ვუდი ალენის „კუგელმასის შემთხვევა“ იმ ტექსტებს შორისაა, ასმეერთე წაკითხვისასაც რომ გულიანად გაცინებს. ვერც ცდუნებას გაექცევი: მთავარი გმირის ადგილას უთუოდ საკუთარ თავს წარმოიდგენ და ოცნებას მიეცემი – რაღაც ჯადოქრობით, წიგნებში მოხვედრის შესაძლებლობა რომ გქონდეს, რომელ დიდ რომანს აირჩევდი? წლების წინ შეყვარებული გმირებიდან რომელს გაჰყვებოდი წუთისოფლის გზებზე სახეტიალოდ? ვის შეიყვარებდი კიდევ უფრო დიდი სიყვარულით?
იმ მკითხველს, ვისაც ვუდი ალენის ეს მოთხრობა არ წაუკითხავს, შეუძლია შემდეგ ბმულს მიჰყვეს:
https://litklubi.ge/biblioteka/view-nawarmoebi.php?id=12169
მე კი ერთ შორეულ ამბავს გავიხსენებ. ცამეტი წლისას მთელი არსებით შემიყვარდა ჟიულიენ სორელი, რომელიც ბედნიერი შემთხვევის წყალობით გავიცანი – მამაჩემის დეიდაშვილის სახლში, სამეგრელოს პატარა და მშვენიერ ქალაქში, წიგნების თაროების თვალიერებისას თვალში სტენდალის სქელი წიგნი მომხვდა. გამოსაჩენ ადგილას იდო, სათაურიც მიმზიდველი ჰქონდა, ისტორიის დრამატიზმსა და უკიდურეს სერიოზულობზე მიმანიშნებელი.
უშინაარსო, ერთთფეროვანი დღეები მაშინვე შეიცვალა – ამაღელვებელმა, თაბრუდამხვევმა ამბებმა გამიტაცა, წიგნის გვერდებზე გამოჩენილმა მთავარმა გმირმა კი რაღაც მანამდე განუცდელი განმაცდევინა. ვერავინ დამარწმუნებს, რომ ეს სიყვარული არ იყო – ცამეტი წლის გოგოს მოულოდნელი და ამავე დროს ლოგიკურად გაჩენილი სიყვარული. როდესაც წიგნის გვერდებზე მისი სახელი და გვარი მხვდებოდა, ვწითლდებოდი, გულისცემა მიჩქარდებოდა, თავში აზრები მერეოდა და ერთიანად ვიბნეოდი. მის სიტყვებს ვკითხულობდი და ვკითხულობდი, ბოლოს ზეპირადაც ვსწავლობდი… თუ გამოჩენა შეაგვიანდებოდა, გულზე დარდი შემომაწვებოდა ხოლმე – სანამ სხვა გმირებს დავყვები აღმა-დაღმა, ჟულიენ სორელის თავს ცუდი ამბავი ხდებოდეს-მეთქი. ვჩქარობდი, მინდოდა, მალე წამეკითხა მის შესახებ, მალე შემეტყო მისი გადაწყვეტილებები, გუნება-განწყობილება, ახალ-ახალი იდეები.
სტუდენტობის წლებში ევგენი ონეგინი მიყვარდა. არა, აღარ ვწითლდებოდი. არც საპასუხო გრძნობის იმედი მქონდა.
ვუდი ალენის ზემოთ ნახსენებმა მოთხრობამ სხვა გმირებიც გამახსენა, ჩემს წარმოსახვაში სრულიად ხელშესახებნი რომ იყვნენ და ნამდვილზე ნამდვილი ცხოვრებით ცხოვრობდნენ – იდეალურად არასრულყოფილნი, ნაოცნებართან მეტისმეტად მიახლოებულნი. ლიტერატურის მასწავლებელი სიდნი კუგელმასი რომანტიკული ურთიერთობისთვის ემა ბოვარის აირჩევს და მასთან ერთად სეირნობს ფრანგული სოფლის შემოგარენში. რა უნდა იყოს უკეთესი? კლასიკოსის წიგნში შენი ადგილი გაქვს, ენით აუწერელ ბედნიერებას არაფერი ემუქრება, გაწეულ რისკს თავდავიწყების წუთები ანაზღაურებს.
„კუგელმასი მელოტი და დათვივით ბანჯგვლიანი იყო, მაგრამ სული ნამდვილად ჰქონდა“, – ვკითხულობთ მოთხრობის დასაწყისშივე. რამდენჯერაც უნდა წავიკითხო ეს სიტყვები, იმდენჯერ მეცინება – მთავარი გმირი ჩემ თვალწინ დგას, მისი წამწამების გარჩევა შემიძლია, მისი გახშირებული სუნთქვა მესმის. ავტორი მეტისმეტი მონდომებით მარწმუნებს, კარგი კაცია, მის სურვილებში გასაკიცხი არც არაფერიაო. და მეც ვეთანხმები. მოთხრობის დასასრულს კი მთელი გულით განვიცდი ესპანური ენის გრამატიკის სახელმძღვანელოში სამუდამოდ გამომწყვდეული ლიტერატურის მასწავლებლის ბედ-იღბალს.
გაუძლებდი ცდუნებას მის ადგილას?
მწერლებს უყვართ ყველაზე დიდ ოცნებებზე ხუმრობა, თავშესაქცევი ამბების მოყოლა სამოთხის ბინადრებზე, უკვდავთა გასაუბრება, მარადისობის მკვიდრთა ყოველდღიურობის აღწერა. მილან კუნდერას რომანში „უკვდავება“ გოეთე და ჰემინგუეი გულითადად საუბრობენ მთისა და ბარისაზე. როგორც კი ეს დიალოგი წავიკითხე, მაშინვე დავფიქრდი: რომელ მწერლებს დავაწყვილებდი? რა მოხდებოდა სამოთხის ამწვნებულ გორაკებზე სეირნობისას?
ჯულიან ბარნსის „მსოფლიოს ისტორია ათნახევარ კარად“ სამოთხის სურათებით მთავრდება. მთავარი გმირი აღმოაჩენს, რომ ამ ადგილას ადამიანს ყველა სურვილი უსრულდება – ინგლისური საუზმე იდეალურად ინგლისურია და შეგიძლია სადილადაც მიირთვა და ვახშმადაც; საყიდლებზე წასული ყველაფერს იყიდი, რაზეც კი თვალი წაგიგორდება; სპორტულ თამაშებში რეკორდს ზედიზედ ამყარებ, ცნობილ ადამიანებს ხვდები და სასურველ თემებზე ესაუბრები, საწოლში ყველას იწვენ, ვიზეც კი გული მიგდის… შესაძლებლობები განუსაზღვრელია: თუ გინდა, ყველა წიგნი წაიკითხე, რაც კი სამყაროში არსებობს.
სული ამ წიგნის გმირსაც აქვს და ამიტომაც შეუჩნდება რაღაც – ვერ ისვენებს, კითხვებზე პასუხს ეძებს, ახდენილი ოცნებები თუ დაკმაყოფილებული სურვილები ბოლომდე ვერ ავსებს მის იმქვეყნიურ ცხოვრებას. ჯოჯოხეთი (ესპანური ენის გრამატიკის სახელმძღვანელო!) რომ არსებობდეს, იქნებ აზრიც მისცემოდა ჰემფრი ბოგარტთან თუ მერლინ მონროსთან სეირნობაში გატარებულ საღამოებს. მაგრამ აუხსნიან – რაც ჯოჯოხეთზე გსმენია, მხოლოდ და მხოლოდ აუცილებელი პროპაგანდა იყო, ყველა გზა სამოთხისკენ მოდისო.
ესეც ძალიან სახალისო წიგნია – ყოველ ჯერზე ერთსა და იმავე ფრაზებზე რომ გეცინება და გინდა, ირგვლივ ყველას წააკითხო, დიდსა თუ პატარას – ვისაც კი სული ნამდვილად აქვს.
