სტატიის პირველ ნაწილში ვისაუბრეთ ციფრული წიგნიერების მნიშვნელობაზე, იმ უარყოფით მხარეებზე, რაც კომპიუტერული ტექნოლოგიებისა და ინტერნეტის შეუზღუდავმა მოხმარებამ შესაძლოა გამოიწვიოს; გავეცანით რამდენიმე კვლევის შედეგებსა და გავრცელებულ მოსაზრებებს. სტატიის მეორე ნაწილში მიმოვიხილეთ ამ პროცესში სკოლის ჩართულობის მნიშვნელობა. ამჯერად ყურადღებას გავამახვილებთ ციფრული კომპეტენციის განვითარებაში მშობლების როლზე.
დღითიდღე იზრდება იმ კვლევების რაოდენობა, რომლებიც მოსწავლეებისა და ინტერნეტის ურთიერთდამოკიდებულებას შესწავლიან. თუმცა საკმაოდ მცირე მათგანი ინტერესდება მშობლის როლით ამ მხრივ. საინტერესო შედეგებს აჩვენებს გერმანიაში, 2013 წელს ჩატარებული თვისებრივი კვლევა (Junge, 2013), რომლის მიზანი იყო, დაედგინა, როგორ აცნობიერებენ მშობლები თანამედროვე ტექნოლოგიურ სამყაროში ციფრული კომპეტენციის მნიშვნელობას და როგორ უმკლავდებიან ყოველდღიურ ცხოვრებაში შვილებთან მსგავს საკითხებზე წარმოჭრილ პრობლემებს. კვლევის ფარგლებში ჩატარდა ნახევრად სტრუქტურირებული ინტერვიუ 14 ოჯახში (სულ 28 მონაწილე მშობელი). მზა კითხვების გარდა, მშობლებს ორი როლური ამოცანა დაურიგდათ. მათ თავი უნდა წარმოედგინათ მსგავს სიტუაციაში და განემარტათ, რას მოიმოქმედებდნენ და რატომ. შედეგებმა აჩვენეს, რომ გამოკითხულთა უმარავლესობაში ინფორმაციული აღზრდის დროს აქცენტი მხოლოდ ფილმებზე, საინფორმაციო საშუალებებსა და ვიდეო-კლიპებზე კეთდებოდა. ინტერნეტის ერთობლივი მოხმარება კი ძირითადად იმ შემთხვევაში ხდებოდა, როდესაც მშობლები მშვილებთან ერთად კონკრეტული შინაარსის მასალის მოძიებით იყვნენ დაკავებული. ყველა გამოკითხული წყვილი აცნობიერებდა ინტერნეტის თანმხლებ საშიშროებებს. განსაკუთრებით გამოყოფდნენ შეუზღუდავ მოხმარებას, ფინანსურ რისკებს, საშიშ კონტაქტებს, ვირუსებს კომპიუტერული სისტემისთვის, პერსონალური მონაცემების გავრცელების საფრთხეებს და ბავშვებში ინტერნეტდამოკიდებულებით გამოწვეულ დაბალ ინტერესს სოციალური კომუნიკაციისადმი. აღნიშნული საფრთხეების თავიდან ასაცილებლად გერმანელ მშობლებს მიაჩნიათ, რომ აკრძალვა, კომპიუტერთან საქმიანობის შესახებ დეტალური გამოკითხვა, ისტორიის შემოწმება, კონკრეტული შინაარსის საიტებზე წვდომის შეზღუდვა, ინტერნეტის მოხმარების დროის შეზღუდვა და ბავშვთან ინტერნეტის მოხმარების წესებზე შეთანხმება ეფექტური ღონისძიებებია.
აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ბავშვებში ინტერნეტის გამოყენების სიხშირეზე დიდი გავლენა იმ მშობლებს აქვთ, რომლებიც შვილებისთვის პერსონალურ კომპიუტერებს არ ყიდულობენ, ხოლო სახლში არსებულ საერთო კომპიუტერზე ინტერნეტის მოხმარების შეზღუდვას სპეციალური პროგრამების საშუალებით არეგულირებენ. მშობლების იმ ნაწილს, ვინც აღნიშნულ მიდგომას არ იზიარებს, პრობლემის მოგვარება შვილებთან ვერბალური კომუნიკაციით უხდება.
კვლევის მნიშვნელოვანი მიგნება იყო ის გარემოება, რომ საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებისადმი ბავშვის დამოკიდებულებას შეუძლია რაღაც დონეზე ოჯახში კომუნიკაციაზე გავლენის მოხდენა შეუძლია. ასევე ის ფაქტი, რომ მშობლებს მოზარდებში ციფრული კომპეტენციის განვითარებაზე დიდი გავლენა აქვთ. ამიტომაც მნიშვნელოვანია საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების მიმართ მათი განწყობებისა და დამოკიდებულებების შესწავლა. გავლენის სფეროები შეიძლება დაჯგუფდეს რამდენიმე მიმართულებად: ზოგადი აღზრდის მიზნები, მშობლების დამოკიდებულება ინფორმაციული წიგნიერების მიმართ, ბავშვების ქცევა ინტერნეტთან მიმართებით და საფრთხეების აღქმა და შეფასება მშობლების მხრიდან. შედეგების შეჯამებისას გამოიკვეთა მშობელთა რამდენიმე ტიპი, რომლებიც აღზრდის მეთოდებით არსებითად განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან:
თავისუფალი სივრცის მიმცემი – ეთანხმება იმ გარემოებას, რომ ციფრული კომუნიკაციები მოზარდების ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, ენდობა შვილის უნარებს ამ კუთხით; თვლის, რომ ინტერნეტის მოხმარებაზე ლიმიტი უნდა დააწესოს, თუმცა კატეგორიულად უარყოფს კონტროლზე დაფუძნებულ მიდგომას. მისაღებია შვილთან ერთად წესებზე შეთანხმება და მისი დარღვევის შემთხვევაში აუცილებლად იყენებს სანქციებს.
შემზღუდველი – თვლის, რომ საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება მხოლოდ კონკრეტულ მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს. არ ეთანხმება გართობისა და დასვენების მიზნით მათ გამოყენებას, კატეგორიულად ეწინააღმდეგება სოციალურ ქსელებს და მსგავს საკომუნიკაციო შესაძლებლობებს. აწესებს შეზღუდვებს წინასწარი გაფრთხილებით ან საკუთარი გადაწყვეტილებით.
მარეგულირებელი/მაკონტროლებელი – ეთანხმება იმ გარემოებას, რომ ციფრული კომუნიკაციები მოზარდების ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, ღელავს შესაძლო საფრთხეებზე, არ არის დარწმუნებული შვილის უნარებში, იყენებს ტექნიკურ საშუალებებს კონტროლისათვის და კატეგორიულად ეწინააღმდეგება წესების დარღვევას.
–
ავტორიტეტული – თვლის რომ საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება მხოლოდ სასწავლო მიზნებისთვის შეიძლება იყოს დაშვებული, მძაფრად აღიქვამს შესაძლო საშიშროებებს, არ ენდობა შვილს და თვლის, რომ ის ვერ შეძლებს ამ კუთხით არსებულ გამოწვევებთან გამკლავებას, არ უტოვებს თავისუფალ სივრცეს ბავშვს და ამყარებს აბსოლიტურ კონტროლს.
არამყარი – საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებს აღიქვამს როგორც განსაკუთრებულ მოვლენას, არ აქვს ჩამოყალიბებული რაიმე ტიპის რეგულაციები და წესები, არ იცნობს ამ კუთხით შვილის შესაძლებლობებს და პასუხისმგებლობას ანაწილებს მესამე პირზე.
კვლევაში მონაწილე ყველა მშობლის პასუხები გაანალიზდა ინდივიდუალური თავისებურებების მიხედვით. კვლევის თანახმად ყველა მათგანს განსხვავებული მიდგომები აქვს, რაც გამოიხატება როგორც ციფრული კომუნიკაციის მნიშვნელობის აღქმით, ასევე აღზრდის მეთოდებითაც.
საინტერესოა, რომ მშობლების მიერ დასახელებული საფრთხეების ჩამონათვალში არ ყოფილა ინტერნეტის შეუზღუდავი მოხმარების უარყოფითი გავლენა მოზარდის ფსიქიკაზე. საერთო გერმანული სივრცის მაგალითების შეჯამების შედეგად მკვლევრები ასაბუთებენ, რომ აუცილებელია გატარებულ იქნეს კონკრეტული ღონისძიებები, რომლებიც აამაღლებს მშობლებში ცნობიერებას ამ კუთხით და დაეხმარება მათ ინფორმაციული წიგნიერების მნიშნელობის გააზრებასა და მასთან დაკავშირებულ საფრთხეების გაანალიზებაში. სწორედ აქ – სკოლის, ბავშვებისა და მშობლების გვერდით პროცესში შემოდის სახელმწიფო. მის როლს მკვლევრები არამხოლოდ საკანონმდებლო რეგულაციების დაწესებაში, არამედ აქტიურ მოქმედებაშიც ხედავენ, რადგან კვლევების საერთო მიგნებების თანახმად, მშობლები, რომლებიც თავად გამოირჩევიან მაღალი ინფორმაციული წიგნიერების დონით, რეალურად აფასებენ მის მნიშნელობასა და საფრთხეებს. შესაბამისად, შვილებთან დამოკიდებულებაც განსხვავებული აქვთ. მათ შეუძლიათ დადებითი გავლენა მოახდინონ საკუთარ შვილებზე.
საქართველოში ამ კუთხით აქტიური კვლევები არ მიმდინარეობს. ევროპულ სივრცესთან შედარებით არც ტერმინოლოგიაა ჩამოყალიბებული და დამკვიდრებული. იმედია სტატიების ეს ციკლი მცირედით მაინც დახმარება მშობლებსა და მასწავლებელებს რეალობის გაანალიზებასა და არსებული გამოწვევების გააზრებაში.
