან“ ერთი და იმავე ინფორმაციის დამუშავებას უფრო ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ერთბაშად სწავლა ცუდია გაგებისთვის, რადგან თქვენ ვერ იგებთ ინფორმაციას საკმაოდ ღრმად დასამუშავებლად. ერთბაშად სწავლა ძილზეც ახდენს გავლენას. დაბოლოს, ის გსტრესავთ. დასტრესილ მოსწავლეებში ხშირია ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, მაგრამ თქვენ ეს შეგიძლიათ თავიდან აირიდოთ მშვიდი მიდგომით და წინასწარი დაგეგმვით.
რაც უფრო ხანგრძლივად გსურთ რამის ცოდნა და რაც უფრო უკეთ გსურთ რამის გაგება, მით უფრო მეტი დრო უნდა დაუთმოთ მის სწავლას. თქვენ შეგიძლიათ ისწავლოთ ყოველდღე და ასეც უნდა მოიქცეთ, მაგრამ მოგვიანებით ისევ და ისევ აუცილებლად გადახედეთ ხოლმე უკვე ნასწავლ მასალას. ოც დღეზე განაწილებული სწავლის ათი დღე უკეთესია, ვიდრე ათი დღე ზედიზედ სწავლა. დაგეგმეთ საჭიროებისამებრ. და დაიწყეთ ადრე.
3. ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთი რამ გააკეთეთ
ნუ შეეჭიდებით სწავლისას მრავალ საქმეს. გამონახეთ სწავლისთვის მშვიდი ადგილი, ელექტრონული ფოსტისა და ტელეფონის გარეშე, და დაუთმეთ დრო იმის გაგებას, რასაც აკეთებთ. არაერთი კვლევა მოწმობს, რომ ბევრი საქმის ერთდროულად კეთების მცდელობა (multitasking) გაყოვნებთ, ქმნის დაბრკოლებას, რომელიც ბლოკავს სწავლას და, როგორც წესი, ანადგურებს თქვენს შესაძლებლობას, ღრმად იფიქროთ იმაზე, რასაც სწავლობთ. ცუდია ისიც, რომ ამ დროს ორი საქმის კეთება მეტ დროს მოითხოვს. თქვენ იხდით ე.წ. გადართვის საფასურს, როდესაც თქვენს ტვინს არაერთხელ უწევს ერთი რამიდან მეორეზე გადართვა. თუკი ორ ბავშვს აუზში ერთდროულად არ ატივტივებთ, მაშინ ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთ რამეზე გაამახვილეთ ყურადღება.
- აუხსენით საკუთარ თავს (და სხვებსაც)
თქვენ იცით, რისი ახსნაც შეგიძლიათ. განმარტეთ, რატომ და როგორ არის დაკავშირებული ახალი ცნება იმასთან, რაც უკვე იცით. როდესაც მეხსიერებაში უკვე მყარად არსებულს უკავშირებთ ახალს, ეს უკეთ დამახსოვრებაში გეხმარებათ. ღრმად გაიაზრეთ, რაც იცით. ეს უმთავრესი გზაა გონებაში კვალის გავლებისა, რაც მოგვიანებით დამახსოვრებაში დაგეხმარებათ. ვინც ამბობს, რომ ცუდად იმახსოვრებს სახელებს, სინამდვილეში ცუდად გაიაზრებს მათ – თუ იფიქრებენ ახალგაგონილ სახელზე, გაიხსენებენ სხვას, ვისაც იგივე სახელი ჰქვია, გაურითმავენ რამეს ან წარმოიდგენენ ამ სახელს ადამიანის შუბლზე ამოსვირინგებულს, მეტი შანსია, დაიმახსოვრონ. მეცნიერები ამას ელაბორაციას უწოდებენ.
აუხსენით სხვებს. თუ ეს ისე მოახერხეთ, რომ სხვებმაც გაიგონ, ესე იგი, მართლაც იცით.
თუ ცოდნა კოშკია, ახსნა ხარაჩოა, რომელიც მის აგებაში გეხმარებათ. არაერთი კვლევა ცხადყოფს, რომ ახსნა ამარცხებს შეჯამებას ბალახზეც და თიხაზეც. შეჯამება შესაძლოა ითვალისწინებდეს მხოლოდ თქვენს წინ, ფურცელზე არსებულის ორგანიზებას. ახსნა კი მოითხოვს ამის გახსენებას, როგორც ბებიის სახლისაკენ მიმავალი ბილიკისა. ახსნა ცალკეულ, ერთმანეთთან დაუკავშირებელ ფაქტებს გაგების ციტადელად აქცევს.
5. გააკეთეთ ჩანაწერები ხელით
მეხსიერების კვლევის ასმა წელმა გვასწავლა ერთი უმთავრესი რამ – თქვენ იმახსოვრებთ იმას, რასაც ღრმად ამუშავებთ. თუ გსურთ დაიმახსოვროთ რამე, რაც მიზეზთა გამო ჯერნაკლებ საინტერესოა თქვენთვის, მოგიწევთ მისი საკუთარ გონებაში “მოწვევა” მასზე ფიქრით, მისი დაკავშირებით იმასთან, რაც უკვე იცით, მასზე საკუთარი სიტყვებით საუბრით და კარგად გააზრებული ასოციაციების შექმნით. რაც უფრო მეტს სწავლობთ თემის შესახებ, მით უფრო გიადვილდებათ სწავლა, მაგრამ თავიდან გარჯა და ყოველი კონცეპტის რიგრიგობით დამახსოვრება მოგიწევთ. ჩანაწერების კომპიუტერზე ბეჭდვა ნაკლებეფექტურია, ვიდრე ხელით წერა – თქვენ ბეჭდავთ მეტს, მაგრამ გაიაზრებთ და, შესაბამისად, იმახსოვრებთ ნაკლებს. ხელით წერა საშუალებას მოგცემთ, გააკეთოთ ჩანახატები, მონიშნოთ და მიუხატოთ ისრები კითხვებს, რომლებიც აუცილებლად გაგიჩნდებათ და რომლებსაც მოგვიანებით დასვამთ. თქვენ უკვე იცით, რომ ინტერნეტს შეუძლია თქვენი (და თქვენს გარშემო მყოფების) ყურადღების გაფანტვა, ასე რომ, აიღეთ ქაღალდის ბლოკნოტი და გახდით ხელოვანი.
შინ რომ დაბრუნდებით, გადახედეთ თქვენს ჩანაწერებს და შეავსეთ ისინი იმით, რასაც გაიხსენებთ. მონიშნეთ, თუ რამე გაუგებარია და შემდეგ ჰკითხეთ თქვენს მასწავლებელს (ლექტორს). ისინიც ადამიანები არიან და ხშირად აქტიურად ეხმარებიან დაინტერესებულ მოსწავლეებს. კითხვების დასმით თქვენ მათი საქმიანობისადმი ინტერესს გამოხატავთ. ადამიანებს მოსწონთ, როდესაც სხვები ინტერესდებიან მათი საქმიანობით.
6. (წა)იკითხეთ
იკითხეთ, რათა გაიგოთ მთლიანი სურათი და დაინახოთ, როგორ უკავშირდება იდეები ერთმანეთს. იკითხეთ გასამხნევებლად. იკითხეთ, რათა ისწავლოთ თქვენთვის საინტერესო თემის შესაბამისი ლექსიკონი და ის, თუ როგორ საუბრობენ სხვები მასზე. მონიშნეთ ან ხაზი გაუსვით, მნიშვნელოვანი იდეების პოვნა მოგვიანებითაც რომ შეძლოთ. ჩაიწერეთ, რათა გაგიადვილდეთ მოძიება და ჩაინიშნეთ კითხვები, რომლებიც სწავლისას წარმოიშვა. ნუ მოელით, რომ ეს ყველაფერი ინფორმაციას ხანგრძლივ მეხსიერებაში განათავსებს. ხაზგასმას და მონიშვნას ინფორმაცია წიგნიდან მეხსიერებაში კი არ გადააქვს, არამედ ასე გამოყოფთ იმას, რასაც მოგვიანებით უფრო ღრმად დაამუშავებთ ახსნისა და შემოწმების (გამოცდის) გზით. მაგრამ კითხვა ხშირად საკუთარი სფეროს ოსტატად ქცევისკენ მიმავალი გზაა.
- მოძებნეთ გონიერი ბავშვები და დაუმეგობრდით მათ
თუ მართლა გსურთ რამის კარგად სწავლა, დაუმეგობრდით სხვებს, ვისაც მსგავსი მიზნები ამოძრავებს. იპოვეთ გონიერი მოსწავლეები და სთხოვეთ, იმეცადინონ თქვენთან ერთად. მარტო სწავლა შესაძლოა კარგიც იყოს, თუ ეს თქვენი ძლიერი მხარეა, მაგრამ გარემოცვა დიდ გავლენას ახდენს ჩვენზე. ისინი ასევე გასწავლიან, თუ როგორ ისწავლოთ.
8. გამოდით ინტერნეტიდან
ნიკოლას კარის წიგნი “ზედაპირულები” (the shallows) გვიჩვენებს, რატომ გვაქცია კომპიუტერულმა ეპოქამ უფრო ზედაპირულებად; რატომ აღვიქვამთ თავებს არა მთლიან ადამიანად, არამედ თოჯინად, ერთი იდეიდან მეორეზე, ერთი ბმულიდან მეორეზე რომ გადახტება ხოლმე. ის ასევე აღწერს კვლევებს, რომლებიც გვიჩვენებს, რომ ონლაინ კითხვა “სულელის გამბიტია”. ინტერნეტში კითხვისას დიდხანს ვერ ვკითხულობთ. აქ ბევრ რამეს შეუძლია ყურადღების გაფანტვა – მოციმციმე რეკლამას, ფეისბუქის შეტყობინებებს, შემომავალ ფოსტას, ახალ ამბებს და სხვ. კვლევები ასევე გვიჩვენებს, რომ ინტერნეტში (ონლაინ) წაკითხული ნაკლებად გვამახსოვრდება. ყურადღების გაფანტვა თანამედროვე სამყაროს მნიშვნელოვანი ნაწილია. მაგრამ თქვენ შეგიძლიათ და უნდა იღონოთ კიდეც რამე, რომ არ მისცეთ მას თქვენი მართვის საშუალება. იკითხეთ offline, ისწავლეთ offline. დაიბრუნეთ თქვენი გონება და ყველაფერი გაადვილდება.
9. გადაწყვიტეთ, რომ ეს მოგეწონებათ
მეცნიერად ყოფნა აუცილებელი არ არის იმის გასარკვევად, რომ ადამიანები მეტს სწავლობენ იმის შესახებ, რაც მოსწონთ და მოსწონთ ის, რის შესახებაც მეტს სწავლობენ. მოძებნეთ იმის მოწონების გზები, რის სწავლასაც აპირებთ და წარმატების მეტი შანსი გექნებათ. წაიკითხეთ პოპულარული წიგნები ამ თემაზე, უყურეთ TED-ის ლექციებს ან დოკუმენტურ ფილმებს. თუ არაფერი გამოგდით, გაითვალისწინეთ ადამიანური ფაქტორი – ყველაფრის უკან დგას ადამიან(ებ)ის ისტორიები. მოკლედ, თუ შეძლებთ მოიწონოთ ის, რასაც სწავლობთ, თქვენი ცხოვრება უკეთესობისკენ შეიცვლება.
- ენდეთ საკუთარ თავს
გაითვალისწინეთ ის, რაშიც უკვე მიაღწიეთ წარმატებას და გააცნობიერეთ, რომ ეს არ არის შემთხვევითი. თქვენ ბევრის გაკეთება შეგიძლიათ. თუ გექნებათ შესაბამისი გარემო და მოტივაცია, ნებისმიერი რამის სწავლას შეძლებთ.
ადამიანს შეუძლია კარგისა და ცუდის გარჩევა. ერთ-ერთი კვლევა შეეხება სასურველ სიძნელეებს, სწავლის მოქნილობის გაზრდას მის მისაღწევად გაწეული ძალისხმევის პროპორციულად. დაფიქრდით, როგორ გააადვილა GPS-მა მოგზაურობა და როგორ შეასუსტა ჩვენი გარემოს ცოდნა. დაფიქრდით, რა ადვილია სიტყვის განმარტების პოვნა google-ში და რამდენად მეტია მისი დამახსოვრების შანსი, თუკი მასზე თუნდაც ერთ წუთს იფიქრებთ.
ნუ შეგეშინდებათ შეცდომების. შიში ცუდი თანამგზავრია. ენდეთ საკუთარ თავს (“მე”-ს უკეთეს ნაწილს) და ის ყოველთვის თქვენთან იქნება, როცა დაგჭირდებათ.
10 და 1/2. გადაიკითხეთ ეს ჩამონათვალი და იფიქრეთ მასზე!
წყარო: https://www.psychologytoday.com/blog/statistical-life/201701/top-10-science-based-study-skills-the-classroom
