თანამედროვე ტექნოლოგიების საუკუნეს თავისი წესები და ფობიები შემოაქვს – შიში, რომელიც ტექნიკურ პროგრესს თან სდევს. რომელი ფობიები გაჩნდა ლექსიკონებში ბოლო წლების განმავლობაში? რა შიშებს იწვევს სოციალური ქსელები, კომპიუტერები და ციფრული ტექნოლოგიები? იცით თუ არა, რომ ერთ-ერთი გავრცელებული ფობია – კიბერფობია, ძალიან ხშირად პედაგოგების პრობლემაცაა?
როგორ მოვიქცეთ, როცა კომპიუტერის დანახვაზეც კი პანიკისგან გაქცევა გვინდება? ამ უცნაურ მდგომარეობას თავისი განმარტება აქვს. კომპიუტერის შიში – ეს ზარმაცების კაპრიზი როდია. ეს გახლავთ ფსიქოლოგიური დაავადება, რომელსაც კიბერფობია ან კომპიუტერული შფოთვის სინდრომი ჰქვია. ადამიანს არ უნდა სულელი ან უცოდინარი გამოჩნდეს, მაშინაც კი, როდესაც ტექნიკასთან მუშაობის ელემენტარული უნარ-ჩვევები არ გააჩნია. ეს განსაკუთრებით უფროსი ასაკის ადამიანებს ეხება – ისინი უფრთხიან კომპიუტერს და ამავდროულად, ძალიან აშინებთ საკუთარი ავტორიტეტის შელახვა. ასეთ შემთხვევაში სასურველია გვახსოვდეს, რომ პედაგოგს არ აქვს ასაკი და ის ყოველთვის სწავლა-განვითარების პროცესშია.
მიშვებული ფობია მძიმე ფიზიკურ რეაქციებს იწვევს: თავბრუსხვევას, გულისრევას. კიბერფობიისგან სამკურნალოდ კვალიფიციური ფსიქოლოგისა და ახლობლების მხარდაჭერაა საჭირო; ყოველდღიური პროფილაქტიკისთვის კი – კომპიუტერთან რამდენიმე საათის გატარება.
სპეციალისტთა განცხადებით, ამ ფობიას „დიდი მომავალი“ აქვს, რადგან ის დღითიდღე ვრცელდება და ცოტა ხანში ყველაზე გავრცელებულ შიშს – კლაუსტროფობიას დაჯაბნის. ასი ათასობით სპეციალისტი, რომლის სამსახურიც კომპიუტერთან ჯდომას უკავშირდება, მიიჩნევს, რომ ნერვიული სამუშაო აქვს. ურთულეს ტექნიკასთან მჭიდრო კავშირი მათში ხშირად არასრულფასოვნების კომპლექსს ბადებს.
ჩვენ საკუთარი შიშების სამყაროში ვცხოვრობთ, თუმცა სიბნელის ან სიმაღლის შიში უკვე წარსულს ბარდება. ადამიანს ინტერნეტტროლინგი, სახლში დარჩენილი სმარტფონი და სოციალურ ქსელში ატვირთული ფოტოს ლაიქების სიმცირე აშინებს.
მკვლევრებმა ოცდამეერთე საუკუნის შვიდი მთავარი ფობია ასეთი რიგითობით ჩამოაყალიბეს:
ნომოფობია – ოდესმე დაგრჩენიათ მობილური ტელეფონი სახლში? თუ ასეთ დროს დისკომფორტს, ღელვას და შიშს გრძნობთ, დიდი ალბათობით, XXI საუკუნის სენი – ნომოფობია დაგმართნიათ. ტერმინი ინგლისური ფრაზიდან „no mobile phone“ წამოვიდა. ის ტელეფონის გარეშე დარჩენის შიშს ნიშნავს. მეცნიერებმა ეს დაავადება 2008 წელს ჩატარებული კვლევის შედეგად გამოავლინეს. აღმოჩნდა, რომ ყოველი 100 კაციდან 66 კომუნიკაციის გარეშე დარჩენისას პანიკურ შიშს განიცდიდა. ისინი მუდმივად ცდილობდნენ შეემოწმებინათ გამოტოვებული ზარები, შეტყობინებები და ელექტრონული ფოსტა.
თუკი 2008 წელს ნომოფობიამ მოსახლეობის ნახევარი მოიცვა, ახლა პრაქტიკულად მასობრივი ხასიათი მიიღო. შეგიძლიათ გამოცადოთ საკუთარი თავი: გამორთეთ ტელეფონი ერთი დღით მაინც.
სოციონეტოფობია – სოციალური ქსელების შიში დევნის შიშის თანამედროვე ვერსიაა, რომელიც სოციალურ ქსელში ექაუნთის შექმნის შიშით გამოიხატება, რადგან ის შეიძლება შანტაჟისთვის ან დევნისთვის გამოიყენონ. აქ არ ვსაუბრობთ მაინცდამაინც სპეცსამსახურებზე. საკმარისია ისიც, რომ პირად ინფორმაციას ოჯახის წევრები, კლიენტები ან უფროსები ნახავენ.
თუმცა სოციონეტოფობია მარტივად განკურნებადია. ფსიქოლოგების აზრით, პაციენტმა უნდა შექმნას ექაუნთი, რომელიც მისივე კომფორტის ზონას შეესაბამება.
ტროლოფობია – ტროლი ნებისმიერი ინტერნეტმომხმარებლისთვის ნაცნობი ცნებაა. ყველამ იცის, რომ მათი „კვება“ არ ღირს, მათ დაბლოკვას აზრი არ აქვს. იგნორირება უფრო მარტივია. თუმცა ტროლების პოპულაციის ზრდამ საპასუხო რეაქციაც გამოიწვია – ეს ტროლოფობია ან ტროლოპარანოიაა. ავადმყოფი დარწმუნებულია, რომ ყველა მისი მკითხველი, კომენტატორი, მისი ბლოგის ან პორტალის მონაწილე ტროლია, რომლის მიზანიც მისი წამოწყების ჩაშლაა. აქედან მოდის სურვილი, ავირიდოთ ზედმეტი ყურადღება და ვიყოთ ანონიმურები.
სამწუხაროდ, ტროლოფობიის წამალი არ არსებობს. ფსიქოლოგები გვირჩევენ, ვეცადოთ პროვოკაციას არ ავყვეთ, ტროლები არ „ვკვებოთ“.
ემოჯიფობია – თანამედროვე შიშების ერთ-ერთი ნათელი მაგალითია, რომელიც სოციალური ქსელების, ჩატების და მესენჯერების გავრცელებასთან ერთად წარმოიშვა. ადამიანს, რომელიც ემოჯიფობიითაა დაავადებული, ეშინია, რომ მას ვერ გაუგებენ ან რომ მან უადგილო ადგილას დასვა სიცილაკი ან სტიკერი.
ემოჯიფობიას ვერ უწოდებ მძიმე ფსიქიკურ დაავადებას, ის ფსიქოზის ახალი ფორმაა, რომელსაც დროებითი ხასიათი აქვს.
სელფიფობია – კომიკურობის მიუხედავად, თავისი პირველი მსხვერპლი სელფოფობიამ საავადმყოფიში უკვე გაამწესა. 2014 წელს 19 წლის დენიელ ბოუენი კლინიკაში იდეალური სელფის ძიების შედეგად მოხვდა. ის სახლიდან ნახევარი წელი არ გამოსულა, დღეში 200 სურათს იღებდა. დენიელი სკოლიდან გამოაგდეს, მერე წონაში ძალიან დაიკლო და ბოლოს თვითმკვლელობა გადაწყვიტა.
ექიმების აზრით, სელფით გატაცება თანამედროვეობის სერიოზული ფსიქოლოგიური პრობლემაა, რომელიც სამედიცინო ჩარევას მოითხოვს. სხვათა შორის, დენიელ ბოუენი კლინიკიდან მხოლოდ მას შემდეგ გამოწერეს, რაც სმარტფონის მუდმივად გამოყენებას გადააჩვიეს.
კიბერფობია – პერსონალური კომპიუტერი თანამედროვე სამყაროში ცხოვრების მთავარი თანამგზავრია, ამიტომ კომპიუტერის შიშის, ანუ კიბერფობიის წარმოშობა სრულიად ბუნებრივია.
თუ ნომოფობია ახალგაზრდების დაავადებად მიიჩნევა, კიბერფობია ასაკოვან ადამიანებზე ვრცელდება, რომლებიც იძულებულნი არიან ახალი ტექნიკა აითვისონ.
ექიმები კიბერფობიის თვალსაჩინო სიმპტომებს გამოყოფენ: ადამიანი კომპიუტერს თავს არიდებს ან ნეგატიური დამოკიდებულება აქვს მის მიმართ. თუმცა ჭკვიანი ტექნიკის შიში ბევრს აქვს. ადამიანების მნიშვნელოვანი ნაწილი, რომელსაც არასდროს ან ძალიან ზედაპირული შეხება ჰქონია კომპიუტერთან, ფაქტობრივად, ცრურწმენამდე მისულ შიშსაც კი განიცდის ტექნიკასთან მიმართებაში. ჩართული კომპიუტერი და ყველაფერი, რაც მის მონიტორზე ხდება, მას პანიკაში აგდებს – აი, რაღაცამ გაიელვა, გაიხსნა, დაიხურა, ახმაურდა. მისთვის ყველაფერი გაუგებარია და რაც უფრო დიდხანს უყურებს მონიტორს, მით უფრო ჩახლართულად ეჩვენება ყველაფერი.
მათთვის, ვინც კომპიუტერთან ადრეული ასაკიდან ურთიერთობს, მსგავსი პანიკა აუხსნელია. მაგრამ წარმოვიდგინოთ ადამიანი, რომელსაც არაფერი გაეგება პილოტის პროფესიაში და დავსვით თვითმფრინავის კაბინაში საჭესთან, სადაც ასზე მეტი სხვადასხვა ინდიკატორი და ღილაკია. როგორ იგრძნობს თავს? რასაკვირველია, მას პანიკა და შიში აიტანს. ნათელია, რომ მისი მომზადება აუცილებელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში ვერ ავცდებით სტრესულ მდგომარეობას.
შეიძლება თუ არა დაამარცხო კიბერფობია და ირაციონალური შიში? და რაც მთავარია, როგორ გავაკეთოთ ეს სწორად? კიბერფობიით დაავადებულები ამტკიცებენ, რომ კომპიუტერი ზედმეტად ჭკვიანია. ის გარკვეულ შიშს ბადებს და ეს შიში არ იკლებს – ადამიანი, როგორც არ უნდა ეცადოს, ვერ დაიმახსოვრებს ათასობით წიგნს, მას არ აქვს ძალა წამში გაამრავლოს ერთმანეთზე ხუთნიშნა რიცხვები, კომპიუტერს კი ეს შეუძლია…
რა შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს დაავადების გამწვავება? ხშირად კომპიუტერი დავალების მიღებისას რამდენჯერმე გვეკითხება ნამდვილად გნებავთ თუ არა მისი განხორციელება. ეს მარტივი ნაბიჯი კიბერფობს ჩიხში აყენებს და „მაუსის“ ტარებას მოკანკალე ხელით აიძულებს. მას გულისცემის რიტმი ერღვევა, უჩნდება საერთო სისუსტე და გაღიზიანება. თავბრუსხვევა, გულისრევის შეგრძნება, მუხლის კანკალი და ადამიანი დარწმუნებულია, რომ გამოუსწორებელი ქმედება განახორციელა. იწყებს ნერვიულობას და არაადეკვატურად იქცევა.
ეს ყველაფერი ხდება იმიტომ, რომ ადამიანს შეცდომის დაშვებისა და ჭირვეული ტექნიკის უიმედოდ გაფუჭების ეშინია, მაგრამ, საჭიროა იცოდეთ, რომ რაც არ უნდა გააკეთოთ, საშინელება არ მოხდება. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია გამოუსწორებელი შედეგიც დადგეს, მაგრამ ამისთვის თქვენ ლიტრზე მეტი წყალი უნდა დაასხათ კლავიატურას ან მონიტორს ნივრის სანაყი ქვა დაჰკრათ. ამიტომ აუცილებელია კომპიუტერის მოთმინებით შესწავლა და ათვისება, რომ მომხდარი გარკვეული დროის შემდეგ ღიმილით გაიხსენოთ.
